Podstawowe problemy oraz specyfika prowadzenia działań ratowniczo gaśniczych w tunelach drogowych

Transkrypt

1 DRZYMAŁA Tomasz 1 Podstawowe problemy oraz specyfika prowadzenia działań ratowniczo gaśniczych w tunelach drogowych WSTĘP W ostatnich latach w Polsce podjęto kilka przedsięwzięć inwestycyjnych w zakresie budowy tuneli drogowych. Obecnie w naszym kraju funkcjonuje już kilka obiektów tunelowych o długości powyżej 500 m np.: w Warszawie Tunel Wisłostrady (ok. 930 m), Tunel Emilia (678 m) w Lalikach w województwie śląskim. Obecnie w trakcie budowy jest również kilka tuneli drogowych m.in. tunel pod Martwą Wisłą w Gdańsku (1377,5 m) oraz tunel DTŚ w Gliwicach (493 m). Coraz wyraźniej obiekty tunelowe wpisują się w krajobraz infrastruktury aglomeracji miejskich oraz terenów pozamiejskich, zwłaszcza tych prowadzonych przez tereny górzyste. Tunele ze statystycznego punktu widzenia, są na ogół uważane za najbezpieczniejszą część sieci drogowej [10]. Jednak w momencie wystąpienia realnego zagrożenia (wypadek pojazdu/ów, wybuch pożaru, wyciek toksycznych substancji, zalanie wodą) działania ratowniczo gaśnicze są znacznie bardziej utrudnione niż na terenie otwartym lub innych obiektach budowlanych. Tunel drogowy jako szczególny element infrastruktury drogowej, ograniczający swoją konstrukcją możliwości swobodnego prowadzenia i organizacji działań ratowniczych wymusza na służbach wypracowanie określonych zasad postępowania i procedur ratowniczych. Ograniczone możliwości dojazdu do miejsca zdarzenia, duże odległości do pokonania przez ratowników ze sprzętem ratowniczo gaśniczym, konieczność pracy w aparatach powietrznych, wykonywanie czynności w wysokiej temperaturze i zadymieniu to tylko część utrudnień z jakimi spotykają się ratownicy podczas akcji ratowniczych w tunelach. Występujące w tych obiektach materiały palne, także w postaci znajdujących się w nich pojazdów powodują zwiększenie szybkości rozprzestrzeniania się ognia oraz wzrost intensywności powstawania dymu. Wpływ na bezpieczeństwo użytkowników i ekip ratowniczych w tunelach mają również warunki technicznobudowlane tych obiektów oraz zastosowane rozwiązania materiałowe oraz techniczne systemy zabezpieczeń [1, 2]. Znaczący wpływ na bezpieczeństwa użytkowników oraz ekip ratowniczych ma przygotowanie personelu obsługi tunelu [7, 8, 9]. W prezentowanym artykule autorzy omówią podstawowe problemy związane z prowadzeniem działań ratowniczo-gaśniczych oraz zapewnieniem bezpieczeństwa pożarowego w tunelach drogowych. Na podstawie przeprowadzonej analizy zostaną sformułowane wnioski końcowe zmierzające do poprawy obecnego stanu. 1. ORGANIZACYJNE ASPEKTY DZIAŁAŃ RATOWNICZO-GAŚNICZYCH W TUNELACH Ratowanie życia i zdrowia ludzi stanowi najistotniejszy cel działań ratowniczo gaśniczych prowadzonych przez Jednostki Ratowniczo Gaśnicze (JRG) Państwowej Straży Pożarnej. Stale wzrastająca ilość zdarzeń oraz ich zróżnicowanie doprowadziły do potrzeby wypracowania określonych co do wielkości miejsca i rozmiaru zdarzenia procedur ratowniczych. Na działania ratownicze składają się przedsięwzięcia zmierzające do zlokalizowania zagrożenia i wszystkie czynności prowadzące do jego likwidacji. 1 Dr inż., Szkoła Główna Służby Pożarniczej, Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa Pożarowego; Warszawa, ul. Słowackiego 52/54. Tel: , Fax: , t.drzymala@sgsp.edu.pl 364

2 W tunelach drogowych występują typowe elementy mające wpływ na bezpieczeństwo jazdy w stosunku do innych dróg naziemnych [9]: a) brak skrzyżowań i przecięcia dróg itp., b) izolacja dla ruchu pieszego i rowerowego, c) ograniczony wpływ warunków klimatycznych (mgła, deszcz, lód, śnieg), d) całodobowe oświetlenie tunelu, e) nagła zmiana warunków oświetlenia przy wjazdach, f) trudności w ocenie zwiększania lub zmniejszania nachylenia, g) trudności w ocenie odległości między pojazdami, h) niesprzyjające warunki dla prowadzenia akcji ratowniczej (ograniczone możliwości dojazdu i zadymienie), i) ograniczone możliwości kierowania na objazdy, j) poważniejsze skutki zdarzeń (np. pożar, wyciek substancji niebezpiecznych itp.). Porównawcze zestawienie statystyk wypadków komunikacyjnych z podziałem na zdarzenia mające miejsce w tunelach drogowych oraz na otwartej przestrzeni przedstawiono w tabeli 1. Tab. 1. Porównanie procentowe wypadków w tunelach drogowych i na otwartym odcinku drogi [9] Typ wypadków Tunel Otwarty odcinek drogi [%] [%] Zderzenie czołowe 17,2 14,3 Zderzenie czołowo - tylne 43,3 22,2 Przejeżdżanie w poprzek drogi i zawracanie 1,6 23,7 Piesi 1,6 8,1 Wypadki pojedyncze 29,8 26,3 Pozostałe 6,5 5,4 Wybuch pożaru w tunelu stanowi zdecydowanie największe zagrożenie występujące w tych obiektach. Wypadki takie nie zdarzają się bardzo często, jednak skutki pożarów w przestrzeni zamkniętej jaką jest tunel są znacznie poważniejsze w porównaniu z otwartymi ciągami komunikacyjnymi. Na podstawie przeprowadzonych testów [3] pożarowych ustalono, że maksymalna temperatura pod stropem tunelu drogowego w zależności od rodzaju palącego się pojazdu waha się w granicach 200ºC 1100ºC. Podczas pożaru autobusu o mocy 15 MW - 20 MW temperatura wahała się w granicach 800ºC 900ºC. W ciągu 40 minut pożaru w pewnych momentach sięgała nawet 1000ºC. Tak wysoka temperatura stanowi duże zagrożenie dla ratowników. Dodatkowym czynnikiem utrudniającym prowadzenie akcji są dym i toksyczne gazy pożarowe zagrażające ratownikom. Oddziaływanie wysokich temperatur pożarowych oraz toksyczne środowisko powinny być uwzględnione w przyjętych scenariuszach i procesach decyzyjnych akcji ratowniczo gaśniczych. Oddziaływanie wysokich temperatur i możliwe do przyjęcia warunki pracy dla strażaków przedstawiono na matrycy (rysunek 1), która została opracowana przez J. A. Fostera i G. V. Robertsa [6]. 365

3 Temperatura [ C] Promieniowanie cieplne [kw/m 2 ] Rys. 1. Oddziaływanie wysokich temperatur i możliwe do przyjęcia warunki pracy dla strażaków [6] Jako rutynowe warunki pracy przyjęto takie, w których temperatura nie przekracza 100ºC przy gęstości strumienia promieniowania cieplnego 1 kw/m 2. Czas pracy w takich warunkach określono na 25 minut. Jako niebezpieczne (ryzykowne) uznano warunki, w których temperatura znajduje się w zakresie 100ºC - 160ºC przy gęstości promieniowania 1-4 kw/m 2. Dla 120ºC i gęstości strumienia 3 kw/m 2 czas przebywania określono na 10 minut. Jako warunki ekstremalne uznano takie, w których temperatura znajduje się w zakresie 160ºC 235ºC przy gęstości strumienia promieniowania cieplnego w granicach 4-10 kw/m 2. Czas przybywania strażaków w takich warunkach określono na 1 min. W tych warunkach należy liczyć się z możliwością uszkodzenia odzieży ochronnej strażaka, a nawet z możliwością narażenia zdrowia. We wszystkich przypadkach obowiązuje stosowanie specjalnej odzieży ochronnej [2, 6]. Wszystkie akcje ratowniczo gaśnicze prowadzone w komunikacji drogowej należy rozpocząć od kilku standardowych działań. Kolejność prowadzonych działań należy dostosować do przebiegu konkretnego zdarzenia. Działania standardowe prowadzone w komunikacji drogowej polegają na [4]: a) zabezpieczeniu terenu akcji ratowniczej, b) rozwinięciu linii gaśniczej zakończonej prądownicą pianową w celu ugaszenia ewentualnego pożaru (zabezpieczenie odpowiedniej ilości gaśnic), c) wyjęciu kluczyków ze stacyjki, odłączeniu przewodów instalacji elektrycznej od akumulatora (przewód masowy), d) ocenie stanu osób poszkodowanych, odcięciu pasów bezpieczeństwa, którymi zapięci są poszkodowani, e) okryciu poszkodowanych (poszkodowanego) kocem lub folią podczas wybijania szyb w celu uniknięcia skaleczenia odłamkami ratowanych osób, f) usunięciu resztek stłuczonych szyb na zewnątrz pojazdu, 366

4 g) zabezpieczenie pojazdu lub pojazdów klinami i podkładami z drewna w celu unieruchomienia i uniknięcia ewentualnego przetoczenia pojazdu oraz uginania się podłogi w momencie zastosowania technik ratowniczych (ciecie i rozpieranie) z udziałem sprzęty ratowniczego. W przypadku wystąpienia zderzenia środków transportu z wystąpieniem pożaru czynności ratownicze polegają na gaszeniu pojazdów i ratowaniu ludzi. Ratownicy uczestniczący w akcji muszą być zabezpieczeni w sprzęt ochrony dróg oddechowych oraz ubrania ochronne. Poniżej przedstawione zostały podstawowe działania ratowniczo-gaśnicze, które polegają na: a) ustawieniu pojazdów ratowniczych skośnie do osi jezdni od strony wjazdu do tunelu, w sposób umożliwiający szybkie opuszczenie tunelu, b) prowadzenie linii wężowych przy ścianach tunelu, c) rozwinięciu szybkiego natarcia i podaniu prądu gaśniczego, d) wykonaniu natarcia prądami piany lub prądami mgłowymi wody i działania zabezpieczające przed rozprzestrzenianiem się pożaru, e) gaszeniu małych pożarów gaśnicami proszkowymi, f) pokrycie pianą, piaskiem lub zneutralizowanie wycieków rozlewisk paliwa i innych cieczy, g) odciągnięciu poza strefę zagrożenia pojazdów nie objętych pożarem, wyciekiem lub emisją szkodliwych substancji, h) zastosowaniu odpowiednich technik ratowniczych cięcia i rozpierania, dotarcie do uwięzionych i poszkodowanych osób oraz przekazanie ich służbom medycznym, i) odpowiednim zabezpieczeniu miejsca zdarzenia po zakończeniu działań ratowniczych. Działania ratownicze Jednostek Ratowniczo Gaśniczych Państwowej Straży Pożarnej podczas wypadków i katastrof drogowych w tunelach obejmują [4, 5]: 1. Dojazd i ustawienie samochodów ratowniczych: samochód ratowniczy powinien być ustawiony jak najbliżej miejsca wypadku z uwzględnieniem: a) zachowania bezpieczeństwa ratujących, ratowanych i osób postronnych, b) możliwości dojazdu innych pojazdów ratowniczych, c) stopnia zadymienia i uszkodzenia konstrukcji (ścian, wyposażenia itd.) tunelu, d) istniejących warunków atmosferycznych i ich wpływu na sytuację na miejscu zdarzenia (mgła, podtopienia), e) konieczności użycia sprzętu gaśniczego, f) wymagań dotyczących użycia sprzętu oświetleniowego, hydraulicznego, pneumatycznego i innego np. praca wyciągarkami, 2. Rozpoznanie sytuacji powinno obejmować miejsce wypadku oraz najbliższy teren wokół pojazdów. W trakcie prowadzenia działań ratowniczych, kierujący działaniem ratowniczym KDR powinien ustalić: a) rodzaj zdarzenia (zderzenie, zgniecenie, przewrócenie, pożar, wyciek), b) rodzaj pojazdów biorących udział w zdarzeniu (ich ilość, masę i typ ładunku), c) możliwość odcięcia źródła prądu z akumulatorów (wyjęcie kluczyków ze stacyjek), d) czy nastąpiło zadymienie, wyciek, emisja substancji eksploatacyjnych (benzyna, olej napędowy, LPG, olej) z uszkodzonych pojazdów, e) ilość i stan osób poszkodowanych biorących udział w zdarzeniu, f) ustalić stopień uwięzienia osób poszkodowanych (unieruchomienie, zakleszczenie), g) posiadane możliwości uwolnienia poszkodowanych z pojazdów, h) możliwości realizacji zamiaru taktycznego własnymi siłami i środkami, i) zakres zadań realizowanych przez inne służby ratownicze, j) możliwość powstania innych zagrożeń. 3. Miejsce zdarzenia należy zabezpieczyć poprzez: a) ustawienie pachołków, lamp sygnalizacyjnych i znaków ostrzegawczych oraz w razie całkowitego zamknięcia drogi, otoczenie terenu taśmami, b) wystawienie posterunków pracowników obsługi technicznej tunelu, c) przygotowanie linii gaśniczej oraz pokrycie pianą plamy wycieku paliwa i innych substancji stwarzających zagrożenie pożarowe, 367

5 d) zlikwidowanie wycieku w przypadku ulatniania się paliwa gazowego (LPG), e) współdziałanie z innymi służbami (Policja kierowanie na objazdy, Pogotowie Ratunkowe udzielanie pomocy poszkodowanym i inne). 4. Działania ratownicze powinny obejmować: a) wydobycie ofiar i poszkodowanych, b) udzielenie pomocy przedlekarskiej osobom poszkodowanym, c) ewakuację innych zagrożonych osób, d) zastosowanie technik cięcia i rozpierania konstrukcji pojazdów celem uwolnienia uwięzionych osób. Moment zakończenia działań i czynności ratowniczych kierujący działaniem ratowniczym (KDR) ogłasza gdy: a) zlikwidowano wszelkie występujące zagrożenia, b) wydobyto z uszkodzonych pojazdów wszystkich poszkodowanych i przekazano ich zespołom ratownictwa medycznego, c) zabezpieczono uszkodzone pojazdy stwarzające zagrożenie dla innych użytkowników. Obsługa tunelu odgrywa również bardzo ważną rolę w czasie zdarzenia. Operatorzy po wykryciu nietypowej sytuacji przekazują informacje właściwym służbom celem likwidacji zagrożenia (użytkownikom dróg, służbom ratowniczym, innym operatorom). Do podstawowych zadań operatorów należy zaliczyć [8]: a) monitorowanie ruchu drogowego i sytuacji w tunelu (i okolicach) przy użyciu kamer, odczytów z czujników i sprzętu łączności, b) wykrycie każdego zdarzenia lub zakłócenia, które mogłoby przerodzić się w wypadek, c) zamykanie tunelu; przełączenie sprzętu na tryb awaryjny (światła, wentylacja, ograniczenia szybkości, wyjścia ewakuacja, itd.), d) ostrzeganie innych operatorów służb ratowniczych i użytkowników tunelu (nakazując im w razie potrzeby ewakuację), e) komunikowanie się z użytkownikami tunelu, aby pomóc im w ewakuacji lub wesprzeć ich w pomaganiu innym (np.: ugaszenie małego pożaru), f) asystowanie służbom ratowniczym (ze stanowiska dyspozytorskiego), g) ocenianie i rejestrowanie zdarzenia w celu udokumentowania. WNIOSKI Doświadczenia zdobyte w trakcie różnych ćwiczeń operacyjnych w obiektach podziemnym pokazały, że bardzo ważne jest, aby siły kryzysowe ćwiczyły w warunkach jak najbardziej zbliżonych do realnych. Zapewnienie bezpieczeństwa pożarowego obiektom tunelowym jest bardzo istotne. Na bezpieczeństwo pożarowe w tunelach drogowych będzie miało wpływ szereg czynników tj. geometria tunelu oraz jego konstrukcja, wyposażenie tunelu w systemy zabezpieczeń, natężenie ruchu w tunelu itp. Skuteczność podejmowanych działań ratowniczych będzie zależała od czasu dojazdu służb ratowniczych, wdrożenia procedur operacyjnych podczas wypadków w tunelach, kwalifikacji i wyposażenia jednostek PSP, doświadczenia zdobytego w trakcie ćwiczeń operacyjnych w obiektach podziemnych. Na podstawie przeprowadzonej analizy zostały sformułowane wnioski końcowe: 1. Wymagania techniczno-budowlane w zakresie bezpieczeństwa pożarowego tuneli powinny uwzględniać specyfikę tych obiektów, również na wypadek prowadzenia akcji ratowniczogaśniczych przy różnych scenariuszach sytuacji kryzysowej oraz uwzględniać wytyczne postępowania przy ocenie zniszczeń lub uszkodzeń konstrukcji. 2. Należy wdrożyć przepisy i wytyczne oparte na dyrektywach Parlamentu i Rady Europejskiej dotyczących bezpieczeństwa w tunelach komunikacyjnych. 3. Opracować standardowe scenariusze sytuacji kryzysowych oraz wymagań opartych na analizie ryzyka z uwzględnieniem analiz i opracowań naukowych dotyczących zachowania użytkowników tuneli w sytuacjach kryzysowych oraz w warunkach prowadzenia akcji ratowniczych. 368

6 4. Dostosować krajowe normy i przepisy do wymagań Unii Europejskiej, zwłaszcza w zakresie tych elementów, które mają bezpośredni związek z ratownictwem technicznym w obiektach podziemnych. 5. Stworzyć bazę dydaktyczną w szkołach pożarniczych zapewniającą specjalistyczne szkolenia dla służb ratowniczych mających na własnym terenie chronionym obiekty podziemne i tunele oraz dla personelu technicznego obiektów podziemnych. 6. Doświadczenia zdobyte w trakcie ćwiczeń operacyjnych w obiektach podziemnych pokazały, że bardzo ważne jest aby pracownicy zarządzający tunelem, służby ratownicze i Policja wspólnie odbywali ćwiczenia na chronionych obiektach podziemnych, w tym przypadku tunelach, według opracowanych scenariuszy kryzysowych. Streszczenie Podziemne obiekty tunelowe stwarzają poważne zagrożenie także z punktu widzenia prowadzenia tam działań ratowniczo-gaśniczych. Pożary powodują zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi, szczególnie że ze względu na możliwość wystąpienia paniki, trudności podczas ewakuacji oraz innych utrudnień w tego typu obiektach związanych z dotarciem ekip ratowniczych do poszkodowanych. Występujące w tych obiektach materiały palne, także w postaci znajdujących się w nich pojazdów powodują zwiększenie szybkości rozprzestrzeniania się ognia oraz wzrost intensywności powstawania dymu. Całkowite wyeliminowanie wypadków i pożarów w tego typu obiektach wydaje się niemożliwe. Dlatego bardzo ważne jest stworzenie odpowiednich warunków do prowadzenia skutecznej akcji ratowniczo-gaśniczej: likwidacji pożaru, prowadzenia ewakuacji i ratowania życia oraz mienia. W prezentowanym artykule zostały omówione podstawowe problemy oraz specyfika prowadzenia działań ratowniczo - gaśniczych podczas wypadków w tunelach drogowych. Poruszone zostały również organizacyjne aspekty podejmowanych działań ratowniczych z uwagi na bezpieczeństwo użytkowników. Na podstawie przeprowadzonej analizy sformułowano wnioski końcowe. Fundamental problems and specyfics of rescue and fire-fighting activites in road tunels Abstract Underground and tunnel structures pose a serious danger with regards to performance of rescue and fire-fighting activities. Fires cause danger for both human health and life, especially due to possibility of panic, difficulties during the evacuation and other obstacles in such structures, related to reaching victims by the rescue teams. Flammable materials present in such tunnels, also in a form of vehicles, reflect to increased fire spread and increased formation of smoke. A complete elimination of accidents and fires in such structures reckons impossible. Therefore, it is very important to create appropriate conditions for effective rescue and fire-fighting action: fire elimination, evacuation and rescue of human life and property. This article presents the fundamental problems and specifics of rescue and fire-fighting activities during accidents in the road tunnels. Organizational aspects of rescue activities due to users safety are also discussed. Based on the conducted analysis some final conclusions have been formulated. BIBLIOGRAFIA 1. Bednarek Z., Drzymała T., Wybrane zagadnienia bezpieczeństwa pożarowego w tunelach drogowych i obiektach metra. Logistyka 2011, nr Bednarek Z., Drzymała T., Szczypta R., Wybrane zagadnienia bezpieczeństwa w tunelach komunikacyjnych, rozdział w Monografii pod red. Zborowski T. Rewolucja Bezpieczeństwa Publicznego, IBEN Gorzów Wlkp., 2011 r. 3. Chojnacki K., Fabryczewska A., Bezpieczeństwo pożarowe w tunelach. Górnictwo i Geoinżynieria, Rok 29, Zeszyt nr 3/1/ Drążek M., Ratownictwo drogowe techniki uwalniania osób. Magazyn Ratowniczy 998 nr 1/

7 5. Drążek M., Specyfika prowadzenia działań ratowniczo-gaśniczych podczas wypadków drogowych na przykładzie tunelu w Lalikach. Praca końcowa, SGSP, Warszawa Foster J. A., Roberts G. V., Research Report Number 61/1994: Measurements of the Firefighting Environment. 7. Haack A., Overview of European Tunnel Research and ITA Committee on Operational Safety of Underground Facilities. Seminar Fire Protection and Safety Measures in Rail, Roads and Metro Tunnels, Warsaw, October 2 -nd 2006 r. 8. Martens M. H., Human Behaviour in Tunnel Accidents: Users, Operators and Rescue Teams. Seminar Fire Protection and Safety Measures in Rail, Roads and Metro Tunnels, Warsaw, October 2 nd Niels Peter Hoj, Hazards in Tunnels. Seminar Fire Protection and Safety Measures in Rail, Roads and Metro Tunnels, Warsaw, October 2 nd PIARC: Systems and equipment for fire and smoke control in road tunnels, France: PIARC Committee on Road Tunnels Operation (C3.3),