a) Rozłam wśród chrześcijan główne nurty reformacyjne w Europie

Transkrypt

1 a) Rozłam wśród chrześcijan główne nurty reformacyjne w Europie a. 1. Cele lekcji i. a) Wiadomości Uczeń: - definiuje pojęcia: reformacja, protestanci, luteranizm, kalwinizm, anglikanizm, - wymienia przyczyny reformacji: nadużycia biskupów, wątpliwości w sprawie dogmatów, sprzedaż odpustów, życie kapłanów ponad stan, zmiany renesansowe w Europie, - zna główne postaci reformacji: Marcin Luter, Jan Kalwin, Henryk VIII, - wymienia główne ośrodki reformacji: Wittenberga, Genewa, Londyn, - umiejscawia w czasie wystąpienie Lutra (1517) i Henryka VIII (1534). ii. b) Umiejętności Uczeń: - rozróżnia poszczególne wyznania reformacyjne: luteranizm, kalwinizm, anglikanizm, diagnozuje sytuację kościoła u schyłku średniowiecza i na początku odrodzenia, - formułuje główne zasady nowych wyznań, - wyjaśnia, jaki związek istniał między zmianami renesansowymi a pojawieniem się reformacji, - wskazuje na mapie główne ośrodki reformacji: Wittenberga, Genewa, Londyn, - odczytuje z mapy, które tereny zostały objęte reformacją, - omawia przyczyny reformacji na podstawie tekstów źródłowych, - konstruuje tabelkę przedstawiającą różnice między kościołem katolickim a kościołami reformacyjnymi. b. 2. Metoda i forma pracy Metoda główna nauka we współpracy. Metody pomocnicze praca pod kierunkiem, wykład. Formy pracy praca z mapą, tekstem źródłowym. c. 3. Środki dydaktyczne - Mapa Reformacja w Europie atlas, - Szkolna Encyklopedia Historyczna, PWN, Warszawa 1993, - karty pracy ucznia. d. 4. Przebieg lekcji i. a) Faza przygotowawcza Nauczyciel sprawdza obecność. Rekapitulacja wtórna (ok minut). Nauczyciel zadaje pytania, uczniowie odpowiadają: - Jakie były założenia humanizmu i antropocentryzmu? (Odpowiedź: człowiek w centrum zainteresowania, potęga rozumu, powrót do antyku).

2 - Jakie dziedziny wiedzy rozwijały się w renesansie? (Odpowiedź: języki starożytne i nowożytne, anatomia, teoria sztuki, technika). - Jaki był stosunek ludzi średniowiecza do Boga? (Odpowiedź: człowiek ma się troszczyć tylko o zbawienie, Bóg jest wielki, odległy, jest sędzią dla człowieka, należy się Go obawiać). - Jak zmienił się on w renesansie? (Odpowiedź: człowiek ma się troszczyć także o sprawy ziemskie, Bóg przyjacielem człowieka). Nauczyciel ocenia odpowiedzi uczniów, a następnie prosi jednego lub dwóch uczniów o odczytanie pracy domowej i ocenia je. Sprawdza też, czy pozostali uczniowie odrobili zadanie. ii. b) Faza realizacyjna 1. Nauczyciel przedstawia temat lekcji, omawia jej cele i krótko wprowadza w nową tematykę. 2. Nauczyciel dzieli klasę na 5 grup i organizuje ich pracę. Rozdaje materiały i pytania dla poszczególnych grup. a) Grupa 1 fragmenty 95 tez Marcina Lutra (załącznik 1.1) i Wyznanie Augsburskie (załącznik 1.2). Zadania dla grupy: - Na podstawie tez napisz, czym były odpusty i dlaczego Luter je potępia? (Odpowiedź: odpuszczenie kar czyśćcowych w zamian za opłatę; Luter uważa, że jedynym warunkiem odpuszczenia grzechów i kar za nie jest żal za grzechy). - Jakie inne zarzuty wobec papiestwa podnosi Luter w tezach? (Odpowiedź: większa dbałość o odpusty niż o głoszenie Ewangelii, bogacenie się kosztem ubogich). - Jakie przyczyny sprzeciwu wobec Kościoła katolickiego wymienione zostały w wyznaniu augsburskim? (Odpowiedź: nadużywanie ekskomuniki, spory doktrynalne, ucisk finansowy parafii, spory o majątki między księżmi a zakonami). b) Grupa 2 Augsburskie Wyznanie Wiary (załącznik 1.2), Traktat o władzy i prymacie papieża (załącznik 1.3), Do szlachty niemieckiej, (załącznik 1.4), mapa. Zadania: - Gdzie i kiedy doszło do wystąpienie Marcina Lutra? (1517, Wittenberga). - Jakie tereny objął luteranizm? (Odpowiedź: północne Niemcy, Szwecja). - Jakie były główne zasady religii luterańskiej? (Odpowiedź: Pismo św. jedynym źródłem wiary, komunia święta pod dwiema postaciami, msza święta nie jest ofiarą Chrystusa, ale tylko pamiątką, nie obowiązuje celibat, skasowanie zakonów, odrzucenie kultu świętych). - Jaka miała być organizacja kościoła luterańskiego? (Odpowiedź: odrzucenie władzy papieża, członkowie zboru sami wybierają księży i biskupów). c) Grupa 3 Dedykacja kalwina dla Zygmunta Augusta (załącznik 1.5), mapa. Zadania: - Gdzie doszło do wystąpienia Jana Kalwina? (Genewa). - Jakie tereny objęła reformacja kalwińska? (Odpowiedź: Szwajcaria, Niderlandy, część Francji). - Jakie nieprawidłowości w Kościele wymienia Jan Kalwin w swoim tekście? (Odpowiedź: korupcja, handel relikwiami, odstępstwa od nauki zawartej w Piśmie Świętym).

3 - Jaki jest stosunek Kalwina do papieża? (Odpowiedź: bardzo negatywny, nazywa go antychrystem). d) Grupa 4 Pisma Kalwina. Zadania: - Jakie lekarstwo na zło w Kościele przedstawia Kalwin w Dedykacji? (Odpowiedź: słuchanie słowa Bożego w czystej postaci i życie według niego). - Na czym polega predestynacja? (Odpowiedź: Bóg już przy urodzeniu przeznacza człowieka do zbawienia lub potępienia, a człowiek nie jest w stanie tej decyzji zmienić. Zachowanie człowieka wynika z losu, jaki przeznaczył mu Bóg). - Jaką etykę głosi Kalwin w swoim kazaniu? (Odpowiedź: etyka kupca, kupiectwo jest dobrym zawodem, należy go uprawiać na chwałę Boga i dla służby bliźnim). e) Grupa 5 Londyńskie wyznanie wiary (załącznik 1.6), Ustawa o głowie kościoła anglikańskiego (załącznik 1.7), mapa. Zadania: Kiedy i gdzie pojawił się Kościół anglikański? (Londyn, 1543). Jakie tereny objął? (Odpowiedź: jedynie Anglię). Kto i w jaki sposób został głową tego kościoła? (Odpowiedź: król angielski na mocy ustawy parlamentarnej). Jakie były główne zasady religii anglikańskiej? (Odpowiedź: odrzucenie władzy papieża, jedyną droga do zbawienia jest Pismo Święte, które powinno być czytane w języku narodowym, odrzucenie kultu świętych, odrzucenie celibatu, 2 sakramenty chrzest i eucharystia, msza święta jest jedynie pamiątką ofiary Chrystusa, komunia pod dwiema postaciami). 3. Uczniowie mają na przygotowanie się nie więcej niż 10 minut. Po tym czasie nauczyciel rozdaje uczniom tabele (karta pracy ucznia, załącznik 2), które będą wypełniać w czasie prezentowania efektów pracy. 4. Nauczyciel zadaje pytanie: - Jakie były przyczyny wystąpień, które miały miejsce w kościele w I połowie XVI wieku? (Odpowiedzi udzielają uczniowie z grup 1 i 3). Nauczyciel podkreśla, że sprzedaż odpustów była jedynie pretekstem, a przyczyny były bardzo złożone. Nauczyciel prosi kolejne grupy (2 i 4) o przedstawienie zasad religii luterańskiej i kalwińskiej. Nauczyciel krótko charakteryzuje sytuację w Anglii i konflikt Henryka VIII z papieżem podając go jako główny powód odłączenia się kościoła angielskiego. Następnie zadaje uczniom z 5 grupy pytanie: - Jakie zasady obowiązywały w Kościele anglikańskim? iii. c) Faza podsumowująca Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: - Co oznacza słowo reformacja? (W odpowiedziach uczniów powinny się pojawić następujące elementy: ruch w kościele katolickim, dążenie do zmian istniejącej w kościele rzeczywistości, powrót do czystej wiary, nie zanieczyszczonej dogmatami i tradycją). Nauczyciel prosi uczniów o sformułowanie definicji i wpisanie jej do notatek z lekcji. - Jakie były główne różnice między kościołem katolickim a nowymi wyznaniami? (Uczniowie odpowiadają: odrzucenie władzy papieża, kultu świętych, komunia św. pod dwiema postaciami, odrzucenie celibatu, kasacja zakonów, uznanie Pisma świętego za jedyne źródło wiary).

4 - Jakie skutki mogła przynieść reformacja? (Uczniowie powinni podać następująco: podział religijny Europy, uszczuplenie Kościoła katolickiego, przetłumaczenie Biblii na języki narodowe, niepokoje społeczne, spadek zaufania do Kościoła). Nauczyciel ocenia pracę uczniów na lekcji i ich odpowiedzi, a następnie zadaje pracę domową. e. 5. Bibliografia 1. Burda B, Halczak B., Józefiak R. M., Roszak A., Szymczak M., Historia 2. Czasy nowożytne. Zakres rozszerzony. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, Operon, Gdynia Myśl filozoficzno-religijna reformacji XVI wieku, wybór L. Szczucki, PWN, Warszawa Szkolna Encyklopedia Historyczna, PWN, Warszawa Tazbir J., Atlas Historyczny. Od Starożytności do współczesności, PWN, Warszawa Todd J. M., Marcin Luter, PAX, Warszawa załącznik 1 f. 6. Załączniki i. a) Teksty źródłowe Teksty źródłowe. Główne nurty reformacyjne w Europie tez Marcina Lutra przybite na drzwiach kościoła zamkowego w Wittenberdze dnia 31 X 1517 r. 21. Mylą się przeto kaznodzieje odpustowi twierdząc, że przez odpust papieski człowiek staje się wolny od wszelkiej kary i zbawiony. 22. Papież nie odpuszcza duszom w czyśćcu żadnej kary, którą dusze te, wedle postanowień kościelnych, w życiu tym winny były ponieść. 27. Ludzkie brednie opowiadają ci, którzy głoszą, że gdy grosz w skrzynce zabrzęczy, dusza z czyśćca uleci. 28. Jest to pewne, że gdy grosz w skrzynce brzęknie, urosnąć może skąpstwo i chęć zysku; skuteczność modlitwy przyczynnej Kościoła zależy natomiast od upodobania Bożego.

5 32. Ci, którzy sądzą, iż mogą zapewnić sobie zbawienie przez listy odpustowe, będą wiecznie potępieni wraz z mistrzami swymi. 36. Każdy chrześcijanin, prawdziwie żałujący za swoje grzechy, ma i bez listu odpustowego zupełne odpuszczenie męki i winy. 41. O apostolskim odpuście trzeba przezornie nauczać, by lud nie powziął błędnego mniemania, że odpust przewyższa inne dobre uczynki miłości chrześcijańskiej. 43. Należy nauczać chrześcijan, że lepiej wspierać ubogich lub pomagać potrzebującym, niż kupować odpusty. 54. Krzywda się dzieje Słowu Bożemu, jeżeli w kazaniu tyle, a może i więcej, czasu poświęca się głoszeniu odpustów, co i Ewangelii. 86. Będąc bogatym ponad magnatów, czemu to papież nie za swoje własne pieniądze, lecz za pieniądze ubogich wiernych buduje kościół św. Piotra 2. Wyznanie Augsburskie Kościoły nasze uczą o Wieczerzy Pańskiej, że ciało i krew Chrystusa są prawdziwie obecne i rozdzielane spożywającym w Wieczerzy Pańskiej; ( ) Kościoły nasze uczą o czci świętych, iż świętych można stawiać jako wzór do naśladowania ich wiary i dobrych uczynków, zależnie od powołania. ( )Atoli Pismo święte nie uczy, abyśmy wzywali świętych lub ubiegali się o ich pomoc, jedynego bowiem Chrystusa stawia przed nami jako pośrednika. ( ) Osobom świeckim udziela się obu postaci sakramentu Wieczerzy Pańskiej. ( ) Przeto ci, którzy nie są zdolni do życia w celibacie, powinni zawierać małżeństwa, albowiem postanowienia Bożego i porządku Bożego nie może zmienić żadne prawo ludzkie i żadne ślubowanie. Dlatego naucza się u nas, iż kapłani mogą pojmować małżonki. (...) To, czego się u nas naucza o ślubach zakonnych, (tj. o ich zniesieniu) lepiej się pojmie, gdy się przypomni, jaki był stan klasztorów i jak wiele rzeczy wbrew kanonom działo się codziennie w tychże klasztorach. ( ) Nauczyciele nasi utrzymują, że władza kluczy lub władza biskupów jest według Ewangelii władzą, albo Boskim mandatem głoszenia ewangelii, odpuszczania i zatrzymywania grzechów oraz udzielania sakramentów. ( ) Oto są główne artykuły uważane za sporne, bo chociaż można by mówić o wielu innych nadużyciach, jednak dla uniknięcia rozwlekłości ujęliśmy tylko główne. Wielkie były

6 narzekania na odpusty, pielgrzymki i nadużywanie ekskomuniki; parafie były ze wszech stron dręczone przez kwestarzy; nie kończyły się kłótnie między księżmi a mnichami o prawa parafialne, o spowiedź, pogrzeby i podobne niezliczone rzeczy. Sprawy tego rodzaju pomijamy, aby to, co w tej materii najważniejsze, krócej wyłożone, łatwiej zrozumiane być mogło. 3. Traktat o władzy i prymacie papieża, Filip Melanchton 1. Biskup rzymski przypisuje sobie, że jest z prawa Bożego postawiony nad wszystkimi biskupami i pasterzami. 2. Następnie dodaje także, że ma z prawa Bożego oba miecze, to jest moc nadawania władzy nad królestwami i przenoszenia jej do innych. 3. A po trzecie, powiada, że jest konieczne do zbawienia w to wierzyć. Z tych także powodów każe biskup rzymski nazywać siebie następcą Chrystusa na ziemi. 4. Co do tych trzech artykułów uważamy i wyznajemy o nich, że są fałszywe, bezbożne, tyrańskie i zgubne dla Kościoła. 67. Albowiem wszędzie, gdzie jest zbór, tam jest też prawo zawiadywania Ewangelią. Dlatego jest rzeczą konieczną, by zbór zatrzymał prawo powoływania, wybierania i ordynowania sług. 72. Z tego wszystkiego wynika, że Kościół ma prawo wyboru i ordynowania duchownych. Dlatego, gdy biskupi albo sprzeniewierzają się wierze, albo nie chcą udzielić ordynacji, zbory są zmuszone z prawa Bożego, same ordynować swoich pasterzy i duchownych. A przyczyną rozdarcia i niezgody jest bezbożność i tyrania biskupów. b) 4. c) Marcin Luter Do szlachty niemieckiej Tam, gdzie pielgrzymki nie organizują się same, urządza się je specjalnie, czyniąc świętych, nie świętych dla uczczenia, bo i tak bez ich kanonizacji byliby czczeni, ale dla krętactwa i zyskania pieniędzy. Do tego pomaga teraz papież i biskupi. (...) Chciałbym, aby drogich świętych zostawiono w spokoju, a biednego ludu nie zwodzono. Jakiż to duch dał papieżowi władzę czynienia świętych? Kto mu powiedział, czy są oni świętymi czy nie? Czyż nie ma już dość grzechów na ziemi, że musi się próbować odgadnąć wyroki Boże i drogich świętych przedstawiać jako bałwany ze złota? Ani anioł, ani papież nie da ci tyle, ile daje ci Bóg w twojej parafii. Papież odwiedzie cię nawet od darów bożych, które masz za darmo. (...) Pamiętaj zawsze o jednym: to, co musisz kupować od papieża, to nie jest ani dobre, ani też nie pochodzi od Boga. Przede wszystkim najważniejszą i najpowszechniejszą lekcję w wyższych i niższych szkołach winna stanowić nauka Pisma świętego. (...)

7 5. Dedykacja dla Zygmunta Augusta zamieszczona przez Jana Kalwina w Komentarzu do Listu do Hebrajczyków Nie można mówić o posłuszeństwie Chrystusowi, jeśli cała religia nie jest ukształtowana zgodnie z nieomylnymi regułami Jego świętej prawdy. Tu jednak pojawia się poważny konflikt, gdyż ludzie, nie tylko napuszeni dumą, lecz i omamieni potwornym szaleństwem, przypisują mniejsze znaczenie niezmiennym wyroczniom naszego Mistrza niż swoim własnym wymysłom. Gdyż niezależnie od tego, pod jakimi pozorami skrywają się ci, którzy się nam sprzeciwiają i wspierają rzymskiego antychrysta, źródłem wszelkiego sporu, przez które Kościół cierpi już od trzydziestu lat, jest to, że ci, którzy uzurpują tytuł najprzedniejszych uczniów Chrystusa, nie chcą poddać się Jego prawdzie. Niezdrowe ambicje i zuchwałość pokryły grubą warstwą Bożą prawdę, a wszelkie instytucje Kościoła są do cna skorumpowane. Nabożeństwo jest zepsute w każdym calu, doktryny wiary postawione na głowie, sakramenty zbezczeszczone, władza w Kościele zamieniona w barbarzyńską tyranię, wstrętna sprzedaż relikwii rozpowszechniona, moc Chrystusa używana do wzmocnienia tyranii bezbożnych, a miejsce chrześcijaństwa zajęła straszna profanacja pełna rażącej maskarady. A kiedy przedstawiamy to jedyne lekarstwo na wszystkie okropne nadużycia słuchanie głosu Syna Bożego przemawiającego z nieba stale spotykamy się ze sprzeciwem ( ) tych, którzy przez czcze przechwalanie się nic nie znaczącymi tytułami wynoszą bałwana wymyślonego i uczynionego przez siebie samych. Powołują się na swoje tytuły, by usprawiedliwić oskarżenia kierowane pod naszym adresem, kiedy zarzucają nam szerzenie niepokoju w Kościele. Jeśli jednak przypatrzymy się tym sprawom, to zobaczymy, że ci subtelni szalbierze obmyślili dla siebie kościół zupełnie inny od Kościoła Chrystusa! ( ) 6. Londyńskie Wyznanie Wiary z 1689 roku Pismo Święte jest w pełni wystarczającą, pewną i nieomylną miarą i normą poznania, wiary i posłuszeństwa, które stanowią o zbawieniu. ( ) Wszyscy Boży ludzie mają prawo i potrzebę dostępu do Pisma, jest im również przykazane by w bojaźni Bożej je czytali i studiowali. Ale ponieważ język hebrajski i grecki nie są znane wszystkim czytelnikom, dlatego Pismo Święte ma być tłumaczone na każdy język, tak aby ludzie poznali Boga i mogli oddawać Mu cześć we właściwy sposób. ( ) Jedyny sposób oddawania czci prawdziwemu Bogu został wyznaczony przez Niego samego. W konsekwencji nie można oddawać Mu czci w sposób wymyślony przez ludzi, albo pochodzący od szatana. Widzialne symbole Boga i wszelkie inne formy oddawania Mu czci, o których nie mówi Pismo Święte, są surowo zabronione. ( ) Nabożeństwo ma być kierowane wyłącznie do Boga: Ojca, Syna i Ducha Świętego. Nie można oddawać czci aniołom, świętym ani żadnemu innemu stworzeniu. Ponieważ człowiek upadł w grzech, oddawanie czci Bogu nie może odbywać się bez pośrednika; jedynym uznanym przez Boga pośrednikiem jest Chrystus. ( )

8 Śluby zakonne celibat, ubóstwo i całkowite posłuszeństwo, typowe dla Kościoła rzymskokatolickiego są dalekie od prawdziwej świętości i są jedynie przesądami i grzesznymi sidłami, w które żaden chrześcijanin nie powinien się zaplątać. ( ) Pan Jezus Chrystus jest głową Kościoła. Z ustanowienia Ojca Jemu została powierzona najwyższa i absolutna władza do powołania, utwierdzania, kierowania i rządzenia Kościołem. Jest rzeczą, niemożliwą, aby papież rzymski w jakimkolwiek rzeczywistym sensie był głową Kościoła, ponieważ jest on antychrystem, opisanym w Piśmie Świętym jako człowiek grzechu, syn zatracenia, który wynosi się w Kościele przeciwko Chrystusowi i ponad to wszystko, co jest nazwane Bogiem. Którego Pan zniszczy jasnością przyjścia swego. ( ) Zbór zgromadzony i zorganizowany zgodnie z zamiarem Chrystusa składa się z przełożonych i członków. Z nakazu Chrystusa przełożeni mają być wybierani i ustanawiani przez zgromadzony zbór; przełożonymi mają być biskupi (inaczej zwani starszymi) i diakoni. Na nich spoczywa odpowiedzialność przeprowadzenia tego, co nasz Pan ustanowił i używania powierzonej im władzy dla wykonywania swoich obowiązków. ( ) Chrzest i Wieczerza Pańska są obrzędami, które wyraźnie i suwerennie ustanowił Pan Jezus, jedyny prawodawca, i nakazał ich przestrzegania w Kościele aż do końca świata.( ) Wieczerza jest wyłącznie pamiątką jedynej ofiary Chrystusa, który oddał siebie na krzyżu raz na zawsze. Jest także duchowym ofiarowaniem Bogu wszelkiej możliwej chwały za dzieło Golgoty dokonane raz na zawsze. Tak więc papieska ofiara mszy, jak to jest nazwane, jest czymś odrażającym i uwłacza prawdziwej ofierze Chrystusa, która jest jedynym przebłaganiem za wszystkie grzechy wybranych. ( ) W tym obrzędzie Pan Jezus polecił swoim sługom modlić się i błogosławić chleb i wino, by w ten sposób poświęcić je z pospolitego do świętego użytku. Mają brać i łamać chleb, następnie brać kielich i dawać zarówno uczestnikom, jak również sami uczestniczyć w komunii. ( ) 7. Ustawa o głowie Kościoła anglikańskiego, 1534 rok Jakkolwiek jego Królewska Mość sprawiedliwie i zgodnie z prawem jest i powinien być uważany za najwyższą głowę Kościoła w Anglii ( ) dla utrwalenia i zatwierdzenia tego stanu rzeczy i dla umocnienia religii Chrystusowej w granicach Anglii oraz aby poskromić i wykorzenić wszelkie błędy, herezje i inne nadużycia ( ) niech będzie postanowione, że miłościwie nam panujący król, jego dziedzice i następcy ( ) mają być brani, przyjmowani i uważani za jedyna głowę na ziemi Kościoła w Anglii. Teksty źródłowe na podstawie: Myśl filozoficzno-religijna reformacji XVI wieku, wybór L. Szczucki, PWN Warszawa załącznik 2 i. b) Karta pracy ucznia

9 ii. Tabela. Główne nurty reformacyjne w Europie Kwestia Luteranizm Kalwinizm Anglikanizm Katolicyzm Głowa Kościoła Msza święta Kult świętych Księża i organizacja Kościoła Warunek zbawienia iii. c) Zadanie domowe Uzupełnij na podstawie dostępnych ci źródeł wiedzy informacje na temat kościoła kalwińskiego i wpisz je do tabeli. 45 minut brak b. 7. Czas trwania lekcji c. 8. Uwagi do scenariusza