Materiały dydaktyczne do kursów wyrównawczych z przedmiotu biologia

Transkrypt

1 Człowiek najlepsza inwestycja Materiały dydaktyczne do kursów wyrównawczych z przedmiotu biologia Autor: dr inż. Anna Kostka Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2 Projekt POKL Poddziałanie InŜynieria i Ochrona Środowiska na AGH kierunki zamawiane Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3 wielokomórkowe Eucaryota poszczególne komórki są wyspecjalizowane i zwykle tworzą tkanki, a te narządy są heterotroficzne (cudzoŝywne) większość ma zdolność ruchu większość potrafi reagować na zmiany zachodzące w środowisku dzięki narządom zmysłów i układowi nerwowemu większość rozmnaŝa się płciowo (duŝa, nieruchoma komórka jajowa + mały, ruchliwy plemnik oogamia) 35 typów środowisko Ŝycia: słonowodne, słodkowodne, lądowe pochodzenie: Protista (wiciowce)

4 KLASYFIKACJA Parazoa pseudozwierzęta (gąbki); Eumetazoa zwierzęta właściwe (reszta) Eumetazoa ze względu na symetrię ciała: promienista Radiata (parzydełkowce i Ŝebropławy); dwuboczna Bilateria (reszta) Eumetazoa ze względu na obecność lub brak jamy ciała: Acoelomata (robaki płaskie, wstęŝniaki); Pseudocoelomata (robaki obłe); Coelomata (reszta) Protostomia pierwouste (mięczaki, pierścienice, stawonogi, robaki płaskie?, wstęŝniaki?, robaki obłe?); Deuterostomia wtórouste (szkarłupnie, strunowce)

5 PROMIENISTA (RADIALNA) DWUBOCZNA (BILATERALNA) przyśrodkowo (medialnie) bocznie (lateralnie) prawa lewa głowowa (rostralna) ogonowa (kaudalna) grzbietowa (dorsalna) brzuszna (wentralna)

6 strunowce szkarłupnie WTÓROUSTE Bilateria półstrunowce robaki płaskie wstęŝniaki Ŝebropławy parzydełkowce stawonogi pierścienice mięczaki PIERWOUSTE robaki obłe Radiata Eumetazoa gąbki przodek zwierząt wiciowce Parazoa Coelomata Pseudocoelomata Acoelomata

7

8 bruzdkowanie spiralne bruzdkowanie zdeterminowane (bardzo wczesna determinacja komórek zarodka) Schizocoelomata bruzdkowanie promieniste bruzdkowanie niezdeterminowane Enterocoelomata

9 wtórouste Enterocoelomata pierwouste Schizocoelomata ektoderma mezoderma endoderma

10 EKTODERMA: naskórek, włosy, paznokcie, wyściółka jamy ustnej i odbytu, gruczoły skóry i jamy ustnej, wyściółka błony śluzowej nosa, szkliwo zębów, układ nerwowy MEZODERMA: kości, mięśnie, skóra i tkanka podskórna, układ wydalniczy i płciowy, układ krwionośny, wyściółka jam ciała, opona twarda i tkanka łączna otaczająca nerwy ENDODERMA: nabłonek przewodu pokarmowego i związanych z nim gruczołów, nabłonek układu oddechowego

11

12 wodne (głównie morskie) dzielą się na 3 gromady: Calcispongiae (gąbki wapienne) szkielet złoŝony z igiełek (sklerytów) Hexactinellida (gąbki szkliste) skleryty krzemionkowe Demospongiae (gąbki zwyczajne) szkielety zbudowane z róŝnych substancji

13

14

15

16

17

18

19 skleryty

20

21 większość to gatunki morskie dzielą się na 3 gromady: Hydrozoa (stułbiopławy) Scyphozoa (krąŝkopławy) Anthozoa (koralowce) posiadają komórki parzydełkowe knidoblasty pierwsze zwierzęta posiadające komórki nerwowe FORMA: polip lub meduza, pojedyncze lub kolonijne

22

23 polip meduza

24

25 Stułbia

26 komórki parzydełkowe

27

28 śeglarz portugalski

29 Obelia

30

31

32

33

34

35

36 nie posiadają komórek parzydełkowych niewielkie przezroczyste zwierzęta przypominające meduzy na powierzchni ciała mają 8 Ŝeberek (rzędy rzęsek) na górze ciała znajduje się narząd równowagi (ziarna węglanu wapnia otoczone 4 kępkami rzęsek połączonymi z komórkami czuciowymi, a te połączone są z rzęskami Ŝeberek) mają 2 czułki z komórkami kleistymi

37

38

39 najprostsze Bilateria dzielą się na 3 gromady: Turbellaria wirki (wolno Ŝyjące) Trematoda przywry (pasoŝyty) Cestoda tasiemce (pasoŝyty)

40 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE 1. Symetria dwuboczna i cefalizacja łatwo wyróŝnialny przód i tył ciała, zaczątek głowy, koncentracja narządów zmysłów z przodu ciała 2. Trzy warstwy tkanek ektoderma, mezoderma, endoderma 3. Dobrze rozwinięte narządy umięśniona gardziel, oczy, prosty mózg, organy rozrodcze, (haczyki, przyssawki) 4. Prosty układ nerwowy prosty mózg (parzysty zwój nerwowy) + 2 pnie nerwowe biegnące wzdłuŝ ciała połączone poprzecznymi spoidłami 5. Układ wydalniczy 2 przewody biegnące wzdłuŝ ciała z licznymi odgałęzieniami (PROTONEFRYDIAMI) zakończonymi KOMÓRKAMI PŁOMYKOWYMI wyposaŝonymi w liczne rzęski 6. Jama trawiąca otwór gębowy prowadzi do zwykle rozgałęzionego jelita

41

42 WIRKI: wypławek

43

44

45

46

47

48

49 najprostsze organizmy posiadające w pełni wykształcone narządy środowisko Ŝycia: morskie, słodkowodne, glebowe ciało rurkowate, 5-10 cm, moŝe być ubarwione posiadają ryjek (trąbkę) wysuwany przez otwór ryjkowy; wydziela śluz, słuŝy do polowania i obrony, moŝe być zaopatrzony w dodatkowy kolec z gruczołami jadowymi u nasady posiadają odbyt układ krwionośny (umięśnione rurki biegnące wzdłuŝ ciała, połączone naczyniami poprzecznymi; niektóre posiadają hemoglobinę)

50

51

52

53 robaki obłe nicienie obleńce są waŝne z ekologicznego punktu widzenia (obieg biogenów, zmniejszanie liczby bakterii i grzybów, mogą być pasoŝytami) organizmy glebowe, morskie lub słodkowodne mają bardzo duŝe znaczenie naukowe Caenorhabditis elegans ciało okrągłe w przekroju, otoczone grubym, wymiennym oskórkiem (kutykulą) produkowany przez naskórek, chroni przed wysychaniem mięśnie podłuŝne płyn wypełniający jamę ciała Pseudocoelomata posiadają odbyt brak układu krąŝenia na ogół rozdzielnopłciowe (dymorfizm płciowy)

54 Caenorhabditis elegans

55 glista ludzka

56 tęgoryjec

57 włosień spiralny

58 owsiki

59 filaria wywołuje słoniowaciznę

60

61

62 są wielokomórkowe, ale bardzo małe posiadają aparat wrotny (pierścień rzęsek) umięśniona gardziel stanowi aparat Ŝujący (mastaks) układ wydalniczy z komórkami płomykowymi i pęcherzem moczowym układ nerwowy z mózgiem i narządami zmysłów ciało składa się ze stałej liczby komórek

63

64

65

66 głównie morskie, ale teŝ słodkowodne i lądowe zwykle posiadają muszlę ciało składa się z: nogi mocno umięśniona, często spełnia funkcję ruchu wora trzewiowego zawiera większość narządów płaszcza fałd otaczający wór trzewiowy, zawiera gruczoły produkujące muszlę oraz skrzela większość zawiera tarkę (radulę)

67

68 GROMADY Polyplacophora chitony Gastropoda ślimaki Bivalvia małŝe Cephalopoda głowonogi

69

70

71

72

73

74 PRZODOSKRZELNE

75 TYŁOSKRZELNE

76 PŁUCODYSZNE

77

78 przydacznia

79 małŝe perłorodne

80

81

82

83 ciało podzielone jest septami na pierścienie ciało charakteryzuje się metamerią posiadają szczecinki ukł. pokarmowy: gęba, przewód pokarmowy, odbyt ukł. nerwowy: prosty mózg, podwójny łańcuszek brzuszny ukł. wydalniczy: metanefrydia oddychanie: całą powierzchnią ciała lub skrzelami

84 GROMADY Polychaeta wieloszczety Oligochaeta skąposzczety Hirudinea pijawki

85

86 robak Palolo

87

88

89

90

91

92

93

94 wszędobylskie; gat. 1. OdnóŜa połączone stawami słuŝą jako odnóŝa kroczne, wiosła, przydatki gębowe, dodatkowe narządy płciowe 2. Chitynowy pancerz wymienny szkielet zewnętrzny (wylinka) 3. Ciało podzielone na segmenty; tagmy 4. Otwarty układ krwionośny

95 ciało złoŝone z 3 segmentów (głowa: 3-6, tułów, odwłok) ukł. nerwowy: łańcuszek brzuszny łączący zwoje segmentowe; narządy zmysłów (oczy, narządy słuchowe, dotykowe, zmysł chemiczny) ukł. krwionośny: grzbietowo połoŝone serce kilka tętnic hemocel (zespół zatok) serce (krew wpływa przez ostia) oddychanie: skrzela (wodne) / tchawki, płucotchawki (lądowe)

96 PODTYP Chelicerata szczękoczułkowce GROMADY: staroraki (skrzypłocze) pajęczaki (pająki, skorpiony, kleszcze, roztocze, kosarze) szczękoczółki (szczypcowate odnóŝa gębowe), brak Ŝuwaczek i czułków, ciało: głowotułów + odwłok PODTYP Crustacea skorupiaki GROMADY: skorupiaki (homary, kraby, krewetki, dafnie pąkle, raki) Ŝuwaczki 2 pary czułków dwugałęziste odnóŝa PODTYP Uniramia jednogałęziowce GROMADY: owady (szarańczaki, chrząszcze) wije (pareczniki, dwuparce) Ŝuwaczki, 1 para czułków, jednogałęziste odnóŝa

97 Stawonogi wywodzą się najprawdopodobniej od TRYLOBITÓW: dominowały w paleozoiku Ŝyły zagrzebane w mule spłaszczone ciało podzielone było poprzecznie na segmenty budujące 3 części: głowę (para czułków, para oczu), tułów, odwłok 2 podłuŝne bruzdy dzieliły ciało na 3 części na kaŝdym segmencie znajdowała się para dwugałęzistych odnóŝy (jednogałęziowce mogą się wywodzić od pratchawców)

98 trylobit

99

100 STARORAKI

101 skrzypłocz

102 PAJĘCZAKI

103 ptasznik krzyŝak czarna wdowa

104 skorpion

105 kosarz

106 roztocze

107 kikutnica

108

109 langusta homar krab

110 rak

111 krewetki

112 pąkle

113 OWADY

114 pierwogonek rybik

115 jętka modliszka

116 WIJE

117 wije

118

119 zwierzęta wyłącznie morskie larwa ma symetrię dwuboczną, postać dorosła promienistą posiadają szkielet wewnętrzny złoŝony z wapiennych płytek posiadają układ wodny z nóŝkami ambulakralnymi (poruszanie się, zdobywanie pokarmu, częściowo oddychanie, szkielet hydrostatyczny) otwór gębowy znajduje się na dolnej stronie ciała, odbytowy na górnej oddychają skrzelami skórnymi lub płucami wodnymi układa nerwowy: obrączka okołoprzełykowa + promieniście rozchodzące się nerwy są rozdzielnopłciowe; zapłodnienie zewnętrzne

120 GROMADY Crinoidea liliowce Asteroidea rozgwiazdy Ophiuroidea węŝowidła Echinoidea jeŝowce Holothuroidea strzykwy

121

122

123

124

125

126

127

128

129

130

131

132

133

134

135 morskie, osiadłe, robakowate organizmy posiadają przedni wyrostek przewodu pokarmowego przypominający strunę grzbietową najlepiej znanym półstrunowcem jest Ŝołędziowiec (do 2 m): posiada ryjek przypominający Ŝołądź (rycie w dnie, poruszanie się w norkach)

136

137

138 1. Wszystkie posiadają strunę grzbietową. 2. Wszystkie mają cewkę nerwową połoŝoną po grzbietowej stronie ciała. 3. U wszystkich występują (przynajmniej w pewnym okresie Ŝycia, np. zarodkowym) szczeliny skrzelowe. 4. Większość posiada ogon.

139 PODTYPY Urochordata (Tunicata) osłonice Cephalochordata (Acrania) bezczaszkowce Vertebrata kręgowce

140 OSŁONICE

141

142 BEZCZASZKOWCE

143 LANCETNIK

144 KRĘGOWCE Nadgromada: Pisces (ryby) GROMADY: Agnatha ryby bezszczękowe Chondrichthyes ryby chrzęstnoszkieletowe Osteichthyes ryby kostnoszkieletowe Nadgromada: Terapoda (czworonoŝne) GROMADY: Amphibia płazy Reptilia ryby gady Aves ptaki Mammalia - ssaki

145 BEZSZCZĘKOWCE

146 MINOGI I ŚLUZICE

147 RYBY CHRZĘSTNOSZKIELETOWE

148 REKINY I PŁASZCZKI

149 RYBY KOSTNOSZKIELETOWE

150

151 PŁAZY

152 śaby, TRASZKI ROPUCHY, SALAMANDRY

153 GADY

154 JASZCZURKI, WĘśE, śółwie, KROKODYLE

155 PTAKI

156

157 SSAKI

158 SSAKI: stekowce

159 SSAKI: torbacze

160 SSAKI: łoŝyskowce