Melampyrum cristatum L. na Pomorzu Gdañskim

HTML
DOWNLOAD

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Melampyrum cristatum L. na Pomorzu Gdañskim"

Gabriel Sobczyk
6 lat temu
Przeglądów:

1 Melampyrum cristatum L. na Pomorzu Gdañskim Melampyrum cristatum L. in the Pomorze Gdañskie region TOMASZ S. OLSZEWSKI T. S. Olszewski, Katedra Taksonomii Roœlin i Ochrony Przyrody, Uniwersytet Gdañski, Al. Legionów 9, Gdañsk, tso@univ.gda.pl ABSTRACT: The distribution of Melampyrum cristatum in the Pomorze Gdañskie region is described. Both localities in Gdañsk and Cypel M¹tawski are historical. The species was evaluated as regionally extinct (RE). KEY WORDS: Melampyrum cristatum, regionally extinct species, Pomorze Gdañskie Wprowadzenie Pszeniec grzebieniasty Melampyrum cristatum L. (Scrophulariaceae) to pó³paso ytnicza roœlina jednoroczna. Roœnie w widnych lasach i zaroœlach z rzêdu Quercetalia pubescentis oraz na suchych ³¹kach, czêsto na glebach zasobnych w wapñ (Jasiewicz 1963; Horrill 1972; Oberdorfer 1983). Zasiêg tego gatunku obejmuje Europê (poza jej czêœci¹ pó³nocn¹ i po³udniowo-zachodni¹) oraz œrodkow¹ czêœæ zachodniej Syberii (Hultén, Fries 1986a, b). W Polsce wiêkszoœæ jego stanowisk zlokalizowana jest w zachodniej czêœci kraju, mniej licznie wystêpuje tak e w dorzeczu Wis³y (Zaj¹c, Zaj¹c 2001). W obrêbie Melampyrum cristatum wyró nianych jest kilka podgatunków ró ni¹cych siê m.in. preferencjami siedliskowymi, z których trzy wystêpuj¹ w Polsce: subsp. cristatum, subsp. ronnigeri (Poev.) Ronn. i subsp. solstitiale (Ronn.) Ronn. (Jasiewicz 1963; Oberdorfer 1983). Pszeniec grzebieniasty jest gatunkiem wymieraj¹cym na Pomorzu Zachodnim (E) ( ukowski, Jackowiak 1995) i Pomorzu Gdañskim (EN) (Markowski, Buliñski OLSZEWSKI T. S Melampyrum cristatum L. na Pomorzu Gdañskim. Acta Bot. Cassub. 10:

2 84 Tomasz S. Olszewski 2004). W ostatnim wydaniu czerwonej listy roœlin naczyniowych Polski uznano go za takson wymar³y (Ex) w skali kraju (Zarzycki, Szel¹g 2006). Celem pracy by³o poznanie rozmieszczenia Melampyrum cristatum na Pomorzu Gdañskim i weryfikacja kategorii zagro enia gatunku. Zosta³a ona wykonana w ramach prac nad now¹ wersj¹ czerwonej listy regionu oraz krytycznym wykazem roœlin naczyniowych Pomorza Gdañskiego. 1. Materia³ i metody Materia³ do badañ nad rozmieszczeniem stanowi³y dane literaturowe z okresu oraz wyniki w³asnych prac terenowych przeprowadzonych w latach Granice Pomorza Gdañskiego przyjêto za Markowskim i Buliñskim (2004). Na podstawie zebranych danych sporz¹dzono wykaz stanowisk, z lokalizacj¹ w sieci kwadratów ATPOL (por. Zaj¹c 1978), w postaci uszczegó³owionej, tj. w kwadratach ni szego rzêdu o boku 5 km (por. Markowski, Buliñski 2004). W przypadku stanowisk o niesprecyzowanym po³o eniu podano s¹siednie kwadraty ATPOL jako mo liwy obszar wystêpowania i zaznaczono je na mapie na szaro. Zgromadzone dane pos³u y³y do sporz¹dzenia mapy rozmieszczenia Melampyrum cristatum na Pomorzu Gdañskim. 2. Wyniki Wykaz stanowisk DA80a/b/c/d w okolicy Gdañska (Helm 1869); w latach nie odnaleziono (T. S. Olszewski , mat. niepubl.) (ryc. 1); DB32a Cypel M¹tawski, lasek (Klinggraff 1848); w 2010 r. nie odnaleziono (T. S. Olszewski 2010, mat. niepubl.). 3. Podsumowanie wyników i dyskusja Pszeniec grzebieniasty by³ notowany na Pomorzu Gdañskim na dwóch stanowiskach w okolicy Gdañska oraz w wid³ach Wis³y i Nogatu, na tzw. Cyplu M¹tawskim. Stanowiska pomorskie s¹ jednoczeœnie najbardziej wysuniêtymi na pó³noc miejscami wystêpowania tego gatunku w Polsce (por. Hultén, Fries 1986a, b; Zaj¹c, Zaj¹c 2001). Brak jest bezpoœrednich informacji o przynale noœci pomorskich populacji Melampyrum cristatum do taksonów infragatunkowych. Fakt zró nicowania wymagañ siedliskowych podgatunków mo e stanowiæ jednak podstawê wniosko-

3 Melampyrum cristatum L. na Pomorzu Gdañskim 85 Ryc. 1. Rozmieszczenie Melampyrum cristatum na Pomorzu Gdañskim. Fig. 1. Distribution of Melampyrum cristatum in the Pomorze Gdañskie region. wania poœredniego. Klinggraeff (1848) podaje M. cristatum z Cypla M¹tawskiego z ma³ego lasku. Wskazywaæ to mo e na przynale noœæ do M. c. subsp. ronnigeri lub M. c. subsp. cristatum, które wystêpuj¹ w widnych lasach i zaroœlach. Ponadto podgatunek typowy notowany by³ na oderwanym stanowisku w s¹siedztwie terenu badañ (ko³o Bydgoszczy). Nie mo na wykluczyæ tak e obecnoœci na terenie badañ M. c. subsp. solstitiale, wystêpuj¹cego na suchych ³¹kach, do którego odnosi siê przypuszczalnie wiêkszoœæ notowañ z Polski (por. Jasiewicz 1963). Stanowiska z Pomorza Gdañskiego maj¹ obecnie charakter historyczny. Pszeniec grzebieniasty by³ na nich podawany w latach W póÿniejszym okresie nie uda³o siê go odnaleÿæ (por. T. S. Olszewski , mat. niepubl.). Ust¹pienie gatunku mia³o prawdopodobnie zwi¹zek z przekszta³ceniem i niszczeniem jego siedlisk, zasobnych w wêglan wapnia lasów i zaroœli z Quercetalia pubescentis oraz suchych ³¹k (por. Leimu 2010). Uk³ady te, rzadkie w skali regionu, zosta³y w wiêkszoœci przypadków przekszta³cone w tereny rolnicze. Cypel M¹tawski w chwili obecnej zajmuj¹ g³ównie intensywnie u ytkowane pastwiska i pola uprawne oraz niewielkie powierzchniowo zaroœla wierzbowe. Równie w okolicy Gdañska siedliska gatunku zosta³y prawdopodobnie zniszczone, zarówno przez zamianê na tereny rolnicze, jak i objêcie gospodark¹ leœn¹

4 86 Tomasz S. Olszewski oraz pod zabudowê (por. Markowski i in. 2008; T. S. Olszewski , mat. niepubl.). Do tej pory Melampyrum cristatum figurowa³ w czerwonej liœcie Pomorza Gdañskiego jako gatunek wymieraj¹cy (EN). W trakcie prowadzonych badañ nie uda³o siê odnaleÿæ przedstawicieli tego gatunku, st¹d zasadne jest uznanie go za takson regionalnie wymar³y (RE). W zwi¹zku z faktem, e pszeniec grzebieniasty jest roœlin¹ wymar³¹ w Polsce, a stanowiska pomorskie maj¹ charakter kresowy, ponownie pojawienie siê tej jednorocznej roœliny jest ma³o prawdopodobne. Nie mo na jednak tego wykluczyæ, st¹d wskazane s¹ okresowe poszukiwania tego gatunku na preferowanych przez niego siedliskach. Podziêkowania Autor sk³ada serdeczne podziêkowania kole ance dr Joannie Bloch-Or³owskiej za pomoc w wykonaniu mapy. Literatura HELM Bez tytu³u. W: Bericht über die siebente Versammlung des preussischen botanischen Vereins zu Braunsberg am 18. Mai Schrift. Königl. Phys.-ökon. Ges. Königsberg 10(2): 204. HORRILL A. D Biological Flora of the British Isles No Melampyrum cristatum L. J. Ecol. 60(1): HULTÉN E., FRIES M. 1986a. Atlas of North European vascular plants North of the Tropic of Cancer I. Intoduction, taxonomic index to the maps 1 996, maps Koeltz Scientific Books, Königstein, xvi ss. HULTÉN E., FRIES M. 1986b. Atlas of North European vascular plants North of the Tropic of Cancer III. Commentary to the Maps. Total Index. Koeltz Scientific Books, Königstein, s JASIEWICZ A Scrophulariaceae, Rhinanthoideae. W: PAW OWSKI B. (red.), Flora polska. Roœliny naczyniowe Polski i ziem oœciennych. 10. Dwuliœcienne wolnop³atkowe-dwuokwiatowe cz. 8. Zros³op³atkowe cz. 1. PWN, Warszawa-Kraków, s KLINGGRAEFF J. C. VON Flora von Preussen. Die in der Provinz Preussen wildwachsenden Phanerogamen nach natürlichen Familien geordnet und beschrieben. In Commission bei A. Baumann, Marienwerder, 560 ss. LEIMU R Habitat quality and population size as determinants of performance of two endangered hemiparasites. Ann. Bot. Fenn. 47(1): MARKOWSKI R., BULIÑSKI M Gin¹ce i zagro one roœliny naczyniowe Pomorza Gdañskiego. Endangered and threatened vascular plants of Gdañskie Pomerania. Acta Bot. Cassub., Monogr. 1: MARKOWSKI R., Ó KOŒ K., BLOCH-OR OWSKA J., AFRANOWICZ R., OLSZEWSKI T. S Elaborat do map roœlinnoœci rzeczywistej oraz wspó³czesnej potencjalnej roœlinnoœci naturalnej Leœnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Oliwsko-Dar lubskie, Nadleœnictwo Gdañsk. Opracowanie dla Nadleœnictwa Gdañsk. Gdañsk. OBERDORFER E Pflanzensoziologische Exkursionsflora. Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart, 1051 ss.

5 Melampyrum cristatum L. na Pomorzu Gdañskim 87 ZAJ C A Za³o enia metodyczne Atlasu rozmieszczenia roœlin naczyniowych w Polsce. Wiad. Bot. 22(3): ZAJ C A., ZAJ C M. (red.) Atlas rozmieszczenia roœlin naczyniowych w Polsce. Nak³. Prac. Chorologii Komputerowej Inst. Botaniki UJ, Kraków, xii ss. ZARZYCKI K., SZEL G Z Red list of the vascular plants in Poland. Czerwona lista roœlin naczyniowych w Polsce. W: MIREK Z., ZARZYCKI K., WOJEWODA W., SZEL G Z. (red.), Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roœlin i grzybów Polski. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, s UKOWSKI W., JACKOWIAK B Lista roœlin naczyniowych gin¹cych i zagro onych na Pomorzu Zachodnim i w Wielkopolsce. W: UKOWSKI W., JACKOWIAK B. (red), Gin¹ce i zagro one roœliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. Pr. Zak³. Taks. Roœl. UAM w Poznaniu 3: 9-96.

Podobne dokumenty

Corrigiola litoralis L. na Pomorzu Gdañskim

Corrigiola litoralis L. na Pomorzu Gdañskim Corrigiola litoralis L. in the Pomorze Gdañskie region TOMASZ S. OLSZEWSKI T. S. Olszewski, Katedra Taksonomii Roœlin i Ochrony Przyrody, Uniwersytet Gdañski,