UWAGI KOALICJI KLIMATYCZNEJ

Transkrypt

1 Koalicja Klimatyczna UWAGI KOALICJI KLIMATYCZNEJ DO Tez do dyskusji nad Polityką energetyczną Polski do roku 2030 oraz do wstępnego projektu Polityki energetycznej Polski Strategia do 2030 roku Koalicja Klimatyczna polskich organizacji pozarządowych z zadowoleniem przyjęła fakt przystąpienia Rządu RP do przygotowania Polityki Energetycznej Polski. Ponieważ jest to kolejna próba opracowania tego dokumentu, Koalicja wyraża nadzieję, że tym razem prace zostaną ukończone. Naszym zdaniem bowiem nowoczesne państwo, takie jak Polska, nie może funkcjonować bez aktualnej polityki energetycznej zintegrowanej z polityką gospodarczą oraz ekologiczną, w tym klimatyczną. Koalicja Klimatyczna z zadowoleniem przyjmuje także fakt poddania konsultacji społecznej zarówno Tez do Polityki Energetycznej, jak i jej wersji wstępnej, co do tej pory nie miało miejsca. Uznajemy to za ważny sygnał podmiotowego traktowania społeczeństwa. Tym niemniej do przedstawionych przez Ministerstwo Gospodarki dokumentów Koalicja Klimatyczna zgłasza szereg uwag: 1. Obecne konsultacje należy traktować jako wstępne, uznajemy za niezbędne przygotowanie, zgodnie z normą prawną zawartą w ustawie z 27 kwietnia 2001 roku prawo ochrony środowiska (Dz. U. 25 z 2008 roku poz. 150), do tej wersji dokumentu prognozy oddziaływania na środowisko. Dopiero łącznie dokument polityki wraz z prognozą mogą i powinny podlegać formalnym konsultacjom społecznym. Zaznaczamy, że proces wyłaniania wykonawcy prognozy, czas potrzebny na jej wykonanie i poddanie konsultacjom społecznym będzie na tyle długi, że zakończenie prac nad Polityką do końca 2008 roku uważamy za nierealistyczne. Wydaje się, że realny czas zakończenia prac nad Polityką i przekazanie jej Radzie Ministrów do zatwierdzenia to połowa 2009 r. 2. Koalicja z zadowoleniem wita zasadniczą zmianę w formie i języku prezentacji poprzez odejście od języka technicznego na rzecz formułowania jej w duchu dokumentu polityki, strategii. Jednak, aby prezentowany dokument był rzeczywistą strategią, powinien zostać uzupełniony o co najmniej: a) wskazanie programów i planów, które zostaną wykorzystane dla osiągnięcia celu ogólnego i celów cząstkowych, b) określenia alokacji zasobów, przede wszystkim środków publicznych niezbędnych do realizacji przyjętych celów,

2 c) ocenę działań (w ujęciu scenariuszowym) według przyjętych kryteriów efektywnościowych i prowadzących do możliwie najniższych kosztów osiągnięcia celów, d) przedstawienie harmonogramu realizacji zaproponowanych rozwiązań z punktu widzenia ich realności (budowa nowych elektrowni to okres długi ze względu na konieczność uzyskania zapewnienia finansowania takiego przedsięwzięcia, dokonania uzgodnień lokalizacyjnych i ze społecznością lokalną, uzyskania zapewnienia wyposażenia elektrowni we właściwe urządzenia i przeprowadzenia samej budowy), e) omówienie sposobów zarządzania i określenia odpowiedzialności podmiotów polityki energetycznej. 3. Godne pochwały jest dążenie do osiągnięcia zero-energetycznego wzrostu gospodarczego, co jest całkowitym novum w stosunku do poprzednich dokumentów, które zakładały znaczący wzrost zużycia energii. Jednak poważne wątpliwości budzi brak określenia, na jakim poziomie zużycia energii zamierza się to osiągnąć czy na obecnym, czy na innym i kiedy. Wiele szczegółowych zapisów w dokumencie świadczy, że odchodzi się od takiego celu jak np.: a) Pomimo przewidzianych polityką energetyczną działań proefektywnościowych przewiduje się wzrost zużycia energii elektrycznej (s.13 Projektu); b)..uruchomione będą mechanizmy stymulujące budowę nowych mocy wytwórczych... (s.13 Projektu) czy... konieczność rozbudowy istniejących mocy wytwórczych... (s. 15 Projektu); c) Do trzech kluczowych elementów zapewniających ciągłość dostaw energii elektrycznej odbiorcom zaliczyć należy: rozwój mocy wytwórczych,... (s. 7 Tezy). Uznając cel zero-energetycznego wzrostu za realny Koalicja Klimatyczna wskazuje na konieczność szczegółowego wskazania, w jaki sposób zostanie to zapewnione. Jest to o tyle istotne, że poprzednie dokumenty i różne studia nad polityką energetyczną mówiły o zasadniczym wzroście zapotrzebowania na energię w nadchodzących latach. W projekcie Polityki energetycznej Polski do roku 2030 przygotowanym przez Ministerstwo Gospodarki we wrześniu 2007 roku przewidywano wzrost zapotrzebowania na energię pierwotną w okresie o ponad 40%. W opracowaniu Raport 2030 Polskiego Komitetu Energii Elektrycznej przygotowanym przez firmę Badania Systemowe EnergSys sp. o.o. prezentowanym w czerwcu 2008 r. przewiduje się wzrost popytu na energię finalną w okresie w wysokości ponad 30% w wariancie podstawowym i 15% w wariancie efektywnym. 4. Kluczowym zagadnieniem dla polityki energetycznej jest nie tylko bezpieczeństwo energetyczne, ale także wielkość odprowadzanych zanieczyszczeń, zwłaszcza emisja gazów cieplarnianych. Proponowane przez Komisję Europejską (20% albo 30% redukcji w okresie ) czy Parlament Europejski (60-80% redukcji w okresie ) limity stwarzają uwarunkowania do rozwoju energetyki w przyszłości i będą stawiać warunki trudniejsze do wypełnienia niż pozyskanie zasobów czy paliw. Ważnym jest, że

3 dokument stara się nawiązać do ustaleń i propozycji Komisji Europejskiej. Jednak nie do zaakceptowania, także przez Komisję Europejską, jest zapis na s. 9 Projektu mówiący o Dążeniu do zmniejszenia do 2030 roku emisji CO 2 z sektora paliwowoenergetycznego o 20% w stosunku do roku Istotne jest także jednoznaczne wskazanie w dokumencie Polityki energetycznej czy priorytet bezpieczeństwa energetycznego Polska będzie realizowała samodzielnie czy też w ramach struktur Unii Europejskiej i we współpracy ze wszystkimi państwami członkowskimi Unii Europejskiej. 5. Niektóre zapisy mówiące o minimalizacji oddziaływania nie korelują z ideą ww. limitów. Tym samym są one niezgodne ze zrównoważonym podejściem do rozwoju energetyki, co jest wymogiem konstytucyjnym. Potwierdzeniem odejścia od zasady zrównoważonego rozwoju, mimo nawiązywania do niej, jest kompletny brak odniesienia do przyjętej przez rząd w 2003 roku Polityki Klimatycznej, gdzie wyznaczono cel redukcyjny na poziomie 40% w okresie Zgodnie z nim w roku 2020 sektor energetyczny (ok. 83 % całkowitej emisji) nie powinien emitować więcej gazów cieplarnianych niż 282 mln ton CO 2eq, tj. tylko 15% mniej niż w roku Jak to osiągnąć, kiedy rząd w IV Sprawozdaniu do Sekretariatu Konwencji Klimatycznej przewiduje zasadniczy wzrost emisji, co oznacza niemożność osiągnięcia 40% redukcji założonej ww. Polityce? Według wymienionego wyżej sprawozdania możliwe jest osiągnięcie jedynie 16% redukcji. Wszystko to pokazuje brak integracji między różnymi dokumentami rządowymi, czego dowodem jest niestety także oceniany dokument polityki energetycznej. 6. Koalicja Klimatyczna uważa, że proponowany rozwój energetyki jądrowej w Polsce jest ekonomicznie i ekologicznie, a także z punktu widzenia bezpieczeństwa, nie do przyjęcia. Możliwości oszczędzania energii oraz rozwój OZE są tak znaczne, że w perspektywie roku 2030 budowa elektrowni jądrowych nie ma uzasadnienia. Trzeba także wziąć pod uwagę, że w okresie tych ponad 20 lat nastąpi dalszy postęp w oszczędzaniu energii oraz w zwiększaniu efektywności i obniżce kosztów rozwoju OZE, pod warunkiem przeznaczenia na badania i rozwój w tym zakresie wystarczających środków. Poniżej wybrane przykłady szans na znaczne oszczędności energii i rozwój OZE: a) Zainwestowanie 1,2 mld euro w oszczędzanie energii mogłoby przynieść trwałe oszczędności w potrzebie zakupu uprawnień do emisji rzędu 17 mln ton CO 2 /rok. Wybudowana za tą sumę elektrownia jądrowa pozwoliłaby na zmniejszenie zakupu uprawnień o 3,5 mln ton CO 2. b) Wybudowanie ok MW w energetyce wiatrowej za sumę ok. 10 mld euro (dwa razy taniej niż elektrownia jądrowa o takiej samej mocy), co oznaczałoby zasadniczy wzrost energetyki odnawialnej, która nie wymaga zakupu uprawnień. c) Kupienie każdej rodzinie dwóch żarówek energooszczędnych (21W zamiast 100W tradycyjnych), co dałoby oszczędność w skali Polski 1990 MW (blisko 8% mocy wykorzystywanej). Akcja taka kosztowałaby ok. 665 mln złotych tj. 4,5-6 razy taniej niż elektrownia gazowa, 18 razy niż węglowa (parametry nadkrytyczne) i 21 razy niż

4 jądrowa, każda o mocy 2000 MW. Takie działanie planuje wprowadzić rząd Hiszpanii, w tym celu zamierza rozdać 49 milionów żarówek. Poza kwestiami ekonomicznym, nadal nierozwiązywalnym problemem jest składowanie odpadów. Jest to właściwie przerzucanie odpowiedzialności za rozwiązanie tego problemu na przyszłe pokolenia, co jest niezgodne z zasadą zrównoważonego rozwoju. Na to wszystko nakłada się poważne zagrożenie ze strony ataków terrorystycznych na duże obiekty energetyki jądrowej. W przypadku spowodowania poważnej awarii skala oddziaływania sięga dziesiątków tysięcy ludzi, co jest w interesie medialnym terrorystów. 7. Koalicja Klimatyczna z zadowoleniem wita zapisaną w dokumencie propozycję rozwoju odnawialnych źródeł energii do 15% udziału w energii finalnej wraz z popieraniem energetyki rozproszonej, co jest zasadniczym krokiem w przód w stosunku do wcześniejszych dokumentów. Wykorzystanie realnego potencjału ekonomicznego OZE w roku 2006 wynosi ledwie 17,4%. Różne studia pokazują, że istnieją możliwości rozwoju OZE do roku 2020 do co najmniej 20% udziału w energii finalnej, zwłaszcza w sytuacji, gdy stawia się na zasadniczy wzrost efektywności energetycznej i zeroenergetyczny wzrost gospodarczy. Innym słowy, podstawa obliczania udziału OZE w obecnej wersji polityki jest zasadniczo niższa niż w wersji z września Jednak brać trzeba także pod uwagę ograniczenia w rozwoju OZE. Pod tym względem za mało jest konkretnych zapisów w dokumencie polityki, a zwłaszcza: a) Zaprezentowanie, jakimi zasobami ziemi w rolnictwie, uprawami energetycznymi oraz technologiami przetwarzania na paliwa i energię dysponujemy, a także na jakich rynkach możemy efektywnie wejść na ścieżkę możliwie najniższych kosztów osiągnięcia celu 15%. Jeżeli zasoby są wystarczające i nie zakłócą rynku żywności (dostawy, ceny) to potrzebny jest program transformacji części rolnictwa w kierunku energetyki. b) Wycofanie się ze współspalania w dużych jednostkach wytwarzania energii elektrycznej i ciepła, ale na to miejsce zbudowanie strategii i programu zagospodarowania zwalnianych zasobów biomasy. c) Koordynacja sektorowych polityk i wieloefektowych działań jak np.: odzysk energii z biodegradowalnych odpadów komunalnych w pierwszej kolejności priorytet w gospodarce odpadami a potem efekt energetyczny; produkcja biogazu z ferm hodowlanych i lokalnych odpadów biomasy to rozwiązanie problemów ścieków, czystości wód i gleby, a także znaczący odzysk energii itp. d) Zwrócenie uwagi na podstawowe kategorie wykluczeń i ograniczeń ze względu na potrzebę ochrony przyrody (tzn. obszarową ochronę przyrody i ochronę gatunkową w tym obszary Natura 2000), dotyczące praktycznie wszystkich rodzajów energii odnawialnej, a w szczególności: wiatrowej (ochrona ptaków i krajobrazu), wodnej (ochrona ekosystemów wodnych) czy opartej o biomasę (ochrona cennych obszarów przyrodniczych i niedopuszczenie roślin inwazyjnych i genetycznie zmodyfikowanych). Koalicja Klimatyczna za konieczne uznaje przygotowanie, w ramach prac nad polityką energetyczną państwa, programu wdrożeniowego osiągnięcia co najmniej 15% udziału

5 OZE w zużyciu finalnym energii do roku 2020 wraz z harmonogramem działań oraz projektami niezbędnych mechanizmów prawnych. Program taki powinien zostać przedstawiony na forum COP14, jako wyraz troski Polski o sprawy ochrony klimatu globalnego. 8. Koalicja Klimatyczna zgłasza istotne zastrzeżenia do dokonanej konsolidacji i powstania czterech dużych podmiotów energetycznych. Stworzono w ten sposób regionalnych monopolistów, co powoduje, że prawo do swobodnego wyboru firmy nie istnieje. W efekcie zapowiadane w przyszłym roku uwolnienie cen energii nie pobudzi konkurencji. Ceny energii będą dyktowane przy (milczącym) porozumieniu głównych (niby) konkurentów. Ceny energii dla odbiorców może złagodzić Urząd Regulacji Energetyki, gdyż decyduje o wysokości opłat za przesyłanie energii (stanowi to ok. połowy kosztów płaconych przez odbiorcę). Konsolidacja grup energetycznych powoduje brak konkurencyjności, a co za tym idzie, niechęć do obniżenia kosztów wytwarzania energii i budowania nowych bloków energetycznych tak, by mogły one w warunkach pełnej odpłatności za uprawnienia do emisji CO 2 wyraźnie wygrywać na rynku. 9. Koalicja Klimatyczna zwraca uwagę na brak posługiwania się w dokumencie kategoriami takimi jak koszty zewnętrzne, subsydia antyekologiczne czy koszty zaniechania. W dokumencie należałoby wyliczyć szczegółowo jakie subsydia wprowadzono oddzielnie dla górnictwa, energetykę i OZE (poszczególne rodzaje i nośniki) w latach , aby bardziej sprawiedliwe dobierać system wsparcia na lata i aby pomoc publiczna stała się w energetyce całkowicie jawna i była społecznie monitorowana. Przykładowo na świecie subsydia w sektorze energii oszacowano na mld USD rocznie, z tego w obszarze paliw kopalnych wynoszą mld USA rocznie, 16 mld USD dla istniejących elektrowni jądrowych, 10 mld dla OZE i 6 mld dla biopaliw wg opracowania wykonanego dla Sekretariatu Konwencji Klimatycznej. W Raporcie Sterna oszacowano, że koszty zaniechania związane z niepodejmowaniem działań na rzecz ochrony klimatu mogą w przyszłości sięgać 5-20% światowego PKB. Natomiast podejmowanie działań, aby koszty zaniechania nie miały miejsca, może kosztować 1-2% światowego PKB, 10. Wybór obniżenia do 2030 poziomu energochłonności gospodarki w Polsce do poziomu UE-15 z 2005 r. jest słuszny. Do tego jednak jest konieczne nie tylko wykorzystanie istniejących i wkrótce uruchamianych instrumentów polityki energetycznej (np. Ustawa o efektywności energetycznej), ale potrzebny jest krytyczny przegląd aktualnych instrumentów i zaprojektowanie nowych stosownie do występujących barier. Konieczne jest znalezienie odpowiedzi na pytanie, dlaczego mimo istniejącego potencjału ekonomicznego, zainteresowanie wielu podmiotów we wdrażaniu energooszczędnych przedsięwzięć jest małe. Potrzebny jest Narodowy Plan Efektywności Energetycznej do 2030 r. o znaczenie większym stopniu szczegółowości i z określeniem realnych i skutecznych mechanizmów wykonawczych niż dotychczasowy (2007r.) Zarys Krajowego Planu Działań dotyczący efektywności energetycznej. Narodowy Program Efektywności Energetycznej winien obejmować programy stosowne dla każdej grupy użytkowników energii:

6 a) program modernizacji i odbudowy mocy wytwórczych produkcji energii elektrycznej i ciepła potrzebny ze względów bezpieczeństwa, ale wnoszący znaczne efekty zmniejszenia zużycia paliw i redukcji emisji CO 2 b) program dla energochłonnego przemysłu, c) program dla małych i średnich przedsiębiorstw, d) program sektor publiczny lider, e) program dla transportu, f) program dla budynków mieszkaniowych i usługowych, g) program dla gospodarstw domowych. Jednym z istotnych źródeł ograniczenia zużycia energii jest właściwe planowanie przestrzenne na różnych szczeblach, poczynając od Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, poprzez plany przestrzenne województw, do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Zdaniem Koalicji niezbędne jest uwzględnienie tego narzędzia w Polityce energetycznej, nadanie mu priorytetu oraz właściwego instrumentarium prawnego i rynkowego. Podsumowanie W podsumowaniu Koalicja Klimatyczna stwierdza, że opiniowany dokument: Różni się zasadniczo (i to pozytywnie) od wcześniejszych wersji polityki energetycznej, przede wszystkim ze względu na silną promocję wzrostu efektywności energetycznej i rozwoju odnawialnych źródeł energii w kontekście zeroenergetycznego wzrostu gospodarczego. Mimo tej pozytywnej zmiany, niezbędne jest wyjście w tworzeniu dokumentu od limitu emisji gazów cieplarnianych przyjętego w Polityce Klimatycznej i zgodnego z ustaleniami w ramach UE, a także doprowadzenie do integracji tej polityki i ustaleń z politykami sektorowymi. W obecnej wersji dokument w zbyt wielu miejscach odbiega od konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju. Dokument jest zbyt ogólnikowy, aby można było odnieść się do wielu generalnych zapisów, gdyż szczegółowe rozwiązania mogą za sobą nieść wiele trudnych dzisiaj do przewidzenia zagrożeń środowiskowych. Słuszna promocja efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii wymaga skonkretyzowania i wyposażenia we właściwe instrumenty wspomagania uwzględniające wiele uwarunkowań,w tym ekologiczne.

7 W dalszych pracach nad końcowym dokumentem polityki energetycznej do 2030 roku należy zrezygnować z opcji rozwijania energetyki jądrowej jako ekonomicznie nieuzasadnionej oraz wysoce ryzykowanej ekologicznie i społecznie. Konieczne jest przedstawienie do dalszych konsultacji społecznych końcowego projektu Polityki, wraz z prognozą oddziaływania na środowisko. Warszawa, sierpień 2008 r. Organizacje należące do Koalicji klimatycznej to: Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju Fundacja Aeris Futuro Fundacja Efektywnego Wykorzystania Energii Fundacja Ekologiczna Ziemi Legnickiej Zielona Akcja Greenpeace Instytut na rzecz Ekorozwoju Liga Ochrony Przyrody Polska Zielona Sieć Polski Klub Ekologiczny - Okręg Dolnośląski Polski Klub Ekologiczny - Okręg Górnośląski Polski Klub Ekologiczny - Okręg Mazowiecki Społeczny Instytut Ekologiczny Stowarzyszenie Ekologiczne Eko-Unia WWF Zielone Mazowsze Kontakt: Urszula Stefanowicz Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki Sekretariat Koalicji Klimatycznej ul. Mazowiecka 11/16, Warszawa tel