ZASTOSOWANIA KOGNITYWISTYKI

Transkrypt

1 ZASTOSOWANIA KOGNITYWISTYKI PODSUMOWANIE ANALIZY PUBLIKACJI Z ZAKRESU KOGNITYWISTYKI KSIĄŻKI NAPISANE PRZEZ POLSKICH AUTORÓW Kraków, 011 1

2 ANALIZA PUBLIKACJI Z ZAKRESU KOGNITYWISTYKI Książki napisane przez polskich autorów 1. Wprowadzenie O projekcie Projekt KOGNITYWISTYKA foresight poświęcony jest badaniom rozwoju nauk kognitywistycznych w Polsce oraz analizie możliwości ich aplikacji. Projekt finansowany jest z funduszy Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Realizowany jest w ramach osi priorytetowej 1. (Badania i rozwój nowoczesnych technologii), działania 1.1. (Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy), poddziałania (Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight). Cele Projektu Główny celem projektu KOGNITYWISTYKA foresight jest aktywizacja współpracy pomiędzy jednostkami naukowymi zajmującymi się kognitywistyką i przedsiębiorcami potencjalnie zainteresowanymi wynikami badań kognitywistycznych. Zakładamy, że realizacja tego celu wymaga diagnozy stanu aktualnego rozwoju kognitywistyki, przewidywania możliwych scenariuszy rozwoju, a także działań promocyjnych, które pozwolą wywołać zainteresowanie praktyków ofertą jednostek naukowych. Dlatego kolejne zadania projektu poświęcone będą przed wszystkim: określeniu obecnego poziomu rozwoju kognitywistyki w Polsce prognozowaniu rozwoju badań i teorii w zakresie nauk o poznaniu stworzeniu modeli predykcyjnych rozwoju kognitywistyki w Polsce stworzeniu serwisu internetowego poświęconego zastosowaniom kognitywistyki pobudzeniu transferu wiedzy pomiędzy naukowcami zajmującymi się kognitywistyką a potencjalnie zainteresowanymi wynikami badań przedsiębiorcami poprzez rozpowszechnienie wyników badań przeprowadzonych w ramach projektu Zespół Badawczy Projekt KOGNITYWISTYKA foresight jest realizowany przez zespół badawczy pod kierownictwem dr inż. Jakuba Barbasza z Instytutu Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Projekt jest realizowany przez trzy jednostki naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego: Instytut Fizyki, Instytut Filozofii oraz Instytut Psychologii. Głównymi wykonawcami projektu są dr hab. Józef Bremer, prof. UJ, filozof umysłu, kierownik Zakładu Kognitywistyki w Instytucie Filozofii UJ; dr Michał Cieśla informatyk z Zakładu Fizyki Stosowanej Instytutu Fizyki UJ oraz dr Michał Wierzchoń psycholog poznawczy z Zakładu Psychologii Eksperymentalnej Instytutu Psychologii UJ.

3 . Analiza publikacji Uwagi wstępne W analizowanej bazie znalazło się 375 książek polskich autorów. Ich zakres tematyczny był bardzo szeroki i obejmował wszystkie dziedziny wchodzące w skład kognitywistyki od filozofii poprzez psychologię, językoznawstwo, neuronaukę do robotyki, informatyki, fizyki i filmoznawstwa. Niektóre z książek można uznać za interdyscyplinarne łączą kilka dziedzin. Języki Zdecydowana większość z analizowanych książek napisanych przez polskich autorów została opublikowana w języku polskim aż 386, jedynie 6 spośród nich wydano w języku angielskim, a 1 w niemieckim. Świadczyć to może, podobnie jak w przypadku rozdziałów książkowych o dużej chłonności rodzimego rynku wydawniczego, a co za tym idzie o dużym zainteresowaniu czytelników niniejszą tematyką. Pośrednio może to również świadczyć o dużej liczbie studentów, którzy w trakcie swojej edukacji zapoznają się z literaturą z zakresu kognitywistyki. Uwzględniając tą perspektywę jest to zjawisko korzystne, gdyż polscy studenci dysponują dużą ilością polskojęzycznej literatury i, jak pokażą dalsze analizy z każdym rokiem takiej literatury jest coraz więcej. Zakres tematyczny Książki poddano klasyfikacji na poszczególne dziedziny. Struktura tematyczna została zaprezentowana na wykresie Liczba książek z uwzględnieniem dziedziny Wykres 1 Zakres dyscyplin Jak pokazuje wykres 1, najliczniej reprezentowanymi dziedzinami są psychologia i filozofia. Świadczy to o mocnym sprofilowaniu polskiej kognitywistyki. Korzystny wydaje się być fakt, że publikowane są również książki należące do pozostałych dziedzin należących do kognitywistyki, a zwłaszcza to, że powstają książki interdyscyplinarne, łączące tematykę nieraz odległych dziedzin. Niepokojący może być fakt, że w odróżnieniu od krajów zachodnich, w których w kognitywistyce dominuje perspektywa neuronaukowa, w analizowanej bazie znalazło się zaledwie 13 pozycji z zakresu tej dziedziny. Odzwierciedla to po części niedoinwestowanie polskiej nauki - niemożliwe bądź bardzo utrudnione są badania z wykorzystaniem zaawansowanego sprzętu służącego do analizy funkcjonowania mózgu [takie jak elektroencefalografia (EEG), funkcjonalny rezonans magnetyczny (fmri), pozytronowa tomografia emisyjna (PET), czy magnetoencefalografia (MEG)]. Z drugiej jednak strony wyniki tego typu badań częściej publikowane są w artykułach naukowych, a nie w książkach. Brak wystarczającej liczby publikacji książkowych z zakresu neuronauki wydaje się być szczególnie niekorzystny z perspektywy kształcenia przyszłych kognitywistów, którzy przez to nie dysponują odpowiednią liczbą nowoczesnych polskojęzycznych podręczników. Być może jest to również spowodowane tym, iż część książek w pewnym zakresie podejmujących tematykę neuronauk została zakwalifikowana do publikacji psychologicznych. Książki w ramach dyscyplin pogrupowano na subdziedziny. W przypadku 95 książek poprzestano na wyróżnieniu dziedziny ogólnej. Dane na temat subdziedzin przedstawione są w tabeli 1. 3

4 Dziedzina Subdziedzina Liczebność psychologia poznawcza 59 neuropsychologia 6 psychologia ogólna 3 psychofizjologia 1 psycholingwistyka 8 psychologia kliniczna 8 psychologia rozwojowa 6 Psychologia psychologia społeczna 6 psychologia twórczości 5 psychologia różnic indywidualnych 4 historia myśli psychologicznej 3 metodologia psychologii 1 psychologia reklamy 1 psychologia zwierząt 1 psychoterapia 1 epistemologia 1 filozofia umysłu 19 logika 7 ontologia 3 Filozofia filozofia analityczna filozofia języka historia myśli filozoficznej estetyka 1 filozofia kultury 1 filozofia nauki 1 sieci neuronowe 11 Informatyka cybernetyka 10 sztuczna inteligencja 9 filozofia i cybernetyka 5 filozofia i psychologia 5 filozofia i językoznawstwo 3 filozofia i antropologia 1 filozofia i religioznawstwo 1 fizyka, medycyna i psychologia 1 Interdyscyplinarna informatyka, filozofia i językoznawstwo 1 językoznawstwo, socjologia i filozofia 1 językoznawstwo, socjologia i psychologia 1 psychofizjologia i informatyka 1 psychologia i akustyka 1 psychologia i literaturoznawstwo 1 nauki o umyśle i medycyna 1 Neuronauki neurofizjologia neurobiologia 1 Fizyka optyka 1 Tabela 1 Zakres dziedzinowy analizowanych pozcji książkowych 4

5 Liczba autorów i rodzaj autorstwa Kolejny element analizy obejmował liczbę autorów poszczególnych publikacji. Dane te przedstawiono zbiorczo na wykresie. Liczba publikacji a liczba autorów 3 autorów; 4 4 autorów; 9 autorów; 61 1 autor; 81 Wykres Liczba autorów analizowanych książek Zdecydowana większość publikacji jest autorstwa jednego autora stanowią one 75% wszystkich książek w analizowanej bazie. Prace mające dwóch autorów stanowią 16%, trzech 7%, a czterech %. Jest to zatem sytuacja bardzo podobna jak w przypadku artykułów naukowych i rozdziałów książkowych (patrz oddzielne raporty temu poświęcone). Taka statystyka może być nieco niepokojąca ze względu na interdyscyplinarność kognitywistyki. Jednak w przypadku książek nie stanowi aż tak dużego problemu jak w przypadku artykułów do napisania podręcznika, podsumowującego istniejącą wiedzę, nie jest konieczne tworzenie zespołu badawczego (co jest niemal koniecznością przy prowadzeniu badań, których owocem jest publikacja artykułu). Być może przyczyną zdecydowanej przewagi książek posiadających jednego autora jest fakt, że część z publikacji stanowią wydane prace doktorskie lub habilitacyjne, które naturalnie są autorstwa jednej osoby. Książki poklasyfikowano do 3 kategorii według rodzaju autorstwa: (1) książki posiadające jednego autora, () będące wynikiem pracy zbiorowej kilku autorów, lub też (3) będące pod redakcją jednego bądź kilku autorów. Dane te przedstawiono na wykresie 3. pod redakcją, 93 Typ autorstwa praca zbiorowa, 35 1 autor, 47 Wykres 3 Typ autorstwa analizowanych książek Publikacje będące w całości dziełem jednego autora stanowią 66% analizowanych pozycji. Książki będące pod redakcją stanowią 5% analizowanej bazy, w tym 37 książek będących pod redakcją jednej osoby. Zaś książki stworzone w wyniku współpracy kilku autorów stanowią zaledwie 9%. Typ publikacji W analizowanej bazie znalazły się zarówno monografie jak i podręczniki. Przyjęto dość szeroką definicję monografii może ona dotyczyć tematyki kilku obszarów, podręcznik jednak obejmuje większy zasięg tematyczny. Zgodnie z przyjętą roboczą definicją informacje zawarte w monografiach są bardziej szczegółowe i mają bardziej specjalistyczny charakter niż te zawarte w podręcznikach. Wśród analizowanego materiału znalazły się również wywiady przeprowadzone z wybitnymi przedstawicielami kognitywistyki. Dane zaprezentowano na wykresie 4. 5

6 Podręcznik, 59 Typ publikacji Wywiad, MonograLia, 314 Wykres 4 Proporcja podręczników do monografii w analizowanej bazie Spośród analizowanych publikacji monografie stanowią 83,7%, podręczniki 15,7%, zaś wywiady 0,5%. Zapewne tak nierówna proporcja obrazuje trudność jaką stanowi napisanie podręcznika oraz większe zapotrzebowanie na bardziej specjalistyczne monografie. Monografie często są raportami z badań własnych, zaś podręczniki prezentują bardzo szeroki zakres wiedzy. W analizowanej bazie znalazł się 1 podręcznik napisany po angielsku oraz 1 podręcznik napisany po niemiecku. Rok publikacji Na wykresie 5 przedstawiono liczbę książek w zakresie kognitywistyki wydanych w kolejnych dekadach XX wieku oraz w pierwszej dekadzie XXI wieku. Liczba książek opublikowanych w kolejnych dekadach Wykres 5 Liczba książek opublikowanych w kolejnych dekadach XX i XXI wieku Wykres 6 przedstawia liczbę publikacji w zakresie kognitywistyki w kolejnych latach. Jego analiza (podobnie jak analiza wykresu 5 przedstawiającego te same dane, ale pokwalifikowane dekadami) wskazuje znaczny przyrost liczby publikacji w drugiej połowie ostatniej dekady XX wieku oraz na początku XXI wieku. Widoczny na wykresie spadek liczby publikacji książkowych wydawanych w ostatnich latach być może jest spowodowany kwestiami technicznymi dane publikacje mogły nie zostać jeszcze wprowadzone do baz bibliograficznych na podstawie których stworzona była analizowana lista książek Liczba książek w danym roku Wykres 6 Liczba książek w zakresie kognitywistyki wydawanych w kolejnych latach 6

7 Liczba autorów a typ publikacji W kolejnej fazie analizy sprawdzono relację między liczbą autorów a typem publikacji. Z analizy wykluczono książki będące wywiadami, z powodu ich małej liczby. Dane przedstawiono na wykresie 7. Liczba autorów a typ publikacji Liczba autorów monogralia podrecznik 0% 0% 40% 60% 80% 100% Wykres 7 Liczba autorów a typ publikacji Z wykresu wynika, iż zarówno najwięcej monografii jak i najwięcej podręczników zostało napisanych przez jedną osobę. Dużą przewagę na korzyść ilości monografii można zaobserwować wśród prac 1 lub autorów. W przypadku książek o większej liczbie autorów (3 lub 4) różnica pomiędzy liczbą monografii a podręczników nieco się zaciera. Typ publikacji a typ autorstwa W kolejnym kroku sprawdzono relację między typem autorstwa a typem publikacji. Z analizy wykluczono książki będące wywiadami, z powodu ich małej liczby. Dane przedstawiono na wykresie 8. Z wykresu wynika, że największą przewagę monografii można zaobserwować wśród prac jednego autora (prawdopodobnie duży odsetek tego typu prac stanowią publikowane rozprawy doktorskie i habilitacyjne). Stosunkowo największy procentowy udział podręczników można zaobserwować wśród prac będących owocem pracy zespołowej autorów. Typ autorstwa a typ publikacji Pod redakcją 7 0 praca zbiorowa 4 11 monogralia 1 autor 18 8 podręcznik 0% 0% 40% 60% 80% 100% Wykres 8 Typ autorstwa a typ publikacji Liczba autorów a zakres tematyczny publikacji W następnym kroku przeanalizowano zależność pomiędzy zakresem tematycznym publikacji a liczbą autorów. W analizie nie wzięto pod uwagę publikacji z zakresu robotyki, filmoznawstwa oraz fizyki z powodu ich niewielkiej ilości. Dane przedstawiono na wykresie 9. 7

8 Zakres tematyczny publikacji a liczba autorów psychologia neuronauka językoznawstwo interdyscyplinarna informatyka autor autorów 3 autorów 4 autorów LilozoLia % 0% 40% 60% 80% 100% Wykres 9 Zakres tematyczny publikacji a liczba autorów Z analizy powyższych wykresów wynika, że najbardziej zauważalna dysproporcja w liczbie książek pisanych przez wielu autorów w stosunku do książek będących pod autorstwem jednej osoby dotyczy publikacji z zakresu filozofii, zaś najmniejszą dysproporcję można zauważyć w przypadku książek z zakresu psychologii i neuronauk. Świadczyć to może o tym, że zarówno w psychologii jak i w neuronaukach zaczyna być powszechny nowoczesny, popularny w krajach zachodnich zespołowy model pracy naukowej. Typ autorstwa a zakres tematyczny publikacji W analizie nie wzięto pod uwagę publikacji z zakresu fizyki, filmoznawstwa oraz robotyki z powodu ich niewielkiej ilości (na drugim wykresie włączono publikacje z zakresu robotyki). Z przedstawionych niżej wykresów można wywnioskować iż w każdej z dziedzin przeważają publikacje posiadające jednego autora. Najmniejszą dysproporcją dystrybucji do poszczególnych kategorii typu autorstwa prezentują publikacje z zakresu informatyki oraz neuronauki. Zakres tematyczny publikacji a typ autorstwa robotyka 3 psychologia neuronauka językoznawstwo interdyscyplinarna Jeden autor Pod redakcją Praca zbior. informatyka LilozoLia % 0% 40% 60% 80% 100% Wykres 10 Zakres tematyczny publikacji a typ autorstwa Typ publikacji a ich zakres tematyczny W analizie tej nie wzięto pod uwagę publikacji będących wywiadami oraz publikacji z zakresu fizyki i filmoznawstwa z powodu ich niewielkiej liczby. Z wykresu 11 wynika, że największy procentowy udział podręczników w publikacjach książkowych z danej dziedziny mają podręczniki z zakresu neuronauk. Najmniej (procentowo) podręczników można zaobserwować wśród publikacji interdyscyplinarnych oraz z zakresu filozofii. 8

9 Zakres tematyczny publikacji a jej typ robotyka 4 1 psychologia neuronauka 8 5 językoznawstwo interdyscyplinarna informatyka MonograLie Podręczniki LilozoLia % 0% 40% 60% 80% 100% Wykres 11 Zakres tematyczny publikacji a typ publikacji Liczba autorów a czas publikacji W kolejnym etapie sprawdzono, czy wraz z upływem czasu zmieniała się proporcja książek będących dziełem więcej niż jednego autora. Z racji tego, że publikacji książkowych będących autorstwa więcej niż jednej osoby nie było zbyt wiele, utworzono dla tej analizy dwie kategorie książki mające jednego autora oraz książki mające więcej niż jednego autora. Wyniki przedstawiono na wykresie 1. Można z niego wywnioskować iż proporcja liczby książek autorstwa jednej osoby do liczby książek autorstwa więcej niż jednej osoby z biegiem lat nie uległa zmianie, choć być może w przyszłości ta dysproporcja się zmniejszy. 5 0 Liczba autorów a rok publikacji Jeden autor Więcej niż jeden autor Wykres 1 Liczba książek w zakresie kognitywisyki w zależności od roku publikacji i liczby autorów (1 versus więcej niż jeden) Typ autorstwa a czas publikacji W następnym kroku sprawdzono czy z czasem zmieniła się proporcja różnych typów publikacji. Jak widać na wykresie 13, z czasem liczba książek będących pod redakcją wzrosła. 9

10 5 0 Typ autorstwa a czas publikacji Jeden autor Praca zbior. Pod redakcją Wykres 13 Liczba książek w zakresie kognitywisyki w zależności od roku publikacji i typu autorstwa Typ publikacji a czas publikacji W kolejnym etapie sprawdzono, czy z upływem czasu zmienia się proporcja liczby monografii do liczby podręczników. Z analizy wykluczono książki będące wywiadami, z powodu ich małej liczby. Wyniki przestawiono na wykresie 14. Można na z niego wywnioskować iż proporcja monografii do podręczników z biegiem lat z nie uległa zmianie. 5 0 Typ publikacji a rok publikacji MonograLie Podręczniki Wykres 14 Liczba książek w zakresie kognitywisyki w zależności od roku publikacji i typu publikacji Zakres tematyczny publikacji a czas publikacji W następnym kroku przeanalizowano liczbę publikacji z poszczególnych dziedzin wydawanych w kolejnych latach. Wyniki przedstawiono w tabeli. 10

11 Rok suma Tabela Liczba książek z podziałem na dziedziny publikowanych w kolejnych latach 5 psychologia filozofia informatyka językoznawst wo interdyscypli narna neuronauka robotyka 11

12 Analiza powyższej tabeli pozwala stwierdzić iż publikacje z analizowanych dziedzin (zwłaszcza tych, w ramach których w bazie znalazło się wiele książek) rozwiały się z podobną dynamiką w ostatnich latach można było zaobserwować wzrost liczby publikacji ze wszystkich branych pod uwagę dyscyplin. Dziedzinami, z których publikacje kognitywistyczne zaczęły być wydawane najwcześniej są filozofia oraz psychologia. Najpóźniej zaś na rynku wydawniczym pojawiły się publikacje z zakresu neuronauk. 3. Syntetyczne wnioski Liczba książek w zakresie kognitywistyki jest stosunkowo duża. Największy wzrost liczby publikacji nastąpił w ostatnich 15 latach. Najliczniej reprezentowanymi dziedzinami są psychologia oraz filozofia (co charakterystyczne dla polskiej kognitywistyki), jednak dostępne są również książki z innych obszarów tematycznych, jak informatyka, językoznawstwo, neuronauki, fizyka czy filmoznawstwo. Za pozytywne zjawisko można uznać wydawanie są książek interdyscyplinarnych, łączących spojrzenia na kognitywistykę z perspektyw różnych nauk. Niestety ich liczba nie jest zbyt wielka, co jest zjawiskiem niekorzystnym. Podobnie jak w przypadku rozdziałów oraz artykułów na temat kognitywistyki (analiza w osobnych opracowaniach), najwięcej publikacji zostało stworzonych przez jednego autora. Wśród analizowanych danych bardzo niewiele publikacji zostało napisanych po angielsku. Większość stanowią monografie. Podsumowując należy stwierdzić, iż zainteresowanie kognitywistyką znajduje coraz większe odzwierciedlenie w publikacjach książkowych, niemniej jednak należałoby położyć nacisk na pracę zespołową przy ich tworzeniu i większą liczbę publikacji w języku angielskim. Ważne byłoby również tworzenie interdyscyplinarnych zespołów badawczych, których praca mogłaby owocować powstawaniem dużej ilości wysokiej jakości publikacji bez względu na ich formę (książki, artykuły itp.). Autorzy raportu: Jakub Barbasz, Józef Bremer, Michał Wierzchoń, Michał Cieśla, Dominika Czajak, Krzysztof Cipora. 1