POWSZECHNY SPIS ROLNY 2010 RAPORT Z WYNIKÓW WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO

Transkrypt

1 URZĄD STATYSTYCZNY w ZIELONEJ GÓRZE POWSZECHNY SPIS ROLNY 2010 RAPORT Z WYNIKÓW WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO ZIELONA GÓRA 2011

2 ZESPÓ REDAKCYJNY URZÊDU STATYSTYCZNEGO PRZEWODNICZ CY Roman Fedak Z-CA PRZEWODNICZ CEGO Krystyna Motyl CZ ONKOWIE Wioletta Bielecka, Ola Gucia, Marlena Gajewska, Bogus³awa Ko³eczek, Anna Miœkiewicz, Teresa Soko³owska, Robert Wróbel OPRACOWANIE PUBLIKACJI Marlena Gajewska PRACE ANALITYCZNE, OBLICZENIOWE I EDYTORSKIE Marlena Gajewska, Agnieszka Jankowska, Iwona Komorowska, Edyta Leœniarek, Ma³gorzata Sadowska GRAFICZNE WYKONANIE WYKRESÓW I MAP Edyta Leœniarek DRUK I OPRAWA Wydzia³ Poligrafii Urzêdu Statystycznego we Wroc³awiu Przy publikowaniu danych US prosimy o podanie Ÿród³a

3 PRZEDMOWA Publikacja zawiera wyniki Powszechnego Spisu Rolnego, przeprowadzonego w dniach od 1 wrzeœnia do 31 paÿdziernika 2010 r., prezentuj¹ce podstawowe informacje o gospodarstwach rolnych, u ytkowanych gruntach, pog³owiu zwierz¹t gospodarczych, ci¹gnikach i maszynach rolniczych oraz osobach pracuj¹cych w gospodarstwach rolnych. Szeroki zakres informacji zebranych w badaniu pozwoli na ocenê sytuacji polskiego rolnictwa po przyst¹pienie Polski do Unii Europejskiej oraz objêcie polskiego rolnictwa Wspóln¹ Polityk¹ Roln¹. Dla zilustrowania tych przemian zaprezentowano podstawowe informacje spisowe na tle wyników poprzedniego spisu rolnego przeprowadzonego w 2002 r. Spis przeprowadzony w 2010 r. by³ pierwszym badaniem powszechnym zrealizowanym tylko na formularzu elektronicznym oraz wykorzystuj¹cym w szerokim zakresie Ÿród³a administracyjne. Oprócz wywiadów przeprowadzanych przez rachmistrzów spisowych z wykorzystaniem urz¹dzeñ typu hand-held (metoda CAPI), w spisie zastosowano dwie nowe metody zbierania danych: wywiady telefoniczne wspomagane przez program komputerowy (metoda CATI) oraz samospis internetowy (metoda CAII). Publikacja sk³ada siê z uwag metodycznych, uwag analitycznych ilustrowanych wykresami i czêœci tabelarycznej. W uwagach metodycznych omówiono podstawowe zasady, definicje i pojêcia obowi¹zuj¹ce w Powszechnym Spisie Rolnym 2010 r. W uwagach analitycznych przedstawiono krótk¹ ocenê uzyskanych wyników. Urz¹d Statystyczny w Zielonej Górze sk³ada serdeczne podziêkowanie wszystkim osobom i instytucjom, które przyczyni³y siê do sprawnego zorganizowania i przeprowadzenia Powszechnego Spisu Rolnego w 2010 r. Dyrektor Urzêdu Statystycznego w Zielonej Górze Roman Fedak Zielona Góra, wrzesieñ 2011 r.

4 SPIS TREŒCI Str. PRZEDMOWA... 3 UWAGI METODYCZNE... 7 UWAGI ANALITYCZNE Uwagi ogólne Gospodarstwa rolne U ytkowanie gruntów Powierzchnia zasiewów Zwierzêta gospodarskie Ci¹gniki i maszyny rolnicze Pracuj¹cy w gospodarstwach rolnych Tablice Tabl. Str. Liczba gospodarstw rolnych i œrednia powierzchnia u ytków rolnych Liczba gospodarstw rolnych wed³ug grup obszarowych u ytków rolnych Ogólna powierzchnia gruntów w gospodarstwach rolnych U ytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych Powierzchnia zasiewów g³ównych upraw rolnych Obsada zwierz¹t gospodarskich na 100 ha u ytków rolnych/gruntów ornych Ci¹gniki i maszyny rolnicze Pracuj¹cy wy³¹cznie lub g³ównie w gospodarstwach rolnych w 2010 r Nak³ady pracy w gospodarstwach rolnych w ci¹gu roku Wykresy Str. Struktura gospodarstw rolnych wed³ug grup obszarowych u ytków rolnych Œrednia powierzchnia gospodarstw prowadz¹cych dzia³alnoœæ rolnicz¹ - województwo lubuskie na tle kraju w 2010 r Liczba gospodarstw rolnych i powierzchnia u ytków rolnych wed³ug grup obszarowych u ytków rolnych w 2010 r Udzia³ u ytków rolnych w ogólnej powierzchni gospodarstw rolnych prowadz¹cych dzia³alnoœæ rolnicz¹ - województwo lubuskie na tle kraju w 2010 r Powierzchnia zasiewów wed³ug grup ziemiop³odów

5 SPIS TREŒCI 5 Wykresy (dok.) Str. Udzia³ powierzchni zasiewów w powierzchni u ytków rolnych gospodarstw prowadz¹cych dzia³alnoœæ rolnicz¹ - województwo lubuskie na tle kraju w 2010 r Zwierzêta gospodarskie w 2010 r Struktura stada byd³a Struktura stada trzody chlewnej Obsada drobiu na 100 ha u ytków rolnych - województwo lubuskie na tle kraju w 2010 r Ci¹gniki i maszyny rolnicze w sztukach na 100 ha powierzchni Ci¹gniki wed³ug grup obszarowych u ytków rolnych Struktura ci¹gników wed³ug mocy Liczba ci¹gników przypadaj¹ca na 100 gospodarstw rolnych prowadz¹cych dzia³alnoœæ rolnicz¹ - województwo lubuskie na tle kraju w 2010 r Liczba gospodarstw rolnych prowadz¹cych dzia³alnoœæ rolnicz¹ i liczba pracuj¹cych wy³¹cznie lub g³ównie w tych gospodarstwach wed³ug grup obszarowych u ytków rolnych w 2010 r Struktura pracuj¹cych wy³¹cznie lub g³ównie w swoim/rodzinnym gospodarstwie rolnym wed³ug grup obszarowych i p³ci w 2010 r Odsetek osób pracuj¹cych w swoim/rodzinnym gospodarstwie rolnym w ogólnej liczbie osób pracuj¹cych w gospodarstwach rolnych - województwo lubuskie na tle kraju w 2010 r Struktura gospodarstw rolnych oraz poszczególnych kategorii pracuj¹cych w ci¹gu roku w tych gospodarstwach wed³ug grup obszarowych u ytków rolnych w 2010 r U ytkownicy gospodarstw indywidualnych pracuj¹cy w tych gospodarstwach w ci¹gu roku wed³ug p³ci i grup obszarowych u ytków rolnych w 2010 r Struktura u ytkowników gospodarstw indywidualnych pracuj¹cych w tych gospodarstwach w ci¹gu roku wed³ug grup wieku i p³ci w 2010 r Udzia³ nak³adów pracy pracowników najemnych sta³ych w ogólnej liczbie pracuj¹cych w gospodarstwach rolnych - województwo lubuskie na tle kraju w 2010 r CZÊŒÆ TABELARYCZNA Tabl. Str. Liczba gospodarstw rolnych wed³ug grup obszarowych u ytków rolnych i u ytkowników 1 62 Liczba gospodarstw rolnych wed³ug grup obszarowych u ytków rolnych i rodzaju prowadzonej dzia³alnoœci rolniczej Œrednia powierzchnia u ytków rolnych w gospodarstwach rolnych wed³ug grup obszarowych u ytków rolnych i rodzaju prowadzonej dzia³alnoœci rolniczej U ytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych wed³ug u ytkowników U ytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych wed³ug grup obszarowych u ytków rolnych Powierzchnia zasiewów wed³ug u ytkowników

6 6 SPIS TREŒCI CZÊŒÆ TABELARYCZNA (dok.) Tabl. Str. Powierzchnia zasiewów wed³ug grup obszarowych u ytków rolnych Zwierzêta gospodarskie wed³ug u ytkowników Zwierzêta gospodarskie wed³ug grup obszarowych u ytków rolnych w 2010 r Ci¹gniki i maszyny rolnicze w gospodarstwach rolnych wed³ug u ytkowników Ci¹gniki i maszyny rolnicze w gospodarstwach rolnych wed³ug grup obszarowych u ytków rolnych Pracuj¹cy wy³¹cznie lub g³ównie w gospodarstwach rolnych w czerwcu 2010 r. wed³ug grup obszarowych u ytków rolnych U ytkownicy gospodarstw indywidualnych wed³ug grup wieku, p³ci i grup obszarowych u ytków rolnych Pracuj¹cy wy³¹cznie lub g³ównie w gospodarstwach rolnych w czerwcu 2010 r. wed³ug grup obszarowych u ytków rolnych OBJAŒNIENIA ZNAKÓW UMOWNYCH Kreska (-) - zjawisko nie wyst¹pi³o; Zero (0) - zjawisko istnia³o w wielkoœci mniejszej od 0,5; (0,0) - zjawisko istnia³o w wielkoœci mniejszej od 0,05; Kropka (.) - zupe³ny brak informacji lub brak informacji wiarygodnych; Znak x - wype³nienie pozycji jest niemo liwe lub niecelowe; W tym - oznacza, e nie podaje siê wszystkich sk³adników sumy. WA NIEJSZE SKRÓTY tys. = tysi¹c UR = u ytki rolne szt. = sztuka ha = hektar ha = hektar Dz. U. = Dziennik Ustaw cd. = ci¹g dalszy r. = rok dok. = dokoñczenie poz. = pozycja szt. = sztuka

7 UWAGI METODYCZNE 7 UWAGI METODYCZNE Wprowadzenie Powszechny Spis Rolny 2010 (PSR 2010) przeprowadzony zosta³ od 1 wrzeœnia do 31 paÿdziernika 2010 r. wed³ug stanu na dzieñ 30 czerwca 2010 r. (dzieñ referencyjny) o godzinie Podstawê prawn¹ PSR 2010 oraz badania metod produkcji rolnej stanowi³y: a) Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1166/2008 z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie badañ struktury gospodarstw rolnych i badania metod produkcji rolnej oraz uchylaj¹ce rozporz¹dzenie Rady (EWG) nr 571/88 (Dz. U. UE nr L 321 z dnia 1 grudnia 2008 r.), zwane dalej Rozporz¹dzeniem unijnym; b) Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o powszechnym spisie rolnym w 2010 r. (Dz. U. z dnia 10 sierpnia 2009 r., Nr 126 poz. 1040), zwana dalej Ustaw¹; c) Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. z 1995 r., Nr 88, poz. 439; z 1996 r., Nr 156, poz. 775; z 1997 r., Nr 88, poz. 554 i Nr 121, poz. 769; z 1998 r., Nr 99, poz. 632 i Nr 106, poz. 668; z 2001 r., Nr 100, poz. 1080; z 2003 r., Nr 217, poz. 2125; z 2004 r., Nr 273, poz. 2703; z 2005 r., Nr 163, poz. 1362; z 2006 r., Nr 170, poz. 1217; z 2007 r., Nr 166, poz. 1172); d) Program Badañ Statystycznych Statystyki Publicznej. W powy szych aktach prawnych okreœlono termin i zakres tematyczny spisu, zasady organizacji i realizacji prac spisowych, zobowi¹zanie respondentów do udzielania informacji oraz sposób zebrania i ochrony danych. PSR 2010 jest pierwszym spisem zrealizowanym od czasu przyst¹pienia Polski do Unii Europejskiej. Z cz³onkostwa pañstwa polskiego w Unii Europejskiej wynika szereg zobowi¹zañ, m.in. koniecznoœæ dostarczenia informacji z dziedziny rolnictwa w zakresie i terminach okreœlonych przez Komisjê Europejsk¹. Potrzeba przeprowadzenia PSR 2010 r. wynika³a ponadto z koniecznoœci: - zapewnienia bazy informacyjnej o gospodarstwach rolnych, koniecznej dla realizacji krajowej, regionalnej i lokalnej polityki rolnej i spo³ecznej na wsi, - analizy zmian, jakie zasz³y w rolnictwie na przestrzeni lat , - wykonania zobowi¹zañ Polski w zakresie dostarczenia informacji dla potrzeb innych ni EUROSTAT organizacji miêdzynarodowych (FAO, OECD i inne),

8 8 UWAGI METODYCZNE - pospisowej aktualizacji statystycznego rejestru gospodarstw rolnych, a tym samym przygotowania operatów do ró notematycznych badañ reprezentacyjnych z zakresu rolnictwa realizowanych w latach nastêpnych. Obok Raportu, wyniki spisu zostan¹ przedstawione w publikacjach krajowych pod nastêpuj¹cymi tytu³ami: - Powszechny Spis Rolny 2010 U ytkowanie gruntów, - Powszechny Spis Rolny 2010 Uprawy rolne i wybrane elementy metod produkcji roœlinnej, - Powszechny Spis Rolny 2010 Uprawy ogrodnicze, - Powszechny Spis Rolny 2010 Zwierzêta gospodarskie i wybrane elementy metod produkcji zwierzêcej, - Powszechny Spis Rolny 2010 Œrodki produkcji w rolnictwie, - Powszechny Spis Rolny 2010 Charakterystyka gospodarstw rolnych, - Powszechny Spis Rolny 2010 Pracuj¹cy w gospodarstwach rolnych. Dodatkowo planuje siê wydanie dwóch publikacji szczebla wojewódzkiego: - Powszechny Spis Rolny 2010 Raport z wyników województwa - Powszechny Spis Rolny 2010 Charakterystyka gospodarstw rolnych w województwie Nowym rozwi¹zaniem w procesie udostêpniania danych bêdzie Analityczna Baza Mikrodanych (ABM), w której znajd¹ siê odpersonalizowane dane uzyskane w spisie i badaniu metod produkcji rolnej. Walorem ABM, istotnym z punktu widzenia u ytkowników informacji statystycznej, bêdzie Aplikacja U ytkowników Zewnêtrznych oraz mo liwoœæ komunikacji m.in. z Podsystemem Metainformacji czy budowanym obecnie Portalem Geostatystycznym. Ponadto w Bazie Danych Lokalnych bêd¹ zamieszczone informacje ze spisu dla poszczególnych szczebli podzia³u terytorialnego kraju. Zakres i tematyka Powszechnego Spisu Rolnego 2010 Spis rolny zosta³ przeprowadzony jako: I. badanie pe³ne w gospodarstwach rolnych: 1. osób fizycznych o powierzchni u ytków rolnych wynosz¹cej:

9 UWAGI METODYCZNE 9 a) co najmniej 1 ha, b) poni ej 1 ha: - spe³niaj¹cych progi fizyczne okreœlone w za³¹czniku II do Rozporz¹dzenia unijnego (prowadz¹ce uprawê roœlin o powierzchni co najmniej: 0,5 ha dla tytoniu, 0,5 ha dla chmielu, 0,5 ha dla warzyw i truskawek gruntowych, 0,1 ha dla warzyw i truskawek pod os³onami, 0,1 ha dla kwiatów i roœlin ozdobnych pod os³onami lub prowadz¹cych chów zwierz¹t o skali chowu co najmniej: 10 sztuk dla byd³a ogó³em, 50 sztuk dla trzody chlewnej ogó³em, 10 sztuk dla loch, 20 sztuk dla owiec ogó³em, 20 sztuk dla kóz ogó³em, 1000 sztuk dla drobiu ogó³em), - dodatkowo na potrzeby krajowe - prowadz¹cych uprawê roœlin o powierzchni co najmniej: 0,5 ha dla plantacji drzew owocowych, 0,5 ha dla plantacji krzewów owocowych, 0,3 ha dla szkó³ek sadowniczych i ozdobnych, 0,1 ha dla truskawek gruntowych oraz 0,1 ha dla tytoniu lub prowadz¹cych chów zwierz¹t o skali chowu co najmniej: 5 sztuk dla krów ogó³em, 100 sztuk dla drobiu ogó³em oraz 5 sztuk dla koni ogó³em, nie wiêcej jednak ni progi okreœlone w za³¹czniku II do Rozporz¹dzenia unijnego; 2. osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemaj¹cych osobowoœci prawnej. II. badanie reprezentacyjne w gospodarstwach rolnych osób fizycznych o powierzchni poni ej 1 ha u ytków rolnych, innych ni okreœlone w pkt. I.1.b. Wykaz gospodarstw rolnych do spisu powsta³ na bazie danych administracyjnych, które przed spisem zosta³y zweryfikowane przez urzêdy gmin oraz rachmistrzów spisowych, w trakcie obchodu przedspisowego. Do budowy wykazu wykorzystano dane z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR), dane z urzêdów gmin (Ewidencja Podatkowa Nieruchomoœci EPN p³atnicy podatku rolnego) i starostw powiatowych (Ewidencja Gruntów i Budynków EGiB), G³ównego Inspektoratu Jakoœci Handlowej Artyku³ów Rolno-Spo ywczych (GIJHAR-S dane o gospodarstwach ekologicznych) oraz Ministerstwa Finansów (PIT-6 p³atnicy podatku dochodowego od dochodów z dzia³ów specjalnych produkcji rolnej). Dodatkowo dla gospodarstw rolnych osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemaj¹cych osobowoœci prawnej, wykaz zosta³ zweryfikowany bie ¹c¹ sprawozdawczoœci¹ z zakresu rolnictwa.

10 10 UWAGI METODYCZNE Na podstawie informacji administracyjnych wyodrêbniono obiekty, które w zale noœci od wielkoœci powierzchni u ytków rolnych (poni ej 1 ha oraz 1 ha i wiêcej) oraz wielkoœci pozosta³ych progów okreœlonych w Ustawie, zosta³y zakwalifikowane do badania pe³nego lub reprezentacyjnego. Spis zosta³ przeprowadzony z wykorzystaniem wy³¹cznie formularza elektronicznego. Formularz ten przed spisem zosta³ zasilony dostêpnymi danymi z rejestrów administracyjnych. Informacje od respondentów uzyskano stosuj¹c nastêpuj¹ce metody zbierania danych: - samospis internetowy (metoda CAII), - wywiad telefoniczny z wykorzystaniem komputera (metoda CATI), - wywiad bezpoœredni z wykorzystaniem urz¹dzenia hand-held przeprowadzany przez rachmistrza spisowego (metoda CAPI). Tematyka spisu rolnego zosta³a ujêta na formularzu elektronicznym w nastêpuj¹cych dzia³ach: 1. U ytkowanie gruntów 2. Dzia³alnoœæ gospodarcza 3. Struktura dochodów gospodarstwa domowego z u ytkownikiem gospodarstwa rolnego 4. Powierzchnia zasiewów i inna 5. Pog³owie zwierz¹t gospodarskich 6. Ci¹gniki, maszyny i urz¹dzenia rolnicze 7. Zu ycie nawozów 8. Aktywnoœæ ekonomiczna 9. Metody produkcji rolnej Zgodnie z art. 10 Ustawy o powszechnym spisie rolnym, w terminie od 3 do 10 listopada 2010 r. zosta³ przeprowadzony spis kontrolny na próbie 20 tys. gospodarstw rolnych osób fizycznych wylosowanych z jednostek bior¹cych udzia³ w spisie w³aœciwym.

11 UWAGI METODYCZNE 11 Schemat losowania próby gospodarstw rolnych osób fizycznych o powierzchni u ytków rolnych poni ej 1 ha Losowanie gospodarstw rolnych przeprowadzone zosta³o oddzielnie w ka dej gminie przy wykorzystaniu schematu losowania warstwowego. Próba gospodarstw o liczebnoœci 150 tys. rozdzielona zosta³a pomiêdzy gminy w taki sposób, aby b³¹d wzglêdny oszacowania ³¹cznej powierzchni u ytków rolnych (tj. z uwzglêdnieniem gospodarstw rolnych o powierzchni powy ej 1 ha, które ujêto w badaniu pe³nym) by³ jednakowy dla wszystkich gmin, tj. v(y) 0, W celu alokacji próby pomiêdzy gminy wykorzystany zosta³ specjalny program optymalizacyjny, który jednoczeœnie: - rozdziela³ próbê gospodarstw pomiêdzy gminy, - w ka dej gminie populacjê gospodarstw o powierzchni u ytków rolnych poni ej 1 ha, dzieli³ w sposób optymalny na trzy warstwy. W efekcie ustalone zosta³y granice warstw, ró ne w zale noœci od gminy, - wydziela³ w danej gminie tzw. warstwê górn¹ zawieraj¹c¹ gospodarstwa najwiêksze w klasie gospodarstw poni ej 1 ha. Gospodarstwa te badane by³y w 100%, - dokonywa³ optymalnego rozdzia³u próby pomiêdzy pozosta³e warstwy. Wa niejsze definicje, pojêcia spisowe i zasady spisywania Gospodarstwo rolne oznacza grunty rolne wraz z gruntami leœnymi, budynkami lub ich czêœciami, urz¹dzeniami i inwentarzem, je eli stanowi¹ lub mog¹ stanowiæ zorganizowan¹ ca³oœæ gospodarcz¹ oraz prawami zwi¹zanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Gospodarstwo rolne osoby fizycznej (gospodarstwo indywidualne) to gospodarstwo o powierzchni u ytków rolnych od 0,1 ha, bêd¹ce w³asnoœci¹ lub znajduj¹ce siê w u ytkowaniu osoby fizycznej oraz gospodarstwo rolne osoby posiadaj¹cej u ytki rolne o powierzchni mniejszej ni 0,1 ha lub nieposiadaj¹cej u ytków rolnych, która ma co najmniej: 1 sztukê byd³a

12 12 UWAGI METODYCZNE lub (i) 5 sztuk trzody chlewnej albo 1 lochê lub (i) 3 sztuki owiec lub (i) 3 sztuki kóz lub (i) 1 konia lub (i) 30 sztuk drobiu lub (i) 1 strusia lub (i) 5 sztuk samic królików lub (i) 5 sztuk samic pozosta³ych zwierz¹t futerkowych lub (i) 3 sztuki pozosta³ych zwierz¹t utrzymywanych na rzeÿ lub (i) 1 pieñ pszczeli. Gospodarstwo rolne osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemaj¹cej osobowoœci prawnej to gospodarstwo rolne prowadzone przez osobê prawn¹ lub jednostkê organizacyjn¹ niemaj¹c¹ osobowoœci prawnej, której podstawowa dzia³alnoœæ jest zaliczana wed³ug Polskiej Klasyfikacji Dzia³alnoœci do sekcji A, dzia³ 01, grupy: 01.1 uprawy rolne inne ni wieloletnie, 01.2 uprawy roœlin wieloletnich, 01.3 rozmna anie roœlin, 01.4 chów i hodowla zwierz¹t, 01.5 uprawy rolne po³¹czone z chowem i hodowl¹ zwierz¹t (dzia³alnoœæ mieszana), 01.6, klasa dzia³alnoœæ us³ugowa wspomagaj¹ca produkcjê roœlinn¹ (utrzymywanie gruntów w dobrej kulturze rolnej przy zachowaniu wymogów ochrony œrodowiska), a tak e niezale nie od zaklasyfikowania dzia³alnoœci podstawowej, gdy w gruntach u ytkowanych przez jednostkê powierzchnia u ytków rolnych przekracza 1 ha lub jednostka prowadzi chów zwierz¹t gospodarskich. Za u ytkownika gospodarstwa rolnego uwa a siê osobê fizyczn¹, osobê prawn¹ oraz jednostkê organizacyjn¹ niemaj¹c¹ osobowoœci prawnej, faktycznie u ytkuj¹c¹ gospodarstwo rolne, niezale nie od tego, czy jest w³aœcicielem, dzier awc¹ tego gospodarstwa czy te u ytkuje je z innego tytu³u i niezale nie od tego, czy grunty wchodz¹ce w sk³ad gospodarstwa rolnego s¹ po³o one na terenie jednej czy kilku gmin. Do dzia³alnoœci rolniczej zaliczamy dzia³alnoœæ zwi¹zan¹ z upraw¹ roœlin oraz chowem i hodowl¹ zwierz¹t, która obejmuje: wszystkie uprawy rolne (w tym równie uprawê grzybów), warzywnictwo i sadownictwo, szkó³karstwo, hodowlê i nasiennictwo roœlin rolniczych i ogrodniczych, chów i hodowlê zwierz¹t w gospodarstwie (byd³a, owiec, kóz, koni, trzody chlewnej, drobiu, królików, zwierz¹t futerkowych, zwierz¹t ³ownych utrzymywanych na rzeÿ), pszczó³ oraz dzia³alnoœæ polegaj¹c¹ na utrzymaniu gruntów rolnych ju niewykorzystywanych do celów produkcyjnych wed³ug zasad dobrej kultury rolnej przy zachowaniu wymogów ochrony œrodowiska (zgodnie z normami). Za dzia³alnoœæ gospodarcz¹ inn¹ ni rolnicza bezpoœrednio zwi¹zan¹ z gospodarstwem rolnym przyjêto dzia³alnoœæ produkcyjn¹ lub us³ugow¹ prowadzon¹ na w³asny rachunek w celu osi¹gniêcia zysku, która wykorzystuje zasoby gospodarstwa rolnego (si³ê robocz¹, teren, budynki, park maszynowy itp.) lub produkty rolne w nim powsta³e. Nie wlicza siê tu dzia³alnoœci innej ni rolnicza, je eli z zasobów gospodarstwa wykorzystywana jest tylko i wy³¹cznie si³a robocza.

13 UWAGI METODYCZNE 13 Wartoœæ koñcowej produkcji rolniczej to suma wartoœci sprzedanych produktów rolnych (surowców), samozaopatrzenia i dop³at do produktów. Do gruntów u ytkowanych przez gospodarstwo zalicza siê u ytki rolne, lasy i grunty leœne, pozosta³e grunty (np. pod zabudowaniami), niezale nie od tytu³u w³adania (w³asne, dzier awione na zasadzie umowy i bezumownie, u ytkowane z innego tytu³u, wspólne w czêœci przypadaj¹cej u ytkownikowi), lecz bez gruntów wydzier awionych innym. Powierzchnia gruntów ogó³em oznacza ³¹czn¹ powierzchniê u ytków rolnych, lasów i gruntów leœnych oraz gruntów pozosta³ych niezale nie od tytu³u w³adania - w³asnych, dzier awionych (na zasadzie umowy i bezumownie lecz bez gruntów wydzier awionych innym), u ytkowanych z tytu³u zajmowania okreœlonego stanowiska (leœniczy, ksi¹dz, nauczyciel, itp.), wspólnych w czêœci przypadaj¹cej u ytkownikowi, a tak e u ytkowane przez gospodarstwo grunty nale ¹ce do gospodarstw opuszczonych. U ytki rolne ogó³em to powierzchnia: - u ytków rolnych w dobrej kulturze rolnej (u ytki rolne utrzymywane zgodnie z normami, spe³niaj¹ce wymogi Rozporz¹dzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie minimalnych norm z dnia 12 marca 2007 r. w sprawie minimalnych norm (Dz. U. z 2010 r., nr 39, poz. 211, z póÿniejszymi zmianami), na któr¹ sk³adaj¹ siê: ³¹ki trwa³e, pastwiska trwa³e, sady (plantacje drzew i krzewów owocowych oraz ich szkó³ki), ogrody przydomowe (bez powierzchni przeznaczonej na rekreacjê), zasiewy (³¹czna powierzchnia wszystkich upraw zasianych i zasadzonych z wy³¹czeniem sadów i ogrodów przydomowych), grunty ugorowane, - u ytków rolnych pozosta³ych (u ytki rolne nie u ytkowane i nie utrzymywane w dobrej kulturze rolnej w dniu 30 czerwca 2010 r.). W zwi¹zku z wprowadzeniem pojêcia dobrej kultury rolnej, niektóre rodzaje u ytków rolnych, np. ³¹ki, pastwiska, a tak e pozosta³e grunty, nie s¹ w pe³ni porównywalne z wynikami PSR 2002.

14 14 UWAGI METODYCZNE ¹ki trwa³e to powierzchnie gruntów pokryte trwale trawami (5 lub wiêcej lat), z zasady koszone - przynajmniej raz w roku, ale zbiory niekoniecznie wykorzystywane s¹ do celów produkcyjnych. Pastwiska trwa³e to powierzchnie gruntów pokryte trawami (5 lub wiêcej lat), które z zasady nie s¹ koszone, lecz wypasane. ¹cznie z pastwiskami trwa³ymi niewykorzystywanymi do celów produkcyjnych oraz ekstensywnie wypasanymi pastwiskami po³o onymi na terenach pagórkowatych, na glebach niskiej klasy, na których nie stosuje siê nawo enia, podsiewów, melioracji itp. Sady to plantacje drzew, krzewów owocowych i upraw jagodowych (³¹cznie z plantacjami leszczyny, malin, winoroœli, lecz bez plantacji truskawek i poziomek) rosn¹ce w zwartym nasadzeniu, a tak e szkó³ki drzew i krzewów owocowych, je eli ich ³¹czna powierzchnia nie jest mniejsza ni 0,1 ha. Grunty ugorowane to grunty orne niewykorzystywane do celów produkcyjnych, ale utrzymane wed³ug zasad dobrej kultury rolnej, przy zachowaniu wymogów ochrony œrodowiska. Zalicza siê tu tak e gruny przygotowane pod zasiewy, ale do 30 czerwca 2010 r. nie obsiane lub nie obsadzone. Powierzchnia lasów i gruntów leœnych to powierzchnia o wielkoœci co najmniej 0,1 ha, pokryta roœlinnoœci¹ leœn¹ (zalesiona) lub przejœciowo jej pozbawiona (nie zalesiona) oraz grunty zwi¹zane z gospodark¹ leœn¹. Uwzglêdnia siê tu powierzchniê szkó³ek drzew leœnych za³o onych na terenach leœnych i wykorzystywanych na potrzeby w³asne gospodarstwa rolnego (niehandlowe). Powierzchnia pozosta³ych gruntów to grunty bêd¹ce pod zabudowaniami, podwórzami, placami i ogrodami ozdobnymi, parkami, powierzchnia wód œródl¹dowych (w³asnych i dzier awionych), rowów melioracyjnych, powierzchnia poroœniêt¹ wiklin¹ w stanie naturalnym, powierzchnia terenów bagiennych, powierzchnia innych gruntów (torfowiska, wirownie), nieu ytków (w tym gruntów zadrzewionych i zakrzaczonych), powierzchnia przeznaczona dla rekreacji (np. zlokalizowana wokó³ domu, pola golfowe, itp.). Do pozosta³ych gruntów zalicza siê tak e powierzchniê gruntów rolnych nie u ytkowanych rolniczo, je eli grunty te nie powróc¹ ju do u ytkowania rolniczego, np. grunty rolne przeznaczone pod budowê drogi, supermarketu.

15 UWAGI METODYCZNE 15 Powierzchnia zasiewów to powierzchnia wszystkich upraw zasianych i zasadzonych w gospodarstwie rolnym. Do powierzchni pod zasiewami zaliczamy miêdzy innymi: powierzchniê szkó³ek drzew i krzewów ozdobnych, szkó³ek drzew leœnych do celów handlowych, uprawy wikliny, drzew i krzewów owocowych rosn¹cych poza plantacjami, a tak e innych upraw trwa³ych (w tym uprawy choinek bo onarodzeniowych ) oraz powierzchniê upraw pod os³onami itp. Zalicza siê tu tak e powierzchniê plantacji drzew i krzewów szybkorosn¹cych prowadzonych na u ytkach rolnych, a tak e plantacje truskawek i poziomek. Do grupy upraw pastewnych zaliczono: kukurydzê na ziarno, okopowe pastewne, str¹czkowe pastewne, mieszanki zbo owo-str¹czkowe na ziarno, uprawy nasienne motylkowych pastewnych, traw polowych i innych pastewnych, motylkowe pastewne i inne pastewne na zielonkê, motylkowe pastewne, trawy polowe i inne uprawy na przyoranie. Uprawy przemys³owe obejmuj¹: buraki cukrowe, rzepak i rzepik, len w³óknisty, len oleisty, konopie i tytoñ. Zwierzêta gospodarskie to zwierzêta utrzymywane w celu produkcji miêsa, mleka i innych produktów zwierzêcych, a tak e w przypadku koni, wykorzystywane jako si³a poci¹gowa i dla celów rekreacyjnych i sportowych. Zalicza siê nastêpuj¹ce gatunki: koniowate (tj. wo³y, mu³y, kuce), byd³o, trzoda chlewna, owce, kozy, drób (tj.: kury, indyki, kaczki, gêsi, przepiórki, perliczki, go³êbie, strusie, pawie, ³abêdzie i inne gatunki do produkcji miêsa, ale bez ptactwa utrzymywanego do celów ³owieckich), króliki, zwierzêta futerkowe, pnie pszczele oraz pozosta³e zwierzêta utrzymywane w gospodarstwie rolnym dla produkcji miêsa (np. sarny, daniele, dziki itp.). Badaniem objêto ci¹gniki i maszyny rolnicze w³asne (stanowi¹ce wy³¹czn¹ w³asnoœæ u ytkownika gospodarstwa lub cz³onka jego gospodarstwa domowego) i wspólne (bêd¹ce wspó³w³asnoœci¹ i u ytkowane przez wiêcej ni jedno gospodarstwo). Dane o pracuj¹cych dotycz¹ gospodarstw indywidualnych oraz gospodarstw rolnych osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemaj¹cych osobowoœci prawnej, które w momencie referencyjnym spisu prowadzi³y dzia³alnoœæ rolnicz¹.

16 16 UWAGI METODYCZNE W Powszechnym Spisie Rolnym 2010, podobnie jak w spisach z 2002 r., badano zarówno bie ¹c¹ aktywnoœæ ekonomiczn¹ ludnoœci (w ci¹gu tygodnia poprzedzaj¹cego dzieñ referencyjny spisu), jak te zaanga owanie w pracê (nak³ady pracy) w rolnictwie w ci¹gu roku (12 miesiêcy poprzedzaj¹cych dzieñ referencyjny spisu). Nale y jednak podkreœliæ, e ze wzglêdu na nieco inny sposób zadawania niektórych pytañ w formularzach spisowych, pe³na porównywalnoœæ wyników pomiêdzy spisami z 2002 i 2010 roku nie jest mo liwa. Zebrane dane dotycz¹: - w gospodarstwach indywidualnych - u ytkownika, cz³onków jego rodziny w wieku 15 lat i wiêcej oraz innych osób pracuj¹cych w gospodarstwie rolnym. W przypadku aktywnoœci bie ¹cej spisywano równie osoby z rodziny, które nie wnosi³y wk³adu pracy w gospodarstwo rolne, ale mieszka³y razem z u ytkownikiem w dniu referencyjnym spisu. Natomiast w celu oceny wk³adu pracy w gospodarstwo rolne w ci¹gu ca³ego roku uwzglêdniono dodatkowo cz³onków rodziny niemieszkaj¹cych z u ytkownikiem oraz wk³ad pracy pracowników najemnych (sta³ych i dorywczych), kontraktowych i osób pracuj¹cych w ramach pomocy s¹siedzkiej. -w gospodarstwach osób prawnych - wk³adu pracy pracowników najemnych (sta³ych i dorywczych), kontraktowych i pozosta³ych pracuj¹cych przy produkcji rolnej. W odniesieniu do aktywnoœci bie ¹cej zastosowano podejœcie zbli one do zalecanego przez Europejsk¹ Komisjê Gospodarcz¹ ONZ i Urz¹d Statystyczny Wspólnot Europejskich (EUROSTAT) do stosowania w Narodowym Spisie Powszechnym Ludnoœci i Mieszkañ oraz badaniach si³y roboczej. Dotyczy ono sytuacji w badanym tygodniu i pozwala wyodrêbniæ osoby pracuj¹ce (z mo liwoœci¹ wyró nienia osób pracuj¹cych w rolnictwie), bezrobotne i bierne zawodowo. W przypadku Powszechnego Spisu Rolnego 2010 badano sytuacjê na rynku pracy osób zamieszka³ych z u ytkownikiem gospodarstwa rolnego w ostatnim tygodniu czerwca 2010 r. Takie podejœcie pozwala na wyró nienie zbiorowoœci osób pracuj¹cych wy³¹cznie lub g³ównie w swoim/rodzinnym gospodarstwie rolnym (definicja poni ej), s³u ¹cej do zbilansowania wszystkich pracuj¹cych w Gospodarce Narodowej (dane publikowane na bie ¹co m.in. w Roczniku Statystycznym RP).

17 UWAGI METODYCZNE 17 Drugie opisywane ujêcie dotyczy nak³adów pracy ponoszonych na wytworzenie produkcji rolnej w ci¹gu 12 miesiêcy, a wiêc uwzglêdnia ca³y roczny cykl produkcyjny w gospodarstwie rolnym. Tak liczona zbiorowoœæ osób zaanga owanych w pracê w rolnictwie jest z regu³y znacznie wy sza, uwzglêdnia bowiem wk³ad pracy w tym okresie ka dej osoby, niezale nie czy praca w gospodarstwie rolnym by³a dla niej prac¹ wy³¹czn¹, g³ówn¹ czy dodatkow¹. Takie podejœcie jest spójne z wczeœniej publikowanymi wynikami Badañ Struktury Gospodarstw Rolnych (unijne: Farm Structure Survey), które stanowi¹ podstawê danych dla bazy EUROFARM w okresach miêdzyspisowych. W obu ujêciach (bie ¹cym i rocznym) wœród pracuj¹cych w swoim/rodzinnym gospodarstwie rolnym mo liwe jest wyró nienie nastêpuj¹cych kategorii: - pracuj¹cy wy³¹cznie w swoim gospodarstwie rolnym, - pracuj¹cy g³ównie w swoim gospodarstwie rolnym i dodatkowo poza gospodarstwem, - pracuj¹cy g³ównie poza swoim gospodarstwem rolnym i dodatkowo w swoim gospodarstwie rolnym. Podzia³u na pracê g³ówn¹ i dodatkow¹ osoby spisywane dokonywa³y na podstawie kryterium czasu pracy, tj.: - praca g³ówna - okreœlana dla osób, które wykonywa³y wiêcej ni jedn¹ pracê - oznacza³a tak¹, która zwykle zajmuje najwiêcej czasu. Je eli dwie prace (lub wiêcej) zajmowa³y tak¹ sam¹ iloœæ czasu, prac¹ g³ówn¹ by³a ta, która przynosi³a wy szy dochód, - praca dodatkowa oznacza³a tê, która spoœród wykonywanych zajêæ zarobkowych innych ni praca g³ówna, zajmowa³a zwykle najwiêcej czasu. Je eli dwie prace dodatkowe zajmowa³y tak¹ sam¹ iloœæ czasu, nale a³o wskazaæ tê, która przynosi³a wy szy dochód. Zgodnie z ujêciem bie ¹cej aktywnoœci ekonomicznej -dopracuj¹cych zaliczono wszystkie osoby w wieku 15 lat i wiêcej, które w okresie badanego tygodnia: - wykonywa³y przez co najmniej 1 godzinê pracê przynosz¹c¹ zarobek lub dochód tzn. by³y zatrudnione w charakterze pracownika najemnego, pracowa³y we w³asnym (lub dzier awionym) gospodarstwie rolnym lub prowadzi³y w³asn¹ dzia³alnoœæ gospodarcz¹ poza rolnictwem, pomaga³y (bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub rodzinnej dzia³alnoœci gospodarczej poza rolnictwem,

18 18 UWAGI METODYCZNE - nie wykonywa³y pracy (np. z powodu choroby, urlopu, przerwy w dzia³alnoœci zak³adu, trudnych warunków atmosferycznych, strajku), ale formalnie mia³y pracê jako pracownicy najemni b¹dÿ pracuj¹cy na w³asny rachunek. Wœród tak wyró nionej zbiorowoœci ogó³u pracuj¹cych zamieszkuj¹cych ³¹cznie z u ytkownikiem gospodarstwa rolnego wyodrêbniono osoby pracuj¹ce wy³¹cznie lub g³ównie w swoim/rodzinnym gospodarstwie rolnym, niezale nie od celu prowadzonej w gospodarstwie produkcji. Definicja i sposób wyodrêbniania tej zbiorowoœci w 2010 r. odbiega od przyjêtej w spisach w 2002 roku, co uniemo liwia pe³ne porównywanie wyników z obu okresów. Za pracê w swoim/rodzinnym gospodarstwie rolnym uznaje siê wykonywanie prac bezpoœrednio zwi¹zanych z produkcj¹ rolnicz¹ (roœlinn¹ i zwierzêc¹) oraz prace ogólne, zwi¹zane z prowadzeniem gospodarstwa np.: - zakup œrodków produkcji, - sprzeda produktów i przygotowanie ich do sprzeda y, - prace zwi¹zane z magazynowaniem, - transport na potrzeby gospodarstwa rolnego, - bie ¹ce naprawy sprzêtu rolniczego, prace konserwacyjne budynków, maszyn, instalacji, organizacjê i zarz¹dzanie prac¹ w gospodarstwie rolnym, za³atwianie spraw urzêdowych, prowadzenie rachunków, - wype³nianie wniosków o dop³aty bezpoœrednie i inne. Ze wzglêdu na zaistnia³¹ w 2010 r. specyficzn¹ sytuacjê, do pracy w swoim gospodarstwie rolnym wliczono równie prace zwi¹zane z likwidacj¹ skutków powodzi. Jako pracy w gospodarstwie rolnym nie traktuje siê takich prac jak: przyrz¹dzanie posi³ków, pranie, sprz¹tanie, opieka nad dzieæmi oraz innych prac zwi¹zanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego. Wy³¹czone s¹ równie prace zwi¹zane z leœnictwem, ³owiectwem, po³owem lub hodowl¹ ryb (bez wzglêdu na to czy prowadzone by³y w gospodarstwie czy poza nim), a tak e praca w ramach dzia³alnoœci gospodarczej innej ni rolnicza. Za pracê poza swoim/rodzinnym gospodarstwem rolnym uznaje siê ka d¹ pracê, równie dorywcz¹, wykonywan¹ poza tym gospodarstwem - najemn¹ lub na w³asny rachunek w tym równie w rolnictwie. Do tej kategorii zaliczona zosta³a tutaj równie praca

19 UWAGI METODYCZNE 19 wykonywana w rodzinnej dzia³alnoœci gospodarczej (innej ni rolnicza), np. w agroturystyce, dzia³alnoœci us³ugowej z wykorzystaniem w³asnego sprzêtu itd. Do pracowników najemnych zaliczono osoby zatrudnione na podstawie pisemnej lub ustnej umowy o pracê, otrzymuj¹ce wynagrodzenie w gotówce lub naturze. Czêœci¹ wynagrodzenia mog³y byæ równie koszty utrzymania (np. nocleg, wy ywienie). Do pracowników najemnych sta³ych zaliczono osoby, które pracowa³y w ka dym tygodniu w roku poprzedzaj¹cym dzieñ badania, bez wzglêdu na liczbê godzin pracy w ci¹gu tygodnia. Do pracowników najemnych sta³ych zaliczono równie osoby, które przepracowa³y tylko czêœæ tygodni w roku ze wzglêdu na: - specyfikê produkcji rolnej w gospodarstwie (np. uprawa owoców, warzyw gruntowych) wymagaj¹cej zatrudnienia pracowników tylko w ci¹gu kilku miesiêcy w roku, - urlop, s³u bê wojskow¹, chorobê, wypadek, zgon, - rozpoczêcie lub zakoñczenie pracy w gospodarstwie (czyli osoby, które zmieni³y miejsce pracy w ci¹gu roku), - ca³kowite wstrzymanie pracy w gospodarstwie spowodowane przyczynami naturalnymi (powódÿ, po ar). Pracownicy dorywczy s¹ to osoby, które w ci¹gu 12 miesiêcy pracowa³y tylko w wybranym okresie i nie maj¹ sta³ej umowy o pracê. Pomoc s¹siedzka - jest to wymiana nak³adów pracy pomiêdzy gospodarstwami rolnymi. Praca ta musi byæ wykonywana bez wynagrodzenia. Pracownicy kontraktowi - s¹ to osoby wykonuj¹ce okreœlon¹ us³ugê w gospodarstwie rolnym, które nie zosta³y zatrudnione bezpoœrednio przez to gospodarstwo rolne. Do pozosta³ych osób pracuj¹cych w gospodarstwie rolnym zaliczono cz³onków rolniczych spó³dzielni produkcyjnych (je eli pracowali w gospodarstwie rolnym), uczniów pracuj¹cych w szkolnych gospodarstwach rolnych, osoby pracuj¹ce (w tym duchownych) w gospodarstwach prowadzonych przez zakony (ale nie pracowników najemnych sta³ych). Ze wzglêdu na du y udzia³ pracy w niepe³nym wymiarze godzin oraz sezonowego zatrudnienia pracowników dorywczych, kontraktowych, pracuj¹cych w ramach pomocy s¹siedzkiej i pozosta³ych osób pracuj¹cych - nak³ady pracy w rolnictwie tych kategorii

20 20 UWAGI METODYCZNE pracowników zosta³y wyra one wy³¹cznie w umownych rocznych jednostkach pracy (Annual Work Unit - AWU). Ten etap prezentacji wyników PSR 2010 przedstawiony zostanie w kolejnych, rozszerzonych opracowaniach analitycznych poœwiêconych zagadnieniom nak³adów pracy w rolnictwie. Wa niejsze grupowania i zakres publikowanych danych W Raporcie prezentowane s¹ podstawowe informacje spisowe na poziomie województwa. Dane te nale y traktowaæ jako dane nieostateczne. Mog¹ one ulec nieznacznym zmianom ze wzglêdu na nadal trwaj¹ce prace zwi¹zane z przetwarzaniem i walidacj¹ szczegó³owych informacji na wszystkich poziomach podzia³u terytorialnego kraju. Informacje prezentowane s¹ dla ca³ego rolnictwa (sektor prywatny i publiczny ³¹cznie), w tym w czêœci tablic dodatkowo dla gospodarstw indywidualnych. Wiêkszoœæ danych (powierzchnia zasiewów, zwierzêta gospodarskie, ci¹gniki i maszyny rolnicze, pracuj¹cy) prezentowana jest dla gospodarstw rolnych prowadz¹cych dzia³alnoœæ rolnicz¹. Informacje dotycz¹ce liczby gospodarstw rolnych i u ytkowania gruntów s¹ dodatkowo przedstawione dla ogó³u gospodarstw (prowadz¹ce i nieprowadz¹ce dzia³alnoœci rolniczej 30 czerwca 2010 r.). Dla zachowania porównywalnoœci z poprzednimi latami i badaniami, do przeliczeñ na 100 ha u ytków rolnych oraz na gospodarstwo rolne, przyjêto powierzchniê u ytków rolnych ogó³em oraz liczbê gospodarstw rolnych ogó³em (jeœli nie zaznaczono inaczej). Powierzchnia gruntów ornych wykorzystana do wyliczenia obsady trzody chlewnej ujmuje ³¹cznie powierzchniê pod zasiewami i grunty ugorowane. Na podstawie wielkoœci powierzchni u ytków rolnych ogó³em wyodrêbniono nastêpuj¹ce grupy obszarowe u ytków rolnych ogó³em: 0-1 ha, 1-2, 2-3, 3-5, 5-7, 7-10, 10-15, 15-20, 20-30, 30-50, , 100 ha i wiêcej; za wyj¹tkiem tablic 2, 11, 12 i 13, gdzie przyjêto inne grupy obszarowe u ytków rolnych ze wzglêdu na mniejsz¹ skale udostêpniania opisywanych zjawisk. Zastosowane w publikacji przedzia³y grup obszarowych u ytków rolnych s¹ lewostronnie zamkniête, z wyj¹tkiem grup: - 0 1, gdzie przedzia³ jest obustronnie zamkniêty <0,00 1,00>, - 1 2, gdzie przedzia³ jest obustronnie otwarty (1,01 1,99). W zwi¹zku z tym, e pojêcie utrzymywania u ytków rolnych w dobrej kulturze rolnej wprowadzono w 2004 r. (Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 7 kwietnia 2004 r. Dz. U. z 2004 r., Nr 65, poz. 600), dane z tego zakresu podano tylko dla 2010 r.

21 UWAGI METODYCZNE 21 W celu przeliczenia pog³owia zwierz¹t w sztukach fizycznych na sztuki przeliczeniowe du e wykorzystano nastêpuj¹ce wspó³czynniki: - byd³o, tj. cielêta ogó³em w wieku poni ej 1 roku - 0,40; byczki i ja³ówki razem w wieku 1-2 lat 0,70; samce byd³a w wieku 2 lat i wiêcej 1,0; ja³ówki w wieku 2 lat i wiêcej 0,80; krowy mleczne 1,0; krowy mamki 0,80, - trzoda chlewna, tj. prosiêta o wadze do 20 kg 0,027; lochy ogó³em 0,50; pozosta³a trzoda chlewna razem (warchlaki o wadze kg, knury i knurki o wadze 50 kg i wiêcej, trzoda chlewna na ubój o wadze 50 kg i wiêcej, tj tuczniki) - 0,30, - owce ogó³em 0,10, - kozy ogó³em 0,10, - konie ogó³em 0,80, - drób, tj. ³¹cznie brojlery kurze oraz kury i koguty doros³e na rzeÿ 0,007; nioski kurze razem 0,014; ³¹cznie indyki, gêsi, kaczki, drób pozosta³y (bez strusi) 0,030; strusie 0,35, - króliki ogó³em 0,020. Dane prezentowane w publikacji zosta³y naliczone wed³ug siedziby u ytkownika gospodarstwa rolnego. x x x Liczby bezwzglêdne s¹ zaokr¹glone do tysiêcy i podane z jednym znakiem po przecinku. Dane w ujêciu odsetkowym prezentowane s¹ z jednym znakiem po przecinku. Z uwagi na elektroniczn¹ technikê zaokr¹gleñ ww. dane mog¹ nie sumowaæ siê na ogó³em i na 100%.

22 22 UWAGI ANALITYCZNE UWAGI ANALITYCZNE UWAGI OGÓLNE W okresie pomiêdzy dwoma spisami rolnymi przeprowadzonymi w 2002 i 2010 r., podstawowe znaczenie dla procesu przemian w rolnictwie polskim mia³y: - przygotowywanie siê tego dzia³u gospodarki do akcesji i dostosowywanie krajowej polityki rolnej do standardów Unii Europejskiej, - realizacja przedakcesyjnych programów pomocowych (lata ), a nastêpnie wprowadzenie od 2004 r. narzêdzi Wspólnej Polityki Rolnej. Dzia³ania te spowodowa³y m. in. zintensyfikowanie procesu specjalizacji i modernizacji w rolnictwie. Coraz wiêcej polskich gospodarstw rolnych jest w stanie efektywnie konkurowaæ na rynku europejskim i œwiatowym, a nierzadko osi¹ga lepsze rezultaty. Z drugiej strony wielu u ytkowników ogranicza produkcjê rolnicz¹, czy wrêcz rezygnuje z jej prowadzenia. Dzia³alnoœæ rolnicza coraz czêœciej sprowadza siê do utrzymywania gruntów w dobrej kulturze rolnej, a grunty rolne wykorzystane s¹ na cele nierolnicze, w tym rekreacyjne, czy te jako lokata kapita³u. Nale y równie pamiêtaæ, e rolnictwo podlega zmianom zwi¹zanym z biologicznym charakterem produkcji rolniczej, w tym wp³ywowi warunków atmosferycznych, czêsto bardzo niekorzystnych i dynamicznych. W ostatnich latach na koniunkturê w rolnictwie œwiatowym i krajowym wp³ynê³y rosn¹ce wymogi jakoœciowe, zmieniaj¹ce siê nawyki ywieniowe ludzi oraz nowoczesne sposoby ywienia i utrzymania zwierz¹t gospodarskich, jak równie poszukiwanie nowych Ÿróde³ energii. Struktura polskich gospodarstw rolnych nadal pozostaje rozdrobniona, co mo e byæ oceniane jako zjawisko niekorzystne. Zasady Wspólnej Polityki Rolnej spowodowa³y odejœcie od traktowania gospodarstwa rolnego jedynie jako miejsca produkcji, a przejœcie do preferowania modelu gospodarstwa wielofunkcyjnego. Trend ten jest szczególnie zauwa alny w ma³ych gospodarstwach, gdzie mo e byæ prowadzona produkcja wysokiej jakoœci, zdrowej ywnoœci z wykorzystaniem tradycyjnych receptur i metod przyjaznych dla œrodowiska. Dziêki temu mog¹ zostaæ zachowane walory krajobrazowe i kulturowe oraz powstawaæ atrakcyjne miejsca rekreacji i wypoczynku. Dywersyfikacja Ÿróde³ dochodów pozwala na utrzymanie mniej op³acalnej produkcji rolniczej i pozwala przetrwaæ gospodarstwom ma³ym obszarowo.

23 UWAGI ANALITYCZNE 23 Podstawowe wyniki Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonego w 2010 r., w porównaniu z Powszechnym Spisem Rolnym z 2002 r., wskazuj¹ na: - tendencjê zmniejszania siê liczby gospodarstw rolnych, przy jednoczesnym wzroœcie ich œredniej powierzchni. Nale y równie odnotowaæ wzrost udzia³u w ogólnej liczbie gospodarstw tych podmiotów, które prowadz¹ dzia³alnoœæ rolnicz¹. Tendencja ta mo e byæ oceniana jako pozytywna z punktu widzenia konkurencyjnoœci i efektywnoœci ekonomicznej gospodarstw; - zmiany w strukturze gospodarstw rolnych, a mianowicie znaczny spadek o 27%, gospodarstw najmniejszych o powierzchni 0-5 ha u ytków rolnych (UR), spadek liczby gospodarstw o powierzchni 5-20 ha - o 11%, utrzymanie siê na zbli onym poziomie liczby gospodarstw z grupy obszarowej ha oraz znaczny wzrost gospodarstw najwiêkszych o powierzchni 50 ha i wiêcej - o 40%. Podkreœliæ przy tym nale y, e zmiany te s¹ powolne i odsetek gospodarstw o powierzchni u ytków rolnych 15 ha i wiêcej wynosi zaledwie 10,8%, podczas gdy odsetek gospodarstw najmniejszych, o powierzchni 0-5 ha, wynosi prawie 74%; - wzrost udzia³u gospodarstw prowadz¹cych dzia³alnoœæ rolnicz¹ w ogólnej liczbie gospodarstw rolnych z 66,1% w 2002 r. do 71,8% w 2010 r., z czego blisko 41% prowadzi³o wy³¹cznie produkcjê roœlinn¹; - spadek ogólnej powierzchni gruntów w u ytkowaniu gospodarstw rolnych z 531,8 tys. ha do oko³o 506,0 tys. ha, a wiêc o ponad 25 tys. ha, tj. o 4,9%. Wynika to m. in. z przeznaczania gruntów na cele nierolnicze, np. pod zabudowê, tereny rekreacyjne, inwestycje drogowe itp.; - zmniejszenie powierzchni u ytków rolnych z 480,3 tys. ha do 444,2 tys. ha. Powierzchnia u ytków rolnych przypadaj¹ca na 1 mieszkañca spad³a z 0,5 ha w 2002 r. do 0,4 ha w 2010 r. W ogólnej powierzchni u ytków rolnych dominowa³ udzia³ powierzchni zasiewów (64,2%), który w porównaniu do 2002 r. uleg³ zwiêkszeniu o ponad 12 pkt proc. Nast¹pi³o to w wyniku dostosowywania struktury upraw do koniunktury rynkowej ; - zwiêkszenie ogólnej powierzchni zasiewów z 248,0 tys. ha do 285,1 tys. ha, tj. o 15,0%; - zmiany w strukturze zasiewów, gdzie znacz¹co zmniejszy³a siê powierzchnia uprawy ziemniaków z 10,6 tys. ha do 5,4 tys. ha (o 49,0%) i buraków cukrowych z 2,3 tys. ha do 0,9 tys. ha (o 59,4%). Wzros³a natomiast powierzchnia uprawy zbó ogó³em z 202,1 tys. ha do 207,0 tys. ha (o 2,4%), rzepaku i rzepiku w porównaniu do powierzchni zasiewów odnotowanej w spisie z 2002 r. z 15,1 tys. ha do 38,9 tys. ha (o 158,3%) oraz powierzchni upraw pastewnych z 10,7 tys. ha do 21,7 tys. ha (o 103,2%), a tak e nast¹pi³ wzrost

24 24 UWAGI ANALITYCZNE powierzchni grupy upraw zaliczanych do pozosta³ych z 7,1 tys. ha do ponad 9,6 tys. ha (o 35,6%); - zwiêkszenie udzia³u powierzchni sadów w ogólnej powierzchni u ytków rolnych z 0,6% do 1,1%, tj. o 0,5 pkt proc., a tak e wzrost powierzchni gospodarstw sadowniczych do 5,0 tys. ha (o 67,2%), w tym zwiêkszenie powierzchni sadów w gospodarstwach u ytkuj¹cych powy ej 1 ha u ytków rolnych do 4,9 tys. ha (o 84,5%). Wzrost powierzchni uprawy owoców wynika³ z rozwoju przetwórstwa i mo liwoœci eksportu; - spadek pog³owia byd³a ogó³em o 5,0% przy jednoczesnym wyraÿnym zmniejszeniu stada krów o 11,5%. Redukcja ³¹cznej liczby krów jest wynikiem ograniczenia stada krów mlecznych w zwi¹zku z kwotowaniem produkcji mleka po przyst¹pieniu Polski do UE i wysokimi wymaganiami jakoœciowymi dla mleka krowiego, którym czêœæ producentów mleka nie mog³a sprostaæ z uwagi na brak œrodków na niezbêdn¹ modernizacjê gospodarstw.wzros³o zainteresowanie produkcj¹ byd³a rzeÿnego, czego potwierdzeniem jest 3-krotne zwiêkszenie siê liczebnoœci krów mamek, utrzymywanych dla produkcji ciel¹t z przeznaczeniem na rzeÿ. Sytuacja ta by³a nastêpstwem wzrostu cen ywca wo³owego po akcesji Polski do struktur unijnych; - znacz¹ce zmniejszenie liczby gospodarstw rolnych utrzymuj¹cych byd³o (o 47,2%), przy jednoczesnym zwiêkszeniu obsady byd³a na 1 gospodarstwo prowadz¹ce chów tego gatunku (o 80,2%); - wyraÿny spadek liczebnoœci stada œwiñ (o 42,7%) oraz liczby gospodarstw utrzymuj¹cych ten gatunek (o 54,9%) zwi¹zany z du ymi wahaniami op³acalnoœci ich chowu. Na przestrzeni ostatnich 8 lat wielu producentów ywca wieprzowego wycofa³o siê z tego kierunku produkcji, b¹dÿ znacz¹co ograniczy³o skalê produkcji. W gospodarstwach rolnych, które nadal utrzymuj¹ pog³owie œwiñ, obsada trzody chlewnej na 1 gospodarstwo zwiêkszy³a siê o 27,1%; - spadek pog³owia owiec (o 0,9%) oraz obsady owiec na 1 gospodarstwo utrzymuj¹ce ten gatunek (o 17,2%), bêd¹ce efektem malej¹cego zainteresowania rolników produkcj¹ ywca baraniego i we³ny owczej z uwagi na m.in. utrzymuj¹ce siê od kilku lat niskie ceny skupu; - utrzymuj¹cy siê proces modernizacji rolnictwa zwizany z wyposa eniem gospodarstw w œrodki produkcji. Proces ten uzale niony by³ od zmian w strukturze u ytkowania gruntów oraz powierzchni zasiewów, jak równie od kierunku specjalizacji gospodarstw i poziomu intensywnoœci dzia³alnoœci produkcyjnej. Po przyst¹pieniu Polski do UE, na poziom wyposa enia gospodarstw w maszyny rolnicze

25 UWAGI ANALITYCZNE 25 istotny wp³yw mia³ tak e stopieñ wykorzystania instrumentów wspieraj¹cych Wspólnej Polityki Rolnej; - zmniejszenie liczby pracuj¹cych u ytkowników gospodarstw rolnych, co jest bezpoœrednio wynikiem zmniejszenia siê liczby tych gospodarstw. Ponad 68% ogó³u pracuj¹cych u ytkowników to osoby w wieku powy ej 44 lat. Struktura wieku tych osób jest bardziej niekorzystna w przypadku kobiet ni mê czyzn. Wyniki PSR 2010 pokazuj¹ ponadto, e: - w ostatnim tygodniu czerwca 2010 r. liczba pracuj¹cych wy³¹cznie lub g³ównie w gospodarstwach rolnych wynios³a 32,1 tys. osób, w tym zdecydowana wiêkszoœæ - 28,2 tys. (ponad 87%) - to pracuj¹cy w swoich/rodzinnych gospodarstwach rolnych. W przypadku nak³adów pracy ponoszonych w okresie ca³ego roku na wytworzenie produkcji rolnej zbiorowoœæ ta by³a dwukrotnie wiêksza - 67,4 tys. osób (w tym 63,5 tys. osób w swoich/rodzinnych gospodarstwach rolnych, tj. ponad 94%), uwzglêdnia ona bowiem ka dy, nawet najmniejszy, wk³ad pracy w gospodarstwo rolne w ci¹gu 12 miesiêcy przed dniem referencyjnym spisu, niezale nie czy praca ta by³a prac¹ wy³¹czn¹, g³ówn¹ czy dodatkow¹ dla ka dej z osób; - rozk³ad gospodarstw wed³ug powierzchni u ytków rolnych, ich rozdrobnienie agrarne - szczególnie gospodarstw indywidualnych oraz sytuacja na lokalnym rynku pracy przek³ada siê wyraÿnie zarówno na strukturê pracuj¹cych wy³¹cznie lub g³ównie w gospodarstwach rolnych w czerwcu 2010 r., jak i na strukturê ludnoœci wnosz¹cej jakikolwiek wk³ad pracy w gospodarstwo rolne w ci¹gu ca³ego roku. Œrednia powierzchnia u ytków rolnych w gospodarstwach rolnych w województwie lubuskim przekracza 10 ha i jednoczeœnie gospodarstwa do 10 ha stanowi¹ znacz¹c¹ wiêkszoœæ, bo ponad 80% ogólnej liczby gospodarstw rolnych. W gospodarstwach tych ulokowane jest prawie 70% ogó³u osób wnosz¹cych jakikolwiek wk³ad pracy w gospodarstwo rolne w ci¹gu roku. Fakt zatrudniania pracowników najemnych nabiera istotnego znaczenia dopiero w gospodarstwach o powierzchni od 50 ha u ytków rolnych (zarówno w gospodarstwach indywidualnych, jak i osób prawnych). Potwierdzenie ww. tendencji i tez sformu³owanych na podstawie podstawowych wyników PSR 2010 wymagaæ bêdzie dalszych pog³êbionych i wieloprzekrojowych analiz z wykorzystaniem wszystkich informacji zebranych w spisie.

26 26 UWAGI ANALITYCZNE GOSPODARSTWA ROLNE Wed³ug wyników Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 r. liczba gospodarstw rolnych ogó³em w województwie lubuskim wynosi³a 43,0 tys. Spoœród 23,5 tys. gospodarstw rolnych o powierzchni powy ej 1 ha u ytków rolnych (UR) 23,3 tys. stanowi³y gospodarstwa indywidualne. Tabl. 1. Liczba gospodarstw rolnych i œrednia powierzchnia u ytków rolnych LATA Liczba gospodarstw rolnych w tysi¹cach Powierzchnia u ytków rolnych ogó³em w tysi¹cach hektarów Œrednia powierzchnia u ytków rolnych ogó³em w gospodarstwie rolnym w hektarach GOSPODARSTWA ROLNE OGÓ EM ,3 480,3 8, ,0 444,2 10, = ,8 92,5 119,0 W TYM GOSPODARSTWA ROLNE PROWADZ CE DZIA ALNOŒÆ ROLNICZ ,5 400,1 10, ,9 435,1 14, = ,5 108,7 128,6 W porównaniu z wynikami PSR 2002, w 2010 r. liczba gospodarstw rolnych ogó³em zmniejszy³a siê o 12,3 tys., tj. o 22,2% (w Polsce o 22,4%), w tym gospodarstw o powierzchni u ytków rolnych powy ej 1 ha o 8,5 tys., tj. o 26,5% (w Polsce o 20,1%).

27 UWAGI ANALITYCZNE 27 Tabl. 2. Liczba gospodarstw rolnych wed³ug grup obszarowych u ytków rolnych LATA Ogó³em Grupy obszarowe u ytków rolnych w ha W TYSI CACH ,3 23,2 20,2 4,9 2,6 1,3 2,1 1, ,0 19,5 12,3 4,3 2,2 1,2 2,1 1,4 W ODSETKACH OGÓ U GOSPODARSTW ,0 42,0 36,5 8,8 4,7 2,4 3,8 1, ,0 45,3 28,6 10,1 5,2 2,8 4,8 3,2 2002= ,8 83,7 60,9 89,0 87,5 90,6 98,3 140,0 Najwiêksz¹ dynamikê spadku w odniesieniu do 2002 r. odnotowano wœród gospodarstw w grupie obszarowej 1-5 ha UR, gdzie liczba gospodarstw zmniejszy³a siê o 39,1%. Zmniejszy³a siê tak e liczba gospodarstw o powierzchni do 1 ha UR (o 16,3%), oraz gospodarstw o powierzchni 5-10 ha i ha UR (odpowiednio o 11,0% i 12,5%). Liczba jednostek o powierzchni ha utrzyma³a siê na zbli onym poziomie (z tendencj¹ do niewielkiego spadku o 1,7%). Znacz¹co wzros³a natomiast liczba gospodarstw najwiêkszych, o powierzchni 50 ha i wiêcej UR o 40,0%. W omawianym okresie zmianie uleg³a struktura gospodarstw rolnych. Udzia³ gospodarstw z grupy obszarowej 1-5 ha UR zmniejszy³ siê o 7,9 pkt proc., natomiast w pozosta³ych grupach zanotowano zwiêkszenie udzia³u w strukturze gospodarstw. Najwiêkszy wzrost wyst¹pi³ w grupie gospodarstw najmniejszych do 1 ha UR o 3,3 pkt proc. W grupie gospodarstw najwiêkszych obszarowo (50 ha i wiêcej) udzia³ wzrós³ o 1,4 pkt proc.