EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ PODCZAS SKŁADOWANIA I TERMICZNEJ UTYLIZACJI OSADÓW ŚCIEKOWYCH Z PRZEMYSŁU KOKSOCHEMICZNEGO

Transkrypt

1 Robert OLENIACZ * Marian MAZUR * Marek BOGACKI * EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ PODCZAS SKŁADOWANIA I TERMICZNEJ UTYLIZACJI OSADÓW ŚCIEKOWYCH Z PRZEMYSŁU KOKSOCHEMICZNEGO EMISSIONS DURING STORAGE AND THERMAL UTILIZATION OF SEWAGE SLUDGE FROM COKE-CHEMICAL INDUSTRY Zarówno składowanie, jak i termiczna destrukcja osadów pochodzących z oczyszczalni ściekowych przemysłowych są źródłem emisji do powietrza wielu zanieczyszczeń. Badaniami objęto osady ściekowe powstające w przemyśle koksochemicznym. W referacie przedstawiono wyniki pomiarów emisji wybranych substancji podczas składowania tych odpadów w zamkniętej hali magazynowej z naturalną wentylacją oraz w czasie spalania w piecu półkowym. Both storage and thermal destruction of sludges coming from industrial sewage treatment plant are found as source of air pollutant emissions. The study covered sewage sludges being made in coke-chemical industry. In the paper results of some substances emission measurements during storage these wastes in a close store hall with natural ventilation and during incineration in a multiple hearth incinerator have been presented. 1. Wprowadzenie Gospodarka osadami powstającymi w oczyszczalniach ścieków przemysłowych nastręcza wiele kłopotów, zwłaszcza gdy zawierają one duże ładunki toksycznych substancji (np. metali ciężkich). W zasadzie jedynie osady z biologicznych oczyszczalni ścieków pochodzących z przemysłu rolno-spożywczego posiadają skład chemiczny zbliżony do glebowej substancji organicznej (podobnie jak osady z komunalnych oczyszczalni ścieków), przez co nadają się do przyrodniczego wykorzystania (nawożenie gleb i roślin, melioracyjne użyźnianie gleb, rekultywacja gleb zdegradowanych i bezglebowych gruntów, roślinne utrwalanie bezglebowych gruntów narażonych na erozję oraz produkcja kompostu na w/w cele) [1-3]. * Akademia Górniczo-Hutnicza, Katedra Kształtowania i Ochrony Środowiska Al. Mickiewicza 30, Kraków

2 230 Osady powstające w innych gałęziach przemysłu zaliczane są zwykle do odpadów niebezpiecznych i nie nadają się do przyrodniczego wykorzystania. Muszą być zatem składowane lub utylizowane w inny sposób. Składowanie należy do najprostszych metod utylizacji tych odpadów, przy czym nie rozwiązuje ono problemu ich istnienia, a jedynie odwleka w czasie kwestię ich utylizacji, stanowiąc zagrożenie dla jakości środowiska gruntowo-wodnego lub wód morskich (w zależności od tego, gdzie są one deponowane), nie mówiąc już o trudnościach w znalezieniu nowych powierzchni pod te składowiska. Osady ściekowe utylizowane w inny sposób zwykle również są przez jakiś czas wstępnie składowane. W wielu krajach jedną z bardziej popularnych metod utylizacji osadów ściekowych, pochodzących zarówno z oczyszczalni komunalnych, jak i przemysłowych, jest spalanie prowadzące do destrukcji zawartych w nich substancji organicznych. Przykładowo w USA utylizuje się w ten sposób ok % wytworzonych osadów, w Austrii i Danii ok. 30 %, natomiast w Japonii ok. 55 % [4-6]. Do spalania używa się najczęściej pieców półkowych, fluidalnych i obrotowych [5-10]. Osady ściekowe mogą być również poddawane pirolizie w celu uzyskania paliwa ciekłego lub półproduktów chemicznych [11], ale ten ostatni sposób termicznej utylizacji nie jest jeszcze wdrożony w skali przemysłowej. Od wielu lat proces spalania osadów ściekowych (zwłaszcza z oczyszczalni ścieków komunalnych) postrzegany jest jako groźne źródło emisji wielu zanieczyszczeń, w tym metali ciężkich [12, 13]. Wielkość emisji tych ostatnich zależy głównie od ilości metali zawartych w ściekach (a ta systematycznie wzrasta w związku z faktem, że do oczyszczalni miejskich trafia coraz więcej silnie zanieczyszczonych ścieków przemysłowych). Bardzo istotna jest tutaj także temperatura procesu spalania, której podwyższanie powoduje wzrost ilości powstających par wielu lotnych metali ciężkich lub ich związków (np. As, Cd, Hg, Zn czy Pb), mogących kondensować w spalinach, tworząc submikronowe cząstki oraz dym (opary), dużo trudniejsze do zatrzymania w urządzeniach oczyszczających gazy odlotowe [12]. Źródłem emisji zanieczyszczeń jest także proces składowania wilgotnych osadów ściekowych, zwłaszcza zawierających lotne związki organiczne. Do powietrza ulatniać się mogą m.in. liczne zanieczyszczenia rozpuszczone w fazie wodnej w związku z jej odparowywaniem lub na skutek desorpcji składników gazowych. W niniejszym referacie poruszony zostanie problem emisji zanieczyszczeń występującej zarówno podczas składowania, jak i spalania osadów ściekowych. 2. Charakterystyka osadów ściekowych Badaniami objęto osady ściekowe pochodzące z przemysłu koksochemicznego, a konkretnie z oczyszczalni ścieków Zakładów Koksowniczych Przyjaźń w Dąbrowie Górniczej. Do oczyszczalni kierowane są wody poamoniakalne, ścieki poprodukcyjne (fenolowe), zakładowe ścieki bytowo-gospodarcze oraz ścieki deszczowo-przemysłowe. Wody poamoniakalne stanowią silnie zafenoloną wodę pogazową, a także kondensaty pary technologicznej wprowadzanej do aparatów odpędowych w amoniakalni i benzolowni oraz

3 231 absorpcji niskociśnieniowej. Ścieki poprodukcyjne pochodzą m.in. z instalacji suchego chłodzenia koksu, benzolowni, wytwórni kwasu siarkowego, stacji oczyszczania kondensatu adsorpcji niskociśnieniowej, regeneracji węglanu potasu oraz kondensacji sprężonego gazu. Wody poamoniakalne po wstępnym odfenolowaniu i odpędzeniu amoniaku oczyszczane są wraz ze ściekami poprodukcyjnymi w oczyszczalni ścieków fenolowych, składającej się z oczyszczalni wstępnej (mechaniczno-chemicznej), biologicznej oraz końcowej (chemicznej). Na drugi i trzeci stopień oczyszczania (do oczyszczalni biologiczno-chemicznej) kierowane są również mechanicznie podczyszczone ścieki bytowo-gospodarcze. Ścieki deszczowoprzemysłowe, odprowadzane kanalizacją burzową, oczyszczane są natomiast w osobnej dwustopniowej oczyszczalni: mechanicznej i chemicznej. Składają się na nie wody deszczowe, spływające z powierzchni zakładu oraz ścieki pochodzące m.in. z oczyszczania kondensatu, z odsalania kotłów odzysknicowych, demineralizacji wody kotłowej i odświeżania obiegów chłodniczych. Powstające osady ściekowe, na które składają się m.in. osady wstępne (piasek, koksik i ciężkie smoły z piaskowników i osadników), a także pozostałe osady mulisto-smołowe z oczyszczalni mechanicznej i chemicznej oraz osad czynny nadmierny, zaliczane są do odpadów niebezpiecznych [14]. Jako nieliczne w Polsce są one po odwodnieniu i zagęszczeniu poddawane procesowi termicznej utylizacji w piecu półkowym. Przygotowanie osadów do spalania oraz termiczna destrukcja odbywa się w spalarni Lobbe, sąsiadującej z ZK Przyjaźń [15]. Przed spaleniem osady ściekowe są zagęszczane i częściowo odwadniane w zagęszczaczach osadów oraz na stacji wirówek, aż do uzyskania uwodnienia w granicach %. Ogólną charakterystykę tak przygotowanych osadów ściekowych przedstawiono w tablicy 1. Tablica 1. Charakterystyka osadów ściekowych przeznaczonych do spalania w piecu półkowym Parametr Jednostka Średnia Zakres Stopień uwodnienia % Ciepło spalania MJ/kg 9 < 12 Zawartość popiołu % Zawartość części lotnych % Zawartość chlorków % 0,02 0-0,1 Zawartość siarki całkowitej % 1,7 0,3-2,2 Omawiane osady ściekowe cechują się typową dla tego rodzaju odpadów wysoką zawartością części mineralnych (niepalnych), przekraczającą zwykle 50 % suchej masy. Popiół ten po procesie termicznej utylizacji odprowadzany jest z pieca w postaci żużla, a częściowo unoszony wraz ze spalinami. Wysoka zawartość popiołu i wilgoci sprawiają, że części palne zawarte w osadach są trudne do spalenia. Dlatego też proces termicznej utylizacji tego typu odpadów musi być poprzedzony ich wstępnym suszeniem, a do tego celu doskonale nadają się

4 232 specjalnie zaprojektowane górne półki pieca półkowego. Zawartość chlorków w rozpatrywanych osadach utrzymywała się raczej na niskim poziomie, w przeciwieństwie do siarki całkowitej, która występuje w ilościach zbliżonych do bardziej zasiarczonych paliw stałych. 3. Opis procesu składowania i spalania badanych odpadów Po zagęszczeniu i odwodnieniu osady ściekowe składowane są w hali magazynu odpadów stałych na wydzielonej przestrzeni składowej o pojemności ok. 900 m 3 (rys. 1). Oprócz osadów w magazynie tym przechowywane są też inne odpady przemysłowe, spalane w działającym również na terenie spalarni piecu obrotowym. Hala magazynu wentylowana jest grawitacyjnie poprzez zespół 12 wywietrzników o średnicy 0,9 m każdy, umieszczonych na jej dachu na wysokości ok. 12 m od poziomu terenu. Rys. 1. Schemat magazynu odpadów stałych (a) i rozmieszczenia wywietrzników (b) Piec półkowy, przeznaczony do spalania osadów ściekowych, ma kształt pionowego walca o średnicy ok. 4,5 m i wysokości ok. 15 m., wewnątrz którego znajduje się umieszczony osiowo wał (rys. 2). Piec ten posiada nominalną wydajność 1900 kg/h ( Mg/rok) i składa się z dziesięciu sekcji oddzielonych półkami. Zasyp odpadów odbywa się od góry przy pomocy transportera zgrzebłowego. Spalany materiał przesuwany jest zgrzebłami przymocowanymi do powoli kręcącego się wału na coraz to niższe półki. Dwie górne półki służą do suszenia odpadów w temperaturze ok. 100 o C. W ten sposób w piecu tym mogą być spalane odpady o stosunkowo dużej wilgotności. Po osuszeniu odpady spadają do komory spalania (8 dolnych półek), podzielonej na strefę gorącego dmuchu i strefę dopalania. Znajduje się w niej 6

5 233 palników zasilanych gazem koksowniczym. Maksymalna temperatura panująca w piecu wynosi ok o C. Dolne półki służą do zgromadzenia i usunięcia popiołu. Cały proces suszenia i spalania danej porcji odpadów trwa wiele godzin. Instalacja pieca wyposażona jest ponadto w wentylatory powietrza technologicznego i cyrkulacji wewnętrznej gazów procesowych. Rys. 2. Schemat instalacji pieca półkowego oraz traktu spalinowego: 1 suwnica, 2 zasyp i przenośnik zgrzebłowy, 3 przenośnik kubełkowy, 4 piec półkowy, 5 wentylator powietrza do chłodzenia wału, 6 wentylator powietrza gorącego, 7 wentylator odgazów, 8 płuczka pianowo-absorpcyjna, 9 wentylatory wyciągowe, 10 komin Spaliny z pieca półkowego oczyszczane są w płuczce pianowo-absorpcyjnej o wysokości 15 m i średnicy 2,1 m, pełniącej rolę mokrego urządzenia odpylającego oraz absorbera zanieczyszczeń kwaśnych. Jak sama nazwa wskazuje, składa się ona z dwóch części wyposażonych w oddzielne obiegi wodne. Część pianowa (dolna) zasilana jest świeżą wodą przemysłową, cieczą cyrkulacyjną z osadników popiołu oraz odciekiem nadmiarowym z górnej części płuczki. Strumień cieczy rozprowadzany jest na górny ruszt strefy pianowej poprzez zraszacz w kształcie pierścienia. Spadająca ciecz, będąca w przeciwprądzie ze spalinami, powoduje powstawanie piany, sprzyjającej zatrzymywaniu głównie zanieczyszczeń pyłowych. Część absorpcyjna (górna), złożona z kolumny wypełnionej pierścieniami o średnicy 35 mm, zasilana jest cyrkulującą cieczą (obieg częściowo zamknięty), stale uzupełnianą 10 % roztworem NaOH w zależności od poziomu ph. Ciecz obiegowa tłoczona jest na górny zraszacz płuczki i równomiernie rozprowadzana na wypełnienie. Następuje tutaj dalsze usuwanie zanieczyszczeń pyłowych oraz absorpcja zanieczyszczeń gazowych (głównie

6 234 kwaśnych). Oczyszczone i ochłodzone gazy odlotowe odprowadzane są do kolektora zbiorczego, a następnie do powietrza poprzez komin o wysokości 45 m. 4. Zakres i metodyka badań Badania polegały na określeniu drogą pomiarową ilości wybranych zanieczyszczeń emitowanych do powietrza z magazynu odpadów stałych, w którym składowane były osady ściekowe oraz z pieca półkowego podczas spalania tych osadów [16]. W przypadku procesu składowania pomiary wykonywane były na dachu magazynu w obrębie wywietrzników wentylacyjnych (rys. 1). Pomiarami objęto emisję takich zanieczyszczeń, jak: pył, SO 2, NO 2, CO, fenol, benzen, ksylen i toluen. Badania przeprowadzono podczas kilkudniowej serii pomiarowej, w czasie której wystąpiły różne warunki atmosferyczne (temperaturowe), w istotny sposób wpływające na ilość ulatniających się substancji oraz intensywność wymiany powietrza pomiędzy halą a otoczeniem. W przypadku procesu spalania pomiary przeprowadzono w traktach spalinowych zarówno przed, jak i za płuczką oczyszczającą gazy odlotowe z pieca półkowego (rys. 2). W badaniach uwzględniono substancje typowe dla tego rodzaju procesu, a więc: pył, dwutlenek siarki (SO 2 ), tlenki azotu (NO x ), tlenek węgla (CO), chlorowodór (HCl), fluorowodór (HF) oraz wybrane metale ciężkie (Fe, Zn, Cu, Pb, Ni, Cr, Cd i Hg). Mierzone były ponadto koncentracje fenolu, cyjanowodoru (HCN) i benzo(a)pirenu (B(a)P). Równolegle z pomiarami stężeń zanieczyszczeń określano podstawowe parametry gazów odlotowych. Pomiary prowadzone były przez kilkanaście dni ze zmiennym obciążeniem pieca: od 700 do 1900 kg/h (średnio 1500 kg/h). Dla każdej substancji wykonano od kilku do kilkunastu serii pomiarowych. 5. Przedstawienie i omówienie uzyskanych wyników Podczas przeprowadzonych pomiarów emisji zanieczyszczeń z magazynu odpadów stałych, w którym składowane były omawiane osady ściekowe, w granicach oznaczalności stosowanych metod pomiarowych (a więc na istotnym poziomie) wystąpiły jedynie stężenia pyłu, CO, fenolu, benzenu, ksylenu i toluenu. Wyniki pomiarów (suma z wszystkich wywietrzników) przedstawiono w tablicy 2 [16]. Oprócz wartości minimalnych, maksymalnych i średnich, zamieszczono w niej również wielkość emisji zanieczyszczeń z 1000 m 3 składowanych osadów, przy założeniu, że składowisko wypełnione było w 75 %. Otrzymany poziom emisji rozpatrywanych zanieczyszczeń jest stosunkowo niewielki, zwłaszcza w porównaniu z ilością osadów, które przechodzą rocznie przez magazyn (ok Mg/rok). Emitowane zanieczyszczenia pochodziły głównie ze składowanych osadów ściekowych. Świadczy o tym fakt, że w powietrzu unoszonym poprzez wywietrzniki położone bezpośrednio nad powierzchnią składową osadów zaobserwowano wyższe koncentracje tych substancji w stosunku do pozostałych wywietrzników (zlokalizowanych nad składowiskiem innych odpadów przemysłowych, cechujących się przeważnie konsystencją stałą

7 235 i nielotnym charakterem). Różnice były bardziej wyraźne w przypadku fenolu i benzenu, a mniej w przypadku CO, ksylenu i toluenu. Jedynie pył unoszony z powierzchni składowanych odpadów oraz z podłoża hali emitowany był mniej więcej w równomiernym stopniu z całego magazynu. Tabela 2. Wielkość emisji zanieczyszczeń podczas składowania omawianych osadów ściekowych Rodzaj substancji Emisja minimalna Emisja maksymalna Emisja średnia [g/s] [kg/h] [g/s] [kg/h] [g/s] [kg/h] [Mg/rok] [kg/h/10 3 m 3 ] Pył 0,0018 0,0065 0,0036 0,0130 0,0026 0,0092 0,081 0,0137 CO n.oz. n.oz. 0,0410 0,1477 0,0141 0,0506 0,444 0,0750 Fenol n.oz. n.oz. 0,0113 0,0407 0,0013 0,0046 0,040 0,0068 Benzen 0,0007 0,0024 0,0094 0,0339 0,0034 0,0122 0,107 0,0181 Ksylen 0,0020 0,0073 0,0127 0,0458 0,0048 0,0173 0,152 0,0257 Toluen 0,0005 0,0018 0,0032 0,0116 0,0018 0,0065 0,057 0,0097 Wyniki pomiarów wielkości emisji zanieczyszczeń ze spalania rozważanych osadów ściekowych w piecu półkowym przedstawiono w tabeli 3 [13, 16]. Zamieszczono w niej wartości średnie i zakres zmierzonych stężeń oraz obliczone średnie wskaźniki emisji w odniesieniu do ilości spalanych odpadów. Porównując poziomy stężeń zanieczyszczeń otrzymane w gazach odprowadzanych do atmosfery (w punkcie pomiarowym za płuczką) z wartościami dopuszczalnymi obowiązującymi w wielu krajach Unii Europejskiej [17], można stwierdzić, że spalanie rozpatrywanych osadów ściekowych nie powoduje nadmiernej emisji większości mierzonych zanieczyszczeń (z wyjątkiem pyłu, CO, Cu i Cr). Stosunkowo niskie koncentracje wystąpiły w przypadku SO 2, HF, Cd i Hg (kilka-kilkanaście razy poniżej normy). Stężenia NO 2 i HCl utrzymują się również w zakresie dopuszczalnych norm europejskich lub na ich granicy. Dla takich zanieczyszczeń, jak fenol, HCN, niektóre metale ciężkie czy benzo(a)piren nie istnieją wartości normatywne. Warto zwrócić jednak uwagę na bardzo wysokie stężenia HCN, zwłaszcza w spalinach nieoczyszczonych, wynoszące średnio ok. 45 mg/m 3 (przy maksimum na poziomie 73 mg/m 3 ). Tylko dzięki wyjątkowo wysokiej skuteczności oczyszczania spalin z tego zanieczyszczenia (ok. 99,5 %) koncentracje HCN w gazach odprowadzanych do atmosfery nie przekraczają wartości 0,65 mg/m 3. Jak wynika z tabeli 3, rozpatrywana instalacja pieca półkowego cechuje się podwyższoną emisją zanieczyszczeń pyłowych, w tym metali ciężkich (zwłaszcza Fe, Cu i Cr). Składa się na to głównie zbyt niska skuteczność odpylania płuczki pianowo-absorpcyjnej, wynosząca średnio niewiele ponad 94 % oraz fakt, że metale te występują w gazach surowych w bardzo wysokich stężeniach. W obydwu punktach pomiarowych na niezbyt wysokim poziomie wystąpiły natomiast średnie stężenia Pb i Ni.

8 236 Tabela 3. Wyniki pomiarów stężeń i ilości emitowanych zanieczyszczeń w gazach odlotowych ze spalania osadów ściekowych w piecu półkowym Rodzaj Koncentracja zanieczyszczeń [mg/m 3 ] * Średni wskaźnik unosu/emisji substancji przed płuczką za płuczką [g/mg odpadów] ** śr. zakres śr. zakres przed płuczką za płuczką Pył SO NO CO Fenol 32, ,53 0,65-2, HCl ,5 2, HF 0,402 0,246-0,573 0,171 0,045-0,274 0,74 0,32 HCN 44,7 12,8-72,8 0,238 0,118-0, ,44 Fe 160, ,93 1,4-18, ,9 Zn 4,59 0,5-13,0 0,38 0,03-1,12 8,4 0,70 Cu 17,5 0,49-58,5 1,02 0,08-2, ,89 Pb 0,631 0,10-1,76 0,205 0,033-0,500 1,2 0,38 Ni 0,300 0,084-0,667 0,058 0,010-0,225 0,55 0,11 Cr 8,47 1,21-26,3 0,393 0,045-1,31 15,5 0,73 Cd 0,0102 0,002-0,028 0,0018 0,0005-0,0045 0,02 0,003 Hg 0,0418 0,010-0,077 0,0188 0,0025-0,043 0,08 0,035 B(a)P 0,0229 0, ,066 0,0125 0, ,033 0,04 0,023 * - w warunkach termicznych: t = 0 o C, p = 101,3 kpa przy 11 % O 2 ** - przy założonym średnim obciążeniu pieca półkowego wynoszącym 1,5 Mg/h Przyczyna zaobserwowanej nadmiernej emisji CO (stężenia za płuczką wynoszą średnio ok. 650 mg/m 3 przy normie 50 mg/m 3 ) może tkwić natomiast w specyfice procesu utylizacji bardzo wilgotnych osadów ściekowych oraz w wynikających stąd trudnościach z osiągnięciem zupełnego spalania substancji organicznych [18]. Po części może ona również wynikać z niewłaściwie lub nieoptymalnie pod tym względem prowadzonego procesu spalania osadów i dopalania odgazów. Skuteczność absorpcji tego zanieczyszczenia w zastosowanej płuczce pianowo-absorpcyjnej (na średnim poziomie ok. 50 %) wydaje się być zadowalająca i trudna do podwyższenia.e 6. Podsumowanie Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że zarówno proces składowania, jak i spalania osadów ściekowych z przemysłu koksochemicznego jest źródłem emisji

9 237 zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego. Procesy te znacznie różnią się pod względem rodzaju i ilości emitowanych zanieczyszczeń. Substancje ulatniające się z masy składowanych osadów (m.in. CO, fenol, benzen, ksylen i toluen) emitowane są w stosunkowo niewielkich ilościach, tak że proces ten nie stanowi istotnego zagrożenia dla jakości powietrza. Dużo większy wpływ na stan zanieczyszczenia powietrza może mieć natomiast proces termicznej utylizacji tych osadów w piecu półkowym, w wyniku którego powstają gazy odlotowe silnie zanieczyszczone wieloma toksycznymi substancjami. W spalinach nieoczyszczonych zaobserwowano szczególnie wysokie koncentracje takich zanieczyszczeń, jak: CO, HCl, HCN, Fe, Cu i Cr. Z drugiej strony stężenia innych toksycznych substancji (np. SO 2, HF, Cd i Hg) wystąpiły na stosunkowo niskim poziomie. O stopniu uciążliwości omawianego procesu dla powietrza atmosferycznego w znacznej mierze decyduje nie tylko ilość powstających w nim zanieczyszczeń, ale również zastosowane urządzenia do oczyszczania spalin przed odprowadzeniem ich do atmosfery. Jak wynika z analizy zakresów występowania koncentracji poszczególnych zanieczyszczeń w gazach surowych, możliwe jest tutaj dotrzymanie nawet najbardziej rygorystycznych norm. Wymaga to jednak zastosowania wysokosprawnych urządzeń odpylających (o całkowitej skuteczności ok. 99,8 %) oraz instalacji absorbujących zanieczyszczenia o charakterze kwaśnym ze skutecznością ok %, a w przypadku HCl i HCN minimum 95 %. Przykładowo badana instalacja pieca półkowego wyposażona jest tylko w jeden stopień oczyszczania spalin (płuczka pianowo-absorpcyjna), a pomimo tego emisja większości emitowanych zanieczyszczeń spełnia dopuszczalne normy lub utrzymuje się na ich granicy. Ponadnormatywne stężenia występują jedynie w przypadku pyłu, sumy metali ciężkich (zwłaszcza Cu i Cr) oraz CO. Literatura 1. Siuta J.: Przyrodnicze zagospodarowanie osadów ściekowych. Instytut Kształtowania Środowiska. PWN, Warszawa Biernacka J., Pawłowska L.: Przeróbka i zagospodarowanie osadów z miejskich oczyszczalni ścieków. Ocena sposobów oraz kierunki rozwiązań. Instytut Ochrony Środowiska. Warszawa Przyrodnicze użytkowanie osadów ściekowych. Materiały z terenowej konferencji naukowo-technicznej. Puławy-Lublin-Jeziórko. Wyd. Ekoinżynieria, Lublin Wasiak G.: Wytwarzanie, właściwości i gospodarka osadami ściekowymi w Polsce na tle Europy Zachodniej i USA. Materiały z Seminarium Naukowo-Technicznego Przyrodnicze użytkowanie osadów ściekowych. Warszawa, październik Rink K.K. et al.: Thermal Treatment of Hazardous Wastes: A Comparison of Fluidized Bed and Rotary Kiln Incineration. Energy & Fuels 1993, Vol. 7, No Ogada T., Werther J.: Combustion Characteristics of Wet Sludge in a Fluidized Bed. Fuel 1996, Vol. 75, No. 5.

10 Martin E.J., Johnson J.H. et al.: Hazardous Waste Management Engineering. Van Nostrand Reinhold Company. New York Krogulec N.: Spalanie odpadów przemysłowych. Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów 1994, nr Przywarska R.: Usuwanie i unieszkodliwianie osadów ściekowych. Ochrona Powietrza i Problemy Odpadów 1994, nr Laska J., Nowak W., Werther J., Ogada T.: Spalanie osadów ściekowych w warstwie fluidalnej. Eko-Problemy 1995, nr Konar S.K., Boocock D.G.B., Mao V., Liu J.: Fuels and Chemicals from Sewage Sludge: 3. Hydrocarbon Liquids from the Catalytic Pyrolysis of Sewage Sludge Lipids over Activated Alumina. Fuel 1994, Vol. 73, No Gerstle R.W., Albrinck D.N.: Atmospheric Emissions of Metals from Sewage Sludge Incineration. JAPCA 1982, Vol. 32, No Oleniacz R., Mazur M., Bogacki M.: Emisja metali ciężkich ze spalania odpadów niebezpiecznych. Inżynieria Środowiska 1997, tom 2. Wyd. AGH, Kraków Rozporządzenie MOŚZNiL z dnia r. w sprawie ustalenia listy odpadów niebezpiecznych. Dz.U. 1993, nr 76, poz Mazur M., Oleniacz R., Januszek R.: Spalarnia odpadów Lobbe w Dąbrowie Górniczej. Aura 1997, nr Mazur M., Mieczkowska E., Oleniacz R., Bogacki M.: Ocena rzeczywistego oddziaływania na środowisko spalarni odpadów w Dąbrowie Górniczej dla uzyskania wymaganej przepisami decyzji Wydziału Ekologii UW w Katowicach. Katowice Praca nie publikowana. 17. RV 89 (Holandia), 17. BImSchV 90 (Niemcy), LRV 92 (Szwajcaria), LGR-K (Austria). 18. Oleniacz R., Mazur M., Bogacki M.: Emisja zanieczyszczeń ze spalania osadów ściekowych w piecu półkowym. Ekologia i Technika 1996, nr 5/6.