ZAGOSPODAROWANIE ODPADÓW NA CELE ENERGETYCZNE W STRATEGII ENERGETYCZNEJ DOLNEGO ŚLĄSKA

Transkrypt

1 ZAGOSPODAROWANIE ODPADÓW NA CELE ENERGETYCZNE W STRATEGII ENERGETYCZNEJ DOLNEGO ŚLĄSKA Autorzy: Edyta Ropuszyńska-Surma, Magdalena Węglarz ( Rynek Energii sierpień 2011) Słowa kluczowe: badania foresightowe, regulacje unijne, odpady, zagospodarowanie odpadów Streszczenie. W artykule omówiono istotny z punktu widzenia gmin problem zagospodarowania odpadów komunalnych, rolniczych, przemysłowych i innych. Krótko scharakteryzowano potencjał województwa dolnośląskiego w zakresie odpadów, traktując je jako potencjalne źródło biomasy i biogazu. Przedstawiono wyniki przeprowadzonych badań foresightowych w zakresie problemu odpadów oraz zaproponowano sposób realizacji działania związanego z zagospodarowaniem odpadów na cele energetyczne. 1. WSTĘP Niniejszy artykuł powstał w ramach projektu Strategia rozwoju energetyki na Dolnym Śląsku metodami foresightowymi, nr umowy o dofinansowanie UDA-POIG / Projekt ten jest współfinansowany ze środków EFRR w ramach PO IG , Priorytetu 1 Poddziałania Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight. Realizowany był on w Politechnice Wrocławskiej od do Głównym celem badań było opracowanie strategii energetycznej Dolnego Śląska. O metodzie badawczej, misji, analizie SWOT i wyzwaniach stojących przed energetyką dolnośląską napisano w artykule [9]. Z misji oraz celów strategii energetycznej wynikają tzw. programy działań, które określono zarówno dla wyróżnionych grup podmiotów takich jak: jednostki samorządu terytorialnego, jednostki badawczo-rozwojowe, biznes, jednostki otoczenia biznesu, odbiorcy (w tym prosumenci). Ponadto zdefiniowano 10 programów działań na rzecz rozwiązania kluczowych kwestii w gospodarce energetycznej na Dolnym Śląsku. Jednym z działań jest zagospodarowanie odpadów (w tym komunalnych) na cele energetyczne [9]. Celem artykułu jest przedstawienie przesłanek zdefiniowania działania dotyczącego zagospodarowania odpadów na cele energetyczne oraz przedstawienie zaproponowanych w strategii sposobów realizacji tego działania. W niniejszym artykule krótko omówiono problem zagospodarowania odpadów komunalnych, rolniczych, poprzemysłowych i innych. Badania foresightowe metodą Delphi, diagnoza sytuacji, analiza SWOT, analiza wyzwań oraz opracowane w ramach projektu ekspertyzy i prognozy dały podstawy do sformułowania sposobów realizacji działania związanego z zagospodarowaniem odpadów. W artykule przybliżono metodę badawczą dla wybranego problemu. W badaniach foresightowych metodą Delphi, w ramach realizowanego projektu, poddano badaniom tezy sformułowane wstępnie przez zespół merytoryczny, w których uwzględniono wyniki badań foresightowych przeprowadzonych w Japonii i w państwach Unii Europejskiej, ekspertyzy i przeprowadzoną diagnozę sytuacji na Dolnym Śląsku. Badanie polegało na trzykrotnym ankietowaniu grupy ekspertów branżowych, którzy nie mogli się ze sobą kontaktować.

2 Na podstawie dwóch rund ankietowania wybrano tezy, które w opinii ekspertów mają najistotniejsze znaczenie dla regionu i wskazano bariery, koszty i korzyści oraz czynniki sprzyjające ich realizacji. Dla każdej tezy opracowano mapę intensywności efektów, która przedstawia poziom znaczenia realizacji danej tezy dla każdego powiatu w województwie dolnośląskim. Informacje otrzymane na podstawie przeprowadzonych badań są kluczowe w konstruowaniu planu działań dla regionu i mogą stać się kanwą rozważań na poziomie społecznym czy też politycznym [9]. 2. POTENCJAŁ WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO Analizując potencjał województwa dolnośląskiego w zakresie odpadów, które stanowią jeden ze składników biomasy na wstępie należy odnieść się do definicji odnawialnych źródeł energii, biomasy i biogazu. W Prawie energetycznym odnawialne źródło energii określono jako: źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania (...) energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych [12]. Podczas gdy biogaz rolniczy zdefiniowano jako: paliwo gazowe otrzymywane z surowców rolniczych, produktów ubocznych rolnictwa, płynnych lub stałych odchodów zwierzęcych, produktów ubocznych lub pozostałości przemysłu rolno-spożywczego lub biomasy leśnej w procesie fermentacji metanowej [12]. Natomiast zgodnie z Rozporządzeniem [10] (Dz. U. nr 34, poz. 182) biomasa są to stałe lub ciekłe substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które ulegają biodegradacji, pochodzące z produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej oraz leśnej, a także przemysłu przetwarzającego ich produkty, a także części pozostałych odpadów, które ulegają biodegradacji (...). W niniejszym artykule odpady będziemy postrzegać jako odpady komunalne, rolnicze, poprzemysłowe i inne, z których można uzyskać biomasę lub biogaz. Odpady stanowią źródło biomasy lub biogazu przez co powiększają zasoby odnawialnych źródeł energii. W poniższych analizach wszystkie odpady organiczne możliwe do pozyskania przed trafieniem na wysypisko, uwzględniono w potencjale biogazu lub w potencjale odpadów stałych organicznych. Dane przedstawione w tabelach 1-2 oraz na rysunkach 1-2 dotyczą odpadów komunalnych, przemysłowych, rolniczych i innych wytwarzanych w województwie dolnośląskim w latach w podziale na podregiony [1-5]. Średnio w Polsce na 1 km 2 wytwarzane jest ponad 350 t odpadów przemysłowych, rolniczych i innych rocznie, podczas gdy na Dolnym Śląsku wytwarzane jest prawie 5 krotnie więcej odpadów - ok t. Największy udział w wytwarzaniu odpadów ma podregion legnicki (8488 t w roku 2009), co jest związane z jego przemysłowym charakterem (rys.1), podczas gdy najniższy udział ma powiat wrocławski (ok. 64 t) [1-5] Polska Dolnośląskie jeleniogórsko-wałbrzyski wrocławski miasto wrocław Rys. 1. Odpady (z wyłączeniem komunalnych) wytworzone na 1 km 2 w t w podregionach

3 W tabeli 1 zebrano dane dotyczące odpadów komunalnych w Polsce oraz na Dolnym Śląsku, natomiast na rys. 2 przedstawiono ilość wytworzonych odpadów komunalnych w poszczególnych podregionach województwa dolnośląskiego w latach [1-5]. Udział Dolnego Śląska w produkcji odpadów komunalnych wynosi niespełna 10%. Wśród podregionów największy udział w produkcji odpadów komunalnych ma podregion jeleniogórsko-wałbrzyski ponad 350 tys. t. Tabela 1 Odpady komunalne zebrane ogółem w tys. t Polska 9056,8 9473,2 9569,6 9353,9 9264,6 Dolnośląskie 873,7 893,4 929,2 867,5 912, jeleniogórsko-wałbrzyski legnicki wrocławski miasto wrocław Rys. 2. Odpady komunalne w tys. t dla podregionów W tabeli 2 przedstawiono ilość odpadów komunalnych w przeliczeniu na mieszkańca w latach [1-5]. Najniższy wskaźnik osiągnął podregion wrocławski, który jako jedyny uzyskał wynik poniżej średniej krajowej. Najwyższy wskaźnik odnotowano w podregionie legnickim i w mieście Wrocław. Tabela 2 Odpady komunalne zebrane na 1 mieszkańca w kg Polska Dolnośląskie r. jeleniogórskowałbrzyski r. legnicki r. wrocławski r. m. Wrocław Według danych na roku na Dolnym Śląsku było 155 składowisk odpadów komunalnych. W dokumencie [7] wskazano, że większość z tych składowisk zostaje sukcesywnie zamykanych, co jest istotnym problemem dla województwa. W tabeli 3 przedstawiono potencjał OZE - biomasy, stan wykorzystania potencjału na 2006 rok oraz jego planowane wykorzystanie w 2020 roku. Obliczenie wykonał Instytut Energetyki Odnawialnej EC BREC z Warszawy. W bilansie energii ze źródeł odnawialnych na 2020 r., nie uwzględniono możliwości bezpośredniego spalania odpadów komunalnych, nawet z frakcją organiczną. Przyjęto zasadę, że odpady organiczne suche podlegają przetworzeniu i spaleniu, a organiczne odpady mokre w całości przetwarzane są na biogaz [13].

4 Tabela 3 Potencjał odnawialnych źródeł energii i jego wykorzystanie [13] Potencjał OZE Realny potencjał ekonomiczny Planowane wykorzystanie potencjału w 2020 Stan wykorzystania potencjału na 2006 Rodzaje OZE TJ TJ % TJ % Biomasa, w tym , ,0 32, ,5 88,8 odpady stałe organiczne , ,2 97, ,7 90,0 biogaz (odpady mokre) , ,0 2, ,1 59,0 Odpady mokre są zagospodarowane jedynie w niewielkim stopniu (ponad 2%), podczas gdy odpady stałe organiczne wykorzystane są w prawie 97%. Prognozowane jest znaczne zwiększenie wykorzystania odpadów mokrych do produkcji biogazu. 3. ODPADY, BIOMASA i BIOGAZ W BADANYCH GMINACH W ramach projektu Strategia rozwoju energetyki na Dolnym Śląsku metodami foresightowymi diagnoza stanu energetyki na Dolnym Śląsku przeprowadzona była w drugiej połowie 2009 roku 1. Identyfikacja poziomu rozwoju OZE w województwie była największym problemem, ponieważ dostępne dane statystyczne nie przedstawiają w pełni sytuacji (nie monitorują małych źródeł energii i odnawialnych źródeł u odbiorców indywidualnych). Brak dostępu do kompletnych danych był przesłanką do zaprojektowania i przeprowadzenia badań ankietowych w tym zakresie w gminach. Celem badań była identyfikacja stanu wykorzystania OZE oraz planów rozwoju energetyki odnawialnej w gminach dolnośląskich. Przedmiotem badań były takie źródła energii jak: energetyka wiatrowa, hydroenergetyka, biomasa, biogaz, helioenergetyka, geotermia. W części zwanej metryczką ankiety, pozyskano podstawowe dane o gminach, m.in. dotyczące średniej ilość odpadów na mieszkańca. Pytania dotyczyły również uprawy roślin energetycznych (np. wierzby energetycznej) i przemysłowych na cele energetyczne (np. rzepiku, buraków cukrowych) oraz przeznaczenia tych upraw. Ze względu na zakres tematyczny niniejszego, artykułu należy zwrócić uwagę na pozyskane dane dotyczące zakresu wykorzystania biomasy i biogazu oraz odpady w gminach. Niestety otrzymano dosyć słabą zwrotność wypełnionych ankiet. Mimo to pozyskane dane pozwalają wskazać obszary problemowe oraz kierunki rozwoju. Można domniemywać, że gminy, które wypełniły i wysłały ankietę są zainteresowane 2 problemami energetycznymi na swoim terenie, a więc są to tzw. aktywne gminy. Na ankietę odpowiedziało 36 gmin (9 miejskich, 14 miejsko-wiejskich i 13 wiejskich), co stanowi 21% gmin w województwie, a dokładniej gmin miejskich 25%, miejsko-wiejskich 25% oraz wiejskich niecałe 17%. Suma liczby mieszkańców w gminach, które odpowiedziały na ankietę stanowi 15% populacji Dolnego Śląska [8]. 1 Zadanie 1: Analiza stanu obecnego energetyki na tle innych regionów kraju i Europy. 2 O zainteresowaniu tych gmin strategią energetyczną oraz polityką energetyczną świadczy również fakt uczestnictwa ich przedstawicieli w badaniach ankietowych metodą Delphi, ich udziału w panelach ekspertów, konferencji na której były prezentowane wyniki badań foresightowych.

5 W tabeli 4 przedstawiono podstawowe dane dotyczące ilości odpadów w trzech rodzajach gmin. Tabela 4 Średnia ilość odpadów i odchylenie standardowe w badanych gminach Wyszczególnienie Próbka Średnia roczna ilość odpadów na mieszkańca w kg Odchylenie standardowe Gminy miejskie Gminy miejskowiejskie Gminy wiejskie ,8 249,9 212,5 85,6 39,5 95,6 79,6 Mediana 257,7 313, Porównując uzyskane dane z badań ankietowych (tab. 4) z publikowanymi przez GUS (tab. 2), widać, że uzyskane wartości średnie są zbliżone, tzn. w gminach miejskich uzyskano podobną wartość jak dla miasta Wrocławia (tab. 2), a w gminach wiejskich jak dla regionu wrocławskiego. Na podstawie przedstawionych danych można wnioskować, że ilość odpadów w miastach jest większa niż na wsiach. Należy jednak pamiętać, że są to jedynie dane oficjalne. Istotnym problemem w gminach są tzw. dzikie wysypiska. Jak zaznaczono w dokumencie [7] w województwie dolnośląskim najczęściej są one zlokalizowane na obrzeżach miast, w lasach, rowach melioracyjnych. Tłumaczy to fakt, dużego rozrzutu od wartości średniej w gminach miejsko-wiejskich. Na pytanie dotyczące nielegalnych wysypisk 23 z 36 gmin zadeklarowało, że ma taki problem, a dokładniej 69% gmin wiejskich, 71% gmin miejsko-wiejskich i 44% gmin miejskich. Drugim istotnym faktem jest częstsze występowanie na terenach słabiej zurbanizowanych przydomowych oczyszczalni ścieków oraz brak sieci ciepłowniczej, a tym samym część odpadów jest utylizowanych indywidualnie w gospodarstwach domowych. Fakty te tłumaczą duże zróżnicowanie uzyskanych wyników w gminach wiejskich w porównaniu z gminami miejskimi. Żadna z badanych gmin nie zadeklarowała, że na jej terenie są uprawy roślin przemysłowych na cele energetyczne. Jedna gmina podała, że planuje uprawę kukurydzy o areale 500 ha dla biogazowni. Dziewięć gmin odpowiedziało, że na ich terenie są uprawy roślin energetycznych i w każdym przypadku jest to wierzba energetyczna - jako paliwo do uzyskania energii cieplnej. W badanych gminach jest wykorzystywana biomasa. Gminy zadeklarowały: 4 instalacje w obiektach gminnych, 2 instalacje w obiektach przemysłowych, 1 w usługowych i 2 u indywidualnych odbiorców. Jeżeli chodzi o biogazownie, jedna z badanych gmin ma taką instalację o mocy cieplnej 139 kw i mocy elektrycznej 95 kw. W przyszłości gminy planują, że powstaną u nich nowe kotłownie na biomasę (9 instalacji) oraz 6 biogazownii, w tym jedna na składowisku odpadów. W badanych gminach prawie wszystkie odpady są składowane, a do tego jest problem nielegalnych wysypisk. Tylko jedna gmina oszacowała odpady organiczne. Świadczy to o braku informacji na ten temat. Gdyby odpady organiczne były przedmiotem obrotu, to warto byłoby je monitorować podobnie jak aluminium, makulaturę, czy szkło.

6 Na podstawie wyników badań widać, że gminy są bardziej zainteresowane instalacjami na biomasę niż tzw. biogazowniami. Ponadto większość gmin nie planuje inwestycji w tym zakresie. Przeprowadzone wyniki badań forsightowych, opracowane ekspertyzy i dyskusje prowadzone na panelach ekspertów wskazują na kilka kluczowych barier hamujących inwestycje zwiększenia zagospodarowania odpadów na cele energetyczne oraz budowy biogazowni. Należą do nich m.in. problemy finansowe gmin oraz bariery prawne sprowadzające się m.in. do niewyposażenia gmin w odpowiednie instrumenty prawne (por. ustawa o samorządzie gminnym [11]). Eksperci podnosili również potrzebę przeniesienia pewnych kompetencji na powiaty, jako jednostki, które mogłyby podejmować lub wspierać inwestycje we wskazanym zakresie na większym obszarze, tak aby były one efektywne, aby móc zapewnić ciągłość dostaw np. frakcji suchej lub/i mokrej do biogazownii. Kolejną ważną kwestią jest brak rozstrzygnięcia legislacyjnego własności odpadów komunalnych, co ogranicza inwestycje prywatne w zakresie gospodarki odpadami, a dokładniej w nowoczesne metody utylizacji odpadów o wartości energetycznej. Diagnoza stanu wskazuje na konieczność usprawnienia polityki odpadami, a jedną z możliwości jest wspólna gospodarka komunalna i energetyczna w ramach tzw. zadań własnych gminy. Ponadto konieczny jest monitoring i działania edukacyjne w tym zakresie i to szczególnie na obszarach wiejskich. Przyjęta nowa ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach 3 daje narzędzia prawne gminom m.in. w zakresie eliminacji nielegalnych wysypisk, zwiększenia liczby nowoczesnych instalacji (w tym odzy sk energii) i skutecznego monitoringu. 4. WYNIKI BADAŃ FORESIGHTOWYCH W badaniach foresightowych analizowano sześć tez dotyczących problemu odpadów, a mianowicie: w miejscowościach Dolnego Śląska, w których będą surowce i warunki ekonomiczne wykorzystania biomasy, zostaną uruchomione ciepłownie i elektrociepłownie na biomasę (teza 2.1M_2), na Dolnym Śląsku funkcjonować będą lokalne sieci współpracy dotyczące zagospodarowania odpadów (lokalne rynki biomasy) (teza 2.3), w województwie dolnośląskim będą po raz pierwszy zastosowane technologie wprowadzania biogazu do lokalnych sieci gazu ziemnego (podłączenie biogazowni do sieci gazowej) (teza 3.2), na Dolnym Śląsku technologie segregacji śmieci będą w powszechnym użyciu (teza 13.3), zostaną rozpowszechnione instalacje do produkcji paliw z odpadów domowych i produkcji rolnej (teza 13.4), zgodnie z wymogami UE, na Dolnym Śląsku 30% odpadów będzie składowanych, pozostałe zostaną zagospodarowane (recycling, utylizacja, w tym wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła) (teza 13.3M). W strategii rozwoju energetyki na Dolnym Śląsku [9] zamieszczono analizę scenariuszy, które realizują cele główne opracowanej strategii, a mianowicie: bezpieczeństwo, innowacyjność, ekonomia-ekologia. Ponadto tezy poddano analizie ze względu na stopień znaczenia dla regionu. I tak największe znaczenie dla Dolnego Śląska, zdaniem ekspertów, będą miały tezy: 2.3 oraz 13.3, natomiast teza 3.2 będzie miała 3

7 zasadnicze znaczenie dla realizacji scenariusza innowacyjnego. Teza 2.1M_2 oraz 13.3M przyczyniają się do realizacji scenariusza ekologiczno-ekonomiczno-społecznego. Teza 13.4 nie została zakwalifikowana do dalszych badań z uwagi na niewielkie znaczenie dla regionu oraz długi czas realizacji. Dla tezy 13.3 zaobserwowano równomierny rozkład znaczenia danej tezy dla poszczególnych powiatów, natomiast w przypadku tez 2.3 i 3.2 zaobserwowano pewne zróżnicowanie wyników (rys. 3 i 4). Różnymi odcieniami zaznaczono wielkości mówiące ile procent ekspertów odpowiedziało, że dana teza ma znaczenie dla wskazanego powiatu. Najciemniejszy kolor odpowiada wielkościom powyżej 80%, jaśniejszy kolor odpowiada wielkościom z przedziału 60%-80%, a najjaśniejszy kolor to wielkości od 40-60%. Rys. 3. Znaczenie tezy 2.3 dla powiatów Według ekspertów największe znaczenie (82,6% ekspertów) będzie miała realizacja tezy 2.3 dla powiatów: wrocławskiego, legnickiego i dzierżoniowskiego, a najmniejsze znaczenie (56,5% ekspertów) dla powiatów: ząbkowickiego, lwóweckiego i kamiennogórskiego [6]. Rys. 4. Znaczenie tezy 3.2 dla powiatów Według ekspertów największe znaczenie (80,6% ekspertów) będzie miała realizacja tezy 3.2 dla po-

8 wiatu ząbkowickiego, a najmniejsze znaczenie (50% ekspertów) dla powiatu wałbrzyskiego [6]. 5. PODSUMOWANIE Na podstawie przeprowadzonej analizy problemu, analizy SWOT oraz badań foresightowych zaproponowano działanie oraz sposób jego realizacji w odniesieniu do kluczowego problemu regionu jakim jest problem zagospodarowania odpadów. Zaproponowano następujące działanie: zagospodarowanie odpadów (w tym komunalnych) na cele energetyczne. Poniżej przedstawiono sposób jego realizacji [9]. 1. Opracowanie i wdrożenie sprawnego systemu monitoringu odpadów w gminach na terenie województwa. 2. Podjęcie przez gminy lub związki gmin (w tym w ramach Partnerstwa Publiczno-Prywatnego) w ramach realizacji zadań własnych inwestycji mających na celu energetyczne zagospodarowanie odpadów (biogazownie, przedsiębiorstwa utylizacji cieplnej). 3. Zaprogramowanie środków finansowych na inwestycje w energetykę bazującą na odpadach na poziomie województwa oraz opracowanie i wdrożenie sprawnego systemu pozyskania i rozliczania tych środków finansowych. 4. Opracowanie i wdrożenie sprawnego systemu doradztwa technicznego, finansowego i prawnego w zakresie gospodarki odpadami na cele energetyczne dla potencjalnych inwestorów i użytkowników takich systemów. 5. Korelacja działań i lobbowanie na rzecz zmiany regulacji prawnych w zakresie własności odpadów, składowisk itp. 6. Podejmowanie współpracy międzyregionalnej w ramach UE w zakresie transferu innowacji i technologii energetycznego wykorzystania odpadów i innych rodzajów współpracy technologicznej w obszarze energetyki, w tym wykorzystanie trendu rozwoju gospodarczego w oparciu o zielony przemysł na Zachodzie Europy. 7. Wsparcie działalności badawczej, projektowej produkcyjnej na rzecz energetycznego wykorzystania odpadów. Beneficjantami wykonawcami tego działania powinny być: gminy, samorząd województwa, jednostki badawczo-rozwojowe, instytucje otoczenia biznesu, inwestorzy, przedsiębiorstwa energetyczne. LITERATURA [1] Główny Urząd Statystyczny, Rocznik województw, Warszawa [2] Główny Urząd Statystyczny, Rocznik województw, Warszawa [3] Główny Urząd Statystyczny, Rocznik województw, Warszawa [4] Główny Urząd Statystyczny, Rocznik województw, Warszawa [5] Główny Urząd Statystyczny, Rocznik województw, Warszawa 2010.

9 [6] Herlender K., Ropuszyńska-Surma E., Szalbierz Z., Węglarz M., Wyłomańska A.: Badania ankietowe wśród ekspertów oraz analiza ankiet i ich weryfikacja. Raporty Instytutu Organizacji i Zarządzania. Politechniki Wrocławskiej 2010, Ser. PRE nr 56, Wrocław [7] Państwowy Instytut Geologiczny, Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami Województwa Dolnośląskiego na lata z uwzględnieniem lat , Wrocław [8] Ropuszyńska-Surma E.: Suplement OZE. Wrocław 2010, praca niepublikowana. [9] Ropuszyńska-Surma E., Szalbierz Z. (red): Strategia rozwoju energetyki na Dolnym Śląsku na podstawie metody foresightowej Delphi. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław [10] Rozporządzenie Ministra Gospodarki, z dnia 23 lutego 2010 r., zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii (Dz. U. nr 34, poz. 182). [11] Ustawa z 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (Dz. U. 1990, Nr 16, Poz. 95, z późn. zm.). [12] Ustawa z 10 kwietnia 1997r. Prawo energetyczne (Dz. U. 1997, Nr 54, Poz. 348, z późn. zm.). Tekst ujednolicony na 1 Stycznia [13] Wiśniewski G. (red): Możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce do roku Instytut Energetyki Odnawialnej, Warszawa WASTE MANAGEMENT FOR ENERGY PURPOSES IN THE ENERGY STRATEGY FOR LOWER SILESIA Key words: foresight research, UE regulations, waste, waste management Summary. In the article the issue of waste management by local government was considered. In the research we took into account municipal, agricultural, industrial wastes. The Lower Silesia regional waste capability was analyzed. Wastes were treated as a source of biomass and biogas. The results of foresight research connected with wastes were shown. The realization method of waste management operating for energy purposes was proposed. Edyta Ropuszyńska-Surma, adiunkt, Instytut Organizacji i Zarządzania, Politechnika Wrocławska, edyta.ropuszynska-surma@pwr.wroc.pl Magdalena Węglarz, dr inż., Instytut Organizacji i Zarządzania, Politechnika Wrocławska, magdalena.weglarz@pwr.wroc.pl