Biuletyn Informacyjny

Transkrypt

1 Spis treści rocznika 2005 II 1 Biuletyn Informacyjny luty 2007 Nr 2 (188)

2 2 II Rocznik 2005 Biuletyn Informacyjny ISSN nakład 6800 egz. Wydawca: Agencja Rynku Rolnego Rada Programowa: dr Jerzy Głuszyński, prof. dr hab. Eugeniusz Gorzelak prof. dr hab. Andrzej Kowalski (przewodniczący), prof. dr hab. Jan Małkowski, Waldemar Sochaczewski, prof. dr hab. Stanisław Stańko, Janusz Turski Zespół redakcyjny: Stanisław Mariusz Potyra (redaktor naczelny) Anna Balicka Aleksander Bystrzycki (sekretarz redakcji) Adres redakcji: ul. Nowy Świat 6/12, Warszawa tel. (0~22) fax (0~22) Redakcja wyraża zgodę na przedruk materiałów z podaniem źródła Projekt okładki: Andrzej Kalinowski Skład i druk: Żak sp. z o.o. ul. Okólnik 11, Warszawa tel. (0~22)

3 Spis treści II 3 Agencja Rynku Rolnego Przetwarzanie cukru pozakwotowego Magdalena Michalska, Krzysztof Rusek 4 Wsparcie rynku produktów pszczelich - sezon 2005/2006 Agata Witkowska 10 Rynki Rynek cukru na początku sezonu 2006/2007 Łucja Chudoba 17 Rynek miodu uwarunkowania rozwoju Martyn Mieczkowski 25 Pytania i odpowiedzi Biopaliwa i biokomponenty 33 Prawo W skrócie 38 Analizy i prognozy Popyt na żywność w latach Krystyna Świetlik 40 Sytuacja na rynku rolnym Contents 52 70

4 4 II ARR Przetwarzanie cukru pozakwotowego Magdalena Michalska, Krzysztof Rusek Biuro Cukru ARR Wspólna Polityka Rolna umożliwiała producentom, przed 1 lipca 2006 roku, uzyskiwanie dopłat do cukru wykorzystywanego w przemyśle chemicznym. Dopłaty do przetworzenia produktów podstawowych i pośrednich (np. syropów cukrowych, izoglukozy, cukru inwertowanego, mannitu, d-sorbitu) na określone produkty końcowe wspierały przemysł przetwórczy na terenie Unii Europejskiej. Reforma wspólnej organizacji rynku cukru umożliwiła zagospodarowanie cukru pozakwotowego i izoglukozy pozakwotowej (w tym również syropów cukrowych) przez przemysł gorzelniany, chemiczny i farmaceutyczny. 1 Przetwarzanie cukru pozakwotowego i izoglukozy pozakwotowej umożliwia polskim przedsiębiorcom wykorzystanie tańszych surowców i skuteczne konkurowanie na rynkach. Cukier i izoglukoza wyprodukowane w danym roku gospodarczym ponad przyznaną danemu producentowi kwotę mogą być: traktowane jako surowce przemysłowe, jeżeli zostaną przeznaczone do przetworzenia na takie produkty końcowe, jak alkohol, drożdże, pewne produkty przemysłowe, chemiczne lub farmaceutyczne określone w tabeli 1, przeniesione na kolejny rok gospodarczy (będą wówczas uznane za pierwszą produkcję w następnym roku gospodarczym), wykorzystane w ramach szczególnego systemu dostaw dla regionów peryferyjnych, wywiezione w ramach limitu ilościowego Wspólnoty po podjęciu przez KE stosownej decyzji. Działania te mają zapobiegać zakłóceniom rynku i kumulacji produkcji cukru w ilości przekraczającej kwotę. 1 Szerzej zob. J. Jasińska: Wspólna Polityka Rolna reforma rynku cukru. Biuletyn Informacyjny ARR nr 8/182/2006.

5 Przetwarzanie cukru pozakwotowego II 5 Tabela 1. Lista produktów końcowych Kod CN ex ex Nazwa towarów -- Śluzy i zagęszczacze, nawet modyfikowane, pochodzące z chleba świętojańskiego, nasion chleba świętojańskiego lub z nasion rośliny guar -- pozostałe -- Syropy do rozprowadzania i syropy do produkcji Rinse appelstroop -- Drożdże aktywne -- Drożdże nieaktywne - Alkohol etylowy nieskażony o objętościowej mocy alkoholu 80% obj. lub więcej ex Alkohol etylowy i pozostałe wyroby alkoholowe, o dowolnej mocy, skażone ex Rum ex Produkty o zawartości co najmniej 60% lizyny w substancji suchej 29 Chemikalia organiczne z wyjątkiem produktów z pozycji i Hodowle mikroorganizmów Leki (z wyjątkiem produktów objętych pozycją 3002, 3005 lub 3006) złożone z dwóch lub więcej składników, które zmieszano do celów terapeutycznych lub profilaktycznych, ale nie pakowane w odmierzone dawki ani do postaci lub w opakowania do sprzedaży detalicznej Leki (z wyjątkiem produktów objętych pozycją 3002, 3005 lub 3006) złożone z produktów zmieszanych lub nie zmieszanych do celów terapeutycznych lub profilaktycznych, pakowane w odmierzone dawki lub do postaci lub w opakowania do sprzedaży detalicznej 3006 Produkty farmaceutyczne wymienione w uwadze 4 do działu 30 Nomenklatury Scalonej Środki barwiące pochodzenia zwierzęcego oraz preparaty na ich bazie ex 3204 ex 35 - środki barwiące organiczne syntetyczne i preparaty wymienione w uwadze 3 do działu 32 Nomenklatury Scalonej, na bazie środków barwiących organicznych syntetycznych Substancje białkowe, skrobie modyfikowane, kleje, enzymy z wyłączeniem produktów objętych pozycją 3501 i podpozycjami , i ex 38 Produkty chemiczne różne, z wyłączeniem produktów objętych pozycją 3809 i podpozycją ex 39 Tworzywa sztuczne i artykuły z nich wykonane ex Formy podstawowe Artykuły z gipsu lub z mieszanek na bazie gipsu płyty, arkusze, tafle, płytki i podobne artykuły

6 6 II ARR Zatwierdzanie przetwórców Każdy przetwórca, który jest zainteresowany przetwarzaniem na produkty końcowe takich surowców przemysłowych, jak cukier lub izoglukoza, powinien uzyskać zatwierdzenie, wystawiane w formie decyzji administracyjnej przez Prezesa Agencji Rynku Rolnego. Aby je otrzymać, powinien: złożyć wniosek o zatwierdzenie przetwórcy wraz z Informacją na temat zakładu przetwórczego oraz następującymi dokumentami: aktualnym odpisem z Krajowego Rejestru Sądowego lub aktualnym zaświadczeniem o wpisie do Ewidencji Działalności Gospodarczej (wydanym nie wcześniej niż 3 miesiące przed datą złożenia wniosku), WIT-em Wiążącą Informacją Taryfową określającą kod CN produktu końcowego, do którego produkcji przetwórca będzie wykorzystywał surowce przemysłowe (w przypadku producentów alkoholu etylowego istnieje możliwość złożenia innych dokumentów określających kod CN produktu, np. ADT Administracyjnego Dokumentu Towarzyszącego), schematem technologicznym linii produkcyjnej z zaznaczeniem miejsc, w których dodawany jest surowiec przemysłowy; uzyskać pozytywny wynik kontroli przeprowadzonej w zakładzie przetwórczym; kontrola ta ma charakter fizyczny oraz dokumentacyjny i obejmuje sprawdzenie: zdolności wytwarzania produktów końcowych, sposobu prowadzenia i przechowywania dokumentacji dotyczącej zakupów, procesu przetwarzania i operacji magazynowych, wiarygodności technicznych współczynników przetwarzania podanych we wniosku o zatwierdzenie, dokładności urządzeń pomiarowych. Zatwierdzenie jest wystawiane dla danego przetwórcy i dotyczy wytwarzania konkretnych produktów końcowych. Jeżeli przetwórca posiada już zatwierdzenie, ale zamierza wytwarzać nowy produkt końcowy, to musi dla tego produktu złożyć nowy wniosek o zatwierdzenie (wraz z załącznikami). Dostarczanie surowca przemysłowego Przetwórca zainteresowany przetwarzaniem cukru lub izoglukozy przemysłowej ma obowiązek przed końcem roku gospodarczego zawrzeć z producentem umowę dostawy surowców przemysłowych, a jej kopię producent powinien do-

7 Przetwarzanie cukru pozakwotowego II 7 starczyć do ARR przed planowaną dostawą. Surowce przemysłowe muszą być dostarczone do przetwórcy do 30 listopada następnego roku gospodarczego. W momencie każdej dostawy przetwórca przekazuje producentowi dokumentację potwierdzającą dostarczenie danej ilości surowca. W przypadku dostaw surowca innego niż cukier biały producent przekazuje przetwórcy w momencie dostawy atest jakościowy, który określa ilość tego surowca w przeliczeniu na cukier biały (w przypadku cukru surowego lub syropu cukrowego) lub suchą masę (w przypadku izoglukozy). Prowadzenie rejestrów Zatwierdzony przetwórca jest zobowiązany do prowadzenia rejestrów zawierających informacje o: ilości surowców przemysłowych zakupionych w celu przetworzenia, ilości surowców przemysłowych przetworzonych oraz ilości i rodzaju otrzymanych z nich produktów końcowych, produktów podobnych i produktów ubocznych, stratach spowodowanych przetwarzaniem, ilości surowców zniszczonych (wraz z uzasadnieniem ich zniszczenia), ilości i rodzaju produktów sprzedanych lub cedowanych przez przetwórcę, danych identyfikacyjnych producenta surowców. Przetwórca powinien na bieżąco dokonywać wpisów w rejestrach, które muszą być przechowywane co najmniej przez 3 lata po roku, w którym dokonano danego wpisu. Przetwarzanie surowców Po przetworzeniu całkowitej ilości surowców dostarczonych w danym miesiącu przetwórca składa do ARR Sprawozdanie z przetwarzania, w którym podaje: ilość surowca dostarczonego w danym miesiącu, ilość surowca przetworzonego. Do sprawozdania dołącza kopię rejestru przetwarzania. Sprawozdanie z przetwarzania powinno zostać złożone najpóźniej przed końcem piątego miesiąca następującego po miesiącu dostaw. Niedotrzymanie tego terminu spowoduje nałożenie opłat sankcyjnych lub wycofanie zatwierdzenia. 1. Jeżeli sprawozdanie zostało złożone w szóstym lub siódmym miesiącu następującym po miesiącu dostaw, to ilość surowca podlega opłacie w wysokości 5 euro/tonę za każdy dzień spóźnienia.

8 8 II ARR 2. Jeżeli sprawozdanie nie zostało złożone przed upływem siódmego miesiąca następującego po miesiącu dostaw, to określona ilość surowca podlega opłacie w wysokości 500 euro/tonę; jednocześnie zatwierdzenie przetwórcy jest wycofywane na okres od 3 do 6 miesięcy (w zależności od powagi sytuacji). Takie same sankcje stosuje się w przypadku, gdy sprawozdanie niezależnie od terminu jego złożenia nie potwierdziło przetworzenia całkowitej ilości surowca dostarczonego w danym miesiącu. Kontrola przetwarzania Przetwarzanie jest kontrolowane przez Sekcje Kontroli Technicznych Oddziałów Terenowych ARR. Konieczność przeprowadzania tych kontroli wynika z przepisów prawa wspólnotowego i ma na celu: upewnienie się, że całkowita dostarczona ilość surowca została w wymaganym terminie przetworzona na określone produkty końcowe (a tym samym pozakwotowa produkcja cukru i izoglukozy została właściwie zagospodarowana), ułatwienie przetwórcom przetwarzania oraz zminimalizowanie ryzyka wystąpienia nieprawidłowości poprzez bieżący monitoring i przekazywanie przetwórcom wynikających z niego uwag oraz zaleceń pokontrolnych. W przypadku, gdy kontrola wykaże nieprawidłowości, na przetwórcę nakładane są opłaty sankcyjne lub wycofywane jest jego zatwierdzenie. 1. Jeżeli kontrola wykaże, że przetwórca nie wypełnił zobowiązań złożonych we Wniosku o zatwierdzenie, to jego zatwierdzenie jest wycofywane. Wycofanie nie działa z mocą wsteczną (tzn. przetwarzanie, które odbyło się przed wycofaniem zatwierdzenia, zostaje uznane). 2. Jeżeli kontrola wykaże niezgodności między rzeczywistym stanem magazynowym, stanem magazynowym wpisanym do rejestru i dostawami surowców lub brakuje dokumentów pozwalających na ustalenie zgodności między tymi elementami, to zatwierdzenie przetwórcy jest wycofywane na okres co najmniej trzech miesięcy, licząc od daty stwierdzenia nieprawidłowości. W okresie wycofania zatwierdzenia przetwórca nie może przyjmować dostaw surowców przemysłowych, ma jednak możliwość przetwarzania surowców dostarczonych przed wycofaniem zatwierdzenia. Zatwierdzenie nie jest wycofywane, jeżeli niezgodność między rzeczywistym stanem magazynowym a stanem magazynowym wpisanym do rejestrów magazynowych: wynika z zaistnienia siły wyższej,

9 Przetwarzanie cukru pozakwotowego II 9 jest mniejsza niż 5% wagi skontrolowanych surowców przemysłowych, wynika z przeoczenia lub błędów administracyjnych (o ile podjęto kroki mające zapobiec podobnym pomyłkom w przyszłości). 3. Jeżeli z analizy wyników kontroli oraz dokumentów otrzymanych od przetwórcy wynika, że zawyżył on ilości użytych surowców przemysłowych, to zawyżona ilość podlega opłacie w wysokości 500 euro/tonę. Sprawozdawczość Zatwierdzony przetwórca ma obowiązek comiesięcznego wykonywania następujących obliczeń dotyczących cukru białego kwotowego i pozakwotowego: średniej ceny zakupu oraz zakupionej ilości za miesiąc poprzedni, prognozowanej średniej ceny zakupu oraz prognozowanej ilości do zakupienia na miesiąc bieżący i dwa następne miesiące. Informacje o powyższych średnich cenach, obliczonych w ciągu 3 poprzednich miesięcy, przetwórca przekazuje Komisji Europejskiej (drogą pocztową) na opracowanych przez nią formularzach w kolejnych terminach: do 20 kwietnia i do 20 lipca 2007 roku. Przetwórca kupujący jedynie syrop cukrowy nie jest zobowiązany do obliczania średnich cen, jednak powinien poinformować Komisję (w powyższych terminach), że nie podlega obowiązkowi raportowania cen. Rzetelność obliczania i raportowania cen podlega sprawdzeniu w ramach kontroli przetwarzania przeprowadzanych przez SKT OT ARR. * * * Do końca stycznia 2007 roku zatwierdzenie uprawniające do uczestnictwa w mechanizmie przetwarzania cukru pozakwotowego uzyskało 26 przetwórców, w tym 19 gorzelni i 7 przedsiębiorców wykorzystujących cukier w przemyśle chemicznym. Spośród nich 20 przetwórców zawarło z producentami cukru umowy na dostawy 14,5 tys. ton surowca (w przeliczeniu na cukier biały), z czego do końca ubiegłego roku dostarczono 4,5 tys. ton. W dostawach surowców uczestniczy 6 producentów cukru.

10 10 II ARR Wsparcie rynku produktów pszczelich sezon 2005/2006 Agata Witkowska Biuro Produktów Zwierzęcych i Biopaliw ARR Budżet unijny współfinansuje od 1997 roku działania prowadzone w ramach Wspólnej Polityki Rolnej i służące wsparciu rynku produktów pszczelich 1. Pomoc ta ma służyć poprawie jakości miodu oraz wzmocnieniu poszczególnych ogniw związanych z produkcją i zbytem produktów pszczelich. Polska jest uczestnikiem tego mechanizmu od sezonu 2004/2005, w którym opracowany został Krajowy Program Wsparcia Pszczelarstwa w Polsce w latach 2004/2005, 2005/2006, 2006/2007. Został on zatwierdzony przez Komisję Europejską (decyzja C/2004/3165 z 20 sierpnia 2004 roku) i przewiduje, zgodnie z rozporządzeniem (WE) 797/2004, udzielanie dofinansowania do: I. Pomocy technicznej dla pszczelarzy i organizacji II. Kontroli warrozy III. Racjonalizacji przemieszczania rodzin pszczelich na pożytki IV. Działań wspierających laboratoria przeprowadzające analizy właściwości fizyko-chemicznych miodu V. Działań umożliwiających odbudowę pogłowia rodzin pszczelich VI. Współpracy z wyspecjalizowanymi jednostkami w ramach programów badawczych w sektorze pszczelarskim i produktów pszczelich. Każdy kraj członkowski określa w swoim Krajowym programie wsparcia pszczelarstwa, czy dostępne środki przeznaczy na realizację wybranych kierunków, czy też tak jak Polska decyduje się na realizację wszystkich dostępnych działań. W Polsce krajowy program jest realizowany przez Agencję Rynku Rolnego. Za jej pośrednictwem ze środków unijnych refundowane są koszty poniesione na: przeprowadzenie szkoleń, kursów, konferencji (I, II i III kierunek wsparcia) zakup leków do zwalczania warrozy, dopuszczonych do obrotu na terenie Polski (II) 1 Szerzej zob. E. Bolisęga: Wsparcie produkcji i zbytu miodu. Biuletyn Informacyjny ARR nr 12/162/2004.

11 Wsparcie rynku produktów pszczelich II 11 zakup specjalistycznych przyczep (lawet) do przewozu uli (III) zakup urządzeń laboratoryjnych (IV) wykonanie analiz jakości miodu (IV) zakup matek, pakietów, odkładów i rodzin pszczelich (V) wykonanie ekspertyz oraz prac badawczych (II i VI). Środki finansowe przeznaczone na wsparcie rynku produktów pszczelich są kierowane do sektora pszczelarskiego, a końcowymi ich odbiorcami są gospodarstwa pasieczne posiadające weterynaryjny numer identyfikacyjny lub zarejestrowane w rejestrze prowadzonym przez powiatowego lekarza weterynarii. O refundację środków finansowych w ramach mechanizmu mogą ubiegać się podmioty uprawnione, którymi w zależności od rodzaju kierunku wsparcia są: organizacje i stowarzyszenia pszczelarzy spółdzielnie pszczelarskie grupy producenckie pszczelarzy przedsiębiorcy sektora pszczelarskiego jednostki badawczo-rozwojowe zajmujące się problematyką pszczelarską. Budżet mechanizmu Wsparcie rynku produktów pszczelich w sezonie 2005/ 2006 w Polsce wynosił 18,75 mln zł, z czego do 50% pokrywa Unia Europejska. W sezonie 2005/2006 do Agencji Rynku Rolnego wpłynęło 281 projektów na realizację działań określonych w Krajowym Programie Wsparcia Pszczelarstwa, z łącznym budżetem 28,0 mln zł (o ok. 9 mln zł ponad kwotę przewidzianą w KPWP). Struktura zapotrzebowania na środki finansowe wynikająca ze złożonych projektów nie odpowiadała w pełni strukturze środków zatwierdzonej przez Komisję Europejską. W tabeli nr 1 przedstawiono wartość zapotrzebowania na poszczególnych kierunkach wsparcia wynikającą ze złożonych projektów oraz wartość środków określonych w Krajowym Programie Wsparcia Pszczelarstwa. Komisja wspólna Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi i Agencji Rynku Rolnego przyjęła do realizacji w pierwszej kolejności projekty złożone w ramach I, IV i VI kierunku wsparcia (wnioskowane kwoty refundacji były niższe niż kwoty określone w KPWP) oraz w ramach III kierunku, gdzie zostały rozdzielo-

12 12 II ARR ne środki dostępne w KPWP. Po rozpatrzeniu projektów na I, IV i VI kierunek wsparcia do wykorzystana pozostało 7,53 mln zł. Przesunięcie środków finansowych, wyższych o ponad 20% od poziomu określonego przez KPWP, pomiędzy poszczególnymi kierunkami wsparcia wymaga zgody Komisji Europejskiej. W związku z tym Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi zwróciło się na wniosek Agencji do Komisji Europejskiej o zgodę na przesunięcie niewykorzystanych środków z I, IV i VI kierunku wsparcia na kierunki II i V, w których zapotrzebowanie znacznie przewyższało dostępne środki. Tabela 1. Liczba złożonych projektów i zapotrzebowanie na środki finansowe w sezonie 2005/2006 Nazwa kierunku wsparcia Liczba złożonych projektów Wartość projektów (mln zł) Środki przewidziane w KPWP (zł) I. Pomoc techniczna dla pszczelarzy i organizacji 68 3, II. Kontrola warrozy 70 9, III. IV. V. VI. Racjonalizacja przemieszczania rodzin pszczelich na pożytki Wspieranie laboratoriów przeprowadzających analizy właściwości fizyko-chemicznych miodu Wspieranie odbudowy pogłowia rodzin pszczelich Współpraca z wyspecjalizowanymi jednostkami w ramach programów badawczych w sektorze pszczelarskim i produktów pszczelarskich 35 4, , , , Razem ,

13 Wsparcie rynku produktów pszczelich II 13 Wniosek Polski został jednogłośnie przyjęty na posiedzeniu Komitetu Zarządzającego ds. Drobiu i Jaj 18 stycznia 2006 roku, natomiast oficjalna decyzja Komisji została opublikowana 1 marca ub.r. Decyzją Komisji Europejskiej kwota środków przewidzianych na realizację II kierunku wsparcia (kontrola warrozy) została zwiększona z zł do zł, a na V kierunek wsparcia (odbudowa pogłowia rodzin pszczelich) z zł do zł. W wyniku rezygnacji przez niektóre podmioty z realizacji umów, kwota ok. 350 tys. zł pozostała niewykorzystana. Tabela 2. Przydział środków na poszczególne kierunki wsparcia w sezonie 2005/2006 Nazwa kierunku wsparcia Ilość projektów przyjętych do realizacji Wartość projektów przyjętych do realizacji (zł) I. Pomoc techniczna dla pszczelarzy i organizacji II. Kontrola warrozy III. IV. V. VI. Racjonalizacja przemieszczania rodzin pszczelich na pożytki Wspieranie laboratoriów przeprowadzających analizy właściwości fizyko-chemicznych miodu Wspieranie odbudowy pogłowia rodzin pszczelich Współpraca z wyspecjalizowanymi jednostkami w ramach programów badawczych w sektorze pszczelarskim i produktów pszczelarskich Razem Na III kierunek wsparcia (zakup lawet do przewozu uli) Krajowy Program Wsparcia Pszczelarstwa przewiduje 1,67 mln zł, natomiast zapotrzebowanie wynikające ze złożonych projektów wyniosło 4,2 mln zł. Tymczasem kwotę

14 14 II ARR określoną w KPWP na to działanie można zwiększyć maksymalnie o 334 tys. zł (o 20%). Komisja dokonująca wyboru projektów i przydziału środków na ich realizację dokonała 9 maja 2006 roku wtórnego podziału niewykorzystanych środków z przeznaczeniem na zakup lawet do przewozu uli. Pozwoliło to na pełniejsze wykorzystanie przez środowisko pszczelarskie dostępnych funduszy. W tabeli nr 2 przedstawiono ostateczny przydział środków dostępnych po przesunięciach przeprowadzonych przez KE i przesunięciach wewnętrznych. W sezonie 2005/2006 Agencja Rynku Rolnego rozliczyła 232 umowy na łączną kwotę 14,233 mln zł, co stanowi 75,90% kwoty określonej w Krajowym Programie Wsparcia Pszczelarstwa. W celu uzyskania refundacji kosztów poniesionych na realizację projektu, podmioty uprawnione zobowiązane były m.in. do: realizacji projektu w terminie umownym na warunkach określonych w umowie, prowadzenia odrębnej ewidencji rzeczowej i finansowej związanej z realizacją projektu, posiadania pełnej dokumentacji źródłowej kosztów poniesionych na realizację projektu, poddania się wszelkim kontrolom i czynnościom sprawdzającym przeprowadzanym przez komórki organizacyjne pionu kontrolnego ARR oraz inne upoważnione instytucje (w celu dokonania oceny należytego przestrzegania zasad realizacji mechanizmu Wsparcie rynku produktów pszczelich oraz przepisów krajowych i UE). Podmioty, które wywiązały się z ww. zobowiązań, musiały złożyć w Centrali ARR (w terminie określonym w umowie oryginału) wniosek o refundację wraz z wymaganymi dokumentami. Refundacji podlegały tylko w pełni udokumentowane (fakturami/rachunkami) koszty poniesione w trakcie realizacji umowy. Wysokość refundacji była wyliczana wg następujących zasad: podmiot uprawniony jest czynnym podatnikiem VAT refundowana jest kwota netto wydatków poniesionych na realizację projektu, podmiot uprawniony nie jest czynnym podatnikiem VAT lub jest podatnikiem korzystającym ze zwolnienia na podstawie art. 113 ustawy z 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.) refundowana jest kwota brutto poniesionych wydatków,

15 Wsparcie rynku produktów pszczelich II 15 podmiot uprawniony prowadzi działalność zwolnioną przedmiotowo z podatku VAT (na podstawie przepisów w Dziale VIII rozd. 2 i 3, wymienioną w zał. nr 4 ustawy, o której mowa w ust. 2) refundowana jest kwota brutto wydatków poniesionych na realizację projektu, pod warunkiem złożenia przez podmiot uprawniony oświadczenia, że nie rozliczy podatku VAT z właściwym Urzędem Skarbowym; w przypadku nie złożenia tego oświadczenia refundowana jest kwota netto poniesionych wydatków. Tabela 3. Rozliczenie umów w sezonie 2005/2006 I. Nazwa kierunku wsparcia Pomoc techniczna dla pszczelarzy i organizacji Wartość podpisanych umów (w tys. zł) Wartość wypłaconych refundacji (tys. zł) Ilość rozliczonych umów % wykorzystania środków ,96% II. Kontrola warrozy ,56% III. IV. V. VI. Racjonalizacja przemieszczania rodzin pszczelich na pożytki Wspieranie laboratoriów przeprowadzających analizy właściwości fizyko- -chemicznych miodu Wspieranie odbudowy pogłowia rodzin pszczelich Współpraca z wyspecjalizowanymi jednostkami w ramach programów badawczych w sektorze pszczelarskim i produktów pszczelarskich ,53% ,41% ,19% ,54% Razem ,90% Liczba projektów składanych w kolejnych latach wzrasta. Pszczelarze są zainteresowani uzyskaniem znaczącego wsparcia przewidzianego w Krajowym Programie Wsparcia Pszczelarstwa. Nadal jednak nie wszystkie przyznane środki finansowe są wykorzystywane.

16 16 II ARR W sezonie 2005/2006 na niepełne wykorzystanie środków wpłynęło kilka, niezależnych od pszczelarzy, czynników: 1. Zgodnie z umowami zawartymi na realizację projektów na zakup leków do zwalczania warrozy, podmioty powinny dokonać zakupu leków ujętych w umowie (dopuszczonych do obrotu w Polsce) w ramach limitów finansowych określonych dla poszczególnych leków. W wyniku nagłego wycofania się firmy Biowet z produkcji Biowaru, który stanowił ok. 50% leków objętych umowami, oraz trudnościami z zakupem niemieckiego leku Bayvarol, powstały problemy z dotrzymaniem zapisów umownych. 2. Straty w pogłowiu pszczół w pasiekach reprodukcyjnych, spowodowane długą i mroźną zimą oraz późną wiosną, wpłynęły na opóźnienia w produkcji materiału hodowlanego. W związku z tym możliwości produkcyjne pasiek oferujących matki czy też pakiety i rodziny pszczele były mniejsze niż planowano. Tym samym podmioty miały ograniczone możliwości zakupu matek, rodzin i pakietów pszczelich. Ponadto podmioty uprawnione dokonywały m.in. przeszacowania kosztorysów złożonych wraz z projektem, nie przekazywały Agencji Rynku Rolnego informacji o niepełnym wykorzystaniu środków, składały projekty bez zapewnienia możliwości ich realizacji (co prowadziło do wycofania się z realizacji podpisanej umowy) oraz składały niekompletne i nieprawidłowo wypełnione dokumenty rozliczeniowe. Doświadczenia zdobyte podczas realizacji obecnego 3-letniego Krajowego Programu Wsparcia Pszczelarstwa pozwolą na wniesienie korzystnych zmian do następnego 3-letniego programu, nad którym prace zostały już rozpoczęte.

17 Rynki II 17 Rynek cukru na początku sezonu 2006/2007 Dr Łucja Chudoba Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Państwowy Instytut Badawczy Sytuacja na światowym rynku cukru Światowa produkcja cukru, według danych firmy informacyjnej F.O. Licht, w sezonach cukrowniczych (liczonych od 1 września do 31 sierpnia) 2000/ /2003 wynosiła średnio 140,6 mln t w przeliczeniu na cukier surowy, natomiast w 2003/ /2006 wzrosła do 145,2 mln t o 3,3%. W ostatnich dwóch sezonach nastąpiło wyraźne przyspieszenie wzrostu tej produkcji w sezonie 2005/2006 wyprodukowano 151,2 mln t o 7,3% więcej niż rok wcześniej, a w sezonie 2006/2007 przewiduje się produkcję 160 mln t o 5,8% większą niż przed rokiem. W konsekwencji notowany jest wzrost zapasów końcowych cukru. O ile w sezonach 2000/ /2003 średnie roczne zapasy końcowe wynosiły ok. 62 mln t, to w końcu sezonu 2006/2007 prawdopodobnie przekroczą 72 mln t i będą stanowić ok. 49% przewidywanego rocznego światowego spożycia (tabela 1). W sezonie 2006/2007 produkcja cukru wzrośnie zwłaszcza w Azji (głównie w Indiach i Chinach), natomiast zmniejszy się przede wszystkim w Europie (głównie w Unii Europejskiej). 1 W tej sytuacji wzrost zapasów cukru na rynku światowym dotyczy głównie cukru surowego, natomiast na rynku cukru białego oferta eksportowa nie zaspokaja popytu importowego. Rosnący eksport cukru surowego powoduje tendencje spadkowe cen tego produktu na giełdzie w Nowym Jorku z 417 USD/t w lutym 2006 roku do 356 USD/t w czerwcu i 266 USD/t w październiku. Z kolei wydatne ograniczenie eksportu cukru białego z Unii Europejskiej przyczynia się do stabilizacji cen tego produktu na giełdzie w Londynie na stosunkowo wysokim poziomie ok. 400 USD/t (według danych z okresu od września do listopada 2006). 1 Szerzej o zmianach na światowym rynku cukru i reformie tego rynku w UE zob.: J.Jasińska: Wspólna Polityka Rolna reforma rynku cukru. Biuletyn Informacyjny ARR nr 8/182/2006, Ł. Chudoba: Rynek cukru w sezonie 2005/2006. Tamże.

18 18 II Rynki Tabela 1. Światowy bilans cukru w mln t w przeliczeniu na cukier surowy a) Sezony Zapasy początkowe Produkcja Import Spożycie Eksport Zapasy końcowe 1997/ /2000 b) 49,5 132,8 40,9 126,4 43,1 53,8 2000/ /2003 b) 58,6 140,6 45,7 135,1 48,0 61,7 2003/ /2006 b) 64,8 145,2 50,5 143,7 53,3 63,6 2003/ ,9 143,5 49,0 141,5 52,4 66,5 2004/ ,5 140,9 50,6 144,1 53,8 60,1 2005/2006 c) 60,1 151,2 52,0 145,4 53,7 64,2 2006/2007 d) 64,2 160,0 48,1 148,3 51,4 72,6 a) 1 tona cukru surowego odpowiada ok. 0,92 tony cukru białego; b) średnia w sezonie; c) trzeci szacunek; d) pierwszy szacunek Źródło: F.O.Licht s International Sugar and Sweetener Report, No 32, October Produkcja buraków cukrowych i cukru w Unii Europejskiej W 25 krajach UE w latach uprawa buraków cukrowych do przerobu na cukier zajmowała 2230 tys. ha, przy rozpiętości od 2140 tys. ha do 2360 tys. ha. Najwyższe plony buraków cukrowych w latach osiągnęła Francja ok. 760 dt/ha; następne miejsca zajęły Austria i Belgia dt/ha oraz Wielka Brytania, Holandia i Niemcy ok. 600 dt/ha. Spośród krajów nowoprzyjętych do Unii Europejskiej najwyższe plony buraków cukrowych odnotowano w Czechach powyżej 480 dt/ha i na Węgrzech ok. 450 dt/ha. W Polsce wyniosły one 400 dt/ha. Liczba plantatorów buraków cukrowych w UE-25 w 2001 roku wynosiła 376 tysięcy, a w 2005 roku zmniejszyła się do 276 tysięcy. Powierzchnia przeciętnej plantacji wzrosła w tym czasie z 6,19 do 7,79 ha. W 2006 roku (według pierwszego szacunku firmy F.O. Licht) powierzchnia uprawy buraków cukrowych w UE-25 wynosiła 1713 tys. ha i była o 20,3%

19 Rynek cukru 2006/2007 II 19 mniejsza niż w roku Było to spowodowane redukcją kwot produkcji cukru w roku gospodarczym 2006/2007 oraz zakazem eksportu cukru pozakwotowego, a w przypadku niektórych krajów rezygnacją (częściową lub całkowitą) z produkcji cukru buraczanego. W sezonie 2005/2006 do największych producentów cukru w UE-25 należały Francja i Niemcy, które wyprodukowały odpowiednio 4,55 mln t i 4,40 mln t cukru w przeliczeniu na cukier surowy. Trzecie miejsce zajęła Polska, z produkcją 2,25 mln t. Do dużych producentów cukru należały także Włochy 1,97 mln t, Wielka Brytania 1,46 mln t, Hiszpania 1,18 mln t, Holandia 1,09 mln t i Belgia 1,08 mln t. Najwięcej cukru surowego z 1 ha plantacji buraków cukrowych produkowano we Francji 13,42 t oraz Belgii 12,51 t, najmniej natomiast na Łotwie 5,07 t. Produkcja cukru białego w przeliczeniu na jedną czynną cukrownię w UE w sezonie 2004/2005 wynosiła 107 tys. t, w tym we Francji 141,5 tys. t, a w Niemczech 165 tys. t. W Polsce wynosiła ona 46,6 tys. t i w sezonie 2006/2007 zwiększyła się do 53,2 tys. t. Rysunek 1. Produkacja cukru w przeliczeniu na cukier surowy (w tonach z 1 ha uprawy buraków cukrowych w wybranych krajach)

20 20 II Rynki W sezonie 2006/2007 w UE-25 przewiduje się produkcję 16,4 mln t cukru surowego o 25% mniejszą niż w sezonie 2005/2006. Jest to wynik redukcji kwot produkcji cukru w roku gospodarczym 2006/2007 oraz zakazu eksportu cukru pozakwotowego, a także rezygnacji (całkowitej lub częściowej) niektórych krajów z przyznanych kwot; ten ostatni powód jest oczekiwaną przez Komisję Europejską reakcją na obniżenie cen cukru i buraków cukrowych. Z produkcji cukru całkowicie zrezygnowała Irlandia, a Włochy i Portugalia zrzekły się prawie połowy kwot produkcji tego surowca; niewielkie obniżki odnotowano także m.in. w Belgii, Szwecji i Hiszpanii. Pozostałe kraje (w tym Polska) nie skorzystały z możliwości odpłatnej rezygnacji z kwot produkcji cukru. Przewidywana produkcja cukru w Polsce w sezonie 2006/2007 w wysokości 1794 tys. t cukru surowego (1650 tys. t cukru białego) stawia nasz kraj na trzecim miejscu w poszerzonej UE, po Francji i Niemczech. Produkcję cukru surowego z hektara plantacji w Polsce szacuje się na 6,90 t/ha, a średnio w UE-25 na 9,60 t/ha (rysunek 1). Krajowy rynek cukru Produkcja buraków cukrowych i cukru W 2006 roku liczba plantatorów buraków cukrowych zmniejszyła się do 62,7 tys. z 70,7 tys. w roku Powierzchnię uprawy buraków cukrowych GUS szacuje na 262 tys. ha, o 24 tys. ha (8,4%) mniej niż w 2005 roku. Zbiór surowca wynosi ok. 11 mln t, a zawartość cukru w surowcu jest znacznie niższa niż w latach ubiegłych. Produkcję cukru w Polsce w kampanii 2006/2007 szacuje się na 1650 tys. t (w przeliczeniu na cukier biały), o 418 tys. t (20%) mniej niż w ubiegłorocznej kampanii oraz o 265 tys. t (14%) mniej niż przeciętnie w pięciu ostatnich kampaniach. Produkcja cukru w kampanii 2006/2007 przewyższa o 152 tys. t tegoroczną kwotę produkcji cukru, zredukowaną do 1498 tys. t. Producenci cukru składają jednak wnioski o zakup dodatkowej kwoty, w łącznej ilości 100,6 tys. t. Ceny skupu buraków cukrowych W wyniku reformy systemu regulacji rynku cukru zostały obniżone minimalne ceny skupu buraków kwotowych. W 2006 roku wynosiły one 32,86

21 Rynek cukru 2006/2007 II 21 euro/t przy zawartości 16% cukru, podczas gdy rok wcześniej 46,72 euro/t buraków A (do produkcji cukru kwoty A) i 32,42 euro/t buraków B (do produkcji cukru kwoty B). W 2006 roku przeważająca część skupionych buraków służyła do produkcji cukru kwotowego. Buraki pozakwotowe mogą być wykorzystane do produkcji cukru przemysłowego, służącego do przerobu na drożdże, chemikalia, farmaceutyki itp. Na buraki te ustala się ceny umowne. Pozostała część buraków przekraczających kwotę produkcji cukru jest powiązana z produkcją tzw. cukru wycofanego, który będzie przeniesiony na poczet produkcji przyszłorocznej. Zapłata za te buraki nastąpi w przyszłym roku. Średnia cena skupu buraków cukrowych z okresu od września do końca października 2006 roku wynosiła (według danych GUS) 126 zł/t i była o 28% niższa od średniej ceny skupu z II półrocza Nowe zasady regulacji rynku cukru przewidują jednak rekompensatę dla plantatorów buraków cukrowych z tytułu obniżki cen skupu. W ub.r. wynosiła ona 60% poniesionych strat. W Polsce rekompensaty te wypłaca Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. W okresie od 1 grudnia 2006 do 30 czerwca 2007 roku plantatorzy otrzymają z ARiMR tzw. płatność cukrową w wysokości 33,94 zł za tonę buraków kwotowych ze zbiorów 2006 roku. Ceny zbytu cukru Po gwałtownym wzroście cen zbytu cukru w okresie bezpośrednio poprzedzającym akcesję Polski do Unii Europejskiej, w sezonie 2004/2005 nastąpił stopniowy spadek tych cen. W sezonie następnym (2005/2006) doszło jednak do ponownego ich wzrostu. O ile od listopada 2005 do marca 2006 roku ceny zbytu cukru workowanego (w opakowaniach 50 kg) wynosiły przeciętnie 2,51 zł/kg przy wahaniach od 2,48 do 2,53 zł/kg, to od kwietnia do września 2006 roku wzrosły z 2,62 do 2,78 zł/kg (rysunek 2). Ceny zbytu cukru paczkowanego (w opakowaniach 1 kg), które od listopada 2005 roku do marca 2006 roku wynosiły średnio 2,59 zł, od kwietnia do września 2006 roku wzrosły z 2,66 zł/kg do 2,93 zł/kg. W początku sezonu 2006/2007 odnotowano ponowny spadek cen zbytu cukru.

22 22 II Rynki Rysunek 2. Ceny cukru w Polsce Sytuacja finansowa cukrowni Sytuacja ekonomiczno-finansowa przemysłu cukrowniczego jest niestabilna. W 2004 roku wysoki poziom cen zbytu cukru przyczynił się do radykalnej poprawy wyników finansowych, natomiast w 2005 roku nastąpiło pogorszenie związane z obniżeniem cen zbytu cukru przy wzroście cen skupu buraków cukrowych. W pierwszej połowie 2006 roku branża cukrownicza ponownie osiągnęła bardzo korzystne wyniki finansowe. Zysk netto wyniósł 14,2% przychodów, podczas gdy w I połowie 2005 roku pracowano ze stratą netto w wysokości 3,9% przychodów. Udział przedsiębiorstw osiągających zysk netto w ogólnej liczbie przedsiębiorstw wzrósł z 50 do 94,1%. Zwiększyła się płynność finansowa i aktywność inwestycyjna przemysłu cukrowniczego. Do poprawy tej przyczynił się wzrost cen zbytu cukru na rynku krajowym, korzystna koniunktura dla eksportu (wzrost cen cukru na rynku światowym) oraz niskie koszty produkcji cukru w kampanii 2005/2006 dzięki rekordowej wydajności cukru z buraków. Po trzech kwartałach 2006 roku sytuacja finansowa branży cukrowniczej uległa dalszej poprawie.

23 Rynek cukru 2006/2007 II 23 Zużycie cukru i ceny detaliczne Spożycie cukru w gospodarstwach domowych (badane przez GUS) zmalało z 9,18 kg na 1 osobę w ciągu pierwszych sześciu miesięcy 2005 roku do 8,34 kg w tym samym okresie roku 2006 było więc mniejsze o 9,1%. Na tej podstawie szacuje się, że w ciągu całego 2006 roku spożycie cukru w przeciętnym gospodarstwie domowym zostało ograniczone do ok. 18 kg/osobę (z 18,36 kg w 2005 roku). Ograniczanie konsumpcji cukru w gospodarstwach domowych było kompensowane wzrostem spożycia wyrobów zawierających cukier. W rezultacie łączna krajowa konsumpcja cukru w 2006 roku utrzymała się na poziomie ok. 41 kg na 1 mieszkańca, takim samym jak przed rokiem. W 2006 roku ogólne krajowe zużycie cukru, tj. spożycie w gospodarstwach domowych oraz zużycie w zakładach żywienia zbiorowego, w przemyśle i rzemiośle spożywczym, łącznie z pozostałymi działami gospodarki narodowej, głównie w przemyśle farmaceutycznym, kosmetycznym i paszowym, a także zużycie na dokarmianie pszczół, szacuje się na ok tys. t (na poziomie roku poprzedniego). Ceny detaliczne cukru w sezonie 2005/2006 ulegały niewielkim wahaniom. Ich największa rozpiętość wynosiła ok. 12% od 2,97 zł/kg w marcu 2005 do 3,33 zł/kg we wrześniu 2006 roku (por. rysunek 2). Handel zagraniczny cukrem W sezonie 2005/2006 (od 1 lipca 2005 do 30 czerwca 2006 roku) eksport cukru z Polski osiągnął rekordowy poziom ok. 730 tys. t i był o 33% większy niż przed rokiem. Import cukru zwiększył się w tym samym okresie o 36%, do 75 tys. t, ale jego udział w zaopatrzeniu rynku był niewielki. Powodem bardzo wysokiego poziomu eksportu była duża produkcja cukru w sezonach 2004/2005 i 2005/2006, która przewyższyła kwoty produkcyjne odpowiednio o 330 tys. t i 486 tys. t. Nadwyżki produkcyjne (zgodnie z obowiązującymi wówczas przepisami o regulacji rynku cukru) eksportowano poza obszar UE. W ciągu pierwszych trzech kwartałów 2006 roku wyeksportowano 658,8 tys. t cukru o wartości 204 mln euro o 38 i 53% więcej niż przed rokiem. Cukier eksportowano przede wszystkim poza obszar UE 600,7 tys. t, w tym 151,7 tys. t z refundacjami wywozowymi, których wartość wyniosła 236,3 mln zł. Głównymi rynkami zbytu były kraje WNP oraz państwa rozwijające się, głównie z Azji Południowej. Średnia cena w eksporcie do krajów WNP wyniosła 300

24 24 II Rynki euro/t, a na rynku azjatyckim 265 euro/t. Ceny te były wyższe od cen uzyskiwanych w 2005 roku euro/t. W sezonie cukrowniczym 2006/2007 eksport cukru wyniesie ok. 100 tys. t, a import ok. 70 tys. t. Bilans rynku cukru Krajowy bilans cukru (tabela 2) wskazuje, że na koniec bieżącego roku gospodarczego (30 czerwca 2007) zapasy wyniosą ok. 500 tys. t (podobnie jak przed rokiem). Ten poziom zapasów powinien sprzyjać utrzymywaniu się cen cukru na rynku krajowym na wysokim poziomie. Tabela 2. Krajowy bilans cukru w tys. t cukru białego Podaż Popyt Lata gospodarcze ( ) Zapasy początkowe a) Produkcja Import Razem Zużycie w kraju (popyt krajowy) 2003/ / / /2007 b) Eksport Razem Zapasy końcowe a) a) zapasy producentów i handlu b) przewidywania Źródło: Rynek cukru stan i perspektywy, nr 30, IERiGŻ-PIB, ARR, MRiRW, (grudzień 2006) Warszawa.

25 Rynki II 25 Rynek miodu uwarunkowania rozwoju Martyn Mieczkowski Biuro Analiz i Programowania ARR Polska jest krajem o bardzo bogatej i długiej tradycji prowadzenia gospodarstw pasiecznych. Mimo niesprzyjających warunków klimatycznych krótkiego sezonu i stosunkowo niskiej średniorocznej temperatury krajowe pszczelarstwo (na szczeblu zawodowym) należy do nowoczesnych, a wytwarzane miody cechuje najwyższa jakość w skali światowej. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej oraz absorpcja środków wspierających gospodarkę pasieczną przyczyniły się do poprawy niektórych aspektów finansowych prowadzenia gospodarstw, a tym samym do polepszenia warunków konkurencyjności podmiotów polskiego sektora miodu. Struktura krajowego rynku miodu Według danych Polskiego Związku Pszczelarskiego (PZP), w Polsce produkcją miodu w ostatnich latach zajmuje się ponad 40 tys. pszczelarzy, z czego prawie 60% stanowią osoby po 50. roku życia, zaś zaledwie ok. 10% osoby poniżej 35. roku życia. Szacowana liczba rodzin pszczelich (uli) wykazywała w ostatnich latach tendencję wzrostową i obecnie kształtuje się na poziomie prawie 1 mln, co i tak jest ilością małą, gdyż według ocen dokonanych przez Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach, do zapylenia upraw rzepaku i sadów (bez uwzględnienia innych roślin owadopylnych) potrzebnych jest w Polsce ok. 2,5 mln rodzin pszczelich. Produkcją miodu zajmują się głównie pszczelarze amatorzy, którzy posiadają niewielkie gospodarstwa i produkują miód przeważnie na własne potrzeby. Pasieki małe (do 20 uli) stanowią (według danych PZP) ponad połowę wszystkich gospodarstw. Czwartą część stanowią pasieki średnie (20-50 uli), natomiast pasieki duże, w których znajduje się powyżej 80 uli, to zaledwie 4% tych gospodarstw. W Polsce nie ma często wyraźnego rozgraniczenia między pszczelarzami a właścicielami firm skupujących, którzy często sami są producentami miodu. Chętnie identyfikują się oni z zawodem pszczelarza, ponieważ profesja ta jest w społeczeństwie otaczana dużym szacunkiem.

26 26 II Rynki Rozdrobnienie oraz amatorski charakter są przy małym udziale pasiek zawodowych głównymi słabościami polskiego pszczelarstwa. Do niekorzystnych zjawisk w tym sektorze należy zaliczyć także wysokie koszty produkcji i brak działań marketingowych przy słabo rozwiniętej dystrybucji oraz znaczącym udziale importu w podaży krajowej. Istnieje jednak szereg czynników, które sprzyjają w ostatnich latach rozwojowi gospodarki pasiecznej dobrze rozwinięte zaplecze dydaktyczno-naukowe, sprawnie funkcjonujące struktury związkowe pszczelarzy, wysoka jakość produkowanego sprzętu pasiecznego, szeroka oferta asortymentowa przy konkurencyjnych cenach krajowego miodu oraz wsparcie w postaci środków UE. Na opłacalność produkcji pszczelarskiej wpływa również możliwość wytwarzania innych produktów (np. wosku, mleczka, kitu pszczelego czy pyłku kwiatowego), sprzedaż matek i pakietów pszczelich oraz możliwość wynajmu rodzin pszczelich do zapylania roślin. Krajowy miód charakteryzuje się wysoką jakością, co ma istotne znaczenie w konkurowaniu z miodami importowanymi. Cechuje się on sezonowością sprzedaży największy popyt odnotowywany jest w okresie jesienno-zimowym, natomiast największa podaż występuje od lipca do września. Produkcja, dystrybucja i konsumpcja miodu Miód naturalny można podzielić na spadziowy i nektarowy. Wśród miodów nektarowych wyróżnia się: rzepakowy, lipowy, gryczany, wielokwiatowy, akacjowy oraz wrzosowy i malinowy, natomiast wśród spadziowych miód ze spadzi iglastej i liściastej. Szacuje się, że ponad 60% miodu produkowanego w Polsce stanowi miód wielokwiatowy, zaś reszta to miody odmianowe związane z nektarem roślin lub rodzajem spadzi, czyli pochodzeniem surowca, z którego zostały wyprodukowane. Ze względu na mniejsze uprzemysłowienie naszego kraju oraz niższe zużycie środków ochrony roślin, polski miód nie zawiera zazwyczaj substancji szkodliwych (np. metali ciężkich), charakteryzuje się dobrą jakością, jest ceniony przez konsumentów. W ostatnich latach produkcja miodu w Polsce systematycznie rosła. Wyjątek stanowił tylko rok 2004, podczas którego głównie z uwagi na niekorzystne warunki pogodowe w okresie letnim odnotowano znaczący spadek jego produkcji. W ostatnich latach przed akcesją Polski do UE krajowa produkcja

27 Rozwój rynku miodu II 27 miodu wykazywała pewną tendencję wzrostową w stosunku do lat 90. Według danych PZP, w 1999 roku produkcja miodu w Polsce ukształtowała się na poziomie ok. 11 tys. t i wzrosła do 15,4 tys. t w roku Następne lata (z wyjątkiem 2004) charakteryzował dalszy wzrost produkcji, na co wpływała zarówno rosnąca liczba rodzin pszczelich, jak i wyższa wydajność oraz uruchomienie programów wsparcia dla tego sektora. W 2005 roku PZP wykazał produkcję na poziomie 16 tys. t, co stanowiło wzrost o prawie 37% w porównaniu do roku 2000 oraz o ok. 4% w odniesieniu do W 2006 roku, z uwagi na bardzo korzystne warunki pogodowe, produkcja miodu osiągnęła (według szacunków PZP) rekordowy poziom tys. t, o 4-6 tys. t większy niż przed rokiem, przy szacowanej wydajności ok. 50 kg miodu z ula w pasiekach dużych i kg w pasiekach pozostałych 1. W Polsce działa obecnie kilkadziesiąt firm zajmujących się skupem, konfekcjonowaniem i sprzedażą miodu. Bardzo popularnym sposobem handlu miodem była dotychczas sprzedaż bezpośrednia z pasiek, a także handel targowiskowy i w małych sklepach detalicznych. Obecnie coraz większy udział w sprzedaży tego produktu ma nowoczesna dystrybucja przez duże sieci handlowe. Nadal jednak większość, tj. 65% krajowej produkcji miodu jest sprzedawana bezpośrednio konsumentom, ok. 10% trafia bezpośrednio do handlu detalicznego, ok. 24% do pośredników i firm zajmujących się jego konfekcjonowaniem, a 1% przeznacza się do produkcji przemysłowej 2. W ostatnich latach firmy zajmujące się obrotem miodem przywiązują coraz większą wagę do stosowania instrumentów marketin- 1 Madras-Majewska B., Majewski J.: Opłacalność i perspektywy produkcji miodu w Polsce. Problemy rolnictwa światowego, Tom XV, Wydawnictwo SGGW (2006), Warszawa. 2 Pawłowska-Tyszko J., Śrubkowska M.: Charakterystyka cen miodu. Tamże.

28 28 II Rynki gowych w celu aktywizacji sprzedaży. Jednak instrumenty związane z promocją i reklamą nie są jeszcze powszechne i ustępują stosowanej przez większość producentów sprzedaży bezpośredniej odbiorcom indywidualnym. Innymi, rzadziej spotykanymi metodami aktywizacji sprzedaży są promocje cenowe i degustacje stosowane podczas festynów czy targów żywności. Wielkość spożycia miodu w danym kraju jest bezpośrednio związana z nawykami żywieniowymi oraz z tradycją jego spożywania. Według GUS, konsumpcja miodu w Polsce w okresie ostatnich 6 lat utrzymuje się na stałym poziomie prawie 0,5 kg rocznie na mieszkańca (przeciętny poziomu spożycia w UE-25 wynosi 0,7 kg). Największy udział w krajowej konsumpcji mają miody tańsze, charakteryzujące się często gorszą jakością. Jest to związane z niską siłą nabywczą dużej grupy konsumentów, którzy kierują się ceną jako podstawowym kryterium przy zakupie. W tej grupie znajdują się gospodarstwa domowe emerytów i rencistów, którzy spożywają miód głównie z uwagi na jego właściwości zdrowotne. Drugą znaczącą grupę konsumentów stanowią prywatni przedsiębiorcy, którzy ze względu na wyższe dochody nabywają z reguły miody droższe cechujące się wyższymi parametrami jakościowymi. W najbliższych latach, przy rozwoju metod aktywizacji sprzedaży i spodziewanej stopniowej poprawie dochodów ludności, należy oczekiwać prawdopodobnego zwiększenia konsumpcji miodu. Handel zagraniczny Import jest instrumentem pozwalającym dostosować podaż produktu do poziomu popytu oraz równoważyć jego eksport. Jeżeli poziom przywozu danego produktu jest wysoki przy niewielkim jego eksporcie, to sytuacja taka przekłada się bezpośrednio na obniżkę cen zbytu, a co za tym idzie na zmniejszenie opłacalności produkcji Od kilku

29 Rozwój rynku miodu II 29 lat polski handel zagraniczny na rynku miodu charakteryzuje się saldem ujemnym, z uwagi na duży poziom jego przywozu przy mało znaczącym eksporcie. Przed akcesją Polski do Unii miód importowany był głównie z Chin. W 2003 roku import z tego kraju wyniósł 4,1 tys. t (wg GUS), co stanowiło prawie 90% całego zaimportowanego miodu. W roku 2004 zakazano (ze względów weterynaryjnych) importu miodu z Chin na teren Wspólnoty, co również miało przełożenie na zmniejszenie wielkości i wartości importu do Polski. W całym 2004 roku import osiągnął poziom ok. 3,6 tys. t o wartości ok. 5,5 mln USD. W 2005 roku odnotowano znaczący (w porównaniu do roku 2004) wzrost przywozu tego produktu. Ukształtował się on na poziomie ok. 5,1 tys. t i był o ponad 40% wyższy niż przed rokiem. Naturalną konsekwencją zakazu przywozu miodu z Chin był wzrost udziału w imporcie do Polski takich krajów, jak Ukraina (2,3 tys. t) czy Argentyna (1 tys. t). W 2006 roku utrzymywał się relatywnie wysoki poziom importu miodu. W okresie 11 miesięcy 2006 roku do Polski sprowadzono go ponad 4 tys. t o 2,6% mniej niż w porównywalnych miesiącach Z uwagi jednak na rekordową w ostatnich latach produkcję krajową szacuje się, że w całym 2006 roku import miodu będzie niższy niż w roku 2005 i osiągnie poziom ok. 4,5 tys. t. Na wysoki poziom przywozu w ostatnich latach wpływają dwa podstawowe czynniki. Pierwszy stanowią obowiązujące w UE niskie stawki celne na miód (na poziomie ok. 20%) oraz liczne kontyngenty preferencyjne 3. Ponadto importowany miód pochodzi głównie z krajów charakteryzujących się ciepłym klimatem, który sprzyja uzyskiwaniu wysokich zbiorów, a to z kolei przekłada się na niższe koszty produkcji. W rezultacie producenci z tych krajów mogą oferować na rynku światowym miód po niskich cenach. W 2006 roku ceny płacone w imporcie miodu spoza Unii Europejskiej były niskie i kształtowały się w przedziale 1,08-1,23 euro/kg. Jednak sprowadzany do Polski miód odznacza się często gorszymi parametrami jakościowymi. Spotykaną praktyką jest również mieszanie importowanych miodów gorszej jakości z miodami rodzimymi, a następnie ich sprzedaż jako miodu krajowego. W porównaniu z importem, poziom wywozu jest niewielki. Krajowy miód jest 3 Handel zagraniczny produktami rolno-spożywczymi. Stan i perspektywy, nr 24, MRiRW, ARR, IERiGŻ, (grudzień 2006) Warszawa.

30 30 II Rynki jednak ze względu na wysokie walory jakościowe i smakowe produktem bardzo cenionym przez zagranicznych kontrahentów. Najwyższe uznanie za granicą zyskują głównie krajowe miody spadziowe i odmianowe (wrzosowy, akacjowy i lipowy), co również wpływa na ceny eksportowe, które są znacznie wyższe od cen importowych. W 2006 roku miód eksportowano po średniej cenie 3,11 euro/kg, wobec 3,23 euro/kg przed rokiem. Przed przystąpieniem Polski do UE eksport miodu był (wg GUS) stosunkowo niewielki i w latach kształtował się w granicach t. Głównym jego kierunkiem były państwa Unii Europejskiej (Niemcy, Francja, Hiszpania, Wielka Brytania) oraz Stany Zjednoczone i Kanada. Po akcesji Polski do Unii odnotowano wzrost wywozu miodu, choć jego poziom był i tak znacząco niższy od importu. W 2004 roku eksport ten był o ok. 75% wyższy niż w roku 2003 i ukształtował się na poziomie 826 t. Z kolei w 2005 roku wywieziono ok. 596 t tego produktu, a w ciągu 11 miesięcy 2006 zaledwie 305 t. Biorąc pod uwagę skalę produkcji oraz poziom zapotrzebowania wewnętrznego, znacząca przewaga importu nad możliwościami eksportowymi może spowodować występowanie okresowych nadwyżek miodu na rynku wewnętrznym. Zwiększona podaż tego produktu może przyczynić się do spadku jego cen, a w konsekwencji do obniżenia opłacalności produkcji pasiecznej w naszym kraju 4. Koszty produkcji i poziom cen Przy obecnych uwarunkowaniach rynkowych szacuje się, że opłacalna produkcja miodu może mieć miejsce tylko w pasiekach zawodowych, w skład których wchodzi co najmniej 80 uli. W praktyce większość producentów uważa, że dopiero gospodarstwo posiadające 150 uli może uzyskiwać dochody pozwalające na utrzymanie się z tego kierunku działalności rolniczej. Na opłacalność produkcji pasiecznej wpływają koszty produkcji i poziom cen zbytu produktów pszczelarskich 5. Szacuje się, że koszt założenia pasieki liczącej 200 uli przekracza obecnie 60 tys. zł, a główny udział w strukturze kosztów stanowi zakup matek, rodzin pszczelich i uli oraz urządzeń wykorzystywanych przy produkcji miodu. Ponad- 4 Semkiw P., Skubida P.: Ekonomiczne aspekty pszczelarstwa w ostatnich latach, Pszczelarstwo nr 12/2006, (2006) Warszawa. 5 Rynek cukru. Stan i Perspektywy, nr 30, MRiRW, ARR, IERiGŻ, (grudzień 2006) Warszawa.