Polska 1. SYTUACJA I GŁÓWNE TRENDY

Transkrypt

1

2 Polska 1. SYTUACJA I GŁÓWNE TRENDY W 2007 r. wzrost gospodarczy osiągnął 6,7%, jednak w 2008 r. przewidywane jest jego spowolnienie do około 5% Wysoki wzrost PKB miał korzystny wpływ na rynek pracy i przyczynił się do ograniczenia ubóstwa. Wskaźnik zatrudnienia wzrósł w 2007 r. do 57%, pozostaje jednak jednym z najniższych w UE, zwłaszcza w przypadku kobiet w przedziale wiekowym od 15 do 64 lat (50,6%). Przewiduje się, że w najbliższych dwóch latach tempo wzrostu zatrudnienia znacząco zmaleje. Stopa bezrobocia spadła od 2006 r. o ponad 4 punkty procentowe i wyniosła w 2007 r. 9,6% (9% dla mężczyzn i 10,4% dla kobiet). Bezrobocie zmniejsza się w ostatnich latach w szczególności wśród kobiet (19,1% w 2005 r. i 10,4% w 2007 r.) oraz ludzi młodych (36,9% w 2005 r. i 21,7% w 2007 r.), pozostaje niemniej wysokie w porównaniu do średnich wskaźników w UE. Chociaż w 2008 r. stopa bezrobocia wykazuje tendencję spadkową, oczekuje się, że w latach wzrośnie ono, sięgając 9,6%. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem zmniejszył się do 17% w porównaniu z 21% w 2004 r., pozostaje jednak powyżej średniej dla UE (16%). Szczególnie dotknięte ubóstwem są dzieci (24%), chociaż wskaźnik ten uległ od 2004 r. zmniejszeniu o 5 punktów procentowych; z kolei wynoszący 8% odsetek osób starszych żyjących w ubóstwie jest jednym z najniższych w UE (6% dla mężczyzn i 9% dla kobiet). W 2006 r. całkowite wydatki na świadczenia socjalne osiągnęły 19,2% PKB, z czego 61,2% stanowiły wydatki związane z emeryturami, 20,4% z opieką zdrowotną, a 9,3% z niepełnosprawnością. Jedynie 1,8% wydatków przeznaczono na cele mieszkaniowe i walkę z wykluczeniem społecznym, lecz wskaźnik ten wzrósł w stosunku do 2000 r. (1,5%). Prognozuje się, że wydatki związane z wiekiem ludności spadną do 2050 r. o ponad 6 punktów procentowych. W latach średnie trwanie życia w momencie narodzin nieznacznie wzrosło (70,9 roku dla mężczyzn i 79,7 roku dla kobiet). Pozostaje ono poniżej średniej UE (zwłaszcza dla mężczyzn), lecz w ostatnim dziesięcioleciu stale wzrastało (w 1995 r.: 67,6 i 76,4). Chociaż poziom umieralności niemowląt stale spada (z 12,2 w 1996 r. do 6 w 2006 r.), jest on jednym z najwyższych w UE. W porównaniu z innymi krajami w 2006 r. długość życia w dobrym stanie zdrowia była wysoka w przypadku kobiet (62,5 roku), natomiast w przypadku mężczyzn była średnia (58,2 roku). Przewiduje się, że w Polsce wystąpią podobne trendy demograficzne jak w innych państwach członkowskich UE: współczynnik obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym wzrośnie z 19% w 2010 r. do 27% w 2020 r. i do niemal 56% do 2050 r., będzie więc nieco wyższy od wynoszącej 50% średniej dla państw UE-27. Biorąc pod uwagę bardzo niewielką imigrację (np. w 2007 r. odsetek ludności urodzonej w Polsce w przedziale wiekowym od 15 do 64 lat wynosił 99,6%), włączenie społeczne migrantów nie jest zaliczana do najważniejszych problemów polityki społecznej. Najbardziej narażoną na ubóstwo i wykluczenie społeczne grupę obywateli państw trzecich stanowią Czeczeńcy. Różnica wskaźników zatrudnienia między osobami urodzonymi poza Polską a osobami urodzonymi w Polsce wynosi 21,7%, chociaż wskaźnik zatrudnienia migrantów wzrósł, szczególnie w odniesieniu do obywateli państw trzecich (z 30,1% w 2005 r. do 38,7% w 2007 r.).

3 1. OGÓLNA KONCEPCJA STRATEGICZNA Ogólna koncepcja strategiczna Polski polega na działaniu na rzecz spójności społecznej i równości szans poprzez zapewnienie adekwatności i stabilności systemów ochrony socjalnej oraz prowadzenie skutecznej polityki włączenia społecznego. Podkreśla się znaczenie inwestycji w kapitał ludzki oraz modernizacji polityki społecznej z punktu widzenia stwarzania warunków dla aktywizacji zawodowej. Krajowy Program (KP) kładzie nacisk na potrzebę zwiększenia podaży i wydajności pracy poprzez ograniczenie możliwości wcześniejszego przejścia na emeryturę oraz opracowanie skutecznej polityki edukacyjnej i aktywnych polityk rynku pracy. Aby osiągnąć ten cel, KP określa szeroką gamę priorytetów i konkretnych działań w obszarze włączenia społecznego, ochrony socjalnej oraz opieki zdrowotnej. Zakres informacji dotyczących powiązań między tymi obszarami jest jednak ograniczony. Priorytety KP dotyczą w znacznej mierze obszarów określonych w KP Wskazane cele to usuwanie nierówności w systemie kształcenia, rozwój usług rynku pracy, koordynacja polityki, usprawnienie świadczenia usług społecznych oraz kontynuowanie procesu reformy systemu emerytalno-rentowego. KP (przede wszystkim w związku z KPD/Integracja) dostarcza informacji o wsparciu różnych działań w ramach EFS. Planuje się wdrażanie osobnych działań w zakresie ładu politycznego; w opracowywaniu KP uczestniczyli przedstawiciele różnych instytucji. Poczyniono pewne wysiłki na rzecz określenia wskaźników dla KPD/Integracja, brakuje jednak niektórych celów. Uwzględniono wymiar płci, lecz jego widoczność jest ograniczona (zwłaszcza w odniesieniu do strategii w dziedzinie opieki zdrowotnej i długoterminowej), a wielowymiarowe podejście do osób niepełnosprawnych jest niewystarczająco rozwinięte. Powiązania między KP a Krajowym Programem Reform (KPR) są widoczne szczególnie w odniesieniu do działań mających na celu wsparcie ekonomii społecznej, reformę zasad wcześniejszego przechodzenia na emeryturę oraz godzenie życia rodzinnego z zawodowym. Nowe działania w dziedzinie edukacji, np. reforma programów nauczania i obniżenie wieku szkolnego, mogą przyczynić się do wzrostu gospodarczego oraz włączenia społecznego. Szerszy wymiar społeczny środków przewidywanych w KP na rzecz zatrudnienia mógłby niemniej zostać lepiej zaprezentowany, a powiązania między niektórymi działaniami KP i KPR (np. mającymi na celu upowszechnienie dostępu do technologii informatycznych) mogłyby być bardziej rozbudowane. 2. WŁĄCZENIE SPOŁECZNE 2.1. Główne trendy Pomimo trwałego wzrostu gospodarczego w Polsce nadal odnotowuje się niekorzystne wskaźniki zatrudnienia i bezrobocia w porównaniu z innymi państwami członkowskimi UE. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem nieznacznie zmalał, lecz nadal wynosi 18% dla mężczyzn i 17% dla kobiet. Ubóstwo i wykluczenie społeczne wiążą się przede wszystkim z brakiem pracy, dlatego też należy wspomnieć o znaczącym spadku stopy bezrobocia wśród młodzieży (o niemal połowę od 2002 r.) oraz bezrobocia długotrwałego. Około 45% osób bezrobotnych jest dotkniętych ubóstwem, a choć odsetek osób mieszkających w gospodarstwach domowych, których członkowie pozbawieni są pracy, maleje (z 14,4% w 2006 r. do 11,6% w 2007 r.), jest on nadal powyżej średniej UE. Znalezienie pracy nie zawsze stanowi jednak remedium, gdyż poziom ubóstwa pracujących jest wysoki (13% w 2006 r.). Do grup

4 szczególnie dotkniętych ubóstwem i wykluczeniem społecznym należą dzieci (24%), osoby niepełnosprawne oraz mieszkające na obszarach wiejskich. Występuje także wysoki stopień korelacji między zagrożeniem ubóstwem a liczbą dzieci w gospodarstwie domowym. W 2007 r. wskaźnik skrajnego ubóstwa 1 w gospodarstwach domowych z trójką lub czwórką dzieci wynosił 10,5%, a w gospodarstwach domowych z większą liczbą dzieci wzrastał do 25,4%. Wskaźnik ubóstwa przed transferami socjalnymi w Polsce jest wysoki (27% w 2006 r.). Największy wpływ transferów socjalnych na ograniczenie ubóstwa można zaobserwować wśród osób w wieku powyżej 64 lat (głównie ze względu na emerytury), natomiast wśród dzieci jest on relatywnie niski. Rozrzut regionalny bezrobocia maleje (4,5; UE: 11,1), lecz powiększają się różnice w obrębie poszczególnych regionów, zwłaszcza najbardziej rozwiniętych. W 2007 r. odsetek osób, które przedwcześnie zakończyły naukę szkolną, kształtował się na poziomie 5%, a więc względnie niskim w porównaniu do innych państw członkowskich. Dla niektórych grup, np. osób niepełnosprawnych, dostęp do edukacji pozostaje utrudniony. Istnieje potrzeba zapewnienia równiejszego dostępu do systemu edukacyjnego, zwłaszcza w odniesieniu do różnic pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi Postęp w realizacji priorytetów określonych w Krajowym Programie (KPD/Integracja) oraz w odniesieniu do wyzwań zidentyfikowanych we wspólnym sprawozdaniu z 2007 r. Priorytety KPD/Integracja skupiały się przede wszystkim na wsparciu dla rodzin z dziećmi, włączenia przez aktywizację dzięki rozwojowi ekonomii społecznej i aktywnej integracji, jak też mobilizacji i partnerstwie poprzez usprawnianie instytucji pomocy społecznej oraz zacieśnianie ich współpracy z instytucjami rynku pracy. Postęp w realizacji powyższych priorytetów jest nierównomierny: niektóre pozostały na etapie planowania, podczas gdy inne już są lub zaczynają być wdrażane. W obszarach związanych z priorytetami KPD widoczny jest jednak wyraźny postęp. W latach wskaźnik ubóstwa względnego wśród rodzin z dziećmi spadł, choć spadek ten był mniej widoczny w przypadku rodzin z większą liczbą dzieci. Wprowadzono nowe ustawodawstwo dotyczące rodzinnych ulg podatkowych, wdrożono też liczne projekty na rzecz dzieci z ubogich rodzin. Widoczny wzrost wskaźnika zatrudnienia kobiet z dziećmi w wieku do lat 6 (o niemal 6 punktów procentowych od 2005 r. do 55,5% w 2007 r.) oraz wzrost zasiłków rodzinnych dla rodzin wielodzietnych również przyczyniły się do spadku wskaźnika ubóstwa. Ponadto w ostatnich latach wielu uczniów skorzystało z różnorodnych dotacji, stypendiów socjalnych i innych form pomocy (np. bezpłatnych posiłków w szkołach). Pomoc dzieciom zagrożonym wykluczeniem świadczą również ośrodki socjoterapeutyczne: do końca 2007 r. powstało ich ponad 115. Chociaż zasięg aktywnej polityki rynku pracy powiększył się, projekty wdrażane przez Publiczne Służby Zatrudnienia docierają do osób dotkniętych wykluczeniem społecznym jedynie w ograniczonym stopniu, a wspólne projekty PSZ oraz instytucji pomocy społecznej nie są powszechne. Dzięki pomocy EFS i nowemu ustawodawstwu zwiększono rolę ekonomii społecznej w aktywnej integracji, lecz potrzeby dotyczące tego rodzaju wsparcia nadal przewyższają dostępne zasoby. 1 Skrajne ubóstwo (wskaźnik krajowy) dotyczy koszyka dóbr obejmującego te potrzeby, których zaspokojenie nie może być odłożone w czasie, a których konsumpcja niższa od poziomu wyznaczonego tą granicą prowadzi do biologicznego wyniszczenia.

5 2.3. Kluczowe wyzwania i priorytety Składnik KPD dotyczący włączenia społecznego skupia się na trzech podstawowych priorytetach: przeciwdziałaniu ubóstwu i wykluczeniu społecznemu dzieci (Priorytet 1), włączenia poprzez aktywizację (Priorytet 2) oraz rozwoju wysokiej jakości usług społecznych (Priorytet 3). Priorytety te są istotne z punktu widzenia obecnej sytuacji w Polsce i odpowiadają wspólnym celom otwartej metody koordynacji. Powyższe priorytety stanowią też w znacznej mierze odpowiedź na konkretne wyzwania stojące przed Polską zidentyfikowane we wspólnym sprawozdaniu z 2007 r. Strategia łączy kontynuację polityki bieżącej z nowymi inicjatywami. Niektóre środki długoterminowe, które mogłyby w znacznej mierze zapobiegać wykluczeniu społecznemu (czyli mieszkania w przystępnych cenach, rozwój usług opiekuńczych), są nadal na wczesnym etapie wdrażania. W porównaniu do KPD dają się dostrzec pewne zmiany w podejściu do zagadnienia ubóstwa wśród dzieci: jest ono obecnie priorytetem, podczas gdy poprzednio przeciwdziałano mu z perspektywy pomocy dla rodzin. Nie wyjaśniono, dlaczego brak jest działań mających na celu zacieśnienie współpracy pomiędzy PSZ a instytucjami pomocy społecznej, chociaż w Polsce nadal występują trudności z koordynacją pomiędzy politykami zatrudnienia i włączenia. Planowane są nowe działania mające zapewnić włączenie społeczne osób powracających z zagranicy. Oczekiwany wkład EFS oraz powiązania z programem EFS dla Polski na lata przedstawiono w sposób szczegółowy; dotyczą one zwłaszcza rozwoju ekonomii społecznej, wdrożenia narzędzi aktywnej integracji, pomocy dla osób niepełnosprawnych oraz usprawnienia systemu kształcenia zawodowego Środki polityczne Pierwszy priorytet przeciwdziałanie ubóstwu i wykluczeniu społecznemu dzieci i młodzieży skupia się na trzech kwestiach: poprawie dochodów rodzin z dziećmi, rozwoju usług opieki nad dzieckiem oraz wyrównywaniu szans edukacyjnych. Zgodnie z planem poprawa dochodów rodzin ma się dokonać dzięki połączeniu polityki wspierania dochodów z aktywizacją zawodową rodziców. Rozwój usług opieki nad dzieckiem jest jednym z najważniejszych wyzwań, zarówno z punktu widzenia wyrównywania szans edukacyjnych, jak i systemów aktywizacji zawodowej rodziców. Jednym z planowanych działań, które może przynieść pozytywne rezultaty pod warunkiem prawidłowego wdrożenia, jest wprowadzenie obowiązku przedszkolnego dla pięciolatków. KPD nie zawiera jednak konkretnych zapisów dotyczących ważnej kwestii ośrodków opieki dziennej na obszarach wiejskich oraz opieki nad dziećmi niepełnosprawnymi. Podejście do wyrównywania szans edukacyjnych przedstawiono kompleksowo, lecz kwestię segregacji w szkołach można byłoby omówić bardziej dogłębnie. Plany aktywnej integracji w ramach Priorytetu 2 będą wdrażane poprzez rozwój ekonomii społecznej i instrumentów na rzecz aktywnej integracji. Wsparcie dla ekonomii społecznej zostanie zapewnione dzięki tworzeniu regionalnych ośrodków oferujących pomoc dla inicjatyw związanych z ekonomią społeczną, wspieraniu zatrudnienia w spółdzielniach socjalnych oraz wprowadzeniu nowego ustawodawstwa ułatwiającego udział takich instytucji w przetargach publicznych. Planuje się powszechniejsze wykorzystanie kontraktów socjalnych oraz lokalnych kontraktów aktywizacyjnych, jak również nowych aktywnych instrumentów związanych z rynkiem pracy w przypadku osób długotrwale bezrobotnych. Opracowano też odrębne działanie skierowane do osób niepełnosprawnych. Polska nadal nie zaradziła brakowi kompleksowej, wielowymiarowej polityki dotyczącej tej grupy. Mimo to planowane środki, w tym stworzenie systemu świadczeń wspierających aktywność, rozwój działań w zakresie doradztwa zawodowego, wdrażanie programów rehabilitacji oraz

6 przeciwdziałanie dyskryminacji, powinny pomóc w zwiększeniu wskaźnika zatrudnienia w tej grupie, który jest wśród najniższych w UE (13,7% w trzecim kwartale 2007 r.). Większość działań w ramach Priorytetu 3 dostęp do wysokiej jakości usług społecznych uwzględniono już w poprzednim KPD, choć obecnie poprawiono je i zaktualizowano. Planowane zmiany w programie przeciwdziałania przemocy w rodzinie (przemocy domowej) mogą poprawić sytuację ofiar. Nowe inicjatywy dotyczą również modernizacji kształcenia zawodowego, co powinno przyczynić się do eliminacji najważniejszych przyczyn bezrobocia wśród młodzieży. Ich wdrożenie gwarantują odpowiednie regulacje ustawowe oraz mechanizmy finansowe i środki uzupełniające zaplanowane w ramach Priorytetu 1. Celem wdrażanego programu usług poradnictwa obywatelskiego jest zapewnienie osobom uboższym dostępu do pomocy prawnej. Jeżeli chodzi o program budownictwa socjalnego, proponowane zmiany mają przyspieszyć budowę lokali. Podstawowym problemem w tej dziedzinie pozostanie jednak niedobór środków finansowych. Nowy cel dotyczący rozwoju usług dla ludzi starszych jest odpowiedzią na wyzwania związane ze starzeniem się społeczeństwa. Koncepcję poprawy dostępu samotnych osób starszych do usług lub wsparcia ich kariery zawodowej należy jednak rozwinąć. Dokument zawiera pewne dane statystyczne w podziale na płeć, ale nie jest to podejście spójne w skali całej strategii, a promowanie równości płci jako takiej nie jest bezpośrednim celem Ład polityczny W przygotowanie wstępnej wersji KP oraz przeprowadzenie konsultacji zaangażowani byli przedstawiciele właściwych resortów, władze lokalne i regionalne, partnerzy społeczni, organizacje pozarządowe i eksperci. Pomimo wysiłku podjętego w celu zachęcenia głównych zainteresowanych stron do wzięcia udziału w procesie wydaje się, że KP nadal pozostaje poza szeroką debatą publiczną. KPD obejmuje pewne działania mające na celu usprawnienie komunikacji pomiędzy głównymi zainteresowanymi stronami, lecz wyzwaniem pozostaje opracowanie mechanizmów zacieśniania współpracy między różnymi szczeblami władzy. Widać postęp w angażowaniu we współpracę organizacji pozarządowych, a KPD uwzględnia liczne inicjatywy promujące taką współpracę. Planuje się rozwój jednolitego systemu monitorowania postępów w dziedzinie włączenia społecznego; chodzi zwłaszcza o zapewnienie zaangażowania regionalnych obserwatoriów włączenia społecznego przez władze regionalne. 3. EMERYTURY I RENTY 3.1. Główne trendy Ustawowy system emerytalno-rentowy składa się z dwóch elementów, przy czym obydwa mają charakter obowiązkowy i powszechny (istnieją też specjalne systemy dla rolników i niektórych urzędników takich jak personel wojskowy, funkcjonariusze policji, sędziowie oraz prokuratorzy): są to system repartycyjny oparty na zasadzie nominalnej zdefiniowanej składki, administrowany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), oraz system kapitałowy zarządzany przez niezależne prywatne instytucje inwestycyjne (otwarte fundusze emerytalne OFE), nadzorowane przez państwo. Kryzys finansowy spowodował wyraźny spadek wartości aktywów OFE, co może szczególnie dotknąć niewielką grupę osób, które wkrótce przejdą na emeryturę. Zjawisku temu towarzyszy pogorszenie społecznej percepcji OFE, i może ono poskutkować znaczącym zmniejszeniem się liczby osób chętnych do otwierania dobrowolnych indywidualnych kont emerytalnych.

7 Emerytura ustawowa opiera się na zasadzie zdefiniowanej składki, a jej wysokość jest zależna od kapitału zgromadzonego w ZUS i OFE oraz średniego dalszego trwania życia dla obu płci w momencie przejścia na emeryturę. System ustawowy jest finansowany ze składek emerytalnych (składka wynosi 19,52% wynagrodzenia brutto) pobieranych przez ZUS i dzielonych pomiędzy system oparty na nominalnej zdefiniowanej składce oraz ustawowy system kapitałowy (ZUS przekazuje OFE 7,3% wynagrodzenia brutto). Oprócz tego pobierane są dodatkowe składki na ubezpieczenie rentowe (10% wynagrodzenia brutto w drugiej połowie 2007 r. i 6% od 2008 r.). Ustawowy wiek emerytalny to 65 lat dla mężczyzn i 60 lat dla kobiet, lecz efektywny wiek emerytalny pozostaje znacznie niższy w 2007 r. wynosił on 57,5 roku dla kobiet i 61,4 roku dla mężczyzn. W 2005 r. wskaźnik ubóstwa osób w wieku powyżej 65 lat należał do najniższych w UE (8%), lecz dla kobiet (9%) pozostawał wyższy niż dla mężczyzn (6%). Zgodnie ze statystykami w zakresie dochodów i warunków życia (SILC) z 2007 r. zagregowana stopa zastąpienia wynosiła 0,58 (średnia UE-25: 0,49). Od 2004 r. ponad 915 tysięcy osób otworzyło dobrowolne indywidualne konta emerytalne, które umożliwiają gromadzenie zwolnionych z podatku oszczędności uzupełniających przyszłą emeryturę Kluczowe wyzwania i priorytety Przewidywania AWG (Grupy Roboczej ds. starzenia się społeczeństw) na 2005 r. wskazują na znaczny spadek wydatków publicznych na emerytury z poziomu 13,9% do 8,0% PKB w latach (po uwzględnieniu obowiązkowego filaru kapitałowego w 2050 r. wydatki na emerytury zmaleją do 9,3% PKB). Niemniej jednak obliczenia wskazują, że filar repartycyjny pozostanie deficytowy aż do połowy lat trzydziestych XXI w. ze względu na koszty przejścia na nowy system. Przewidywania ISG (Podgrupy ds. wskaźników) dotyczące teoretycznej stopy zastąpienia netto wskazują na jej stopniowy spadek (o 19 punktów procentowych do 2046 r.), chyba że proporcje między długością okresu zatrudnienia a długością okresu emerytalnego ulegną poprawie. Spadek ten jest jednym z największych spośród krajów UE. Aby utrzymać w przyszłości adekwatność świadczeń emerytalnych, rząd musi promować gromadzenie dodatkowych oszczędności emerytalnych oraz zachęcić większą liczbę osób do dłuższej pracy. Zgodnie z przewidywaniami profil demograficzny Polski będzie się zbliżał do średniej dla UE. Oczekuje się, że do 2050 r. wskaźnik obciążenia demograficznego wzrośnie z obecnego poziomu 19% do ponad 55%. Wskaźnik zatrudnienia wśród pracowników starszego pokolenia jest jednym z najniższych w UE-27, zwłaszcza w przypadku kobiet (19,4% według danych z 2007 r.). Ponadto reformy rolniczego systemu emerytalno-rentowego opóźniają się, co skutkuje utrzymaniem ryczałtowych składek, niezwiązanych z uzyskiwanymi dochodami i wymagających znaczących dopłat z budżetu państwa. W obliczu niedawnych obniżek składek, obecnego systemu uprawniającego górników do wcześniejszego przechodzenia na emeryturę oraz wprowadzonych nowych mechanizmów waloryzacji emerytur i rent (poprzez m.in. częściową waloryzację płacową) zagwarantowanie stabilności finansowej systemu emerytalno-rentowego pozostanie wyzwaniem. Ogólne podejście zaprezentowane w KP potwierdza zasadniczo cele określone w poprzednich strategiach i stanowi odpowiedź na wyzwania zidentyfikowane we wspólnym sprawozdaniu z 2007 r. Obejmuje ono wprowadzenie systemu emerytur pomostowych, który ograniczy (obecnie wysoką) liczbę zawodów uprawnionych do wcześniejszego przejścia na emeryturę, jak też reformę systemu emerytalno-rentowego mającą poprawić wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Ponadto istnieją plany opracowania nowych mechanizmów dotyczących

8 rolniczego systemu emerytalno-rentowego, polegających na powiązaniu wysokości składki z uzyskiwanymi dochodami. Obecnie związek między wysokością składki a emeryturą nie jest widoczny, a planowane mechanizmy, jeżeli zostaną prawidłowo skonstruowane i wdrożone, mogą też wywrzeć pozytywny wpływ na regionalny rozrzut wskaźników zatrudnienia oraz restrukturyzację rolnictwa. Wreszcie KP przewiduje dokończenie zamiany oszczędności z funduszy emerytalnych na bezpieczne renty dożywotnie. Działania te będą wspierane przez mechanizmy mające doprowadzić do podwyższenia wskaźnika zatrudnienia w różnych grupach oraz zrównania wieku emerytalnego mężczyzn i kobiet Więcej zatrudnionych i dłuższy okres pracy Planowana reforma systemów wcześniejszego przechodzenia na emeryturę, które stanowią ważną furtkę do wcześniejszego opuszczenia rynku pracy, uległa opóźnieniu, a jeżeli chodzi o system emerytur górniczych, nastąpił powrót do zasad obowiązujących w starym systemie. Choć zaobserwowano pewien wzrost wskaźnika zatrudnienia, pozostaje on we wszystkich grupach wiekowych jednym z najniższych w porównaniu do innych państw członkowskich UE. W 2007 r. wskaźnik ten wynosił 57% (63,6% dla mężczyzn i 50,6% dla kobiet), co nadal lokuje Polskę zdecydowanie poniżej średniej UE (65,4%). W przedziale wiekowym od 55 do 64 lat zaobserwowano bardzo niewielki wzrost (z 28,1% w 2006 r. do 29,7% w 2007 r.), zwłaszcza wśród kobiet (19,4% w 2007 r. wskutek wzrostu o zaledwie 0,4 punktu procentowego w stosunku do roku poprzedniego), z których cztery na pięć nie pracuje. W obliczu starzenia się społeczeństwa wezwanie do zwiększania uczestnictwa w rynku pracy pozostaje aktualne; powinno ono wiązać się z reformą systemów wcześniejszego przechodzenia na emeryturę oraz rolniczego systemu emerytalno-rentowego, który również wpływa na stabilność finansową systemu. Towarzyszyć temu powinny działania zwiększające świadomość społeczną na temat związków między składkami a świadczeniami. Rząd jest świadomy tej sytuacji i oprócz planowanych zmian systemu emerytalno-rentowego zamierza wdrożyć program Solidarność pokoleń dążący do osiągnięcia celu strategii lizbońskiej w dziedzinie wskaźnika zatrudnienia osób w przedziale wiekowym od 55 do 64 lat. Wzrost wskaźnika zatrudnienia we wszystkich grupach wiekowych jest jednym z głównych celów strategicznych polityki rynku pracy, a KP wiąże potrzebę zwiększenia zatrudnienia wśród osób starszych z celem utrzymania trwałego wzrostu gospodarczego Polski Prywatnie zarządzane programy zabezpieczenia emerytalnego Od czasu przeprowadzonej w 1999 r. reformy OFE stanowią integralną część systemu ubezpieczeniowego. Dysponują one osobnymi aktywami i są zarządzane przez prywatne powszechne towarzystwa emerytalne. Rachunki gotówkowe i papierów wartościowych OFE są obsługiwane przez depozytariuszy (banki), którzy są całkowicie niezależni od towarzystw oraz ich akcjonariuszy. Ustawodawstwo kładzie nacisk na unikanie konfliktów interesów między członkami OFE a akcjonariuszami towarzystw emerytalnych. Większą część portfeli inwestycyjnych OFE stanowią dłużne papiery wartościowe (obligacje i bony skarbowe) emitowane przez Skarb Państwa. Przepisy dotyczące maksymalnego poziomu opłat pobieranych przez OFE stanowią, że do końca 2010 r. opłaty nie mogą przekroczyć 7% składki, a próg ten będzie stopniowo obniżany, osiągając 3,5% w 2014 r. Pierwsze świadczenia emerytalne ze środków zgromadzonych w OFE zostaną wypłacone w 2009 r. W związku z tym rząd niedawno przedłożył parlamentowi ustawę o zasadach wypłaty emerytur kapitałowych, która przewiduje dwa rodzaje wypłat: renty dożywotnie oraz okresowe emerytury kapitałowe (dla kobiet w wieku od 60 do 64 lat). W obliczu niedawnego

9 zdecydowanego spadku wartości aktywów OFE należy pozytywnie ocenić fakt, że rząd rozważa wprowadzenie w obrębie obowiązkowego systemu kapitałowego mechanizmu dostosowania strategii inwestycyjnej do wieku (ryzyko inwestycyjne ulegałoby stopniowemu zmniejszaniu wraz ze zbliżaniem się wieku emerytalnego). Należy wziąć pod uwagę obowiązkowy charakter dostosowania strategii do wieku Minimalny dochód gwarantowany osób starszych Gwarantowana emerytura minimalna jest wypłacana w razie, gdy całkowita kwota emerytury wypłacanej w ramach systemu ustawowego jest niższa od określonej przepisami emerytury minimalnej (wynoszącej 56% minimalnego wynagrodzenia). W latach emerytura minimalna wynosiła około 23% średniego wynagrodzenia. Najubożsi emeryci mogą również korzystać z zasiłków socjalnych przyznawanych w ramach systemu pomocy społecznej. Rząd, wraz z partnerami społecznymi, podejmie starania na rzecz wypracowania mechanizmów gwarantujących, że emerytury będą w wystarczającym stopniu zapobiegać ryzyku ubóstwa wśród osób starszych. Obecnie wpływ transferów socjalnych na ograniczenie ubóstwa jest znaczący, zwłaszcza wśród mężczyzn z wieku powyżej 65 lat, w przypadku których ryzyko ubóstwa zmniejsza się o około 30% (w przypadku kobiet jest to około 25%). Zagregowana stopa zastąpienia jest powyżej średniej dla UE, a ryzyko ubóstwa wśród osób starszych jest znacznie mniejsze niż w przypadku populacji w wieku poniżej 65 lat, jednak dla kobiet jest o około jedną trzecią wyższe niż dla mężczyzn. Niedawno wprowadzono częściową waloryzację płacową. Niemniej, w związku z przewidywanym spadkiem teoretycznej stopy zastąpienia, adekwatność świadczeń emerytalnych może w przyszłości stać się problemem, zwłaszcza dla pracowników, których kariera zawodowa jest krótka, przede wszystkim kobiet. Tak więc rząd musi zachęcić większą liczbę osób do dłuższej pracy oraz promować gromadzenie dodatkowych oszczędności emerytalnych. Ponadto zrównanie ustawowego wieku emerytalnego mężczyzn i kobiet pomogłoby w zniwelowaniu różnicy między płciami w zakresie uprawnień emerytalno-rentowych oraz przyczyniłoby się do zwiększenia wskaźnika zatrudnienia Informacja i przejrzystość Każdy ubezpieczony otrzymuje corocznie informacje dotyczące składek zgromadzonych na rachunkach w ZUS i OFE; system ten ma zostać rozszerzony o dodatkowe informacje na temat wartości przyszłych emerytur. Ten ujednolicony system informacyjny przyczynia się do podniesienia świadomości obywateli w zakresie ich przyszłych dochodów i pomaga zaplanować inne sposoby oszczędzania (np. otwarcie dobrowolnego rachunku emerytalnego). Planowane ustanowienie nowej instytucji ma umożliwić regularne prognozowanie wpływów i wydatków systemu emerytalno-rentowego oraz zarządzanie emeryturami kapitałowymi w ramach systemu. 4. OPIEKA ZDROWOTNA I OPIEKA DŁUGOTERMINOWA 4.1. Opieka zdrowotna Sytuacja zdrowotna i opis systemu System obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego zarządzany przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) i jego 16 oddziałów wojewódzkich zapewnia osobom ubezpieczonym powszechną ochronę (istnieje też wykaz świadczeń wyłączonych). Podstawowa opieka

10 zdrowotna jest świadczona przez prywatne praktyki indywidualne i grupowe, prywatne kliniki oraz publiczne jednostki służby zdrowia. Lekarze rodzinni pełnią rolę ogniw poprzedzających opiekę specjalistyczną i szpitalną. Specjalistyczna opieka ambulatoryjna opiera się na prywatnych praktykach lekarskich lub wyspecjalizowanych poradniach. Opieka szpitalna jest zapewniana w głównej mierze przez szpitale publiczne. System jest finansowany przede wszystkim ze składek ubezpieczeniowych, natomiast opieka nad pewnymi grupami ludności (np. bezrobotnymi) jest finansowana z budżetu państwa, budżetów wojewódzkich, gminnych i lokalnych. Prywatne dobrowolne (uzupełniające) ubezpieczenia należą do rzadkości, lecz widoczna jest tendencja wzrostowa w tym zakresie. Niektóre firmy oferują swoim pracownikom pakiety ubezpieczeń od następstw nieszczęśliwych wypadków i ubezpieczeń zdrowotnych (dotyczy to głównie opieki ambulatoryjnej). Narodowa Strategia Zdrowia ma zapewnić do 2013 r. lepszą promocję zdrowia i zdrowego stylu życia, zwiększenie skuteczności świadczeń, poprawę jakości świadczeń w stosunku do nakładów oraz zredukowanie różnicy w sytuacji zdrowotnej w porównaniu ze średnią w UE. Od 2006 r. sytuacja w zakresie reformy polityki ochrony zdrowia nie uległa poprawie, chociaż wdrożono niektóre planowane działania, np. usprawniono system ratownictwa medycznego. Nie wprowadzono jeszcze nowego ustawodawstwa dotyczącego reform systemu opieki zdrowotnej. W związku z możliwością pracy poza Polską występują narastające niedobory personelu medycznego (konkretnych specjalizacji). Średnie trwanie życia nadal rośnie, lecz polskie wskaźniki (75,3 roku) są wciąż należą do najgorszych w UE, zwłaszcza w przypadku mężczyzn (70,9 roku) Dostępność Pomimo wysokiego odsetka ludności objętego opieką i szerokiego zasięgu świadczeń istnieją znaczne różnice regionalne w dostępności opieki (brak specjalistów z niektórych dziedzin oraz sprzętu), a co za tym idzie w dostępie do opieki zdrowotnej. Rosnąca liczba prywatnych szpitali nie poprawia sytuacji w znaczący sposób, gdyż jako placówki komercyjne są one zlokalizowane na obszarach bogatszych i lepiej rozwiniętych. Poziom niezaspokojonych (zdaniem badanych) własnych potrzeb w zakresie opieki medycznej jest trzykrotnie wyższy od średniej UE. Pacjenci ponoszą wysokie opłaty dodatkowe (w 2006 r. było to 25,6% całkowitych wydatków zdrowotnych) związane z współpłatnością i korzystaniem z usług sektora prywatnego, co ma niekorzystny wpływ na słabsze grupy społeczne. Listy oczekujących i czas oczekiwania na niektóre świadczenia są zbyt długie. Wynikiem tego jest ograniczony dostęp do opieki zdrowotnej, który zmusza pacjentów do zwracania się ku sektorowi prywatnemu, gdzie ponoszą pełne koszty opieki. Liczba lekarzy pierwszego kontaktu jest na tle UE dosyć niska, a system zarządzania listami oczekujących jest nieefektywny. Władze planują opracować listę gwarantowanych świadczeń zdrowotnych objętych systemem publicznych ubezpieczeń zdrowotnych oraz wprowadzić nowe systemy ubezpieczeń obejmujące dodatkowe, niegwarantowane świadczenia. Rezultatem tego będzie większa ochrona i dodatkowe środki dla systemu. Planowane są dalsze działania mające usprawnić funkcjonowanie ogólnokrajowego systemu ratownictwa medycznego. Rząd zamierza również wprowadzić nowe modele zarządzania placówkami służby zdrowia, by poprawić stabilność ekonomiczną i usprawnić udzielanie świadczeń. Wśród dodatkowych działań mających zwiększyć dostępność można wymienić opracowanie lepszego systemu informacji zdrowotnej.

11 Jakość Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia (CMJOZ) zapewnia niezależną akredytację w oparciu o podany do publicznej wiadomości zestaw norm. Wymagania w zakresie jakości, krajowe wytyczne i normy mają zostać przygotowane na podstawie niezależnych ekspertyz. Dodatkowe działania obejmują opracowanie lepszego systemu oceny świadczeń. Wzrośnie wykorzystanie oceny technologii, co doprowadzi do opartego na faktach kontraktowania świadczeń Stabilność Całkowite nakłady na opiekę zdrowotną (6,2% PKB, czyli 910 USD per capita według parytetu siły nabywczej w 2006 r.) są niskie w porównaniu do innych państw członkowskich UE. Realne nakłady per capita z czasem wzrosły. Publiczne nakłady na opiekę zdrowotną stanowią około 70%, a prywatne około 30% nakładów na opiekę zdrowotną ogółem (2006 r.). Zgodnie z przewidywaniami KPG/KE z 2006 r. nakłady na publiczną opiekę zdrowotną wzrosną do 2050 r. o 1,4 punktu procentowego PKB w związku ze starzeniem się społeczeństwa. Zwiększony popyt na świadczenia zdrowotne pogarsza stabilność finansową systemu, wpływając na wysoki, choć stale malejący stopień zadłużenia podmiotów oferujących opiekę zdrowotną. Aby pozyskać dodatkowe finansowanie, wysokość składki na NFZ podwyższono z 7,5% w 2000 r. do 9% w 2007 r. Trwają prace nad zapewnieniem dodatkowego finansowania dla systemu opieki zdrowotnej. Ponadto podejmowane są działania na rzecz poprawy skuteczności i efektywności świadczeń, na przykład ustanowienie nowych zasad zarządzania placówkami służby zdrowia oraz reforma systemu ubezpieczeń zdrowotnych. Łączna liczba łóżek opieki krótkoterminowej spadła w ostatnich latach. Konieczna jest dalsza restrukturyzacja: należy usprawnić podstawową opiekę zdrowotną i zwiększyć liczbę wizyt ambulatoryjnych w stosunku do niepotrzebnej i kosztownej opieki specjalistycznej oraz szpitalnej. Jeżeli chodzi o kadry, liczba personelu medycznego jest niska: problemem, któremu należy zaradzić, jest zwłaszcza stały spadek liczby lekarzy zatrudnionych w jednostkach służby zdrowia na 100 tysięcy mieszkańców (z 229 w 2003 r. do 199 w 2005 r.) oraz nadal niska liczba personelu pielęgniarskiego. Wynagrodzenia są niskie, chociaż aby przeciwdziałać odchodzeniu personelu, władze rozpoczęły proces ich podwyższania. Ponadto, w związku z niedoborami lekarzy konkretnych specjalizacji (zwłaszcza anestezjologów i specjalistów z zakresu intensywnej terapii), należy zwrócić większą uwagę na szkolenie i kształcenie personelu medycznego (działania takie mają być finansowane przez EFS). KP kładzie także nacisk na wczesne rozpoznanie i leczenie chorób nowotworowych. Inwestycje w nowoczesny sprzęt, w połączeniu z pomocą EFRR w zakresie finansowania, mają zapewnić właściwy poziom opieki Opieka długoterminowa Opis systemu System opieki długoterminowej działa zarówno w sektorze opieki zdrowotnej, jak i pomocy społecznej. W ramach powszechnej ochrony ubezpieczeniowej pacjenci mogą być objęci opieką długoterminową w oddziałach stacjonarnych lub zakładach pielęgnacyjnych albo też opieką domową. Świadczenia w tym zakresie na rzecz grup o niższych dochodach mogą być także udzielane w ośrodkach pomocy społecznej. Opieka jest finansowana przez NFZ, natomiast pacjenci częściowo pokrywają (w ramach współpłatności) koszty wyżywienia i zakwaterowania. Opiekę dla słabszych grup społecznych, osób z poważnymi problemami i dotkniętych chorobami przewlekłymi finansuje w zależności od dochodów budżet centralny.

12 Dostępność Pomoc społeczną zapewniają domy pomocy społecznej, które opłacają dodatkowe koszty opieki zdrowotnej niepokrywane przez NFZ. Władze lokalne weryfikują spełnienie warunków otrzymania pomocy społecznej. Dokonują one sprawdzenia środków utrzymania ze względu na wielkość i dochód gospodarstwa domowego, porównując następnie te wartości z kosztami opieki zdrowotnej. Dostrzegalny jest wzrost udziału instytucji niepublicznych, zwłaszcza w zakresie opieki paliatywnej, jak też zwiększanie się świadomości społecznej w dziedzinie problemów związanych z opieką długoterminową. Ze względu na rosnące zapotrzebowanie na opiekę długoterminową zakres i dostępność tego typu świadczeń uważa się za niewystarczające. Chociaż liczba ośrodków opieki długoterminowej i paliatywnej w większości regionów wzrosła, ich rozmieszczenie na terenie kraju jest nadal nierównomierne, a czas oczekiwania w poszczególnych regionach znacząco się różni. Jednym z wyzwań w zakresie opieki długoterminowej w Polsce jest zapewnienie wykwalifikowanego personelu, w związku z czym stworzono nowy zawód opiekuna medycznego, a pierwsi opiekuni podjęli już pracę Jakość W związku z wnioskami z niedawnych (2007 r.) kontroli przeprowadzonych przez administrację centralną rząd planuje zwiększyć nacisk na monitorowanie świadczeń zapewnianych przez placówki opieki długoterminowej. Przygotowywane są odpowiednie zmiany w ustawodawstwie. Kwestia jakości jest również ściśle powiązana z wprowadzeniem kursów w zakresie opieki paliatywnej do programów studiów medycznych oraz szkoleń dla pielęgniarek Długoterminowa stabilność Zgodnie z przewidywaniami KPG/KE z 2006 r. nakłady na opiekę długoterminową wzrosną do 2050 r. o 0,1 punktu procentowego PKB w związku ze starzeniem się społeczeństwa. Niedobory finansowe zwiększają ryzyko, że rosnące zapotrzebowanie na opiekę, typowe dla starzejącego się społeczeństwa, nie zostanie zaspokojone. W pewnej mierze problemy te rozwiąże wprowadzane obowiązkowe ubezpieczenie pielęgnacyjne, które zapewni dodatkowe środki na finansowanie systemu. Wyzwaniem pozostaje zwiększenie liczby personelu medycznego i pielęgniarskiego oraz rozwój infrastruktury socjalnej na obszarach wiejskich. 5. WYZWANIA NA PRZYSZŁOŚĆ Popieranie aktywnej integracji poprzez zmniejszanie nierówności w systemie kształcenia, wdrażanie aktywnych instrumentów rynku pracy, zwłaszcza dla osób niepełnosprawnych, kobiet i starszych pracowników, wdrożenie polityk mających na celu zapewnienie, że praca stanie się opłacalna dla odbiorców różnych form transferów socjalnych, a także zapewnienie usług społecznych niezbędnych dla wspierania integracji na rynku pracy, zwłaszcza dla rodzin wielodzietnych. Dalsze wzmacnianie potencjału administracyjnego instytucji pomocy społecznej i rynku pracy, większa koncentracja na rozwoju mechanizmów usprawniających koordynację polityki i działań na różnych szczeblach oraz pomiędzy różnymi zainteresowanymi stronami.

13 Kontynuowanie reform systemu emerytalno-rentowego (zwłaszcza rolniczego i rent inwalidzkich) oraz rozważenie zrównania wieku emerytalnego mężczyzn i kobiet w celu rozwiązania problemu przyszłej różnicy między płciami w zakresie uprawnień emerytalnorentowych, przy jednoczesnym zwiększaniu wskaźnika zatrudnienia starszych pracowników oraz osób niepełnosprawnych i promowaniu gromadzenia dodatkowych oszczędności emerytalnych. Rewizja obowiązkowego systemu kapitałowego poprzez finalizację podstaw prawnych dla zamiany oszczędności z funduszy emerytalnych na bezpieczne renty dożywotnie oraz zapewnienie dostosowania przez otwarte fundusze emerytalne poziomu ryzyka inwestycyjnego do wieku beneficjenta w celu zagwarantowania zasobów zapewniających adekwatność świadczeń emerytalnych. Zapewnienie równego i lepszego dostępu do opieki zdrowotnej oraz długoterminowej poprzez zmniejszenie różnic regionalnych w ich świadczeniu (dotyczy to zwłaszcza podstawowej opieki zdrowotnej), zaradzenie kwestiom bezpośredniego obciążenia pacjentów kosztami opieki i długiego czasu oczekiwania poprzez zwiększenie nakładów na publiczną opiekę zdrowotną celem rozwiązania problemu niedofinansowania, przeciwdziałanie niedoborom personelu medycznego oraz usprawnienie zakupu usług medycznych i administrowania jednostkami zamawiającymi. Poprawa efektywności systemu poprzez usprawnienie podstawowej opieki zdrowotnej i opieki ambulatoryjnej oraz zwiększenie liczby zabiegów przeprowadzanych w trybie dziennym w stosunku do opieki szpitalnej, jak też opracowanie jasnych ogólnokrajowych wytycznych i norm mających na celu ocenę jakości świadczeń w zakresie opieki zdrowotnej oraz długoterminowej.

14 6. TABELA: WSKAŹNIKI PODSTAWOWE I KONTEKSTOWE 1. Employment and growth Employment rate Unemployment rate GDP GDP per (% of population) (% of labour force) growth capita** rate * Total Male Female Total Male Female ,3 48, ,0 61,2 48,9 24,5 28, ,1 14,4 18,1 35, ,6 51, ,8 58,9 46,8 22,5 27, ,7 16,6 19,1 36,9 2008f 5,0 54, ,0 63,6 50,6 n.a. 29, ,6 9 10,4 21,7 Eurostat * Growth rate of GDP at constant prices (2000) - year to year % change; ** GDP per capita in PPS (EU27=100); f: forecast 2. Demography and health Eurostat Male Female Male Female Male Female Eurostat Long-term care * including administrative costs 4. Social inclusion and pensions adequacy (Eurostat) At-risk-of-poverty rate Poverty Income Anchored risk gap inequalities at-risk of poverty SILC Children Children Total - fixed 2005 Total Total S80/S threshold Total , b Male Female People living in jobless households Long Term unemployment rate Early school-leavers Children % of people aged 18-59* % of people aged % of people aged Total Total Male Female Total Male Female Total Male Female 2001 n.a. 13,8 12,9 14, ,4 6 9, n.a. n.a. n.a n.a. 15,8 14,8 16, ,3 9, ,7 7,7 3, ,5 11,6 10,4 12, ,9 4,6 5, ,4 3,6 *: excluding students; i: change in methodology; b: break in series SILC 2007 Total Male Female SILC 2007 Total Male Female Relative income of 65+ 1,04 1,12 0,99 Aggregate replacement ratio 0,58 0,64 0,57 Change in theoretical replacement rates ( ) - source ISG Change in TRR in percentage points ( ) Assumptions Net Gross replacement rate Coverage rate (%) Contribution rates Total Life expectancy at birth Total Eurostat Life expectancy at 65 Statutory pensions Type of statutory scheme* Healthy life expectancy at birth Occup. & voluntary pensions Type of suppl. scheme** Infant mortality rate (2007 instead of 2006) Statutory pensions Occupational and voluntary pensions Statutory pensions (or Social Security) Occupational & voluntary pensions Estimate of Assumption current (2002) NDC/DC / - 77 / 36,9 / - * (DB: Defined Benefits; NDC: Notional Defined Contributions; DC: Defined Contributions); ** (DB/DC) WHO - OECD EPC-AWG Eurostat Total health exp %GDP Public health Exp % of THE* ,7 76,4 12,9 16,5 n.a n.a 13, ,5 72,9 27, ,6 78,0 13,6 17,5 n.a n.a 8, ,5 70,0 30, , ,9 79,7 14,5 18,8 58,2 62,5 6, ,2 69,9 25, ,3 s: Eurostat estimate; p: provisional *THE: Total Health Expenditures 3. Expenditure and sustainability Social protection expenditure (Esspros) - by function, % of total benefits Age-related projection of expenditure (AWG) (2008) Total Sickness Expenditure (% of GDP) Old age Family Housing Old age expenditure* (% health ployment and Unem- Level in 2004 and changes since 2004 and and and social Disability dependency survivors children exclusion ratio Total social Public Health of GDP) care Eurostat expend. pensions care 1995 n.a. n.a. n.a. n.a. n.a. n.a. n.a ,9 23,7 13,9 4,1 0, ,7 55,3 19,6 4,6 5,0 1,5 14, ,0 20,2-2,6 0,3 0, ,2 61,2 20,4 3,0 4,4 1,8 9, ,0 14,4-4,7 1,0 0, ,7 13,7-5,9 1,4 0,1 Out-ofpocket payments % of THE EU-SILC Unmet need for health care % of pop