Recenzja pracy doktorskiej Język muzyczny dwóch sonat na skrzypce i fortepian Krzysztofa Pendereckiego mgr. Łukasza Chrzęszczyka

Transkrypt

1 Prof. Eugeniusz Knapik Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach Recenzja pracy doktorskiej Język muzyczny dwóch sonat na skrzypce i fortepian Krzysztofa Pendereckiego mgr. Łukasza Chrzęszczyka w przewodzie doktorskim w dziedzinie sztuk muzycznych w dyscyplinie instrumentalistyka, specjalności gra na fortepianie - kameralistyka sporządzona na zlecenie Rady Wydziału Fortepianu, Klawesynu i Organów Uniwersytetu Muzycznego w Warszawie w związku z Uchwałą Rady z dnia 30 września 2016 roku. Zaproponowana do przewodu w formie nagrania praca doktorska Łukasza Chrzęszczyka jest ciekawą i udaną próbą interpretacji, wspólnie z Martą Kowalczyk, dwóch sonat na skrzypce i fortepian Krzysztofa Pendereckiego. Do nagrania dołączona jest praca teoretyczna będąca próbą opisania języka muzycznego obu utworów kompozytora, reprezentujących zgoła odmienne walory narracyjne i stylistyczne. Odmienność tych dzieł jest charakterystyczna dla drogi twórczej Pendereckiego, a także dla perypetii rozwojowych muzyki drugiej połowy XX wieku. Jest to tym cenniejsze, że wnioskowanie teoretyczne wypływa i znajduje ukorzenienie w żywej interpretacji wykonawcy tej muzyki, której najważniejszym atrybutem jest przeżycie i osobisty kontakt z materią i duchem dzieła. Wydaje się więc, że doktorant porusza się tropem myśli Profesora Mieczysława Tomaszewskiego - autora Interpretacji integralnej dzieła muzycznego, który stwierdza, że: (...) interpretacja dzieła muzycznego bez uprzedniego zadziwienia nad jego odmiennością (..); bez zachwytu ( ); bez przeżycia go całym sobą; ( ); bez uchwycenia dzieła tego

2 sensu; ( ); bez wreszcie zbliżenia się i dotknięcia tajemnicy, którą niekiedy dzieło nam odsłania pozostaje martwa 1. Nieodparte wrażenie kontaktu z nagraniem dowodzi, że oba zaprezentowane dzieła nie są obojętne wykonawcom, a ich odczytanie jest pełne ekspresji i przekonujące pod kątem narracyjnym i logiki budowy napięć formalnych. Spójność praktyki z refleksją teoretyczną możliwa jest więc tylko wtedy, gdy pomiędzy dziełem a jego wykonawcą ujawnia się nić porozumienia, wspólnoty celów i wzajemnego otwarcia. Nie sposób na potrzeby recenzji przewodowej rozpatrywać i oceniać jedynie interpretację partii fortepianu autorstwa Łukasza Chrzęszczyka, z pominięciem co najmniej równorzędnego wkładu włożonego w jej realizację przez skrzypaczkę. Od samego początku współpraca duetu jest nienaganna w każdym aspekcie gry instrumentalnej. Jej naczelną postacią jest zasada dialogowania równorzędnych partnerów z zachowaniem giętkiej frazy, skupionej i zróżnicowanej narracji oraz swobody narracyjnej właściwej szczególnie dla II Sonaty. Owa giętkość muzykowania nigdy jednak nie powoduje odczucia rozmijania się intencji wykonawców, ani nie jest zarzewiem bałaganu rytmicznego i fakturalnego. Swoboda, z jaką grają wykonawcy, pozwala im skupić się na sugestywnym kształtowaniu fraz wyznaczających ekspresję narracji formalnej dzieł. Mam nadzieję, że wysoka ocena prezentacji sonat nie jest jedynie wynikiem realizowanego przez kilka dni w studio nagrania, lecz zostanie potwierdzona w pełni przez wykonawców podczas gry estradowej na żywo. W istocie bowiem to gra estradowa jest prawdziwym i ostatecznym miernikiem poziomu wykonawczego, klasy warsztatu, osobowości i wyobraźni muzyka. Nie ulega jednak żadnej wątpliwości fakt, że gra Łukasza Chrzęszczyka i jego interpretacja sonat na skrzypce i fortepian Krzysztofa Pendereckiego stoi na wysokim poziomie artystycznym. Nienaganna technika umożliwia mu pewną realizację najbardziej skomplikowanych struktur dźwiękowych, zaś wykonanie uderza precyzją rytmiczną i pewnością pianistyczną. Zróżnicowana paleta artykulacji i barw pozwala pianiście na smakowanie wszystkich niuansów bogatej w szczegóły partytury. Mocną stroną wykonania, być może najważniejszą dla odbioru dzieła, jest także umiejętność organizacji czasu muzycznego przez kameralistów. Paleta przebiegów czasowych jest niezwykle bogata od gwałtownych spiętrzeń i maksymalnej ekspresji, po czas zastygły i zatrzymany w narracji. Słuchając nagrania nie sposób nie odnieść wrażenia wspólnoty interpretacyjnej obojga instrumentalistów, dbających o zachowanie wzajemnych powiązań właściwych dla tworzenia 1 Mieczysław Tomaszewski, Muzyka w dialogu ze słowem, Kraków 2003.

3 jednego organizmu, a zarazem niezbędnej autonomii obu partii instrumentalnych. Cecha ta, będąca najbardziej pożądanym wyznacznikiem gry kameralnej, jest w tym nagraniu doznaniem dominującym i dla słuchacza wielce satysfakcjonującym. Część teoretyczna pracy doktorskiej to opis szczegółowych rozwiązań interpretacyjnych dokonanych podczas pracy nad sonatami, a jednocześnie próba analizy języka i materiału muzycznego obu dzieł. Części analityczne dotyczące I i II Sonaty są przedzielone rozdziałem poświęconym nakreśleniu ewolucji muzycznego języka Krzysztofa Pendereckiego na przestrzeni prawie pięćdziesięciu lat dzielących obie sonaty. W części tej doktorant prezentuje stopniową metamorfozę stylu kompozytora, która jego zdaniem, stanowi istotny kontekst dla rozumienia języka II Sonaty: Odniesienie szeregu związanych z jej formalną konstrukcją zagadnień do niektówych z nadrzędnych idei związanych z dorobkiem kompozytora pozwala doszukać się w kompozycji ukrytych niejako wymiarów wzbogacających jej interpretacyjną przestrzeń, a zarazem ukazujących złożoność i ekspresyjny potencjał jej muzycznego języka. Jakkolwiek zamierzenie to wykracza poza ramy ujęte w temacie dysertacji, to stanowi ono przyczynek do prześledzenia drogi jaką przebył pianista, by zrozumieć styl i zinterpretować materiał i koncepcję II Sonaty. Z oczywistych względów opis ten bywa często powierzchowny, utrwalający niepogłębione, utarte i anegdotyczne opinie, posiadające walor bardziej popularyzatorski aniżeli naukowy. Zapewne jednak próba ta pomogła Łukaszowi Chrzęszczykowi w opanowaniu materii muzycznej i rozbudzeniu swej wyobraźni poprzez śledzenie kontekstów i odkrywanie pomysłów twórczych mających swe źródła w innych dziełach kompozytora stworzonych przed II Sonatą. Opis języka muzycznego i drobiazgowa miejscami analiza materiału dźwiękowego sonat skrzypcowych w rozdziale I i III dysertacji, świadczy o głębokiej spostrzegawczości doktoranta i zmyśle porządkowania tworzywa muzycznego. Świadome przypisanie określonych cech materiałowi, logiczne umiejscowienie motywów i fraz, zrozumienie ich pochodzenia, niewątpliwie działa na wyobraźnię zarówno grającego, jak i odbiorcy. W rezultacie pozwala pianiście na świadomą gradację napięć w celu osiągnięcia odpowiedniej ekspresji przebiegów muzycznych oraz na prowadzenie logicznej narracji utworu, której celem nadrzędnym jest konstrukcja formy dzieła. Byłoby dobrze, gdyby każdy wykonawca nie tylko widział nuty przed sobą, ale też rozumiał ich znaczenie, rodowód i ukryty głęboko sens, logikę i kontekst zapisu partyturowego. O tym właśnie możemy się przekonać czytając opis pracy doktorskiej Łukasza Chrzęszczyka. Wprawdzie wnikliwość ta nie jest gwarancją wysokiej jakości wykonania, lecz jest z pewnością niezbędnym warunkiem jego zaistnienia.

4 Dysertacja doktorska napisana jest poprawnym, acz nieco kwiecistym językiem o iście barokowym rodowodzie, zaś długie, wielopiętrowe zdania najczęściej nie pomagają czytelnikowi w zrozumieniu intencji ich autora. Odnoszę wrażenie, że doktorant narzucił sobie realizację zadania niewykonalnego, próbując oddać słowem całe bogactwo barw i ekspresji, wrażeń zmysłowych i przeżyć emocjonalnych, których źródłem jest muzyka. Uczynił to, mimo, iż miał świadomość zagrożenia jakie niesie ze sobą taka praktyka. Na stronie 10 rozprawy autor stwierdza: próby tłumaczenia muzycznegp wyrazu na język słowny niosą jednak ze sobą szereg trudności. Jakkolwiek muzyka ustępuje mowie w dziedzinie portretowania skomplikowanych, abstrakcyjnych zjawisk (?), w kwestii ewokowania nastrojów i wrażeń często wysublimowanych i złożonych niejednokrotnie dalece ją prześciga; wzbudzanie najrozmaitszych emocji i odczuć przychodzi jej z łatwością niedostepną dla werbalnej wypowiedzi. Opis ekspresyjnego oddziaływania kompozycji musi więc stanąć przed wyborem pomiędzy dążeniem do dopasowania swojej skali do możliwości słowa, a próbą nagięcia owych możliwości celem nadążenia za faktyczną intensywnością wyrazu opisywanej materii. (...) drugie z rozwiązań zmusza opisującego do eksploatacji regionów języka sytuujacych się w niebezpiecznie bliskim sąsiedztwie karykatury, (...), zaś, usiłującym go opisać sformułowaniom nie zawsze udaje się unikać flirtu z egzaltacją;... Pomimo świadomości tych zagrożeń, autorowi nie udało ustrzec się w pracy tego, co jest ułudą pokusy transpozycji języka niesemantycznego na pojęciowy. Gdyby było to realne, to moglibyśmy opowiadać o utworach nie zawracając sobie głowy pracą nad ich interpretacją i percepcją. Uwaga ta nie deprecjonuje jednak przedstawionej pracy, ani wysiłku autora włożonego w jej konstrukcję. Jeśli usunąć z niej wszystko to, co jest bliskie flirtowi z egzaltacją, to rozprawa wprawdzie byłaby o połowę chudsza, lecz stałaby się przez to prawdziwą osobistą mapą drogową prowadzącą do rozpoznania istoty konstrukcji sonat Pendereckiego. Łukasz Chrzęszczyk ukończył studia magisterskie w 2014 roku w klasie fortepianu profesora Piotra Palecznego oraz kameralistyki fortepianowej w klasie profesor Mai Nosowskiej na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina. W tym samym roku został zatrudniony na stanowsku asystenta w Katedrze Kameralistyki Fortepianowej w macierzystej uczelni oraz rozpoczął studia doktoranckie tamże. Jest laureatem wielu nagród i wyróżnień na konkursach muzycznych, szczególnie w dziedzinie kameralistyki fortepianowej, w zdecydowanej większości wspólnie z Martą Kowalczyk - współautorką pracy doktorskiej. Od momentu ukończenia studiów koncertuje regularnie w kraju a także za granicą.

5 Biorąc pod uwagę dorobek artystyczny mgr. Łukasza Chrzęszczyka, ze szczególnym uwzględnieniem dzieła artystycznego I i II Sonata na skrzypce i fortepian Krzysztofa Pendereckiego przedstawionego w formie nagrania oraz rozprawy doktorskiej Język muzyczny dwóch sonat na skrzypce i fortepian Krzysztofa Pendereckiego, stwierdzam, że praca doktorska spełnia wymogi Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. (z późniejszymi zmianami) i stanowi istotny wkład w rozwój reprezentowanej przez doktoranta dyscypliny. Tym samym popieram wniosek o nadanie mgr. Łukaszowi Chrzęszcykowi stopnia doktora w dyscyplinie artystycznej instrumentalistyka., w specjalności kameralistyka fortepianowa. Katowice,