2. Ocena dostępności dla pacjenta edukacji zdrowotnej prowadzonej przez farmaceutę według badanych osób.

Transkrypt

1 10. Streszczenie W ostatnich latach obserwuje się silną tendencję do rozwoju roli farmaceuty w systemie ochrony zdrowia. W niektórych krajach rozwiniętych rola farmaceuty, jako przedstawiciela zawodu medycznego zaangażowanego w podnoszenie stanu zdrowia publicznego jest już zdefiniowana i skutecznie implementowana. W polskim systemie ochrony zdrowia zmiany w prawie farmaceutycznym mają na celu również poprawę niezależności zawodowej farmaceutów oraz promowanie opieki farmaceutycznej jako zespołu nowych usług farmaceutycznych dostępnych dla szerokiego kręgu pacjentów. Bardzo ważne, chociaż nadal mało usystematyzowane, są działania zmierzające do pełniejszego wykorzystania potencjału farmaceuty w promowaniu przedsięwzięć z obszaru zdrowia publicznego, w tym promocji zachowań prozdrowotnych oraz profilaktyki pierwotnej i wtórnej chorób. Celem głównym pracy była ocena usług farmaceutycznych w zakresie promocji zdrowia, w tym edukacji zdrowotnej w opinii osób w wieku poprodukcyjnym oraz analiza uwarunkowań demograficzno-społecznych i zdrowotnych tej oceny. Cele szczegółowe były następujące: 1. Ocena rzetelności/niezawodności farmaceuty w zakresie edukacji zdrowotnej według badanych osób. 2. Ocena dostępności dla pacjenta edukacji zdrowotnej prowadzonej przez farmaceutę według badanych osób. 3. Ocena komunikatywności dla pacjenta edukacji zdrowotnej prowadzonej przez farmaceutę według badanych osób. 4. Ocena wrażliwości i uprzejmości farmaceuty dla pacjenta podczas edukacji zdrowotnej według badanych osób. 5. Ocena ważności dla pacjenta edukacji zdrowotnej prowadzonej przez farmaceutę według badanych osób. 6. Ocena skuteczności edukacji zdrowotnej prowadzonej przez farmaceutów według badanych osób. 7. Analiza ocen rzetelności, dostępności, komunikatywności, wrażliwości i uprzejmości, ważności i skuteczności edukacji zdrowotnej prowadzonej przez farmaceutę według:

2 cech demograficzno-społecznych, samooceny stanu zdrowia, stylu życia, umiejscowienia kontroli zdrowia u badanych osób. 8. Analiza ocen rzetelności, dostępności, komunikatywności, wrażliwości i uprzejmości, ważności i skuteczności edukacji zdrowotnej prowadzonej przez farmaceutę według kupowania i motywów wyboru leków bez recepty przez badane osoby oraz ich opinii o edukacji zdrowotnej prowadzonej przez farmaceutów. Badanie zostało przeprowadzone w roku Grupę badaną stanowiły osoby w wieku poprodukcyjnym (nie pracujące), powyżej 60 roku życia, korzystające z usług jednej z sieci aptek w Polsce. Do badania zakwalifikowano 712 poprawnie wypełnionych ankiet. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety składający się z trzech części: Część I Stan zdrowia, zachowania zdrowotne i umiejscowienie kontroli zdrowia badanych osób, wykorzystano tu dwie skale standaryzowane: Inwentarz Zachowań Zdrowotnych i Wielowymiarową Skalę Umiejscowienia Kontroli Zdrowia; Część II Rola farmaceuty w ochronie zdrowia publicznego. Ocena usług farmaceutycznych w zakresie promocji zdrowia, w tym edukacji zdrowotnej (opracowanie autorskie); Część III Metryczka. Analizę statystyczną wykonano w statystycznym pakiecie komputerowym STATISTICA. Przyjęto poziom istotności α=0,05. Badane osoby w wieku poprodukcyjnym najlepiej i pozytywnie oceniły ważność dla nich edukacji zdrowotnej prowadzonej przez farmaceutów (średnio na 5,8). Niżej oceniły one wrażliwość i uprzejmość farmaceutów dla pacjentów podczas edukacji zdrowotnej (średnio na 5,4), lecz wynik ten nie różnił się istotnie od środkowego punktu skali, czyli był ani pozytywny ani negatywny. Natomiast niewystarczająco dobrze zostały ocenione przez badanych: skuteczność, niezawodność, dostępność i komunikatywność dla pacjentów edukacji zdrowotnej prowadzonej przez farmaceutów. Trzy podskale ocen farmaceutów w zakresie promocji zdrowia: wiedza o zdrowiu, profilaktyka chorób i pomoc w radzeniu sobie z problemami zdrowotnymi zostały ocenione podobnie jak skale, w skład których podskale wchodziły. Oceny farmaceutów w zakresie promocji zdrowia, dokonane przez badanych, w większości analizowanych skal i podskal, nie zależały istotnie od: płci (z wyjątkiem dostępności edukacji zdrowotnej ogółem i dostępności w zakresie profilaktyki chorób dla pacjentów, prowadzonej przez farmaceutów, które zostały ocenione istotnie lepiej przez badanych mężczyzn niż przez badane kobiety); od stanu cywilnego ankietowanych (z wyjątkiem komunikatywności dla pacjenta edukacji zdrowotnej prowadzonej przez

3 farmaceutów w zakresie pomocy w radzeniu sobie z problemami zdrowotnymi, oraz wrażliwości i uprzejmości farmaceutów dla pacjentów podczas edukacji zdrowotnej w zakresie wiedzy o zdrowiu, które zostały ocenione istotnie lepiej przez badane osoby w związkach małżeńskich niż przez pozostałe osoby); od poziomu wykształcenia (z wyjątkiem dostępności edukacji zdrowotnej ogółem i jej dostępności w zakresie profilaktyki chorób dla pacjentów, prowadzonej przez farmaceutów, a także komunikatywności dla pacjenta edukacji zdrowotnej, prowadzonej przez farmaceutów, w zakresie pomocy w radzeniu sobie z problemami zdrowotnymi, co zostało ocenione istotnie lepiej przez badanych z wykształceniem podstawowym niż przez pozostałych). Nie wykazano zależności między ocenami farmaceutów w zakresie promocji zdrowia a wiekiem, miejscem zamieszkania i charakterem pracy, wykonywanej w przeszłości przez badane osoby w wieku poprodukcyjnym. Skuteczność ogółem i w trzech podskalach skuteczności, a także niezawodność dostępność edukacji zdrowotnej z wiedzy o zdrowiu, prowadzonej przez farmaceutów dla pacjentów, zostały ocenione istotnie lepiej ocenione przez badanych, którzy ocenili swój stan zdrowia jako dobry niż przez tych, którzy ocenili swój stan zdrowia jako zły lub przyzwoity. Wykazano istotne dodatnie liniowe korelacje między nasileniem zachowań zdrowotnych badanych (ogółem oraz w 4 podskalach: prawidłowe nawyki żywieniowe, zachowania profilaktyczne, pozytywne nastawienia psychiczne, praktyki zdrowotne) a ocenami farmaceutów w zakresie promocji zdrowia we wszystkich analizowanych skalach i podskalach. Oznacza to, że im bardziej nasilone zachowania zdrowotne mieli badani, tym także lepiej ocenili oni farmaceutów w zakresie promocji zdrowia. Badani z wysokim ogólnym nasileniem zachowań zdrowotnych, ocenili najlepiej wszystkie skale i podskale ocen farmaceutów w zakresie promocji zdrowia. Badani z przeciętnym ogólnym nasileniem zachowań zdrowotnych, ocenili te skale i podskale trochę niżej, zaś najniżej ocenili je badani z niskim ogólnym nasileniem zachowań zdrowotnych. Wykazano istotne dodatnie liniowe korelacje między nasileniem wewnętrznej kontroli zdrowia, wpływu innych i przypadku na zdrowie a ocenami farmaceutów w zakresie promocji zdrowia we wszystkich skalach i podskalach. Oznacza to, że im silniejszy był wpływ wewnętrznej kontroli, innych i przypadku na zdrowie u ankietowanych, tym lepiej ocenili oni farmaceutów w zakresie promocji zdrowia. Najlepiej wszystkie skale i podskale promocji zdrowia przez farmaceutów zostały ocenione przez badanych o typach powiązań umiejscowienia kontroli zdrowia: silny zewnętrzny, niezróżnicowany silny, pomniejszający

4 wpływ przypadku, pomniejszający wpływ innych, najniżej o typach: silny wewnętrzny, powiększający wpływ przypadku, niezróżnicowany słaby, przeciętnie przez typ powiększający wpływ innych. Badani kupujący leki bez recepty ocenili istotnie lepiej wszystkie skale i podskale ocen farmaceutów w zakresie promocji zdrowia, w porównaniu z badanymi nie kupującymi leków bez recepty. Badani kierujący się tylko poradą farmaceuty przy wyborze leków bez recepty ocenili istotnie najlepiej wszystkie skale i podskale ocen farmaceutów w zakresie promocji zdrowia. Niższe oceny zostały przyznane przez badanych wybierających leki tylko samodzielnie, a najniższe przez badanych, kierujących się tylko wskazaniem lekarza przy wyborze leków bez recepty. Badani, którzy uważali, że farmaceuta powinien prowadzić edukację zdrowotną w aptece, ocenili istotnie lepiej wszystkie skale i podskale ocen farmaceutów w zakresie promocji zdrowi, niż badani, którzy uważali, że farmaceuta nie powinien tego robić lub nie mieli zdania na ten temat. Z przeprowadzonych badań wyciągnięto następujące wnioski: 1. Prowadzenie edukacji zdrowotnej przez farmaceutów jest ważne w ocenie osób w wieku poprodukcyjnym. 2. Osoby w wieku poprodukcyjnym nie były wystarczająco zadowolone z rzetelności/niezawodności, dostępności, komunikatywności i skuteczności dla pacjentów edukacji zdrowotnej prowadzonej przez farmaceutów. 3. Wrażliwość i uprzejmość farmaceutów dla pacjentów podczas edukacji zdrowotnej, zostały przez badanych ocenione neutralnie (ani pozytywnie ani negatywnie). 4. Nie wykazano zależności między cechami demograficzno-społecznymi badanych a prawie wszystkimi ich ocenami ważności, wrażliwości i uprzejmości, rzetelności/niezawodności, dostępności, komunikatywności i skuteczności dla pacjentów edukacji zdrowotnej prowadzonej przez farmaceutów. 5. Ważność, wrażliwość i uprzejmość, rzetelność/niezawodność, dostępność, komunikatywność i skuteczność dla pacjentów edukacji zdrowotnej prowadzonej przez farmaceutów, zostały ocenione przez osoby w wieku poprodukcyjnym: tym lepiej, im większe nasilenie zachowań zdrowotnych wykazywały te osoby; tym lepiej, im silniejszy wpływ na zdrowie miała u tych osób wewnętrzna kontrola, inni i przypadek; istotnie lepiej przez osoby kupujące leki bez recepty niż przez osoby niekupujące leków bez recepty;

5 istotnie lepiej przez osoby uważające, że farmaceuta powinien prowadzić edukację zdrowotną w aptece niż przez osoby nie uważające tak lub nie posiadające zdania na ten temat; najlepiej przez te osoby, które przy wyborze leków bez recepty kierują się tylko poradą farmaceuty, najgorzej przez osoby, które kierują się tylko wskazaniem lekarza przy wyborze leków bez recepty, a średnio przez osoby, które tylko samodzielnie wybierają leki bez recepty. 6. Badane osoby z dobrą samooceną stanu zdrowia, istotnie lepiej oceniły skuteczność edukacji z wiedzy o zdrowiu, profilaktyki chorób, pomocy w radzeniu sobie z problemami zdrowotnymi, a także niezawodność i dostępność edukacji zdrowotnej z wiedzy o zdrowiu, prowadzonej przez farmaceutów dla pacjentów, w porównaniu z osobami ze złą lub średnią samooceną stanu zdrowia. 7. Rola farmaceuty w ochronie zdrowia publicznego w zakresie promocji zdrowia może być znacząca. Należy zatem stwarzać warunki rozwoju niezależności zawodowej farmaceutów oraz promowania opieki farmaceutycznej jako zespołu nowych usług farmaceutycznych dostępnych dla szerokiego kręgu pacjentów. 8. W Polsce potrzebne jest usystematyzowanie działań zmierzających do pełniejszego wykorzystania potencjału farmaceuty w promowaniu przedsięwzięć z obszaru zdrowia publicznego, w tym promocji zachowań prozdrowotnych oraz profilaktyki pierwotnej i wtórnej chorób.

6 11. Summary In recent years, a strong tendency to evolution of the role of a pharmacist in the health care system is observed. In some developed countries, the role of a pharmacist as a representative of the medical professions involved in improving public health is already defined and effectively implemented. In the Polish healthcare system, changes in pharmaceutical law also aim to improve the professional independence of pharmacists and promote pharmaceutical care as a set of new pharmaceutical services available to a wide range of patients. Activities tended to a better use of the pharmacist's potential in promoting the campaigns within the area of public health, including the promotion of pro-health behaviors as well as primary and secondary prevention of the diseases are very important, though still not systematized. The main objective of the study was the assessment of pharmaceutical services in the field of health promotion, including health education in the opinion of people in retirement age as well as analysis of demographic, social and health determinants of this assessment. The detailed objectives were as follow: 1. Assessment of the pharmacist's reliability in the field of health education according to the persons surveyed. 2. Assessment of accessibility of health education for patients conducted by the pharmacist according to the persons surveyed. 3. Assessment of communicativeness for the patient of health education conducted by the pharmacist according to the persons surveyed. 4. Assessment of sensitivity and courtesy of the pharmacist to the patient during health education according to the persons surveyed. 5. Assessment of importance for patient of health education carried out by a pharmacist according to the persons surveyed. 6. Assessment of effectiveness of health education conducted by pharmacists according to the persons surveyed. 7. To analyse whether the assessments of reliability, accessibility, communicativeness, sensitivity and courtesy, importance and effectiveness of health education conducted by a pharmacist depend on: - demographic and social characteristics, - self-assessment of health status,

7 - lifestyle, - health locus of control in the persons surveyed. 8. To analyse whether the assessments of reliability, accessibility, communicativeness, sensitivity and courtesy, importance and effectiveness of health education conducted by a pharmacist depend on buying pharmaceutical products and motives for over-thecounter medications selection by the persons surveyed and their opinions on health education conducted by pharmacists. The study was conducted in The study group consisted of people in retirement age (non-working), over 60 years of age, buying medications in pharmacies belonging to one of the pharmacy chains in Poland. 712 correctly filled survey questionnaires were qualified for the study. The research tool was a survey questionnaire consisted of three parts: Part I - health status, health behaviors and health locus of control of the persons surveyed (two standardized scales were used here: Inventory of Health Behaviors and Multidimensional Health Locus of Control Scale); Part II - The role of a pharmacist in the protection of public health. Assessment of pharmaceutical services in the field of health promotion, including health education (author's elaboration); Part III set of demographic questions. Statistical analysis was performed using STATISTICA software. The significance level α=0.05 was assumed. The people in retirement age surveyed in the study evaluated the importance of health education conducted by pharmacists at the best and positively (average score at 5.8). Lower score was rated for sensitivity and courtesy of pharmacists for patients during health education (5.4 score on average), but this result did not differ significantly from the mid-point of the scale, i.e. it was neither positive nor negative. However, the insufficient assessment was found for: effectiveness, reliability, accessibility and communicativeness of health education for patients conducted by pharmacists. Three subscales of pharmacists' ratings in the field of health promotion: health knowledge, disease prevention and help in dealing with health problems were evaluated similarly to scales in which the subscales were included. The assessments of pharmacists in health promotion, made by the respondents, in most of the analyzed scales and subscales, did not depend significantly on: gender (except for the accessibility of health education in general and accessibility in subscale of disease prevention for patients, carried out by pharmacists, which were assessed significantly better by men than by women surveyed); on civil status of the respondents (except for the communicativeness of health education conducted by pharmacists for patient in the subscale of assistance in coping

8 with health problems, and the sensitivity and courtesy of pharmacists for patients during health education in the subscale of health knowledge, which were assessed significantly better by the married respondents than by other people); on educational level (except for the accessibility of health education in general and its accessibility in the subscale of disease prevention for patients, carried out by pharmacists, as well as communicativeness for the patient health education, conducted by pharmacists in the subscale of help in coping with health problems, which was assessed significantly better by respondents with primary education than by others). There was no relationship between the assessments of the pharmacists in the field of health promotion and age, place of residence and the type of work performed in the past by the surveyed persons at retirement age. Overall effectiveness and effectiveness in three subscales, as well as the reliability of health education in the subscale of health knowledge, conducted by pharmacists for patients, were rated significantly better by respondents who assessed their health status as good than those who assessed their health as poor or medium. Significant positive linear correlations between the intensity of health behaviors of the respondents (in total and in 4 subscales: correct nutritional habits, prophylactic behaviors, positive psychological attitudes, health practices) and evaluations of pharmacists in health promotion in all analyzed scales and subscales were found. It means that the more intensive health behaviors the respondents had, the better they assessed the pharmacists in health promotion. The respondents with a high overall intensity of health behaviors, rated all pharmacists' scales and subscales in health promotion the best. The respondents with the medium overall intensity of health behaviors rated the scales and subscales a bit lower, while the lowest were assessed by respondents with a low overall intensity of health behaviors. Significant positive linear correlations between the influence of internal control, powerful others or chance on health and assessments health promotion by pharmacists in all scales and subscales were found. This means that the stronger the influence of internal control, powerful others or chance on health in the respondents, the better they assessed health promotion by pharmacists. All scales and subscales of health promotion conducted by pharmacists were evaluated the best by the respondents with the following types of health control locus: strong external, undifferentiated strong, diminishing the effect of the chance, diminishing the impact of powerful others, the lowest - by strong internal types, magnifying the effect of the chance, undifferentiated weak, medium - by the type enlarging influence of powerful others.

9 The respondents who bought over-the-counter medications rated pharmacists significantly better in all ratings scales and subscales of health promotion, compared with those who did not buy over-the-counter medications. The respondents who were guided only by the pharmacist's advice on the selection of OTC drugs, rated pharmacists significantly the best in all scales and subscales of health promotion. The lower grades were awarded by the respondents choosing OTC drugs only by themselves, and the lowest by the respondents, guided only by the indication of the doctor in the selection of over-the-counter drugs. The respondents who thought that the pharmacist should conduct health education at the pharmacy, assessed pharmacists significantly better in all the scales and subscales of health promotion, than those who thought that the pharmacist should not do this or had no opinion on the topic. The following conclusions were drawn from the study: 1. The health education conducted by pharmacists is important in the assessment of people at retirement age. 2. People at retirement age were not satisfied enough with reliability, accessibility, communicativeness and effectiveness of health education conducted by pharmacists for patients. 3. Sensitivity and courtesy of pharmacists for patients during health education have been assessed neutrally by the respondents (neither positively nor negatively). 4. There is no correlation between demographic and social characteristics of the respondents and almost all their assessments of importance, sensitivity and courtesy, reliability, accessibility, communicativeness and effectiveness of health education conducted by pharmacists for patients. 5. Importance, sensitivity and courtesy, reliability, accessibility, communicativeness and effectiveness of health education conducted by pharmacists for patients have been assessed by people at retirement age: the better, the greater the intensity of health behaviors was shown by these people; the better, the stronger influence of internal control, powerful others or chance on health; significantly better by people buying over-the-counter medications than by people not buying over-the-counter medications; significantly better by people who think that a pharmacist should conduct health education in a pharmacy than by people who do not think so or have no opinion on the topic;

10 preferably by those who, when choosing over-the-counter medications are guided only by the advice of a pharmacist, the worst by people who are guided only by the doctor's choice and medium by people who choose over-the-counter medications only by themselves. 6. The respondents with good self-assessment of their health status evaluated the effectiveness of education in health knowledge, disease prevention, help in dealing with health problems as well as reliability and accessibility of health education conducted by pharmacists for patients significantly better in comparison to people with poor or medium self-assessment of their health status. 7. The role of a pharmacist in the public health in the field of health promotion can be notable. Therefore, conditions should be created for the development of professional independence of pharmacists and the promotion of pharmaceutical care as a set of new pharmaceutical services available to a wide range of patients. 8. In Poland it is necessary to systematize activities aimed to a more complete use of the pharmacist's potential in promoting public health projects, including the promotion of pro-health behaviors as well as primary and secondary prevention of diseases.