RAO JES Rossii. Próba ekspansji w Polsce

Transkrypt

1 RAO JES Rossii. Próba ekspansji w Polsce Autor: Monika Lewandowska ( Nafta & Gaz Biznes październik 2004) Dyskusja na temat oferty zakupu ZE PAK złożonej przez RAO JES Rosji wzbudziła obawy opinii publicznej o możliwe polityczne i gospodarcze konsekwencje tej transakcji. Z pewnością nie bez wpływu na tę sytuację pozostaje treść polityczno gospodarczych poglądów szefa RAO JES Rossii Anatolija Czubajsa. W marcu br. MSP otrzmało od konsorcjum firm: Triton Holding, RAO JES i OstElectra (zarejestrowana w Niemczech) oficjalną ofertę zakupu 50% akcji Zespołu Elektrowni Pątnów Adamów Konin. Ponieważ ministerstwo jest związane umową prywatyzacyjną z Elektrim SA, która daje tej spółce prawo pierwokupu 50% akcji PAK zainteresowanych skierowano do Elektrimu, jako obecnego inwestora. Aktualnie Elektrim ma 38,86% akcji ZE PAK, skarb państwa 50%, a pozostałe należą do pracowników. Chociaż 10 maja br. MSP i Elektrim SA złożyły wspólną deklarację, że w najbliższej przyszłości nie zamierzają dokonywać żadnych zmian w strukturze właścicielskiej PAK, Krzysztof Popenda prezes Triton Holding wkrótce potem zapowiedział, iż jego firma i rosyjski koncern będą rozmawiać z Elektrimem w sprawie kupna PAK-u. Będą też chciały wspólnie uczestniczyć w przetargach na prywatyzację innych polskich przedsiębiorstw energetycznych. Spółka Triton Holding należy do grupy Larchmont, będącej własnością biznesmena Marka Dochnala. Powstała w związku z prywatyzacją Elektrowni Połaniec, do której Larchmont wprowadził belgijskiego inwestora Tractebel. Według Krzysztofa Popendy prezesa Triton Holding jedna z firm grupy Larchmont była strategicznym doradcą RAO JES przez ponad pół roku przed złożeniem oferty do MSP. Dyskusja na temat oferty zakupu ZE PAK złożonej przez RAO JES Rossii wzbudziła obawy opinii publicznej o możliwe polityczne i gospodarcze konsekwencje tej transakcji. Z pewnością nie bez wpływu na tę sytuację pozostaje treść polityczno gospodarczych poglądów szefa RAO JES Rossii Anatolija Czubajsa. Od września 2003 roku Anatolij Czubajs głosi idee liberalno-imperialne, wzywające do budowy wspólnoty gospodarczo-politycznej państw należących niegdyś do ZSRR. Rosja ma być jej liderem. Według Czubajsa, rolą rządu Rosji jest aktywne popieranie zagranicznej ekspansji rosyjskiego biznesu w zakresie m.in. zakupu aktywów, podejmowania działalności i rozwijania tej już mającej miejsce. Komentatorzy przywołują opinie ekspertów, według których RAO JES jest jedną ze spółek, które pomagają w umacnianiu wpływów politycznych Rosji w sąsiednich państwach. Przytaczają przykład Gruzji, której zależność energetyczna utrudnia negocjacje w sprawie likwidacji dwóch rosyjskich baz wojskowych znajdujących się na jej terytorium. Pikanterii tym informacjom dodają wiadomości przekazywane wśród osób z polskiej branży elektroenergetycznej na temat zamiłowania Anatolija Czubajsa do bizantyńskiego stylu bycia i

2 wykonywania władzy: np. kiedy prezes zarządu spółki przechodzi korytarzem, wszyscy pracownicy muszą pozostawać za zamkniętymi drzwiami. Na zagranicznych rynkach Strategia rozwoju RAO JES na rynkach zagranicznych przewiduje rozwój przedsiębiorstwa w dwóch kierunkach: rozwój sprzedaży i zakup aktywów w państwach sąsiednich (głównie WNP i Skandynawia) w intencji zaopatrywania ich docelowo oraz tworzenia pomostów do dalszej ekspansji. Już w lipcu 2002 r. na podstawie międzyrządowego porozumienia Rosja odpisała 98 mln USD zobowiązań Armenii w zamian za akcje czterech armeńskich przedsiębiorstw. Jednym z nich była konwencjonalna elektrownia w Razdanie, wytwarzająca niemal całość energii pozyskiwanej w ten sposób w Armenii. Nad przepływami finansowymi jedynej armeńskiej atomowej siłowni w Mecamor InterRAO JES przejęło kontrolę we wrześniu 2003 r. Operacja ta była warunkiem ponownego uruchomienia elektrowni, po odmowie dostarczania do niej paliwa przez rosyjską firmę Twel w związku z zadłużeniem zakładu na sumę 38 mln USD. Należność tę uregulowało RAO JES w zamian za prawo do zarządzania przepływem finansowym elektrowni. Ponieważ prywatyzacja siłowni atomowej jest wykluczona przez prawo armeńskie i musi ona pozostać własnością państwową, RAO JES otrzymało w zastaw 5-kaskadową elektrownię wodną Sewan Razdan. Stanie się ona własnością rosyjskiego koncernu jeżeli siłownia w Mecamor nie spłaci w terminie swoich zobowiązań. Obawy W sierpniu 2003 r. RAO Nordic filia RAO JES Rossii zakupiła gruzińskie aktywa amerykańskiej spółki AES Telasi: zakład energetyczny i trzy zaopatrujące go elektrownie w Tbilisi. Już przed tą transakcją do rosyjskiego koncernu należało 50% linii przesyłowych energii w Gruzji. Również w 2003 r. RAO JES zakupiła udziały różnej wielkości w 10 z 27 ukraińskich przedsiębiorstw dystrybucyjnych energii elektrycznej. Spółki te są zlokalizowane na zachodzie kraju, przy granicy z państwami Unii Europejskiej. Ich akcje zostały zakupione na rynku, a zarząd RAO JES zapowiedział kontynuację ekspansji rosyjskiego koncernu na Ukrainie. Tempo akwizycji w roku 2003 i kondycja gospodarcza przejmowanych podmiotów wzbudziły obawy mniejszościowych akcjonariuszy RAO JES Rossii. W grudniu 2003 r. na posiedzeniu rady dyrektorów spółki jej członek Dawid Geovanis,w imieniu tej grupy właścicieli spółki, wezwał zarząd firmy do przedstawienia informacji o kosztach tych operacji, zaprezentowania ich ekonomicznego uzasadnienia i wskazania źródła finansowania zakupów. Zapytał także o wartość, pod którą zostały zaksięgowane oraz do kogo będą należeć, kiedy RAO przestanie istnieć w obecnej formie. Natomiast nie powiodła się próba ekspansji RAO JES na Słowacji we wrześniu br. słowacki minister gospodarki Pawel Rusko ogłosił, że uzna decyzję komisji prywatyzacyjnej, która wybrała ofertę włoskiej grupy ENEL na kupno 66% udziałów głównego producenta prądu na Słowacji Slovenske Elektrarne. Władze słowackie otrzymały trzy oferty zakupu tego przedsiębiorstwa.

3 Złożyły je: włoska firma ENEL (40 mld koron 1,2 mld USD), czeska CEZ (31 mld koron) i RAO JES (19 mld koron). W perspektywie długoterminowej celem RAO JES Rossii jest zakup udziałów w przedsiębiorstwach przesyłu energii w Armenii i Gruzji, skąd dostępne są rynki Iranu i Turcji. Możliwe jest też tworzenie w Armenii i Gruzji bazy pod współpracę z systemami energetycznymi Iranu i Turcji. Polenergia Propozycja zakupu ZE PAK to druga próba podjęcia przez RAO JES Rossii współpracy z polskim przedsiębiorstwem energetycznym. Pierwszą próbę stanowił, wspólny ze spółką Polenergia, eksport do Niemiec mieszaniny droższej energii polskiej i tańszej rosyjskiej. Równe udziały w Polenergii posiadały Polskie Sieci Energetyczne, niemiecka firma Preussen Energia oraz Kulczyk Holding. W tej sprawie z Anatolijem Czubajsem kilkakrotnie spotkał się Janusz Steinhoff, ówczesny wicepremier i minister gospodarki: Był to projekt racjonalny z punktu widzenia polskiej gospodarki mówi Janusz Steinhoff. Przewidywał eksport wyprodukowanej w Polsce energii, co miało znaczenie w czasie trudnej restrukturyzacji górnictwa. Energia była mieszana w stosunku 1/3 rosyjskiej 2/3 polskiej, docelowo wielkość sprzedaży miała wynieść 10 TWh rocznie. Warunkiem osiągnięcia planowanego obrotu była rozbudowa mocy przesyłowych energii na granicy polsko niemieckiej, po stronie niemieckiej. Ten warunek nie został spełniony z powodu zmian właścicielskich, jakie nastąpiły u niemieckiego partnera spółki. Eksport był realizowany od września 2000 r. do roku 2002, w ilości 1 TWh rocznie. Polenergia realizowała 10% obrotu międzynarodowego PSE mówi prof. Krzysztof Żmijewski, Prezes Zarządu PSE w latach Gdyby wielkość sprzedaży osiągnęła 10 terawatogodzin rocznie, stanowiłoby to połowę eksportu polskiej energii. Działalność tej spółki zwiększała sprzedaż zagraniczną energii przez Polskę, ponieważ Polenergia nie została utworzona w celu zastąpienia na rynku innego podmiotu. Inne projekty Poza fazę projektową nie wyszła koncepcja utworzenia Bałtyckiego Pierścienia Elektroenergetycznego, w którym uczestniczyły m.in. PSE i RAO JES Rossii (końcowy raport został opracowany w grudniu 1997r.). Pomyślnie dla losów eksportu energii z Polski do Niemiec nie doszło do realizacji projektu Most Energetyczny Wschód Zachód. Projekt ten wstępnie został zdefiniowany w roku Planowany wówczas most energetyczny to podziemny kabel transmisyjny prądu stałego o napięciu 500 kv i mocy przesyłowej MW, którym miały zostać połączone elektrownie atomowe Rosji (w Smoleńsku) i Litwy (Ignalina), by przez Białoruś i Polskę doprowadzić z nich energię do Niemiec. Wdrożenie tego przedsięwzięcia spowodowało by wyparcie z rynku niemieckiego droższej polskiej energii przez tańszą rosyjską i litewską. Chociaż już zdezaktualizowane, projekty obu powyższych przedsięwzięć pierścienia bałtyckiego i mostu energetycznego nadal znajdują się wśród programów mających zapewnić bezpieczeństwo energetyczne Unii Europejskiej.

4 Rosyjski jeszcze monopolista Monopolistyczne przedsiębiorstwo elektroenergetyczne Rosyjska Spółka Akcyjna Połączone Systemy Energetyczne Rosji (RAO JES Rossii) powstało w roku 1992, jako sukcesor swojego radzieckiego poprzednika Zjednoczonych Systemów Energetycznych. Na mocy prezydenckich dekretów z sierpnia i listopada 1992 r. wszystkie elektrownie w Rosji z wyjątkiem atomowych przydzielono do holdingu RAO JES i regionalnych energetycznych spółek akcyjnych AO- Energo. Stąd do RAO JES należą 73 pionowo zintegrowane regionalne spółki energetyczne w różnym stopniu kontrolowane przez macierzysty holding (od 45 do 100% udziałów) i 44 wielkie państwowe elektrownie (w tym elektrownie wodne). Zakłady te są samodzielnymi podmiotami rosyjskiego rynku energetycznego. RAO JES wytwarza około 70% produkowanej w FR energii elektrycznej (ponad 600 mld kwh) i 32% energii cieplnej (469 Gcal). Pozostałe 30% elektryczności produkują elektrownie dwóch regionalnych spółek energetycznych: Irkuckenergo w obwodzie irkuckim i Tatenergo w Tatarstanie (ponad 15%) oraz elektrownie atomowe (10 14%). Dystrybucja Koncern ten jest też największym w Rosji dystrybutorem energii elektrycznej i cieplnej oraz niemal wyłącznym właścicielem sieci przesyłowych na terenie całego kraju: do RAO JES należy 96% długości sieci energetycznej (3 mln km), w tym 1,75 mln km linii dystrybucyjnych (77%). Za korzystanie z sieci przesyłowej RAO JES Rossii pobiera opłaty abonamentowe od regionalnych AO-Energo i niezależnych odbiorców. Opłaty za transport energii stanowią poważną część dochodów holdingu. W skład struktury RAO JES wchodzi ponadto Federalny Hurtowy Rynek Energii i Mocy (FOREM), który dysponuje nadwyżkami energii wytworzonej w rosyjskich elektrowniach wszystkich typów (cieplnych, wodnych i atomowych) oraz Centralny Zarząd Dyspozytorski (CZD) generalny dyspozytor energii na cały wewnętrzny rynek energetyczny FR. Na potrzeby koncernu pracuje 60 spółek naukowo-badawczych i projektowych. Eksport realizuje spółka RAO JES International. W roku 2003 rosyjski koncern sprzedawał energię do Azerbejdżanu, Białorusi, Gruzji, Kazachstanu, Mołdawi, na Litwę, Łotwę, do Norwegii, Finlandii, Polski, Chin i Mongolii. Sprzedaż zagraniczna RAO JES w roku 2003 wyniosła MWh. Polska w tym czasie sprowadziła z Rosji 489 MWh energii. Akcjonariat Głównym udziałowcem RAO JES Rossii jest państwo (Rosyjski Fundusz Majątku Państwowego RFFI). W posiadaniu zagranicznych osób prawnych znajduje się 34,3% akcji, chociaż zgodnie z prawem wielkość ta nie powinna przekroczyć 25%. Instytucje rosyjskie mają 5% udziałów w RAO JES. Do indywidualnych inwestorów należy 8,2% akcji. Akcjonariusze ci w większości otrzymali swoje walory w roku 1993, w zamian za bony prywatyzacyjne. Wśród rosyjskich osób prawnych posiadaczem największego, przeszło 4 % pakietu, jest Gazprom. Największy pakiet wśród inwestorów zagranicznych 19,96% należy do Bank of New York International Nominees. Pakietem tym głosuje zarząd RAO JES, bowiem zgodnie z ustawodawstwem amerykańskim bank nie uczestniczy w walnych zgromadzeniach swoich klientów. W 15-osobowej radzie dyrektorów holdingu

5 reprezentowane są trzy siły: przedstawiciele państwa (10), elity regionalne (2 osoby), zarząd RAO JES (3 osoby). Reformy Do końca lat 90. RAO JES Rossii, a wcześniej jej Zjednoczone Systemy Energetyczne, stanowiły instrument polityki gospodarczej i społecznej państwa. Ceny energii były regulowane, a ich wysokość często nie pokrywała nawet kosztów produkcji. W dodatku udział gotówki w rozliczeniach za zużycie był minimalny, dominował barter i surrogaty pieniężne. Dlatego RAO JES pozostawała jednym z największych wierzycieli budżetu federalnego. Z drugiej strony do największych dłużników koncernu należały placówki sfery budżetowej, które często nawet nie były wyposażone w liczniki. Reformę RAO JES Rossii, mającą na celu wprowadzenie zasad rynkowych do rosyjskiej energetyki oraz restrukturyzację przedsiębiorstwa, podjął prezes zarządu spółki Anatolij Czubajs, mianowany na to stanowisko w roku Głównymi celami restrukturyzacji koncernu jest wydzielenie trzech niezależnych struktur: produkcyjnej (elektrownie i elektrociepłownie), handlowej i transportowej (sieć). Po zakończeniu transformacji państwo ma utrzymać pełną kontrolę tylko nad częścią transportową oraz dyspozytorską. Pozostałe produkcja i handel mają zostać sprywatyzowane i działać na zasadach konkurencji. W marcu 2003 r. prezydent Władimir Putin podpisał sześć projektów ustaw, na podstawie których taryfy na energię sprzedawaną na rynku krajowym mogłyby być zliberalizowane do 1 lipca 2005 r. RAO JES powinna zostać zlikwidowana do początku 2006 r.