Dlaczego warto postawić na przetwarzanie odpadów biodegradowalnych

Transkrypt

1 Dlaczego warto postawić na przetwarzanie odpadów biodegradowalnych ebooki OCHRONA ŚRODOWISKA

2 PRAWO OCHRONY ŚRODOWISKA WYJĄTKOWE EBOOKI ZA DARMO DLA CIEBIE Jeśli: P P P jesteś specjalistą ds. ochrony środowiska lub specjalistą ds. gospodarowania odpadami osobą oddelegowaną do spraw związanych z ochroną środowiska właścicielem firmy KLIKNIJ i pobierz bezpłatnie e-poradniki!

3 Redaktor prowadząca: Anna Kolasa Menedżer produktu: Mariusz Miętusiewicz Kierownik marketingu i sprzedaży: Julita Lewandowska-Tomasiuk Koordynator produkcji: Mariusz Jezierski Korekta: Zespół Projekt graficzny: Magdalena Huta Skład i łamanie: Studio Raster Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o Warszawa, ul. Łotewska 9a Tel , faks cok@wip.pl NIP: Numer KRS: Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy, Sąd Gospodarczy XIII Wydział Gospodarczy Rejestrowy Wysokość kapitału zakładowego: zł Publikacja chroniona jest prawem autorskim. Przedruk materiałów opublikowanych w publikacji bez zgody wydawcy jest zabroniony. Zakaz nie dotyczy cytowania publikacji z powołaniem się na źródło. Niniejsza publikacja została przygotowana z zachowaniem najwyższej staranności i wykorzystaniem wysokich kwalifikacji, wiedzy i doświadczenia autorów oraz konsultantów. Zaproponowane w publikacji wskazówki, porady i interpretacje dotyczą sytuacji typowych. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji. Publikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko organów i urzędów państwowych. W związku z tym redakcja nie może ponosić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie zawartych w publikacji wskazówek, przykładów, informacji itp. do konkretnych przypadków. 3

4 Rodzaje odpadów biodegradowalnych Kompostowanie jest dobrą alternatywą dla unieszkodliwiania odpadów biodegradowalnych. Dzięki tej metodzie można zmniejszyć ilość składowanych odpadów organicznych i przyczynić się tym samym do poprawy stanu środowiska. Co jeszcze zyskasz, przetwarzając odpady biodegradowalne, jakie rodzaje odpadów się do tego nadają i jakie warunki trzeba spełnić, by móc je w ten sposób wykorzystać? Zgodnie z definicją zawartą w ustawie z 14 grudnia 2012 r. o odpadach odpady biodegradowalne to te, które ulegają rozkładowi tlenowemu lub beztlenowemu przy udziale mikroorganizmów. Odrębną definicją objęta jest węższa grupa odpadów tzw. bioodpady, do których zaliczane są ulegające biodegradacji odpady: z ogrodów i parków, spożywcze i kuchenne, z gospodarstw domowych, z gastronomii, z zakładów zbiorowego żywienia, z jednostek handlu detalicznego, a także porównywalne odpady z zakładów produkujących lub wprowadzających do obrotu żywność. UWAGA! Do bioodpadów nie zaliczają się odpady z rolnictwa i leśnictwa, osady ściekowe, odchody, włókna naturalne ani papier. Ze względu na zbliżone właściwości i morfologię wyróżnia się następujące grupy odpadów biodegradowalnych: odpady kuchenne, odpady pochodzenia roślinnego, odpady pochodzenia zwierzęcego, osady ściekowe. W zależności od źródła i miejsca powstawania odpadów biodegradowalnych można je zaklasyfikować do odpadów komunalnych i innych niż komunalne. Frakcje biodegradowalne w strumieniu odpadów komunalnych, zaliczane do grupy 20 katalogu odpadów Odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie, to głównie: odpady kuchenne oraz przeterminowane i nieprzydatne do spożycia produkty spożywcze, odpady zielone pochodzące z pielęgnacji terenów zielonych, ogrodów, parków i cmentarzy, papier, tektura, drewno, a także odzież i tekstylia z materiałów naturalnych. Do odpadów z przemysłu i produkcji, czyli odpadów innych niż komunalne, należą: odpady rolno-spożywcze: powstają w gospodarstwach rolnych, ogrodniczych i hodowlanych, cukrowniach, gorzelniach, ubojniach, mleczarniach, chłodniach i innych zakładach zajmujących się produkcją i przetwórstwem żywności. Do tej grupy należą odpady z działalności rolniczej i przetwórczej, a więc m.in.: odpadowa masa roślinna i tkanka zwierzęca, odchody zwierzęce (obornik, gnojówka, gnojowica, pomiot kurzy), produkty nieprzydatne do spożycia i dalszego przetwórstwa, osady z mycia i przygotowywania surowców; odpady z gospodarki leśnej i przemysłu drzewnego, odpady z upraw energetycznych; osady ściekowe z zakładowych oczyszczalni ścieków; odpady opakowaniowe z papieru i tektury, drewna, tekstyliów z włókien naturalnych. Odpady inne niż komunalne to także frakcja biodegradowalna uzyskana w procesie mechanicznej obróbki zmieszanych odpadów komunalnych. Odpady biodegradowalne inne niż komunalne klasyfikowane są w zależności od właściwości i miejsca powstawania przede wszystkim do niżej wymienionych grup z katalogu odpadów: 02 Odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywności; 03 Odpady z przetwórstwa drewna oraz produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury; 04 Odpady z przemysłu skórzanego, futrzarskiego i tekstylnego; 15 Odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nieujęte w innych grupach; 4

5 16 Odpady nieujęte w innych grupach; 19 Odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych. Właściwości odpadów biodegradowalnych Skład oraz ilość odpadów biodegradowalnych zależą od miejsca ich powstawania. W przypadku odpadów komunalnych duże znaczenie ma poziom zurbanizowania danego obszaru, model konsumpcji i zamożność lokalnej społeczności. Z danych zawartych w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami wynika, że ilość zbieranych odpadów biodegradowalnych stale rośnie i stanowi ok. 50% całkowitego strumienia odpadów komunalnych. Właściwości odpadów poprzemysłowych zależą od rodzaju produkcji, zastosowanych technologii oraz surowców. Odpady te, z uwagi na cykliczność procesów produkcji stosowanych w wielu gałęziach przemysłu, charakteryzują się okresowością powstawania. Odpady ulegające biodegradacji są odpadami pochodzenia organicznego. Stanowią stałe lub płynne masy zawierające ponad 50% składników organicznych w odniesieniu do suchej masy. Wysoka zawartość materii organicznej, a także duża ilość makro- i mikroskładników w odpadach biodegradowalnych decydują o ich potencjale nawozowym. Z drugiej strony jednak obecność łatwo rozkładalnych substancji organicznych powoduje podatność odpadów na zagniwanie oraz wydzielanie odorów. Potencjał w odpadach i przeszkody na drodze do jego wykorzystania Przetwarzanie odpadów biodegradowalnych przynosi korzyści nie tylko środowiskowe, ale również finansowe. Podmiot prowadzący instalację do recyklingu organicznego może zarobić na sprzedaży produktów recyklingu (biogazu lub nawozu), a także zaoszczędzić na opłatach za zagospodarowanie odpadów (tzw. opłaty na bramie). Ale czy to faktycznie takie proste? Konieczność zagospodarowania odpadów biodegradowalnych, które ze względu na swoje specyficzne cechy i właściwości są materiałem uciążliwym i trudnym do przerobu, stanowi obecnie poważne problemy środowiskowe, techniczno- -ekonomiczne oraz prawne. Nierównomierne tempo rozwoju procesów produkcji w przemyśle i rolnictwie w porównaniu do technologii przetwarzania odpadów skutkuje ciągłym wzrostem ilości produkowanych odpadów, w tym odpadów organicznych, z czego większość jest unieszkodliwiana przez składowanie. Taki sposób postępowania z odpadami biodegradowalnymi uniemożliwia wykorzystanie ich energetycznego i nawozowego potencjału, a przede wszystkim stwarza zagrożenie dla środowiska naturalnego. Dlatego kluczową kwestią jest spojrzenie na odpady jak na wartościowy produkt możliwy do przetworzenia i ponownego wykorzystania. Szukanie nowych rozwiązań w gospodarce odpadowej spowodowane jest także zaostrzeniem przepisów prawnych dotyczących składowania odpadów biodegradowalnych. Prognozy wskazują, że istniejąca tendencja wzrostowa w zakresie masy wytwarzanych odpadów będzie w najbliższej przyszłości ulegać nasileniu. Wciąż nierozwiązaną kwestią jest też efektywne zorganizowanie systemu selektywnej zbiórki odpadów biodegradowalnych. Selektywna zbiórka odpadów kluczem do sukcesu Duże znaczenie dla efektywności systemu zagospodarowania odpadów ulegających biodegradacji ma sposób zbiórki tych odpadów. Dlaczego? Bo tylko z czystego surowca można wyprodukować wartościowy kompost przy jednoczesnym zoptymalizowaniu nakładów inwestycyjnych. Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminie, do obowiązków gminy należy ustanowienie selektywnego zbierania odpadów komunalnych, obejmującego co najmniej frakcje odpadów takie jak: papier, metal, tworzywa sztuczne, szkła, opakowania wielomateriałowe, odpady ulegające biodegradacji, w tym odpady opakowaniowe ulegające biodegradacji. Do obowiązków gminy nie należy prowadzenie selektywnej zbiórki, a jedynie stworzenie odpowiednich warunków niezbędnych do wypełnienia ustawowych obowiązków przez właścicieli nieruchomości. Istotną rolę w zorganizowaniu 5

6 systemu selektywnej zbiórki pełni regulamin określający szczegółowe zasady utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, będący aktem prawa miejscowego. Stacjonarny PSZOK Władze gminy muszą utworzyć co najmniej jeden stacjonarny punkt selektywnej zbiórki odpadów (PSZOK), a także zorganizować odbieranie odpadów komunalnych z terenów nieruchomości zamieszkałych przez mieszkańców. Selektywna zbiórka, czyli taka, która obejmuje tylko odpady o podobnych właściwościach i cechach, ułatwia dalsze procesy przetwarzania, a także stanowi podstawę racjonalnego systemu gospodarki odpadami. UWAGA! Najbardziej efektywną, lecz trudną do praktycznego wdrożenia metodą prowadzenia systemu selektywnej zbiórki odpadów jest tzw. zbiórka u źródła. Polega na odbieraniu wstępnie posegregowanych odpadów bezpośrednio z gospodarstw domowych. Umożliwia to rozdzielenie odpadów biodegradowalnych i mineralnych od surowców wtórnych i pozwala na uzyskanie czystych frakcji odpadów gotowych do dalszej przeróbki. Przekazywanie odpadów biodegradowalnych do RIPOK Artykuł 9e ustawy UCPG wskazuje, że: odpady komunalne zebrane selektywnie mamy obowiązek przekazywać do instalacji odzysku i unieszkodliwiania odpadów zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami, a odpady zmieszane i zielone do regionalnej instalacji przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK). Obowiązki te dotyczą jedynie odpadów odbieranych od właścicieli nieruchomości. Istnieją trzy możliwości pozbycia się odpadów zielonych z terenu działki: selektywne gromadzenie i przekazanie zgodnie z harmonogramem odbioru odpadów właściwym dla danej gminy, przekazanie do PSZOK-u, kompostowanie w przydomowym kompostowniku. Zgodnie z art. 31 ust. 7 ustawy o odpadach nie wolno spalać pozostałości roślinnych (a więc odpadów zielonych) poza instalacjami i urządzeniami, jeżeli są objęte obowiązkiem selektywnego zbierania. Niezgodne z prawem jest więc spalanie liści i gałęzi powstających np. podczas prac pielęgnacyjnych na działkach. Niezastosowanie się do tego zakazu grozi karą grzywny. UWAGA! Jeżeli odpady zielone wytwarzane są przez podmiot niebędący właścicielem nieruchomości (np. firmę prowadzącą usługi w zakresie utrzymania porządku na gminnych terenach zielonych), to nie ma obowiązku przekazywania ich do RIPOK, chyba że regulamin utrzymania czystości i porządku stanowi inaczej. Od 1 lipca 2017 r. nowe zasady selektywnego zbierania odpadów Żeby można było w wyniku segregowania odpadów uzyskać lepsze surowce, ministerstwo środowiska przygotowało rozporządzenie, które ma wprowadzić nowe zasady selektywnej zbiórki odpadów. Według nowego rozporządzenia odpady trzeba będzie zbierać w pojemnikach lub workach w czterech kolorach. O tym, jakie odpady należy wrzucać do pojemników, będą informowały ich kolory i napisy, a więc: odpady z papieru i tektury trzeba będzie wrzucać do niebieskich pojemników, odpady ze szkła do zielonych pojemników, odpady metali, tworzyw sztucznych oraz opakowań wielomateriałowych do żółtych pojemników, odpady ulegające biodegradacji, ze szczególnym uwzględnieniem bioodpadów, do brązowych pojemników. UWAGA! Jeżeli odpady ze szkła będą zbierane w podziale na szkło bezbarwne i kolorowe, szkło bezbarwne trzeba będzie wrzucać do pojemników koloru białego oznaczonych napisem Szkło bezbarwne, a szkło kolorowe do pojemników koloru zielonego oznaczonych napisem Szkło kolorowe. Dwa warunki, by wywiązać się z obowiązku Zgodnie z nowymi przepisami wymóg selektywnego zbierania odpadów będzie spełniony, jeżeli: 6

7 na terenie gminy selektywnie zbierane frakcje odpadów zbierane są w opisany wyżej sposób, w miejscu ich wytworzenia i na terenach przeznaczonych do użytku publicznego; pojemniki oraz worki zapewnią zabezpieczenie odpadów przed pogorszeniem jakości zbieranej frakcji odpadów dla przyszłych procesów ich przetwarzania. Rozporządzenie wejdzie w życie 1 lipca 2017 r., ale przewidziano okresy przejściowe, w związku z czym jednolity system selektywnego zbierania odpadów zacznie obowiązywać dopiero od połowy 2021 roku. SZKŁO METALE I TWORZYWA SZTUCZNE PAPIER BIO Ile czasu na wdrożenie przepisów? Gminy będą miały pięć lat na dostosowanie kolorystyki pojemników. Przez ten czas będzie można używać pojemników w dotychczasowych kolorach. Trzeba je jednak będzie do końca stycznia 2018 roku oznakować odpowiednimi napisami oznaczającymi określone frakcje odpadów. Zawarte przez gminy przed 1 lipca 2017 r. (a więc przed wejściem nowego rozporządzenia) umowy na odbieranie lub na odbieranie i zagospodarowanie odpadów, określające inny sposób realizacji selektywnego zbierania odpadów (np. dwu- lub trzypojemnikowy), będą ważne do połowy 2021 roku. Redukowanie ilości bioodpadów to priorytet System gospodarki odpadami ulegającymi biodegradacji powinien opierać się przede wszystkim na redukcji ilości powstających odpadów. Jak to osiągnąć? Ustawa o odpadach, implementując zapisy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE w sprawie odpadów oraz uchylającej niektóre dyrektywy (Dz.U. L 312 z 22 listopada 2008 r.), definiuje w art. 17 hierarchię metod postępowania z odpadami: 1. Zapobieganie powstawaniu odpadów. 2. Przygotowanie do ponownego użycia. 3. Recykling. 4. Inne procesy odzysku. 5. Unieszkodliwianie. Priorytetową kwestią, którą należy uwzględnić zarówno w zakresie prawodawstwa i polityki, jak i w bezpośrednich działaniach gospodarowania odpadami, jest ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko oraz optymalizacja wykorzystania surowców. W przypadku odpadów biodegradowalnych ich powstawanie można ograniczyć m.in. poprzez: wdrażanie czystych, bezodpadowych technologii w przemyśle i produkcji oraz prowadzenie działań zmierzających do redukcji wytwarzania odpadów kuchennych w gospodarstwach domowych. Ograniczenie powstawania bioodpadów można osiągnąć poprzez edukację ekologiczną skutkującą wzrostem poziomu świadomości społecznej oraz zmianą codziennych nawyków dotyczących konsumpcji żywności. Prewencja może polegać także na użyciu technik dystrybucji ograniczających ilość zmarnowanej żywności, np. poprzez przekazanie ich osobom potrzebującym (w przypadku żywności zdatnej do spożycia) lub w dalszej kolejności zwierzętom. Wśród metod zagospodarowania i przetwarzania biodegradowalnych odpadów dominować powinno ich ponowne wykorzystanie, prowadzone bez wstępnego przetwarzania (przygotowanie do ponownego użycia) lub zmierzające do 7

8 przetworzenia odpadów na produkty, materiały lub substancje wykorzystywane w pierwotnym celu lub innych celach (recykling organiczny). Recykling organiczny należy rozumieć jako tlenową lub beztlenową obróbkę odpadów, prowadzoną w kontrolowanych warunkach, przy użyciu mikroorganizmów. Obecnie w krajach zachodnich prowadzone są badania nad możliwością materiałowego wykorzystania odpadów organicznych, głównie odpadów zielonych, poprzez użycie celulozy w nich zawartej do produkcji bioplastików. Jeśli nie da się zastosować recyklingu, odpady należy poddać innym procesom odzysku (termiczne przekształcanie), a w ostateczności unieszkodliwić poprzez składowanie. Składowanie odpadów organicznych to najmniej pożądany kierunek ich zagospodarowania Konieczność ograniczenia masy składowanych odpadów ulegających organicznemu rozkładowi wynika nie tylko z potrzeby minimalizowania negatywnego oddziaływania na środowisko, ale również z obowiązku wprowadzania unijnych postanowień do prawodawstwa polskiego. Dyrektywa Rady 1999/31/WE z 26 kwietnia 1999 r. zobowiązała państwa członkowskie do ustanowienia strategii mającej na celu zmniejszenie ilości składowanych komunalnych odpadów biodegradowalnych, a także ustaliła obowiązkowe poziomy redukcji: do 2010 roku do 75% całkowitej ilości odpadów biodegradowalnych (według wagi) wytworzonych w 1995 r., do 2013 roku do 50% całkowitej ilości odpadów biodegradowalnych (według wagi) wytworzonych w 1995 r., do 2020 roku do 35% całkowitej ilości odpadów biodegradowalnych (według wagi) wytworzonych w 1995 roku Odpowiedzialność spoczywa na gminie. Zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminie za ograniczenie masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania odpowiadają gminy. Poziomy ograniczenia masy tych odpadów, które gmina ma osiągnąć w poszczególnych latach, zostały określone w rozporządzeniu ministra środowiska z 25 maja 2012 r. w sprawie poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania oraz sposobu obliczania poziomu ograniczania masy tych odpadów. Ponadto, rozporządzenie ministra gospodarki z 16 lipca 2015 r. w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku odpadów danego typu wprowadziło zakaz składowania odpadów o kodach: Ustabilizowane komunalne osady ściekowe, Szlamy z biologicznego oczyszczania ścieków przemysłowych inne niż wymienione w , Szlamy z innego niż biologiczne oczyszczania ścieków przemysłowych inne niż wymienione w , Inne odpady (w tym zmieszane substancje i przedmioty) z mechanicznej obróbki odpadów inne niż wymienione w oraz z grupy 20 Odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie, w których zawartość ogólnego węgla organicznego wynosi powyżej 5% suchej masy, strata przy prażeniu (tj. zawartość materii organicznej) wynosi więcej niż 8% suchej masy lub ciepło spalania jest wyższe od 6 MJ/kg suchej masy. Większość wymienionych odpadów spełnia dwa pierwsze kryteria (dla przykładu, średnia zawartość substancji organicznych w ustabilizowanych osadach ściekowych wynosi 45 55% suchej masy), a więc są wykluczone ze składowania. Ponadto, obowiązuje całkowity zakaz składowania zebranych selektywnie odpadów ulegających biodegradacji. Wymagane poziomy ograniczenia masy odpadów biodegradowalnych (zgodnie z rozporządzeniem ministra środowiska z 25 maja 2012 r.) Rok lipca lipca 2020 Dopuszczalny poziom masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania w stosunku do masy odpadów wytworzonych w 1995 roku [%]

9 Czy spalanie odpadów organicznych jest efektywne? Spalanie organicznych odpadów jest nieefektywne ze względu na wysoką emisję dwutlenku węgla, popiołów, dioksan i furanów (w przypadku obecności źródła chloru), a także z powodu niepełnego wykorzystywania energetycznego potencjału tych odpadów. Przy najczęściej stosowanym termicznym przekształcaniu zmieszanych odpadów wilgotne odpady biodegradowalne, zmniejszając kaloryczność wsadu, często powodują problemy w eksploatacji instalacji przetwarzającej odpady. Proces spalania nie jest samowystarczalny energetycznie, wymaga dostarczenia dużych ilości energii, przez co końcowy bilans energetyczny jest niekorzystny. Spalanie wprawdzie ogranicza ilość odpadów deponowanych, ale nie stanowi kompleksowego rozwiązania problemu zagospodarowania odpadów biodegradowalnych. Alternatywę do spalania może stanowić wykorzystanie odpadów organicznych do produkcji biowęgla w procesie pirolizy, stosowanego np. do remediacji zanieczyszczonych terenów. Jak zagospodarować komunalne osady ściekowe Do odpadów biodegradowalnych zaliczają się także komunalne osady ściekowe. Żeby można było je wykorzystać, muszą być jednak spełnione ściśle określone warunki. Jakie? Komunalne osady ściekowe można wykorzystać: w rolnictwie do nawożenia płodów rolnych, do rekultywacji terenów, w tym gruntów na cele rolne, przy dostosowaniu gruntów do określonych potrzeb wynikających z planów gospodarki odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu, do uprawy roślin nieprzeznaczonych do spożycia i produkcji pasz. Wcześniej jednak muszą być ustabilizowane i odkażone, żeby osiągnąć wymagane parametry dotyczące zawartości metali ciężkich i organizmów chorobotwórczych. Są one określone w rozporządzeniu ministra środowiska z 6 lutego 2015 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych. Obowiązkowe badania jakości osadu ściekowego przeznaczonego do przyrodniczego wykorzystania obejmują ustalenie: odczynu, zawartości suchej masy i substancji organicznej, zawartości azotu ogólnego, w tym amonowego, zawartości fosforu ogólnego, wapnia i magnezu, metali ciężkich (ołowiu, kadmu, rtęci, niklu, cynku, miedzi i chromu), obecności bakterii chorobotwórczych z rodzaju Salmonella, liczby żywych jaj pasożytów jelitowych Ascaris sp., Trichuris sp., Toxocara sp. Uwarunkowana została także jakość gleb, na których mogą być stosowane osady ściekowe, dotycząca zawartości metali ciężkich i ph. Artykuł 96 ustawy o odpadach określa także obszary, na których stosowanie komunalnych osadów ściekowych jest zakazane. Recykling organiczny jaką metodę wybrać Jedną z metod zagospodarowania odpadów biodegradowalnych jest recykling organiczny, czyli kompostowanie lub fermentacja. Czym kierować się przy wyborze metody? Kompostowanie i fermentacja klasyfikowane są jako procesy odzysku R3, polegające na recyklingu lub regeneracji substancji organicznych, które nie są stosowane jako rozpuszczalniki. Oba procesy prowadzą do zredukowania ilości związków organicznych podatnych na niekontrolowany rozkład, wskutek czego zmniejsza się podatność odpadów biodegradowalnych na zagniwanie i wydzielanie gazów odorowych. Następuje także redukcja chorobotwórczych mikroorganizmów. 9

10 Wybór metody Ocena możliwości przyrodniczego wykorzystania odpadów organicznych wymaga kompleksowej analizy ich właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych pod kątem spełnienia kryteriów jakościowych, określonych w przepisach prawnych. Kluczowy jest wybór takiej technologii, która: w jak najmniejszym stopniu będzie wpływać na stan i jakość środowiska, zapewni jak najwyższą efektywność przetwarzania odpadów, a także będzie dostosowana do możliwości i potrzeb użytkowników. Krok pierwszy określenie strumienia odpadów Pierwszym krokiem w opracowaniu koncepcji zagospodarowania odpadów biodegradowalnych jest określenie strumienia odpadów planowanych do przetwarzania. Jakość i ilość odpadów wpływa na wybór metody i technologii recyklingu, a także na efektywność procesu i jakość produktów końcowych. Zarówno przed kompostowaniem, jak i fermentacją odpady mogą wymagać wstępnej obróbki polegającej na sortowaniu, separacji, rozdrabnianiu mechanicznym. Jeżeli odpady zostały zebrane w sposób selektywny, to proces oczyszczania wsadu i usunięcia części niepodatnych na biologiczny rozkład ulega znacznemu uproszczeniu ze względu na wysoką czystość frakcji. W przypadku przetwarzania odpadów kuchennych, żywieniowych i artykułów spożywczych pochodzenia zwierzęcego, które są zaliczane do odpadów podlegających dozorowi weterynaryjnemu (tzw. materiał kategorii 2. i 3.), konieczne jest zastosowanie obróbki cieplnej, zapewniającej właściwy poziom redukcji patogenów. Przygotowanie mieszanki substratów Przed fermentacją lub kompostowaniem konieczne jest przygotowanie mieszanki substratów przeznaczonych do przetwarzania w celu zbilansowania składników, zapewnienia porowatej struktury, wilgotności oraz odczynu. Podczas przygotowywania mieszaniny kompostowej musimy zadbać przede wszystkim o dobranie takich proporcji zmieszania różnego rodzaju odpadów (np. osadów ściekowych i odpadów zielonych), aby uzyskać wilgotność w granicach 40 60% oraz wartość stosunków węgla i azotu (C:N) i węgla do fosforu (C:P) równą odpowiednio 20 30:1 i 100:1. Zalety kofermentacji Do fermentacji odpadów korzystne jest stosowanie tzw. kofermentacji, czyli przetwarzania mieszaniny różnych rodzajów odpadów organicznych. Zalety kofermentacji to: korzystny bilans substancji odżywczych, efektywny rozkład materii organicznej, wydajna produkcja biogazu. UWAGA! Aby ustalić skład mieszanek, musimy wykonać analizy fizykochemiczne planowanych do przetwarzania odpadów, oznaczając zawartość suchej masy, substancji organicznej, węgla organicznego, azotu i niektórych składników mineralnych. Na podstawie wyników wykonanych analiz można: zaplanować moce przerobowe instalacji przetwarzającej odpady biodegradowalne, ustalić parametry procesu, a także wstępnie oszacować jakości i ilości powstających produktów. Technologie kompostowania rodzaje, ich wady i zalety W zależności od sposobu napowietrzania wyróżnia się metody kompostowania statyczne i dynamiczne, natomiast biorąc pod uwagę zastosowany typ reaktora systemy otwarte i zamknięte. Sprawdź, czym się charakteryzują i które z nich są najkorzystniejsze. Podczas eksploatacji instalacji kompostującej odpady należy zadbać o następujące parametry: natlenienie: odpowiednie stężenie tlenu warunkuje obecność mikroorganizmów tlenowych; wilgotność: optymalna wilgotność kompostowanego materiału wynosi 40 60%. Niższe wartości mogą pogorszyć dostępność pożywki dla mikroorganizmów, spowolnić procesy rozkładu i humifikacji, natomiast wyższe ograniczyć przepływ tlenu; 10

11 temperatura: optymalny zakres temperatur dla procesu kompostowania to C, dla higienizacji ok. 60 C; odczyn: odczyn zbliżony do obojętnego stwarza warunki optymalne do rozwoju mikroorganizmów. Kompostowanie pryzmowe statyczne i dynamiczne Kompostowanie statyczne jest nieefektywnym rozwiązaniem ze względu na trudności związane z utrzymaniem odpowiedniego stopnia napowietrzenia pryzmy. Jeśli pryzma ma zbyt duże rozmiary, możliwe jest tworzenie się stref beztlenowych, co z kolei staje się powodem uciążliwości odorowych. Kompostowanie takie przebiega bardzo wolno, wymaga dużej powierzchni, a niemożność pełnej kontroli warunków procesu stwarza duże prawdopodobieństwo powstania kompostu niespełniającego nawozowych kryteriów. Innym rozwiązaniem są statyczne pryzmy napowietrzane mechanicznie w sposób ciśnieniowy lub podciśnieniowy. Warunki procesu mogą być kontrolowane i regulowane w zależności od potrzeb. Przykrycie pryzm mikroporowatym materiałem lub warstwą dojrzałego kompostu zmniejsza straty ciepła i zapewnia równomierne rozprowadzanie tlenu. Kompostowanie dynamiczne, polegające na okresowym przerzucaniu pryzm w celu zapewnienia efektywnej wymiany powietrza wewnątrz pryzmy, zapobiega konsolidacji materiału kompostowanego. Połączenie tych metod pryzmy napowietrzane statycznie z przerzucaniem zapewnia optymalne stężenie tlenu oraz wilgotność, a także jednorodną strukturę materiału i zmniejszone wydzielanie odorów. Wadą kompostowania pryzmowego na otwartej przestrzeni jest: możliwość rozprzestrzeniania się odorów, niebezpieczeństwo przedostania się odcieków do środowiska oraz wpływ warunków atmosferycznych na kompostowany materiał. Z tych względów zaleca się układanie pryzm w zadaszonych halach, a także zainstalowanie systemu wentylacji i oczyszczania powietrza procesowego. Zalety kompostowania reaktorowego Kompostowanie reaktorowe, w porównaniu do pryzmowego, jest procesem przyspieszonym i efektywniejszym. Zapewnia zoptymalizowanie parametrów tlenowych, wilgotnościowych i temperaturowych. Powszechnie stosowane są komory lub kontenery wyposażone w system wymuszonego napowietrzania odpadów i system ujmowania odcieków. Instalacje posiadają często również urządzenia do odzysku ciepła z powietrza odlotowego, biofiltry, zamknięty obieg wód odciekowych. Liczne zalety tego typu rozwiązań dotyczą: zapewnienia optymalnych warunków temperaturowo-wilgotnościowych, zintensyfikowania procesu, skrócenia czasu intensywnego rozkładu związków organicznych, uniezależnienia przebiegu procesu od warunków atmosferycznych, wyeliminowania zagrożeń środowiskowych, zautomatyzowania procesu. Bioreaktory wykorzystywane są w pierwszym, intensywnym etapie kompostowania, trwającym około dwa tygodnie. Następnie z przekompostowanej masy układane są pryzmy, które dojrzewają przez kilka miesięcy. Technologie fermentacji Fermentacja może być prowadzona w warunkach: psychrofilowych (5 25 C), mezofilowych (25 45 C) lub termofilowych (45 60 C). Z uwagi na niską efektywność procesu na ogół nie prowadzi się fermentacji w warunkach psychrofilowych. Wysokie temperatury fermentacji termofilnej zapewniają krótki czas reakcji i pełną higienizację przetwarzanego materiału, ale wysoka energochłonność czyni ten proces kosztownym. Najczęściej stosowana fermentacja mezofilna cechuje się stabilnością procesu przy jednoczesnym wysokim uzysku biogazu. Z uwagi na wilgotność odpadów wyróżnia się metodę: mokrą (do 20% suchej masy) i metodę suchą (20 40% suchej masy). Proces może być jednoetapowy, tj. wszystkie fazy fermentacji zachodzą w jednym zbiorniku (fermentatorze), lub wieloetapowy przy zastosowaniu dwóch reaktorów. Fermentator jest hermetycznym, izolowanym termicznie zbiornikiem, wyposażonym w urządzenia służące do zapewnienia i utrzymania optymalnych warunków fermentacji (mieszadła, elementy grzewcze, 11

12 mierniki poziomu cieczy, temperatury i ph, układ automatyki i sterowania, system monitorowania wskaźników fizyczno-chemicznych). Czas fermentacji to średnio dni. UWAGA! Głównym celem kompostowania jest wytworzenie kompostu produktu, który po spełnieniu kryteriów jakościowych dla nawozów organicznych nie będzie już odpadem. Kompost jako nawóz Duża zawartość związków humusowych i składników pokarmowych warunkuje przydatność kompostu do zwiększania żyzności i zawartości próchnicy glebowej oraz dostarczania makro- i mikroelementów roślinom. Stosowanie kompostu poprawia również strukturę i właściwości gleby, m.in. zdolność zatrzymywania wody, podatność na napowietrzanie, pojemność sorpcyjną i buforową. Ustawa z 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu wprowadza obowiązek uzyskania pozwolenia na wprowadzenie do obrotu kompostów. Warunki rolniczego wykorzystania kompostu jako produktu reguluje rozporządzenie z 18 czerwca 2008 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu, w którym zostały określone szczegółowe wytyczne co do dopuszczalnych wartości zanieczyszczeń w kompoście. Kompost niespełniający nawozowych kryteriów przytoczonego rozporządzenia zostaje zaklasyfikowany jako odpad o kodzie , czyli staje się kompostem nienadającym się do wykorzystania jako produkt i może zostać poddany dalszym procesom odzysku lub unieszkodliwiania. Niestety, bardzo często kompost produkowany na bazie odpadów biodegradowalnych nie spełnia restrykcyjnych wymogów rozporządzenia. Wykorzystanie kompostów może być utrudnione również przez ograniczony rynek zbytu, problemy ze znalezieniem odbiorców i uzyskaniem zgody właściwych organów. Dlatego bardzo ważną kwestią jest sprawdzenie możliwości zastosowania produktu końcowego, m.in. poprzez analizę dostępności i wielkości terenów rolniczych. Poferment Fermentacja metanowa odpadów ulegających biodegradacji prowadzi do uzyskania biogazu oraz pozostałości pofermentacyjnej, która uznawana jest za odpad z podgrupy Odpady z beztlenowego rozkładu odpadów. W stosunku do substratu przeznaczonego do fermentacji materiał pofermentacyjny cechuje się zmniejszoną zawartością substancji organicznej, organizmów chorobotwórczych, związków odorotwórczych, przy jednoczesnej wysokiej zawartości mikro- i makroelementów. Ponad 80% azotu ogólnego w substancji pofermentacyjnej stanowi forma amonowa, która jest łatwo przyswajalna dla roślin. Ze względu na wysokie uwodnienie pofermentu (ok. 95%) często stosuje się separację na frakcję stałą (ok. 25% s.m.) i ciekłą (ok. 3% s.m.). Przefermentowana substancja może również zostać poddana dodatkowej obróbce (kompostowanie, higienizacja), która umożliwi otrzymanie nawozu organicznego, organiczno-mineralnego lub środków poprawiających właściwości gleby, pod warunkiem spełnienia odpowiednich warunków prawnych. Odzysk odpadów w procesie R10 Jednym ze sposobów na zagospodarowanie kompostu niebędącego produktem, a także pofermentu, jest odzysk o kodzie R10, czyli obróbka na powierzchni ziemi. Taka metoda polega na wykorzystywaniu odpadów organicznych w celach użyźniania oraz rekultywacji gruntów. Rozporządzenie ministra środowiska z 20 stycznia 2015 r. w sprawie procesu odzysku R10 określa: rodzaje odpadów biodegradowalnych (w tym osadów ściekowych, odpadów roślinnych, odchodów zwierzęcych, odpadów zielonych, materiału po kompostowaniu i fermentacji) oraz warunki ich stosowania. Przede wszystkim należy ustalić dawkę odpadów dopasowaną do rzeczywistych potrzeb pokarmowych roślin oraz stanu gleby, ponieważ stosowanie odpadów nie może spowodować pogorszenia jakości środowiska. Biogaz jako niekonwencjonalny nośnik energii Ze względu na wysoką wartość opałową biogaz produkt fermentacji, jako niekonwencjonalny nośnik energii i ciepła, ma zastosowanie energetyczne i technologiczne. Skojarzone wytwarzanie energii elektrycznej i cieplnej w układach kogeneracyjnych jest obecnie najbardziej rozpowszechnioną metodą wykorzystania biogazu. Dostarczany do silnika kogeneratora biogaz ulega spaleniu, generując energię 12

13 elektryczną ok. 40% energii chemicznej zawartej w biogazie zostaje przekształcone w energię. Energia cieplna powstaje w wyniku chłodzenia silnika i spalin. Możliwość lokalnego wykorzystania powstającej energii, np. na potrzeby własne biogazowni, zapewnia wysoką efektywność ekonomiczną i energetyczną takiego rozwiązania. Jedną z korzyści stosowania kogeneracji jest zmniejszone zapotrzebowanie na paliwa konwencjonalne, a tym samym niska emisja gazów do atmosfery podczas eksploatacji biogazowni. Dużym ułatwieniem dla wytwórców energii z biogazu jest zwolnienie z obowiązku uzyskania koncesji na wytwarzanie i sprzedaż energii z biogazu. Utrudnieniem natomiast konieczność zastosowania procesów oczyszczania biogazu, do których należy odsiarczanie, suszenie, odwadnianie. Reasumując, najlepszym rozwiązaniem różnorodnych problemów środowiskowych jest naśladowanie naturalnych, samoistnych procesów i reakcji biochemicznych. Przykładem takiego rozwiązania jest fermentacja i kompostowanie procesy stosowane w celu biologicznego rozkładu substancji organicznych znajdujących się w odpadach biodegradowalnych. Sztucznie wytworzone optymalne warunki procesu umożliwiają intensyfikację zachodzących przemian oraz kontrolowanie ich przebiegu. Pozyskiwanie biogazu na drodze przetwarzania odpadów biodegradowalnych w procesie fermentacji beztlenowej w biogazowniach utylizacyjnych jest jednak rozwiązaniem wciąż niedocenianym. Duży problem stanowią wysokie koszty inwestycyjne oraz niedostateczne know-how. Dlatego też konieczne jest prowadzenie działań mających na celu zwiększanie świadomości społeczeństwa, udzielanie wsparcia finansowego dla innowacyjnych przedsięwzięć z zakresu gospodarki odpadami oraz uregulowanie przepisów prawnych dotyczących funkcjonowania biogazowni utylizacyjnych i wykorzystania produktów fermentacji. Wymagania dla procesów kompostowania, fermentacji mechaniczno-biologicznego przetwarzania Uzyskiwanie w instalacjach biologicznego przetwarzania odpadów materiału o pożądanej jakości wymaga prowadzenia procesu w odpowiednich warunkach. Do parametrów procesowych należą m.in. czas trwania procesu, temperatura i sposób napowietrzania w procesach tlenowych. Na jakość uzyskiwanych produktów istotny wpływ mają również rodzaj przetwarzanych odpadów, ich skład materiałowy, właściwości fizyczne i chemiczne oraz stan sanitarny. Klasyfikacja biologicznych procesów przekształcania odpadów wymaga ujednolicenia, gdyż niewłaściwe nazewnictwo procesów prowadzi do licznych nieporozumień dotyczących oczekiwanej jakości produktów tych procesów i ich zaliczenia do produktów lub odpadów. Generalnie procesy biologiczne można podzielić na tlenowe i beztlenowe. Do procesów tlenowych należy tlenowa stabilizacja i kompostowanie, natomiast do procesów beztlenowych fermentacja metanowa. Wprowadzane są także nowe procesy beztlenowe, jak np. fermentacja mlekowa, ale nie mają one jednak jeszcze przemysłowych zastosowań w gospodarce odpadami. Odpady przeznaczone do biologicznego przetwarzania powinny spełniać określone wymagania pod względem składu chemicznego i właściwości fizycznych. Jeśli poszczególne rodzaje odpadów spełniają tylko niektóre z tych wymagań, możliwe jest mieszanie ze sobą różnych odpadów dla uzyskania optymalnego składu przetwarzanej mieszanki oraz uzyskania materiału o odpowiedniej jakości. Parametry jakościowe Mieszanie ze sobą różnych rodzajów odpadów w celu poprawy warunków prowadzenia procesów biologicznych spełnia wymagania ustawy o odpadach. Podstawowe parametry jakościowe odpadów do przetwarzania biologicznego: zawartość substancji organicznej: min. 60% s.m. w procesach kompostowania oraz fermentacji metanowej, jeśli głównym celem procesu jest wytworzenie nawozów organicznych, zawierających substancję organiczną w ilości ponad 30% s.m., min. 40% s.m., gdy celem przetwarzania biologicznego jest wytworzenie środków wspomagających uprawę roślin lub biologiczne unieszkodliwianie odpadów, wilgotność uwodnienie odpadów musi zostać doprowadzone do poziomu optymalnego dla stosowanej technologii przetwarzania (45 60% dla procesów tlenowych maks. 70%, gdy w procesie kompostowania przetwarzane są odpady o stabilnej strukturze, oraz powyżej 60% dla procesów fermentacji suchej i powyżej 85% dla fermentacji mokrej), 13

14 zawartości składników biogennych NPK: generalnie ze względu na przebieg procesów biologicznych konieczne jest zachowanie we wszystkich mieszankach odpadów do biologicznego przetwarzania odpowiednich proporcji węgla organicznego do azotu i fosforu, stąd jako zalecane przyjmuje się wartości C/N ok oraz C/P ok. 100, w przypadku odpadów do wytworzenia nawozów organicznych minimalne zawartości azotu w przetwarzanej mieszaninie nie powinny być mniejsze od 0,3% s.m. (uwzględniając ubytek azotu podczas procesu, zatężanie azotu w produkcie oraz wymaganą minimalną zawartość w nawozie 0,3% s.m.), zawartości fosforu nie powinny być mniejsze od 0,2% s.m. jako P 2 O 5 (gwarancja zachowania w nawozie minimalnej ilości 0,2% s.m. jako P 2 O 5 ), a zawartości potasu nie mniejsze niż 0,2% s.m. jako K 2 O (gwarancja zachowania w nawozie minimalnej zawartości K 2 O 0,2% s.m.). Niezależnie od powyższych zaleceń należy prowadzić monitoring zmian zawartości NPK w odpadach podczas procesu biologicznego i uściślać te wymagania przy uwzględnieniu rodzajów i ilości przetwarzanych odpadów, zawartości metali ciężkich ograniczenie stanowią dopuszczalne zawartości metali w nawozach organicznych i środkach wspomagających uprawę roślin, przy czym należy tu również uwzględnić 1,5 2-krotne zatężanie metali w produkcie w stosunku do ich zawartości w mieszaninie przetwarzanych odpadów. Inne parametry jakościowe odpadów, takie jak stopień rozdrobnienia i granulacja odpadów będą wpływać na jakość materiałów przetworzonych, ale głównie na czas trwania procesu, warunki tlenowe w masie kompostowanej lub stabilizowanej tlenowo, uciążliwość emisji odorów i gazów z instalacji itp. Jako biomasa odpady ulegające biodegradacji mogą być traktowane zarówno wybrane odpady pochodzenia komunalnego, jak i odpady z działalności gospodarczej. Wyprodukowanie kompostów lub fermentatów, które spełnią wymagania dla nawozów organicznych, możliwe jest jednak zasadniczo tylko z odpadów zbieranych selektywnie zarówno komunalnych, jak i z sektora gospodarczego. Jest bardzo trudne, a w zasadzie nie jest możliwe uzyskanie nawozów organicznych ze zmieszanych odpadów komunalnych w instalacjach MBP. Może to być też problematyczne w przypadku przetwarzania osadów ścieków komunalnych wspólnie ze zmieszanymi odpadami komunalnymi, jeżeli osady ściekowe zawierałyby nadmierne ilości metali ciężkich. Na etapie przygotowywania mieszanki do kompostowania lub wsadu do fermentacji, znając składy poszczególnych rodzajów odpadów, należy tak dobrać proporcje składników, aby po zakończeniu procesu, biorąc pod uwagę zmniejszenie masy substancji organicznej średnio o ok. 50% masy początkowej oraz ok. 1,5 2-krotne zatężenie zwiększenie względnej zawartości składników nierozkładalnych (w tym metali ciężkich) zapewnić uzyskanie parametrów wymaganych dla nawozów organicznych lub środków wspomagających uprawę roślin. Wybór technologii przetwarzania odpadów Wybór technologii przetwarzania odpadów w procesach biologicznych jest w zasadzie ograniczony do klasycznych procesów tlenowych i beztlenowych, przy czym po procesie beztlenowym wymagana jest na ogół dodatkowa stabilizacja tlenowa. Nowe instalacje biologicznego przetwarzania w ramach instalacji MBP (służące do unieszkodliwiania odpadów o wydajności powyżej 50 Mg/d) powinny spełniać wymagania najlepszej dostępnej techniki, a instalacje istniejące powinny być do niej dostosowywane. Od instalacji recyklingu organicznego nie wymaga się spełnienia kryteriów najlepszej dostępnej techniki, ale instalacje nowo budowane lub istniejące istotnie zmieniane powinny spełniać wymagania ustawy Prawo ochrony środowiska, co w praktyce oznacza zgodność z wymaganiami najlepszej techniki dla instalacji biologicznych. Kierując się ogólnymi zaleceniami zawartymi w powyższych wymaganiach BAT, a także wynikami badań efektywności przetwarzania odpadów w różnych instalacjach, w tabeli niżej przedstawiamy wymagane minimalne warunki prowadzenia procesów biologicznych i mechaniczno-biologicznych, które zapewniają uzyskanie produktów tych procesów o wymaganych parametrach jakościowych i wymaganym stopniu ustabilizowania w aspekcie dopuszczenia do składowania na składowiskach odpadów. Rodzaj procesu Kompostowanie Minimalne warunki przeprowadzania danego procesu proces dwustopniowy: pierwszy stopień w reaktorze zamkniętym lub w zamkniętej hali, o czasie prowadzenia procesu min. 2 tygodnie (optymalnie 4 tygodnie); zalecany proces kompostowania dynamicznego lub quasi-dynamicznego, drugi stopień czas kompostowania od 10 tygodni do 6 tygodni, łączny czas kompostowania w obydwu stopniach min. 8 tygodni, napowietrzanie wymuszone w pierwszym stopniu, z oczyszczaniem powietrza procesowego, otwarte pryzmy z mechanicznym przerzucaniem w drugim stopniu. 14

15 Rodzaj procesu Fermentacja metanowa i kompostowanie Proces mechaniczno- -biologiczny z tlenową stabilizacją Proces mechaniczno- -biologiczny z beztlenową i tlenową stabilizacją Minimalne warunki przeprowadzania danego procesu Uwaga! Łączny czas kompostowania może zostać skrócony pod warunkiem uzyskania stopnia dojrzałości kompostu. W przypadku kompostowania wyłącznie odpadów zielonych lub ogrodowych dopuszcza się kompostowanie jednostopniowe w otwartych pryzmach, bez wymuszonego napowietrzania, ale z mechanicznym przerzucaniem materiału. Czas trwania tego procesu zależy wyłącznie od spełnienia przez kompost wymagań sanitarnych oraz fizyko-chemicznych, a także osiągnięcia wymaganego stopnia dojrzałości. fermentacja w zakresie mezofilowym przez min. 20 dni, a w zakresie termofilowym min. 12 dni; tlenowa stabilizacja ( kompostowanie ) przefermentowanego materiału przez min. 4 tygodnie, w tym min. 1 tydzień w zamkniętym reaktorze lub hali, z ujmowaniem i oczyszczaniem powietrza procesowego, pozostałe tygodnie w pryzmach z mechanicznym przerzucaniem. mechaniczne sortowanie zmieszanych odpadów komunalnych na frakcje granulometryczne minimum dwie frakcje: odsiew, frakcja wysokokaloryczna; sortowana do wydzielenia części surowców wtórnych przydatnych do recyklingu, pozostałość kierowana do przetwarzania na paliwo zastępcze (paliwo alternatywne) i przekazywana do odzysku energii bądź do spalania w spalarni odpadów komunalnych (w przyszłości po zrealizowaniu programu budowy spalarni), przesiew, kierowany do biologicznej stabilizacji; zalecany proces quasi-dynamiczny, z aktywnym napowietrzaniem, z ujmowaniem i oczyszczaniem powietrza procesowego (zalecane regularne przerzucanie odpadów, z reguły co tydzień, w niektórych przypadkach co 5 dni) przez okres od 8 do 12 tygodni (w tym min. 2 tygodnie w zamkniętym reaktorze lub w hali). mechaniczne sortowanie zmieszanych odpadów komunalnych na frakcje granulometryczne minimum dwie frakcje: odsiew, frakcja wysokokaloryczna; sortowana dla wydzielenia części surowców wtórnych przydatnych do recyklingu, pozostałość kierowana do przetwarzania na paliwo zastępcze ( paliwo alternatywne ) i przekazywana do odzysku energii bądź do spalania w spalarni odpadów komunalnych (w przyszłości po zrealizowaniu programu budowy spalarni), przesiew, kierowany do biologicznej stabilizacji; proces dwustopniowy, w pierwszym stopniu fermentacja mezofilowa lub termofilowa, w drugim stopniu jednostopniowa stabilizacja tlenowa w zamkniętym reaktorze lub hali, z aktywnym napowietrzaniem, z ujmowaniem i oczyszczaniem powietrza procesowego (zaleca się regularne przerzucanie odpadów, z reguły co tydzień, w niektórych przypadkach co 5 dni, przez okres od 2 do 4 tygodni). W instalacjach MBP ukierunkowanych na przygotowanie odpadów do składowania w celu: wydzielenia w przesiewie, poddawanym biologicznej stabilizacji, możliwie maksymalnej ilości składników ulegających biodegradacji, stworzenia możliwości odzysku masy odpadów o potencjalnym charakterze surowców wtórnych lub paliwa alternatywnego oraz zapewnienia sprawnego działania sortowni, zaleca się rozdział strumienia zmieszanych odpadów komunalnych w sortowni na trzy frakcje: frakcję 0 80/100 mm, do której przechodzi ponad 80% odpadów ulegających biodegradacji zawartych w ZOK i z tego względu w całości powinna być poddana stabilizacji biologicznej, po której może być składowana (raczej nie nadaje się do innych celów); frakcja 0 80 mm stanowi 40 60%, a frakcja mm 55 75% masy odpadów poddawanych segregacji; należy w tym miejscu podkreślić, że nie ma sensu wydzielanie frakcji 0 20 mm, bo zawiera ona znaczące ilości odpadów ulegających biodegradacji i nie może być stosowana jako warstwa izolacyjna na składowiskach odpadów; frakcję 80/ /300 mm, która zawiera odpady o potencjalnym charakterze surowców wtórnych nadające się częściowo do recyklingu po wysortowaniu z tej frakcji; stanowi ona 25 40% całej masy odpadów; zawiera 15 20% (w odniesieniu do całej masy) metali i tworzyw sztucznych w różnej postaci oraz 9 14% odpadów wysokokalorycznych; w skrajnym przypadku oba te strumienie można skierować do spalania (po wydzieleniu metali); należy jednak przy tym pamiętać, że odpady wysokokaloryczne nie stanowią wprost paliwa alternatywnego, które może być spalone w cementowni, ale musi być odpowiednio przygotowane (m.in. rozdrobnione, zmieszane z innymi frakcjami odpadowymi, aby zapewnić odpowiednio wysoką wartość kaloryczną, powtarzalnośćm uzyskiwanego materiału i jego odpowiednią ilość), stąd frakcje wysokokaloryczne z kilku sortowni powinny trafiać do zakładu produkującego paliwo alternatywne z odpadów, który zapewni odpowiednią jego jakość i systematyczność dostaw do odbiorcy (np. dla cementowni); frakcję powyżej 300/200 mm, która zawiera głównie tekstylia, drewno, tektury, tworzywa sztuczne itd. (5 10% całej masy odpadów), nadające się częściowo do recyklingu po wysortowaniu z tej frakcji; stanowi ona frakcję wysokokaloryczną; musi być wydzielona, aby nie zakłócać pracy instalacji. Również musi być odpowiednio przygotowana, aby stanowić paliwo alternatywne. Zdolność przetwarzania części biologicznej zakładu mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów powinna być tak dobrana, aby zapewnić przetworzenie całej frakcji 0 80 (lub 0 100) mm. Należy podkreślić, że metody biologiczne nie zapewniają całkowitego rozłożenia (likwidacji) odpadów ulegających biodegradacji. Jednak w przypadku prawidłowego prowadzenia procesu można uzyskać parametry, które w praktyce wielu państw traktuje się jako redukcję 100%. 15

16 PODSTAWA PRAWNA: Ustawa z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. z 2016 r. poz. 250). Ustawa z 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz.U. z 2015 r. poz. 625). Ustawa z 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2013 r. poz. 21). Rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju wsi z 18 czerwca 2008 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz.U. z 2008 r. nr 119, poz. 765). Rozporządzenie ministra środowiska z 25 maja 2012 r. w sprawie poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania oraz sposobu obliczania poziomu ograniczania masy tych odpadów (Dz.U. z 2012 r. poz. 676). Rozporządzenie ministra gospodarki z 16 lipca 2015 r. w sprawie dopuszczania odpadów do składowania na składowiskach (Dz.U. z 2015 r. poz. 1277). Rozporządzenie ministra środowiska z 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. z 2014 r. poz. 1923). Rozporządzenie ministra środowiska z 20 stycznia 2015 r. w sprawie procesu odzysku R10 (Dz.U. z 2015 r. poz. 132). Rozporządzenie ministra środowiska z 6 lutego 2015 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz.U. z 2015 r. poz. 257). Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 z 21 października 2009 r. określające przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi, i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1774/2002 (rozporządzenie o produktach ubocznych pochodzenia zwierzęcego). Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy (Dz.U. L 312 z 22 listopada 2008 r.) Natalia Ziętek specjalista ds. ochrony środowiska w firmie zajmującej się recyklingiem odpadów i doradztwem środowiskowym Joanna Markiewicz radca prawny, konsultant ds. ochrony środowiska 16