6269/17 nj/ds/mak 1 DG B 1C

Transkrypt

1 Rada Unii Europejskiej Bruksela, 20 lutego 2017 r. (OR. en) Międzyinstytucjonalny numer referencyjny: 2016/0397 (COD) 6269/17 SOC 91 EM 61 CODEC 207 NOTA Od: Do: Prezydencja Komitet Stałych Przedstawicieli / Rada Nr dok. Kom.: 15642/16 SOC 812 EM 549 CODEC 1910 Dotyczy: Wniosek dotyczący ROZPORZĄDZENIA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz rozporządzenie (WE) nr 987/2009 dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 (Tekst mający znaczenie dla EOG i Szwajcarii) Delegacje otrzymują w załączeniu notę informacyjną na wyżej wymieniony temat z myślą o posiedzeniu Rady (EPSCO) 3 marca 2017 r. 6269/17 nj/ds/mak 1

2 Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego w UE Dokument do dyskusji sporządzony przez prezydencję Rada EPSCO, 3 marca 2017 r. 13 grudnia 2016 r. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący zmiany pewnych zasad koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego 1 określonych w rozporządzeniach (WE) nr 883/ ( rozporządzenie podstawowe ) i 987/ ( rozporządzenie wykonawcze ). Celem ogólnym wniosku jest kontynuowanie modernizacji tych zasad dzięki uczynieniu ich jaśniejszymi i sprawiedliwszymi oraz poprawa ich egzekwowalności. W szczególności wniosek skupia się na dostępie do świadczeń społecznych w czterech obszarach: (i) świadczenia dla bezrobotnych, (ii) świadczenia z tytułu opieki długoterminowej, (iii) osoby mobilne bierne zawodowo i (iv) świadczenia rodzinne. Komisja proponuje również wzmocnienie przepisów administracyjnych dotyczących koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego dla (v) pracowników delegowanych i wyposażenie organów państw członkowskich w lepsze narzędzia służące radzeniu sobie z potencjalnie szkodliwymi nieuczciwymi praktykami lub nadużyciami. Ku zmodernizowanej koordynacji europejskich systemów zabezpieczenia społecznego Prawo obywateli UE i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i przebywania w dowolnym państwie UE jest zapisane w traktatach unijnych i uważa się je za kamień węgielny integracji europejskiej. Każdy obywatel ma prawo do swobodnego przemieszczania się do innego państwa członkowskiego w celu podjęcia lub poszukiwania pracy oraz do przebywania w tym celu w tym państwie członkowskim. Swobodny przepływ pracowników jest jedną z czterech podstawowych swobód jednolitego rynku, centralnym elementem budowania silniejszej gospodarki unijnej opartej na swobodach gospodarczych, a jednocześnie elementem ochrony praw pracowników COM (2016) 815. Rozporządzenie (WE) nr 883/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, Dz.U. L 166 z , s. 1, sprostowane w Dz.U. L 200 z Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, Dz.U. L 284 z /17 nj/ds/mak 2

3 Swobodny przepływ osób i pracowników nie byłby możliwy bez unijnych przepisów dotyczących koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Każde państwo członkowskie zachowuje kompetencję w zakresie tworzenia i zakresu swoich systemów; krajowe systemy nie podlegają harmonizacji. Przepisy zapewniają pewność prawa obywatelom, do których mają zastosowanie systemy zabezpieczenia społecznego w sytuacjach transgranicznych, dzięki czemu dana osoba nie zostaje pozbawiona ochrony ani nie podlega podwójnemu systemowi w sytuacji transgranicznej. Dzięki zagwarantowaniu prawa do świadczeń z zabezpieczenia społecznego i usunięciu pośrednich przeszkód dla swobodnego przepływu pracowników i usług przepisy te dają przemieszczającym się obywatelom UE rzeczywistą możliwość życia lub pracy w innym państwie. Rzeczywistość społeczna i gospodarcza w państwach członkowskich nieustannie się zmienia. W tym kontekście dostosowanie zasad tak, by odzwierciedlić tę zmienioną sytuację, stało się jednym z kluczowych czynników kształtujących proponowany tekst. Modernizacja ram prawnych powinna prowadzić do większej jasności prawa, bardziej sprawiedliwego i równego podziału obciążeń finansowych między państwa członkowskie oraz prostoty administracyjnej i egzekwowania przepisów. Modernizacja powinna zapewnić równe traktowanie obywateli europejskich ubezpieczonych na mocy krajowego ustawodawstwa dotyczącego zabezpieczenia społecznego oraz znacznie ułatwić wykonywanie przez nich swoich praw przy przemieszczaniu się z jednego państwa członkowskiego do innego. Konieczność zmiany Od wejścia w życie obecnych przepisów w dniu 1 maja 2010 r. znacznie zmienił się kontekst, w którym działają państwa członkowskie. W różnych państwach członkowskich wystąpiły liczne kryzysy, w szczególności kryzys zadłużeniowy, który spowodował dużą presję na budżety krajowe i wydatki socjalne. W rezultacie państwa członkowskie wprowadziły nowe środki do swoich krajowych systemów polityki społecznej, by odpowiedzieć na nowe wzywania i zmiany demograficzne. Ponadto w ostatnich latach Europejski Trybunał Sprawiedliwości wydał kilka wyroków z obszaru systemów zabezpieczenia społecznego, które stanowią istotny wkład w ten zmieniający się kontekst. W niektórych przypadkach brak jasności co do dokładnie sformułowanych praw i obowiązków oraz rozbieżności w interpretacji przepisów podziałały jako bodziec, by zaktualizować istniejące przepisy dotyczące koordynacji. 6269/17 nj/ds/mak 3

4 To, by przepisy były jaśniejsze i łatwiejsze do egzekwowania, leży w interesie zarówno państw członkowskich, jak i obywateli i przedsiębiorstw. Udoskonalone zasady zwiększałyby możliwości i polepszałyby warunki mobilności pracowników i ochronę ich praw, a jednocześnie dostarczałyby władzom krajowym skutecznych narzędzi zwalczania nadużyć i oszustw. Wniosek Komisji (i) Zmiany proponowane w obszarze świadczeń dla bezrobotnych, wzmacniające związek pomiędzy państwem członkowskim, w którym osoba ubezpieczona wpłaca (lub wpłacała) składki do systemu zabezpieczenia społecznego, a obowiązkiem przyznania świadczeń mają na celu ułatwienie swobodnego przepływu osób poszukujących pracy, przy jednoczesnym zapewnieniu zabezpieczeń służących uniknięciu nadmiernego obciążenia dla systemu zabezpieczenia społecznego przyjmującego państwa członkowskiego. Osoby poszukujące pracy będą mogły eksportować swoje świadczenia dla bezrobotnych przez okres co najmniej 6 miesięcy, w przeciwieństwie do obecnego minimalnego okresu, który wynosi 3 miesiące. W opinii Komisji zmiana ta sprawi, że osoby poszukujące pracy będą miały lepszą możliwość jej znalezienia; zmiana ta pomoże też w zaradzeniu bezrobociu i niedopasowaniu umiejętności w całej UE. W przypadku pracowników przygranicznych (pracownicy, którzy mieszkają w jednym kraju, a pracują w innym i wracają do domu przynajmniej raz w tygodniu) za wypłacanie świadczeń dla bezrobotnych odpowiedzialne byłoby państwo członkowskie, w którym pracowali przez ostatnich 12 miesięcy. Stanowi to odzwierciedlenie zasady, że państwo członkowskie, które otrzymało składki, powinno wypłacać świadczenia. Państwo członkowskie może nałożyć wymóg, by dana osoba pracowała przynajmniej przez 3 miesiące na jego terytorium, zanim gdy stanie się bezrobotna będzie mogła ubiegać się o świadczenia dla bezrobotnych, powołując się na wcześniejsze doświadczenia w innym państwie członkowskim. (ii) Wniosek wprowadza nowy rozdział dotyczący koordynacji świadczeń z tytułu opieki długoterminowej. We wniosku ma być zamieszczona definicja opieki długoterminowej i wykaz świadczeń z tego tytułu, zamieszczony w nowym załączniku do rozporządzenia (WE) nr 883/2004. Stworzy to odpowiedni i stabilny system opieki długoterminowej poprzez zapewnienie równego rozkładu obciążeń dla państw członkowskich i zagwarantowanie jasności i przejrzystości dla obywateli, instytucji i innych zainteresowanych stron. 6269/17 nj/ds/mak 4

5 (iii) W oparciu o orzecznictwo ETS we wniosku doprecyzowuje się, że państwa członkowskie mogą podjąć decyzję o nieprzyznawaniu pewnych świadczeń z zabezpieczenia społecznego, by zmobilizować obywateli biernych zawodowo. Oznacza to, że osoby, które nie pracują ani nie szukają aktywnie zatrudnienia, mają prawo legalnego pobytu, zgodnie z dyrektywą pobytową 2004/38/WE, wyłącznie wówczas, gdy posiadają środki utrzymania i pełne ubezpieczenie zdrowotne. Zmiany te wprowadza się po serii wyroków ETS, które nakładają wymóg zmiany rozporządzeń pod względem jasności, przejrzystości i pewności prawa. Państwa członkowskie mogą zdecydować się na ograniczenie w stopniu dopuszczalnym przez dyrektywę 2004/38/WE równego traktowania w przypadku specjalnych nieskładkowych świadczeń pieniężnych, tak jakby były one świadczeniami z pomocy społecznej na mocy tej dyrektywy, i innych świadczeń z zabezpieczenia społecznego, o które ubiegają się obywatele bierni zawodowo. To orzecznictwo, obecnie nieuwzględnione w rozporządzeniu, zakłada, że dostęp do świadczeń dla obywateli biernych zawodowo w przyjmującym państwie członkowskim może zostać uzależniony między innymi od tego, czy ten obywatel posiada prawo legalnego pobytu w tym państwie członkowskim. (iv) Wniosek zawiera również nowe przepisy dotyczące koordynacji świadczeń rodzinnych, które mają zastąpić dochód w okresie wychowywania dziecka; nazywa się je również zasiłkiem wychowawczym. Zasiłki te mają na celu zrekompensować rodzicom utratę dochodu w okresach wychowywania dziecka. W myśl proponowanych zmian takie zasiłki będą traktowane raczej jako indywidualne i osobiste prawa rodzica, a nie świadczenie dla całej rodziny, a zatem państwo członkowskie właściwe w drugiej kolejności będzie miało fakultatywne prawo do odstępstwa od zasad dotyczących zbiegu przepisów i przyznania takich świadczeń w całości uprawnionej osobie. Takie państwa członkowskie zostaną wymienione w załączniku. 6269/17 nj/ds/mak 5

6 (v) Wniosek ma na celu wzmocnienie przepisów administracyjnych dotyczących koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego dla pracowników delegowanych. Celem wniosku jest także poprawa czytelności normy kolizyjnej w zakresie mającego zastosowanie ustawodawstwa oraz związku między rozporządzeniami a dyrektywą 96/71/WE dotyczącą delegowania pracowników w ramach świadczenia usług. Wniosek ten udoskonali przepisy administracyjne regulujące koordynację zabezpieczenia społecznego w zakresie wymiany informacji i weryfikacji statusu ubezpieczenia społecznego pracowników delegowanych celem zapobiegania nieuczciwym praktykom lub nadużyciom. We wniosku przyznaje się również Komisji nowe uprawnienia wykonawcze, zgodnie z art. 291 TFUE, aby opracowała ujednolicone podejście do wydawania, weryfikacji i wycofywania dokumentu przenośnego A1 (zaświadczenia o ustawodawstwie mającym zastosowanie do posiadacza dokumentu). *** W tym kontekście debata powinna pomóc w nadaniu głównych kierunków politycznych w obszarze, którego dotyczą zmiany, z myślą o poprawie koordynacji unijnych przepisów zabezpieczenia społecznego, zwiększeniu jasności prawa, ustanowieniu sprawiedliwego i równego podziału obciążeń pomiędzy państwami członkowskimi oraz uproszczeniu przepisów administracyjnych, tak by było je łatwiej egzekwować. Ministrowie proszeni są o szczegółowe zajęcie się kluczowymi kwestiami, wskazanymi w następujących pytaniach: 1. Trybunał Sprawiedliwości stwierdził jednoznacznie, że swobodny przepływ obywateli wiąże się z prawami i obowiązkami. Wszyscy obywatele UE są uprawnieni do swobodnego przemieszczania się, niezależnie do tego, czy są czynni zawodowo czy nie, ale swobodne przemieszczanie się nie oznacza bezwarunkowego prawa do swobodnego dostępu do systemów zabezpieczenia społecznego innych państw członkowskich. Czy proponowana kodyfikacja najnowszego orzecznictwa dotyczącego dostępu obywateli biernych zawodowo do świadczeń z zabezpieczenia społecznego w przyjmującym państwie członkowskim przyczyni się do zwiększenia jasności prawa? 6269/17 nj/ds/mak 6

7 2. W swoim wniosku Komisja dąży do wzmocnienia współpracy pomiędzy instytucjami i inspektoratami pracy z myślą o zapewnieniu, by władze krajowe miały odpowiednie środki do sprawdzania statusu zabezpieczenia społecznego pracowników delegowanych i innych bardzo mobilnych pracowników i do zwalczania potencjalnie nieuczciwych praktyk lub nadużyć. Czy proponowane zmiany dotyczące dokumentu przenośnego A1 ułatwiają lepsze egzekwowanie obowiązujących przepisów zabezpieczenia społecznego? Jakie inne środki w tym obszarze mogłyby przyczynić się do osiągnięcia tego celu? 3. W ocenie skutków towarzyszącej wnioskowi wskazano kilka problemów, w tym nierównomierny podział obciążeń finansowych, ryzyko utraty ochrony lub ryzyko podwójnych płatności, brak przejrzystości i pewności prawa dla obywateli i instytucji, nierówne traktowanie obywateli w porównywalnych sytuacjach i czynniki zniechęcające do podejmowania lub kontynuowania pracy w innym państwie członkowskim. Czy proponowane zmiany w należyty sposób rozwiązują problemy wskazane w ocenie skutków? Czy są jeszcze inne problemy, których nie uwzględniono we wniosku? 6269/17 nj/ds/mak 7