Przerywanie ciąży. Dzieciobójstwo. Prokreacja. Leczenie paliatywne. Stany terminalne.

Transkrypt

1 Przerywanie ciąży. Dzieciobójstwo. Prokreacja. Leczenie paliatywne. Stany terminalne. TOMASZ JUREK, prof. nadzw. Katedra Medycyny Sądowej, Zakład Prawa Medycznego 2017

2 Konstytucja, będąca postawą systemu prawnego, w art. 38 mówi: Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia. Przed wskazanym w kryteriach doktryny prawnej momentem, nie mamy do czynienia z człowiekiem, któremu przysługuje pełnia praw gwarantowanych konstytucją. KONSTYTUCJA A DEFINICJA CZŁOWIEKA Dla okresu przedurodzeniowego ustawodawca przewidział inny zakres ochrony życia i zdrowia.

3 Dylemat dotyczy początku prawnej ochrony życia. Czy początek ochrony to moment urodzenia? Czy ochrona ta dotyczy też nasciturusa? Nasciturus mający się urodzić - zwrot ten wywodzi się z prawa rzymskiego, gdzie nieurodzony miał warunkową zdolność prawną, mógł dziedziczyć. Jego synonimem jest medyczne określenie płód i mające nieco polityczny wydźwięk dziecko poczęte. czy jest on człowiekiem? czy koniec jego istnienia jest śmiercią?

4 Zapis art. 38 Konstytucji jest kompromisem, jego celem nie jest definiowanie człowieka. W. Skrzydło:... Redakcja tego artykułu to rezultat kompromisu między rzecznikami zagwarantowania życia od chwili poczęcia, aż do naturalnej śmierci, a zwolennikami formuły bardziej ogólnej. (...) szerokie ujmowanie tego prawa, zahaczające o kwestie światopoglądowe, moralne, ideologiczne itd., znacznie wykracza poza materię konstytucyjną. Nie jest celem ustawy zasadniczej rozstrzyganie tego rodzaju kwestii, które są sporne wśród filozofów, lekarzy, przedstawicieli różnych religii i światopoglądów.

5 W. Skrzydło: c.d.... Jej zadaniem jest wprowadzenie zasady ochrony prawnej życia ludzkiego. (...) Artykuł 38 poręcza ochronę życia człowieka, a więc jednostki już narodzonej, a nie tylko poczętej. Tak jest bowiem ten termin rozumiany w medycynie i prawie, w odróżnieniu od szerzej rozumianego pojęcia istota ludzka, którego w danym przepisie nie spotykamy....

6 I z momentem jego oddzielenia się od ciała matki (kryterium przestrzenne) II z chwilą rozpoczęcia samodzielnego oddychania za pomocą płuc (kryterium fizjologiczne) III z momentem rozpoczęcia się porodu (kryterium położnicze) IV w postaci osiągnięcia zdolności do życia poza organizmem matki (kryterium rozwojowe) 6

7 Sygn. akt I KZP 18/06, Sąd Najwyższy Izba Karna, Przewodniczący: Prezes SN Lech Paprzycki po rozpoznaniu przedstawionego na podstawie art k.p.k. przez Sąd Okręgowy w Ł. postanowieniem z dnia 20 kwietnia 2006 r. sygn. akt (...) zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy: Czy ochronie prawnokarnej przewidzianej w art. 160 k.k. podlega zdrowie i życie dziecka już od momentu rozpoczęcia jego porodu, czy też dopiero od momentu oddzielenia dziecka od ciała kobiety lub rozpoczęcia przez dziecko oddychania za pomocą własnych płuc. uchwalił udzielić następującej odpowiedzi: Przedmiotem ochrony przewidzianej w art. 160 k.k. jest życie i zdrowie człowieka od rozpoczęcia porodu (wystąpienia skurczów macicy, dających postęp porodu), a w wypadku operacyjnego zabiegu cesarskiego cięcia kończącego ciążę od podjęcia czynności zmierzających do przeprowadzenia tego zabiegu.

8 Sygn. akt I KZP 13/08, Sąd Najwyższy Izba Karna, Przewodniczący: Prezes SN Lech Paprzycki w sprawie Zenona B. po rozpoznaniu przedstawionego na podstawie art k.p.k. przez Sąd Okręgowy w P., postanowieniem z dnia 1 kwietnia 2008 r., sygn. akt IV Ka 2855/07, zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy: Czy ochronie prawnokarnej przewidzianej w art. 155 k.k. podlega życie dziecka od momentu rozpoczęcia porodu bądź podjęcia czynności zmierzających do przeprowadzenia zabiegu cesarskiego cięcia kończącego ciążę, czy też od momentu, gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej? postanowił odmówić podjęcia uchwały

9 Sygn. akt I KZP 13/08, Sąd Najwyższy Izba Karna, Przewodniczący: Prezes SN Lech Paprzycki w sprawie Zenona B. Sąd w pogłębionym wywodzie uzasadnienia wyraził pogląd, że pełna prawnokarna ochrona zdrowia i życia przysługuje dziecku nienarodzonemu od: rozpoczęcia porodu (naturalnego) w wypadku operacyjnego zabiegu cięcia cesarskiego kończącego ciążę na żądanie kobiety ciężarnej od podjęcia pierwszej czynności medycznej bezpośrednio zmierzającej do przeprowadzenia takiego zabiegu w wypadku konieczności medycznej przeprowadzenia zabiegu cięcia cesarskiego lub innego alternatywnego zakończenia ciąży od zaistnienia medycznych przesłanek takiej konieczności

10 Uznając, że życie jest fundamentalnym dobrem człowieka, a troska o życie i zdrowie należy do podstawowych obowiązków państwa, społeczeństwa i obywatela; uznając prawo każdego do odpowiedzialnego decydowania o posiadaniu dzieci oraz prawo dostępu do informacji, edukacji, poradnictwa i środków umożliwiających korzystanie z tego prawa, stanowi się, co następuje: Art. 1. Prawo do życia podlega ochronie, w tym również w fazie prenatalnej w granicach określonych w ustawie. USTAWA O PLANOWANIU RODZINY, OCHRONIE PŁODU LUDZKIEGO I WARUNKACH DOPUSZCZALNOŚCI PRZERYWANIA CIĄŻY (Dz.U. 1993, 17, 78 z póź. zm.) (preambuła zmieniona przez ustawę z dnia Dz.U ) ART. 152, 153 i 157A KODEKSU KARNEGO

11 tekst pierwotny Dz.U Art Każda istota ludzka ma od chwili poczęcia przyrodzone prawo do życia. 2. Życie i zdrowie dziecka od chwili jego poczęcia pozostają pod ochroną prawa. zmiana Dz.U art. 1 USTAWA O PLANOWANIU RODZINY, OCHRONIE PŁODU LUDZKIEGO I WARUNKACH DOPUSZCZALNOŚCI PRZERYWANIA CIĄŻY (Dz.U. z 1993 r nr 17, poz. 78 z póź. zm.) Art. 1. Prawo do życia podlega ochronie, w tym również w fazie prenatalnej w granicach określonych w ustawie.

12 tekst pierwotny Dz.U Art Organy administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego, w zakresie swoich kompetencji określonych w przepisach szczególnych, są obowiązane do zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej w szczególności poprzez: 1) opiekę medyczną nad dzieckiem poczętym i jego matką, zmiana Dz.U art. 1 Art (3) Organy administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego, w zakresie swoich kompetencji określonych w przepisach szczególnych, są obowiązane do zapewnienia kobietom w ciąży opieki medycznej, socjalnej i prawnej w szczególności poprzez: 1) opiekę prenatalną nad płodem oraz opiekę medyczną nad kobietą w ciąży, USTAWA O PLANOWANIU RODZINY, OCHRONIE PŁODU LUDZKIEGO I WARUNKACH DOPUSZCZALNOŚCI PRZERYWANIA CIĄŻY (Dz.U. z 1993 r nr 17, poz. 78 z póź. zm.)

13 Art. 4a. 1. Przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy: 1)ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej, 2)badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu, 3)zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego 4) kobieta ciężarna znajduje się w ciężkich warunkach życiowych lub trudnej sytuacji osobistej. zmiana Dz.U art. 1 USTAWA O PLANOWANIU RODZINY, OCHRONIE PŁODU LUDZKIEGO I WARUNKACH DOPUSZCZALNOŚCI PRZERYWANIA CIĄŻY (Dz.U. z 1993 r nr 17, poz. 78 z póź. zm.)

14 Art. 4a. 2. W przypadkach określonych w ust. 1 pkt 2 przerwanie ciąży jest dopuszczalne do chwili osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej; w przypadku określonym w ust. 1 pkt 3 lub 4, jeżeli od początku ciąży nie upłynęło więcej niż 12 tygodni. 3. W przypadkach, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, przerwania ciąży dokonuje lekarz w szpitalu. USTAWA O PLANOWANIU RODZINY, OCHRONIE PŁODU LUDZKIEGO I WARUNKACH DOPUSZCZALNOŚCI PRZERYWANIA CIĄŻY (Dz.U. z 1993 r nr 17, poz. 78 z póź. zm.)

15 Art Kto za zgodą kobiety przerywa jej ciążę z naruszeniem przepisów ustawy, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Kodeks Karny 2. Tej samej karze podlega, kto udziela kobiecie ciężarnej pomocy w przerwaniu ciąży z naruszeniem przepisów ustawy lub ją do tego nakłania. 3. Kto dopuszcza się czynu określonego w 1 lub 2, gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

16 Art Kto stosując przemoc wobec kobiety ciężarnej lub w inny sposób bez jej zgody przerywa ciążę albo przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza kobietę ciężarną do przerwania ciąży, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Kodeks Karny 2. Kto dopuszcza się czynu określonego w 1, gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

17 Art Jeżeli następstwem czynu określonego w art lub 2 jest śmierć kobiety ciężarnej, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Kodeks Karny 2. Jeżeli następstwem czynu określonego w art lub w art. 153 jest śmierć kobiety ciężarnej, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

18 Art. 157a 1. Kto powoduje uszkodzenia ciała dziecka poczętego lub rozstrój zdrowia, zagrażający jego życiu, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat Nie popełnia przestępstwa lekarz, jeżeli uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia dziecka poczętego są następstwem działań leczniczych, koniecznych dla uchylenia niebezpieczeństwa grożącego zdrowiu lub życiu kobiety ciężarnej albo dziecka poczętego. 3. Nie podlega karze matka dziecka poczętego, która dopuszcza się czynu określonego w paragrafie 1. Kodeks Karny

19 Art. 4a. 4. Do przerwania ciąży wymagana jest pisemna zgoda kobiety. W przypadku małoletniej lub kobiety ubezwłasnowolnionej całkowicie wymagana jest pisemna zgoda jej przedstawiciela ustawowego. W przypadku małoletniej powyżej 13 roku życia wymagana jest również pisemna zgoda tej osoby. W przypadku małoletniej poniżej 13 roku życia wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego, a małoletnia ma prawo do wyrażenia własnej opinii. W przypadku kobiety ubezwłasnowolnionej całkowicie wymagana jest także pisemna zgoda tej osoby, chyba że na wyrażenie zgody nie pozwala stan jej zdrowia psychicznego. W razie braku zgody przedstawiciela ustawowego, do przerwania ciąży wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego. USTAWA O PLANOWANIU RODZINY, OCHRONIE PŁODU LUDZKIEGO I WARUNKACH DOPUSZCZALNOŚCI PRZERYWANIA CIĄŻY (Dz.U. z 1993 r nr 17, poz. 78 z póź. zm.)

20 Art. 4a. 5. Wystąpienie okoliczności, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, stwierdza inny lekarz niż dokonujący przerwania ciąży, chyba że ciąża zagraża bezpośrednio życiu kobiety. Okoliczność, o której mowa w ust. 1 pkt 3, stwierdza prokurator. Czynem zabronionym może być: zgwałcenie (art. 197 kk), wykorzystanie bezradności ofiary lub braku zdolności rozpoznania znaczenia czynu (art. 198 kk), wykorzystanie stosunku zależności (art. 199 kk), obcowanie płciowe z małoletnim (art. 200 kk), kazirodztwo (art. 201 kk). M. Filar wymienia również: zmuszanie do prostytucji (art. 203 kk), bigamii ( art. 206 kk), czy nawet łapownictwo (art. 229 kk). USTAWA O PLANOWANIU RODZINY, OCHRONIE PŁODU LUDZKIEGO I WARUNKACH DOPUSZCZALNOŚCI PRZERYWANIA CIĄŻY (Dz.U. z 1993 r nr 17, poz. 78 z póź. zm.)

21 Przerywanie ciąży. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ z dnia 22 stycznia 1997 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych lekarzy, uprawniających do dokonania przerwania ciąży oraz stwierdzania, że ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety lub wskazuje na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu. (Dz. U. z dnia 5 lutego 1997 r.) Przerwania ciąży może dokonać, z zastrzeżeniem ust. 2, lekarz posiadający: 1)pierwszego stopnia specjalizację w zakresie położnictwa i ginekologii, 2) tytuł specjalisty w zakresie położnictwa i ginekologii. 2. Lekarz odbywający szkolenie specjalizacyjne, w celu uzyskania pierwszego stopnia specjalizacji w zakresie położnictwa i ginekologii, dokonuje przerwania ciąży w obecności i pod kierunkiem lekarza uprawnionego do dokonywania przerwania ciąży, o którym mowa w ust. 1.

22 Przerywanie ciąży ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ z dnia 22 stycznia 1997 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych lekarzy, Wystąpienie okoliczności wskazujących, że ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej, stwierdza lekarz posiadający tytuł specjalisty w zakresie medycyny właściwej ze względu na rodzaj choroby kobiety ciężarnej. 2. Wystąpienie okoliczności wskazujących na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu stwierdza lekarz posiadający tytuł specjalisty, orzekający o wadzie genetycznej płodu na podstawie badań genetycznych, lub lekarz posiadający tytuł specjalisty w zakresie położnictwa i ginekologii, orzekający o wadzie rozwojowej płodu, na podstawie obrazowych badań ultrasonograficznych wykonywanych u kobiety ciężarnej

23 Realizacja złamania ustawy antyaborcyjnej przez lekarza -zawiadomienie prokuratury (m.in. przez zainteresowaną kobietę) -udowodnienie w oparciu o badania, że kobieta była w ciąży i doszło do poronienia -badania materiału biologicznego (wyskrobiny z macicy) Przyczyny niemożności oskarżenia. -brak zawiadomienia -zgodne twierdzenie kobiety i lekarza, że zabieg był konieczny z związku z krwotokiem z dróg rodnych i poronieniem w toku

24 Art. 39. Lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30, z tym że ma obowiązek wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie opieki zdrowotnej oraz uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma ponadto obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego. Ustawa o zawodzie lekarza z dnia 5 grudnia 1996 r. Dz.U. Nr. 28, poz. 152).

25 Art. 30. Lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki. Ustawa o zawodzie lekarza z dnia 5 grudnia 1996 r. Dz.U. Nr. 28, poz. 152).

26 Art. 39. Lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30 (jedynie niebezpieczeństwo dla życia albo zdrowia), z tym że ma obowiązek wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie opieki zdrowotnej oraz uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma ponadto obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego. Ustawa o zawodzie lekarza z dnia 5 grudnia 1996 r. Dz.U. Nr. 28, poz. 152).

27 Art. 1.Ustawa określa: 1) zasady ochrony zarodka i komórek rozrodczych w odniesieniu do ich zastosowania w biologii i medycynie w związku z leczeniem niepłodności; 2) sposoby leczenia niepłodności, w tym stosowania procedury medycznie wspomaganej prokreacji; 3) zadania władz publicznych w zakresie ochrony i promocji zdrowia rozrodczego; USTAWA z dnia 25 czerwca 2015 r. o leczeniu niepłodności Dz.U z dnia ) warunki dawstwa, pobierania, przetwarzania, testowania, przechowywania i dystrybucji komórek rozrodczych oraz zarodków przeznaczonych do zastosowania w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji; 5) zasady funkcjonowania ośrodków medycznie wspomaganej prokreacji oraz banków komórek rozrodczych i zarodków.

28 W ustawie zawarto szereg przepisów karnych (kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5) niszczenie zarodka zdolnego do prawidłowego rozwoju, powstałego w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji (art. 83); pobieranie komórek rozrodczych ze zwłok ludzkich w celu zastosowania ich w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji (art. 84); USTAWA z dnia 25 czerwca 2015 r. o leczeniu niepłodności Dz.U z dnia tworzenie zarodka w celu innym niż procedura medycznie wspomaganej prokreacji (art. 85); tworzenie zarodka, którego informacja genetyczna w jądrze komórkowym jest identyczna z informacją genetyczną w jądrze komórkowym innego zarodka, płodu, człowieka, zwłok lub szczątków ludzkich (art. 87).

29 art. 150 kodeksu karnego 1. Kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. EUTANAZJA 2. W wyjątkowych wypadkach sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

30 Uporczywa terapia: nadmierne, zbyteczne, sztuczne podtrzymywanie przy życiu pacjenta ze śmiertelnymi zmianami chorobowymi lub urazowymi podstawowych narządów za pomocą środków nadzwyczajnych, które przyczynia się jedynie do przedłużania cierpień tego pacjenta, a w żadnym stopniu nie podnosi jego jakości życia. M. Szeroczyńska: Eutanazja i wspomagane samobójstwo na świecie, Kraków 2004, s. 51

31 Rezygnacja z uporczywej terapii wymaga respektowania następujących zasad: 1. Życie ludzkie jest traktowane jako wartość nieuwarunkowana stanem zdrowia, jakością tego życia, autonomią chorego oraz jego zdolnością do myślenia i wyrażania woli. 2. Rozróżnianie między życiem godnym i niegodnym do jego kontynuowania ma charakter arbitralny, ponieważ godność człowieka nie jest uwarunkowana biologicznym stanem jego organizmu. 3. Rezygnacja z uporczywej terapii może polegać na odmowie jej włączenia lub na zaprzestaniu podjętych procedur. 4. Jedynym uzasadnieniem rezygnacji z uporczywej terapii jest zapewnienie naturalnej i godnej śmierci umierającemu, a nie oszczędności w systemie opieki zdrowotnej. II Seminarium Ekspertów w ramach projektu Granice terapii medycznych 29 czerwca 2008, Advances in Palliative Medicine 2008; 7

32 5. Celem rezygnacji z uporczywej terapii nie jest skrócenie życia chorego, ale nieprzedłużanie umierania i opóźnianie nieuchronnej śmierci. 6. Nadzwyczajne i nieefektywne środki medyczne mają charakter obiektywny, uwarunkowany aktualnym stanem rozwoju medycyny i poziomu ekonomicznego kraju. 7. Nieproporcjonalne koszty osobiste uporczywej terapii są uwarunkowane osobowością chorego, jego wrażliwością i odpornością na ból i cierpienie. 8. Rezygnacja z uporczywej terapii jest autonomiczną decyzją chorego, który został dobrze poinformowany o stanie swojego zdrowia i zbliżającej się śmierci. 9. Gdy chory nie może osobiście wyrazić swej woli, rodzina chorego przekazuje lekarzowi opinię o uporczywej terapii, zgodnie z wyrażoną wcześniej postawą chorego.

33 10. Decyzja lekarza o rezygnacji z włączenia lub o zaprzestaniu uporczywej terapii może być podjęta po osiągnięciu przez chorego stanu krytycznego, przewidzianego przez scenariusz umierania w danej chorobie. 11. Decyzja lekarza o rezygnacji z włączenia lub o zaprzestaniu uporczywej terapii powinna być zgodna z obowiązującym systemem prawnym. 12. Wola chorego wyrażona w Testamencie życia informuje lekarza o jego życzeniu, lekarz podejmuje decyzję zgodnie ze swoją wiedzą i sumieniem. 13. Nawadnianie i odżywianie traktuje się jako podstawowe działania pielęgnacyjne. Ich zaprzestanie może być spowodowane wyłącznie obiektywnym dobrem chorego, wtedy gdy ich stosowanie ma znamiona uporczywości terapeutycznej.

34 W doktrynie prawnej wyróżnia się eutanazję czynną i bierną. Eutanazja czynna - jest to postępowanie świadome, zmierzające do skrócenia życia chorego. W art. 150 k.k. ofiara eutanazji nie jest określona jako chory. Eutanazja bierna przyśpieszenie śmierci poprzez zaprzestanie stosowania wobec osoby cierpiącej odpowiednich, podtrzymujących życie środków, odstąpienie od przedłużania życia np. przez odłączenie chorego od aparatury. M. Nesterowicz. Prawo medyczne,

35 w przypadku eutanazji bezpośrednim celem działania (albo zaniechania) jest spowodowanie śmierci pacjenta na jego ( ) prośbę. Również wybór środków jednoznacznie zmierza w tym kierunku. W przypadku terapii uporczywej celem nie jest ani skracanie, ani wydłużanie życia chorego, ale uchronienie go przed dodatkowymi cierpieniami, gdy w zakresie terapeutycznym nie można już nic dla niego zrobić M. Machinek: Uporczywa terapia i eutanazja,

36 Projekt ustawy o ochronie genomu ludzkiego i embrionu ludzkiego oraz Polskiej Radzie Bioetycznej (2008) i zmianie innych ustaw wykluczał z zakresu uporczywej terapii stosowanie podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych, łagodzenie bólu i innych objawów oraz karmienie i nawadnianie, o ile służą one dobru pacjenta. Dawał dogodną okazje do umieszczenia w prawie medycznym instytucji testamentowej dyspozycji życiem pozwalającej pacjentom na zaprzestanie albo niepodejmowanie niechcianego leczenia utrzymującego przy życiu (Centralny Rejestr Biomedyczny)

37 P. Andruszkiewicz i wsp.: ponad 60% polskich lekarzy przyznaje się do pozorowanych działań resuscytacyjnych, podejmowanych w przypadkach z góry skazanych na niepowodzenie z przyczyny znacznego zaawansowania choroby pacjentów. Motywem tych nieetycznych działań są obawy przed postawieniem zarzutu o nieudzieleniu pomocy P. Andruszkiewicz i wsp., Analysis of Attitudes of Physician Towards Decision to Attempt or Not to Attempt CPR in Poland, Intensive Care Medicine, 2006, nr 32, s. 96

38 Sąd Najwyższy USA w sprawie Washington v. Glucksberg lekarz nie może wprawić w ruch czynnika śmierci. Dopuszczalne będzie natomiast zezwolenie na naturalny rozwój już istniejącej choroby, nawet jeśli zaniechanie takie skutkowałoby zgonem chorego 521 U.S. 702 (1997).

39 Ustawa z 5 XII 1996 o zawodach lekarza i lekarza dentysty: -art. 36: lekarz ma obowiązek poszanowania intymności i godności pacjenta... Ustawa z 6 XI 2008 o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta: - art. 20: pacjent ma prawo do poszanowania godności, w którym mieści się także prawo do umierania w spokoju i godności. Pacjent w stanie terminalnym ma prawo do świadczeń zdrowotnych zapewniających łagodzenie bólu i innych cierpień

40 Kodeks Etyki Lekarskiej dzieli eutanazję oraz pomoc w samobójstwie od uporczywej terapii. Art. 31: lekarzowi nie wolno stosować eutanazji ani pomagać choremu w popełnieniu samobójstwa. Art. 32: w stanach terminalnych lekarz nie ma obowiązku podejmowania i prowadzenia reanimacji lub uporczywej terapii oraz stosowania środków nadzwyczajnych Art. 30: Lekarz winien do końca łagodzić cierpienia chorych w stanach terminalnych i utrzymywać, w miarę możliwości, jakość kończącego się życia

41 Ustawodawca nie przyzwala na łamanie sprzeciwu na leczenie wyrażonego w sposób świadomy. Nie tylko nakazuje respektować taki sprzeciw lecz nawet penalizuje jego złamanie. (art. 192 kk). Nakazuje także akceptację sprzeciwu wyrażonego na przyszłość w chwili gdy pacjent miał jeszcze możliwość jego wyrażenia. Spełnione muszą jednak zostać prawne kryteria ważności oświadczenia woli przede wszystkim zachowana świadomość i przekazana pełna informacja o sytuacji zdrowotnej pacjenta. Patrz: Postanowienie Sądu Najwyższego III CK 155/05

42 Sąd Najwyższy : Zasada poszanowania autonomii pacjenta nakazuje respektowanie jego woli, niezależnie od motywów (konfesyjnych, ideologicznych, zdrowotnych itp.), toteż należy przyjąć, że niezgoda pacjenta na określony zabieg (rodzaj zabiegów) jest dla lekarza wiążąca i znosi ryzyko odpowiedzialności karnej lub cywilnej, natomiast w wypadku wykonania zabiegu delegalizuje Patrz: Postanowienie Sądu Najwyższego III CK 155/05

43 Prawo polskie nie reguluje precyzyjnie sytuacji pacjenta, który znajduje się w stanie wegetatywnym. Należy wówczas stosować ogólne normy regulujące stosunek pacjent lekarz. Zgodnie z ustawą o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, chory ma prawo do umierania w spokoju i godności. Wykładni tego przepisu należy dokonywać zgodnie z art. 32 k.e.l., który przewiduje, iż w stanach terminalnych lekarz nie ma obowiązku podejmowania i prowadzenia reanimacji lub uporczywej terapii i stosowania środków nadzwyczajnych. Przepis ten należy stosować także do przypadków pacjentów w stanie wegetatywnym, gdy powrót do świadomego funkcjonowania wydaje się niemożliwy. ANITA GAŁĘSKA-ŚLIWKA, MARCIN ŚLIWKA Stan wegetatywny, eutanazja, zaniechanie uporczywej terapii PAŃSTWO i PRAWO 11/2009

44 Lekarz, który postępując zgodnie z art. 32 k.e.l., powstrzymuje się od stosowania reanimacji, uporczywej terapii lub stosowania środków nadzwyczajnych, nie dopuszcza się przestępstwa eutanazji. Decyzja o zaniechaniu uporczywej terapii różni się od eutanazji celem, do którego dąży lekarz. O ile w pierwszym przypadku chodzi o uchronienie pacjenta przed dodatkowymi cierpieniami, gdy w zakresie terapeutycznym nie można już nic dla niego zrobić, o tyle w przypadku eutanazji podstawowym celem jest skrócenie życia ludzkiego ANITA GAŁĘSKA-ŚLIWKA, MARCIN ŚLIWKA Stan wegetatywny, eutanazja, zaniechanie uporczywej terapii PAŃSTWO i PRAWO 11/2009

45 Od przestępstwa eutanazji oraz zaniechania uporczywej terapii należy odróżnić także sytuacje, w których zaniechanie dalszego leczenia jest konsekwencją sprzeciwu wyrażonego przez pacjenta. Podstawą zaniechania dalszego leczenia jest wówczas uszanowanie autonomii pacjenta w stanie wegetatywnym ANITA GAŁĘSKA-ŚLIWKA, MARCIN ŚLIWKA Stan wegetatywny, eutanazja, zaniechanie uporczywej terapii PAŃSTWO i PRAWO 11/2009