Ustrój III Rzeczypospolitej

Transkrypt

1 Kształtowanie się ustroju III RP podstawy prawne. Ustrój Ustrój III Rzeczypospolitej nowelizacja konstytucji z 7 kwietnia 1989 r. według ustaleń Okrągłego Stołu 1 (luty kwiecień 1989) wprowadzenie senatu jako drugiej izby parlamentu; wprowadzenie urzędu prezydenta powoływanego przez Zgromadzenie Narodowe (połączone izby sejmu i senatu), wyposażono go w duże kompetencje (m.in. prawo do rozwiązania parlamentu, prawo inicjatywy ustawodawczej oraz prawo weta, czyli sprzeciwu wobec uchwalonych ustaw); powołanie Krajowej Rady Sądownictwa nowelizacja konstytucji z 29 grudnia 1989 r. przywrócenie nazwy państwa Rzeczpospolita Polska i godła orła w koronie; uznanie zasady suwerenności narodu; usunięcie zapisów o kierowniczej roli PZPR i przyjaźni z ZSRR; Polska zostaje określona jako demokratyczne państwo prawa, w którym obowiązuje pluralizm 2 polityczny, wolność tworzenia i działania partii politycznych, wolność działalności gospodarczej, równouprawnienie i ochrona prawna wszystkich form własności; wymienione wyżej zasady tworzą nowy liberalno-demokratyczny ustrój Polski; zagwarantowanie wolności i praw osobistych nowelizacja konstytucji z 8 marca 1990 r. przywrócenie samorządu terytorialnego na szczeblu gminnym nowelizacja konstytucji z 27 września 1990 r. wprowadzenie bezpośrednich (powszechnych) wyborów prezydenckich ustawa konstytucyjna z 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym, tzw. mała konstytucja 3, uchwalona w celu usprawnienia działalności naczelnych władz państwa, do czasu przyjęcia nowej konstytucji RP uchylała ona konstytucję z 22 lipca 1952 r., ale utrzymywała w mocy jej niektóre postanowienia; wprowadzała zmodyfikowany system parlamentarno-gabinetowy (nazywany czasami parlamentarnoprezydenckim) sejm może upoważnić Radę Ministrów do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy; rząd ma prawo uchwalania dekretów 4 z mocą ustaw 2 kwietnia 1997 r. uchwalenie Konstytucji RP przez sejm, następnie przyjętej przez referendum Podstawowe zasady ustrojowe w Konstytucji RP. zasada suwerenności narodu zasada demokratycznego państwa prawnego zasada podziału i równowagi władz najwyższym podmiotem (źródłem) władzy w państwie jest naród, organy władzy państwowej pełnią swoje funkcje na podstawie udzielonego przez naród upoważnienia związanie państwa i jego organów prawem poprzez działanie wyłącznie na podstawie i w granicach prawa, obowiązujące prawo powinno być sprawiedliwe i opierać się na międzynarodowych standardach, zasada jawności i dostępności prawa oraz przejrzystości procedur legislacji 5, gwarancja istnienia organów władzy stojących na straży przestrzegania prawa każda z władz ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza sprawuje samodzielnie powierzone jej konstytucyjne funkcje, żadna z władz nie ma charakteru pomocniczego ani wykonawczego w stosunku do pozostałych, są względem siebie komplementarne 6 1 Okrągły Stół - kompromis polityczny między PZPR a przedstawicielami Solidarności, zawarty 1989; program ewolucyjnych zmian ustroju politycznego i systemu gospodarczego Polski; ułatwił przejęcie władzy przez dotychczasową opozycję (po wygraniu wyborów) i upadek systemu komunistycznego. 2 pluralizm wielość, różnorodność; demokratyczna zasada ustrojowa gwarantująca różnym grupom społecznym i politycznym prawo wyrażania swych interesów oraz udział w sprawowaniu władzy. 3 Konstytucja mała 1992 tymczasowy akt konstytucyjny, regulujący ustrój, funkcje i kompetencje sejmu i senatu, prezydenta i rządu; określiła podstawowe zasady samorządu terytorialnego do czasu uchwalenia nowej konstytucji RP; wprowadziła zasadę trójpodziału władzy (władza ustawodawcza sejm i senat, wykonawcza prezydent i rząd, sądownicza niezawisłe sądy) i wzmocniła władzę wykonawczą; uchyliła najważniejsze postanowienia Konstytucji PRL z 1952 dotyczące działalności naczelnych władz państwa i samorządu; obowiązywała do przyjęcia Konstytucji RP dekret akt prawny mający moc ustawy, wydawany przez organ inny niż parlament. 5 legislacja ustanawianie prawa. Strona 1 z 20

2 zasada społecznej gospodarki rynkowej zasada pluralizmu politycznego i społecznego zasada samorządności zasada pomocniczości (subsydiarności 7 ) zasada pluralizmu mediów publicznych Organy władzy ustawodawczej w RP sejm i senat. ogólne zasady prawa wyborczego czynne prawo wyborcze Ustrój i wzajemnie się równoważą, istnieje wymóg współdziałania władz zapewnia funkcjonowanie w państwie praw rynku i mechanizmów wolnorynkowych, gwarantuje wolność działalności gospodarczej i ochronę własności prywatnej, państwo jest zobowiązane do prowadzenia gospodarki prospołecznej poprzez działania łagodzące społecznie negatywne skutki gospodarki wolnorynkowej zasady społeczeństwa obywatelskiego zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych, gwarantuje wolność tworzenia i działania różnych organizacji społecznych, m.in. związków zawodowych, stowarzyszeń, fundacji, ruchów obywatelskich i innych dobrowolnych zrzeszeń, jest gwarancją wolności przekonań politycznych i światopoglądu, zapewnia równość partii wobec prawa zapewnia obywatelom udział we wspólnocie samorządu terytorialnego, zapewnia organom władzy samorządowej uczestnictwo w sprawowaniu władzy publicznej, daje obywatelom prawo do tworzenia innych samorządów (np. zawodowych), jest formą decentralizacji administracji oznacza przyjęcie modelu państwa zdecentralizowanego, gwarantuje przestrzeganie zasady podmiotowości obywateli, uznanie pierwszeństwa wspólnot samorządowych w podejmowaniu decyzji i działań lokalnych, decyzje administracyjne powinny być podejmowane na szczeblu najbliższym obywatelom zapewnia wolność prasy, gwarantuje wolność pozyskiwania i rozpowszechniania informacji, zakaz stosowania cenzury prewencyjnej 8 i koncesjonowania 9 prasy zasady wyboru posłów i senatorów sejm 460 posłów wybory do sejmu są: powszechne, równe, bezpośrednie, proporcjonalne, odbywają się w głosowaniu tajnym prawo udziału w wyborach do sejmu ma osoba, która: posiada obywatelstwo polskie, ukończyła najpóźniej w dniu wyborów 18 lat, nie jest pozbawiona praw publicznych ani politycznych i nie jest ubezwłasnowolniona senat 100 senatorów wybory do senatu są: powszechne, bezpośrednie, odbywają się w głosowaniu tajnym prawo udziału w wyborach do senatu ma osoba, która: posiada obywatelstwo polskie, ukończyła najpóźniej w dniu wyborów 18 lat, nie jest pozbawiona praw publicznych ani politycznych i nie jest ubezwłasnowolniona na senatora może zostać wybrana na posła może zostać wybrana osoba, osoba, która spełnia następujące która spełnia następujące warunki: warunki: posiada obywatelstwo polskie, bierne prawo wyborcze posiada obywatelstwo polskie, ukończyła najpóźniej w dniu ukończyła najpóźniej w dniu wyborów 21 lat, wyborów 30 lat, korzysta z praw wyborczych korzysta z praw wyborczych prawo zgłoszenia kandydata kandydatów na posła mogą zgłaszać: kandydatów na senatora mogą zgła- 6 komplementarny wzajemnie się uzupełniający. 7 subsydiarność zasada uznająca, że każdy szczebel administracji publicznej powinien przejmować tylko te zadania, które nie mogą być skutecznie realizowane przez szczebel niższy. 8 cenzura prewencyjna kontrola publikacji przed ich ukazaniem się w druku, na scenie itp. 9 koncesjonować udzielić koncesji na prowadzenie określonej działalności gospodarczej; objąć jakąś dziedzinę działalności gospodarczej wymogiem posiadania koncesji na jej uprawianie. Strona 2 z 20

3 partie polityczne, wyborcy: szać: partie polityczne, lista okręgowa powinna być wyborcy: poparta podpisami co najmniej 5 tys. wyborców stale lista okręgowa powinna być poparta podpisami co najmniej zamieszkałych w danym 3 tys. wyborców stale okręgu, zamieszkałych w danym komitety wyborcze, które okręgu zarejestrują kandydatów w co najmniej połowie okręgów, uprawnione są do zgłoszenia dalszych list bez poparcia zgłoszenia podpisami wyborców kadencja czteroletnia kadencja czteroletnia kadencja ważność wyborów stwierdza Sąd Najwyższy stwierdza Sąd Najwyższy charakter mandatu i immunitetu 10 parlamentarnego pełnię uprawnień związanych z uzyskaniem mandatu parlamentarzysta nabywa po złożeniu ślubowania przed sejmem (lub senatem), otrzymany mandat parlamentarny ma charakter: nieimperatywny 11 (wolny) posłowie nie są związani instrukcjami wyborców; powszechny (uniwersalny) parlamentarzysta reprezentuje wszystkich obywateli, a nie grupę wyborców, organizację, partię itp.; mandat parlamentarny niezależny wyborcy nie mają środków prawnych, za pomocą których mogliby wpływać na stanowisko reprezentowane przez posła (senatora); nieodwołalny nie jest możliwe odwołanie parlamentarzysty przez wyborców przed upływem kadencji poseł (senator) nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za działania immunitet materialny związane z wykonywaniem mandatu w okresie kadencji i po jej zakończeniu poseł (senator) nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zgody sejmu (lub senatu), chyba że sam wyrazi zgodę; immunitet formalny / odpowiedzialność karna zakaz powyższy może być uchylony, gdy naruszone zostały prawa osób trzecich i obejmuje działania niemieszczące się w ramach wykonywania funkcji przedstawicielskich, uchwałą sejmu (lub senatu) przyjętą większością 2/3 głosów poseł (senator) nie może być zatrzymany ani aresztowany bez zgody izby, zakaz ten przywilej nietykalności zasada niepołączalności / incompatibilitas odpowiedzialność cywilna odpowiedzialność regulaminowa obowiązki i uprawnienia nie obowiązuje, w sytuacji gdy został on zatrzymany na gorącym uczynku zakaz łączenia z funkcją parlamentarzysty innych stanowisk i urzędów, m.in. posła i senatora, prezydenta, sędziego, prokuratora, prezesa NIK 12, NBP parlamentarzyści ponoszą odpowiedzialność cywilną, w zakresie nieobjętym immunitetem, jak wszyscy obywatele poseł może być pociągnięty do odpowiedzialności regulaminowej przed izbą, której jest członkiem, m.in. jeśli nie wykonuje obowiązków parlamentarzysty, zachowuje się w sposób niegodny pełnionej funkcji; kara może być w formie; uwagi, upomnienia, nagany obowiązki: czynnego uczestnictwa w pracach izby i jej organów; informowania wyborców o swojej działalności jako parlamentarzysty; przyjmowania opinii, postulatów, wniosków wyborców; składania oświadczeń o stanie majątkowym i o ewentualnym związku ze służbami specjalnymi uprawnienia: patrz dalej funkcje sejmu i senatu zasada dwuizbowości nierównego podziału kompetencji struktura i zasady działania sejmu i senatu zakres, przykłady parlament w Polsce składa się z dwóch izb: sejmu i senatu model dwuizbowości niesymetrycznej (bikameralizm niezrównoważony 13 ) sejm ma większe możliwości działania niż senat; senat pełni funkcje izby refleksji, 10 immunitet przywilej chroniący osoby pełniące określone funkcje przed pociągnięciem do odpowiedzialności sądowej; w średniowieczu: przekazanie feudałowi władzy sądowniczej w jego dobrach oraz odstąpienie mu świadczeń pobieranych poprzednio z tych dóbr przez panującego. 11 nieimperatywny od imperatywny ; imperatywny rozkazujący, nakazujący; stanowiący nieodpartą konieczność. 12 Najwyższa Izba Kontroli (NIK) w Polsce organ kontroli państwowej podległy sejmowi; kontroluje realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności gospodarczej, finansowej i organizacyjno-administracyjnej organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności; corocznie przedkłada sejmowi analizę wykonania budżetu państwa, opinię w przedmiocie udzielenia absolutorium rządowi. Strona 3 z 20

4 autonomii 14 obu izb kadencyjności systemu permanencji czasowej ciągłości prac parlamentu wspólnych obrad jawności wyraża się to m.in. w tym, że: projekty ustaw wnoszone są do sejmu; sejm może odrzucić poprawki senatu do ustawy lub zdecydować o nieprzyjęciu uchwały senatu odrzucającej ustawę; tylko sejm uchwala wotum zaufania i wotum nieufności dla Rady Ministrów i jej członków; tylko sejm uczestniczy w parlamentarnej kontroli Rady Ministrów i administracji rządowej; tylko sejm może zainicjować postępowanie w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej (w stosunku do prezydenta może to zrobić Zgromadzenie Narodowe); w obsadzie personalnej niektórych naczelnych organów państwowych uczestniczy tylko sejm; tylko sejm może decydować o stanie wojny, stanach wyjątkowych i zawarciu pokoju uznanie wyłącznej kompetencji izb do uchwalenia własnych regulaminów rozstrzygających o wewnętrznej organizacji i sposobie działania w ramach ogólnej regulacji konstytucyjnej; obie izby mają m.in. autonomię personalną wyłączność ustalania składu osobowego własnych organów, autonomię jurysdykcyjną 15 wyłączność decyzji w sprawach immunitetowych i dyscyplinarnych; nie można być równocześnie posłem i senatorem 1. kadencja pełna sejmu i senatu trwa cztery lata, 2. kadencja skrócona sejmu może być rezultatem: a. decyzji własnej sejmu, poprzez przyjęcie uchwały większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby postów (tj. 307 posłów); b. decyzji prezydenta, który może ogłosić skrócenie kadencji sejmu w dwóch okolicznościach: niepowołania Rady Ministrów w procedurze wyznaczonej przez konstytucję, nieuchwalenia przez sejm ustawy budżetowej w określonym terminie (czterech miesięcy od złożenia projektu sejmowi przez rząd), 3. kadencja przedłużona jest możliwa w przypadku wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych, ponieważ konstytucja zakazuje przeprowadzania wyborów w okresie obowiązywania stanu nadzwyczajnego i bezpośrednio po nim, 4. zasada całkowitej równoczesności kadencji sejmu i senatu, kadencja senatu jest podporządkowana kadencji sejmu, tzn. zmiany trwania czasu kadencji sejmu pociągają za sobą takie same zmiany w kadencji senatu, dlatego wybory do obu izb są przeprowadzane w tym samym czasie obie izby funkcjonują w systemie permanencji 16, a nie sesyjności 17, tzn. że obie izby są stale gotowe, w całym okresie trwania kadencji sejmu i senatu izby mogą być zwoływane na posiedzenia oznacza brak okresu międzykadencyjnej przerwy w funkcjonowaniu parlamentu; nowa kadencja zaczyna się w dniu pierwszego posiedzenia sejmu, w tym dniu równocześnie, a nie w dniu wyborów, kończy się kadencja poprzedniego sejmu w przypadkach określonych w konstytucji sejm i senat, obradując wspólnie, działają jako Zgromadzenie Narodowe obrady sejmu i senatu są jawne, oznacza to: jawność i publiczność obrad izb, dostępność do dokumentów i materiałów, które są przedmiotem bieżącej dyskusji parlamentarnej, dostępność do dokumentów, które są rejestrem przebiegu obrad, w tym do imiennego wykazu głosowań (zasada ta ma charakter względny, ponieważ 13 bikameralizm element ustroju politycznego, polegający na istnieniu w parlamencie danego państwa dwóch izb: niższej i wyższej, które zazwyczaj różnią się między sobą sposobem wyboru członków, ich liczbą i kompetencjami; bikameralizm niezrównoważony brak równouprawnienia izb. 14 autonomia prawo jakiejś zbiorowości do samodzielnego rozstrzygania swoich spraw wewnętrznych; samodzielność i niezależność w decydowaniu o sobie. 15 jurysdykcja uprawnienia organu państwa do rozstrzygania spornych spraw; obszar, na który rozciągają się te uprawnienia. 16 permanencja (z łac. permanentia ciągłe, nieprzerwane trwanie, ciągłość trwania) ustalony porządek pracy jakiegoś organu państwa, nie ma on ustalonych terminów prac i może on podjąć obrady w każdej chwili na mocy własnej decyzji albo decyzji swoich wewnętrznych organów (tzw. permanentny tryb pracy); w Polsce zasada działania Sejmu i Senatu oraz samorządowych ciał przedstawicielskich (np. rada gminy), które zawsze są gotowe do zebrania się na posiedzenia plenarne zwołane decyzją swoich prezydiów lub własnymi uchwałami. 17 sesja posiedzenie poświęcone określonej sprawie; powtarzający się cyklicznie okres, w którym odbywają się posiedzenia, obrady itp.; sesja zwyczajna sesja, np. sejmowa, zwoływana w zwykłym trybie i odbywająca się w przewidzianych z góry terminach. Strona 4 z 20

5 kierowania pracami przez marszałka dyskontynuacji 18 wyjątkowo każda z izb może uchwalić tajność obrad, jeśli wymaga tego dobro państwa, bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby członków) każda z izb wybiera ze swojego grona marszałka (sejmu lub senatu) i wicemarszałków; marszałek przewodniczy obradom, strzeże praw izby oraz reprezentuje ją na zewnątrz koniec kadencji oznacza przerwanie i zakończenie prac parlamentu nad projektami i ustawami już zaczętymi (z wyjątkiem projektu ustawy wniesionej z inicjatywy obywatelskiej, wniosku o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, raportu komisji śledczej) Zgromadzenie Narodowe. Zgromadzenie Narodowe zostało uznane za szczególną formą działania sejmu i senatu obie izby, obradując wspólnie, działają jako Zgromadzenie Narodowe konstytucja przewiduje następujące sytuacje, związane z funkcjonowaniem urzędu prezydenta, w których zostaje ono utworzone: złożenie przysięgi przez prezydenta obejmującego urząd; wygłoszenie orędzia przez prezydenta; podjęcie decyzji o postawieniu prezydenta w stan oskarżenia przez Trybunałem Stanu; podjęcie decyzji o uznaniu trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu funkcje ustrojodawcza ustawodawcza (prawotwórcza) kreacyjna funkcje sejmu i senatu treść i zakres sejm może uchwalić konstytucję i wprowadzić do niej zmiany inicjatywa ustawodawcza w takim przypadku przysługuje: 1/5 ustawowej liczby postów; senatowi jako całości; prezydentowi głosowanie za przyjęciem nowej konstytucji lub jej zmiany wymaga przyjęcia ustawy przez: sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby postów; senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej potowy ustawowej liczby senatorów (stanowisko senatu musi być jednolite w stosunku do całego tekstu uchwały o zmianie konstytucji przyjętej przez sejm); sejm nie może odrzucić uchwały senatu odrzucającej ustawę o zmianie konstytucji jest ona podstawową funkcją parlamentu, realizowaną poprzez stanowienie aktów normatywnych (ustaw); funkcję tę pełnią wspólnie sejm i senat, choć przy różnych uprawnieniach i odmiennych procedurach obowiązujących w każdej z izb; obie izby pełnią tę funkcję na zasadzie wyłączności (z wyjątkiem stanów nadzwyczajnych); tryb ustawodawczy określa procedury konieczne do przyjęcia nowego prawa, począwszy od zgłoszenia inicjatywy ustawodawczej aż po przyjęcie ustawy w procesie legislacyjnym 19 (tryb ustawodawczy) jest sprawowana przez izby: wspólnie, oddzielnie, lub równolegle poprzez powoływanie i odwoływanie organów państwowych; sejm i senat w głosowaniu decydują 0 obsadzie personalnej określonych naczelnych organów państwowych, nie oznacza to jednak, że kierują ich dalszą pracą, a. do kompetencji sejmu należy m.in. udzielenie wotum zaufania lub wybieranie: prezesa Rady Ministrów i zgodnie z jego propozycjami składu Rady Ministrów, sędziów Trybunału Konstytucyjnego, członków Trybunału Stanu, b. do kompetencji sejmu przy uczestnictwie senatu należy m.in. powołanie: prezesa NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich za zgodą senatu i Rzecznika Praw Dziecka, prezesa Instytutu Pamięci Narodowej i członków kolegium IPN, c. sejm i senat odrębnie uczestniczą razem z innymi organami władzy w powoływaniu części składu: Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, 18 zasada dyskontynuacji zwyczajowa zasada, zgodnie z którą parlament, który kończy swoją kadencję zamyka wszystkie sprawy nad którymi pracował (niezależnie od tego, na jakim etapie się znajdują) i nie przekazuje ich nowemu parlamentowi. 19 legislacja ustanawianie prawa. Strona 5 z 20

6 kontrolna współuczestniczenia w określeniu polityki państwa Rady Polityki Pieniężnej, Krajowej Rady Sądownictwa obejmuje całość działań sejmu, senatu, organów i instytucji przez nich powołanych (w tym komisji sejmowych, NIK), których celem jest analiza legalności, celowości i kontrola ich bieżącej działalności a. w stosunku do prezydenta sejm i senat wyrażają zgodę na ratyfikację 20 niektórych ważniejszych umów międzynarodowych; sejm wyraża zgodę na przedłużenie stanu wyjątkowego, może uchylić rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego; senat wyraża zgodę na zarządzone przez prezydenta referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa; Zgromadzenie Narodowe może postawić prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunatem Stanu; b. w stosunku do Rady Ministrów i innych instytucji państwowych sejm udziela wotum zaufania po powołaniu Rady Ministrów przez prezydenta oraz wyraża wotum nieufności Radzie Ministrów lub ministrom, udziela absolutorium 21 z wykonania ustawy budżetowej, może zlecić Najwyżej Izbie Kontroli przeprowadzenie czynności kontrolnych, może powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy, posłowie mają prawo do interpelacji 22, zapytań i pytań w sprawach bieżących i żądania informacji od członków Rady Ministrów, poprzez komisje sejmowe kontroluje funkcjonowanie Rady Ministrów; senat senatorowie mogą uruchomić kontrolę konstytucyjności prawa, senatorowie mają prawo do informacji i interwencji, senat może uchwalać oświadczenia, rezolucję 23, apele funkcja ta realizowana jest przez: 1. wyrażenie wotum zaufania lub wotum nieufności wobec Rady Ministrów, 2. udział sejmu i senatu w uchwaleniu budżetu, 3. uchwalanie ustaw dotyczących finansów publicznych, w tym o zaciągnięciu długu publicznego, 4. obowiązek premiera przedstawienia sejmowi exsposé 24, 5. możliwość uchwalania przez sejm rezolucji i apeli, 6. podjęcie decyzji przez sejm o stanie wojny (tylko w przypadku zbrojnej napaści lub zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych) i zawarciu pokoju Tryb ustawodawczy. tryb ustawodawczy regulowany jest przez artykuły Konstytucji RP, regulamin sejmu i regulamin senatu, prawa te wyznaczają następujące etapy procesu legislacyjnego: 1. zgłoszenie inicjatywy ustawodawczej, 2. postępowanie w sejmie z projektem ustawy, 3. postępowanie w senacie w sprawie ustawy uchwalonej przez sejm, 4. ewentualne rozpatrzenie przez sejm stanowiska senatu, 5. podpisanie ustawy przez prezydenta, 6. wejście w życie ustawy, 7. tryb pilny 1. zgłoszenie inicjatywy ustawodawczej na mocy Konstytucji RP inicjatywa ustawodawcza, czyli prawo do wnoszenia projektu ustawy, przysługuje: posłom (regulamin sejmu precyzuje, że może ona być wniesiona przez komisję sejmową lub przez grupę co najmniej 15 posłów), senatowi, prezydentowi, Radzie Ministrów, grupie co najmniej 100 tys. obywateli projekt ustawy należy przedstawić w formie pisemnej marszałkowi sejmu, powinien on także zawierać uzasadnienie i przewidziane załączniki, m.in. opis projektowanych skutków finansowych wprowadzenia ustawy 2. tryb postępowania w sejmie z projektem ustawy 20 ratyfikacja zatwierdzenie umowy międzynarodowej przez upoważniony do tego organ państwowy. 21 absolutorium akt organu przedstawicielskiego uznający na podstawie sprawozdania prawidłowość działalności finansowej organu wykonawczego. 22 interpelacja zapytanie skierowane przez przedstawiciela parlamentu do rządu lub do któregoś z jego członków; zapytanie w sprawach urzędowych skierowane do władz administracyjnych. 23 rezolucja zbiorowa uchwała powzięta przez jakieś zgromadzenie w wyniku obrad. 24 exposé [wym. ekspoze] wypowiedź programowa szefa lub innego członka rządu w parlamencie, przedstawiająca ogólną linię polityczną rządu albo jego zamierzenia w określonej dziedzinie, wygłaszana zwykle po powołaniu nowego rządu. Strona 6 z 20

7 Konstytucja wymaga przeprowadzenia trzech czytań projektu w procesie legislacyjnym pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu plenarnym 25 sejmu lub, częściej stosowane rozwiązanie w praktyce, w jednej z komisji tematycznych sejmowych każdy projekt musi też być zaopiniowany przez komisję ustawodawczą sejmu projekt może zostać odrzucony w całości w pierwszym czytaniu, wówczas postępowanie legislacyjne zostaje zakończone zasadnicze prace nad projektem ustawy toczą się po pierwszym czytaniu w komisjach sejmowych komisja może przyjąć projekt w całości, zgłosić do niego poprawki lub w całości go odrzucić drugie czytanie odbywa się zawsze na posiedzeniu sejmu obejmuje ono przedstawienie sprawozdania komisji o projekcie i przeprowadzenie debaty, w czasie której zostają zgłoszone poprawki i wnioski poprawki mogą zgłaszać wnioskodawca projektu, posłowie i Rada Ministrów po drugim czytaniu projekt może być skierowany ponownie do komisji komisja rozpatruje zgłoszone wnioski i poprawki, ustosunkowuje się do nich i przekazuje sejmowi swoją rekomendację, by je przyjąć lub odrzucić jeśli jednak w drugim czytaniu nie zgłoszono żadnych poprawek i wniosków, to wówczas może odbyć się bezpośrednio po zakończeniu drugiego czytania trzecie czytanie wnioskodawca projektu ma prawo wycofać swój projekt najpóźniej w czasie drugiego czytania trzecie czytanie projektu ustawy obejmuje przedstawienie sprawozdania komisji i głosowanie nad projektem projekt może zostać w całości odrzucony, jeśli taki wniosek zostanie przegłosowany przez sejm przyjęcie zaproponowanych poprawek do poszczególnych artykułów odbywa się przez głosowanie każdej zgłoszonej poprawki oddzielnie następnie sejm głosuje nad przyjęciem całego projektu w wersji zaproponowanej przez komisję z poprawkami naniesionymi przez sejm z reguły jest wymagana zwykła większość głosów (więcej głosów za niż przeciw, głosy wstrzymujące się nie są brane pod uwagę), w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów po przegłosowaniu projektu w trzecim czytaniu staje się on ustawą, która zostaje poddana dalszym etapom procesu legislacyjnego 3. tryb postępowania w senacie w sprawie ustawy uchwalonej przez sejm marszałek sejmu ustawę uchwaloną przez sejm przekazuje senatowi marszałek senatu kieruje projekt do właściwych komisji senackich, które proponują stanowisko senatu następnie na posiedzeniu plenarnym senat podejmuje debatę i głosuje nad ustawą senat może: przyjąć ustawę bez zmian, wprowadzić poprawki do tekstu ustawy, w całości odrzucić jeśli senat przyjmie ustawę bez zmian, wówczas marszałek sejmu przekazuje ją prezydentowi do podpisu w przypadku kiedy senat wprowadził poprawki lub odrzucił ustawę w całości, wraca ona ponownie do sejmu i przechodzi dalszy etap legislacji senat musi wypracować swoje stanowisko w określonym czasie (30 dni), po tym okresie sejm uznaje, że senat przyjął ustawę w brzmieniu uchwalonym przez sejm 4. ewentualne rozpatrzenie przez sejm poprawek senatu lub stanowiska senatu odrzucającego ustawę w sejmie ustawa wraca ponownie do odpowiedniej komisji, która analizuje stanowisko senatu i przedkłada sejmowi sprawozdanie zawierające jeden z następujących wniosków: przyjęcia wszystkich lub części poprawek, przyjęcia ustawy senatu, odrzucenia ustawy senatu sejm może odrzucić stanowisko senatu (czyli wrócić do swoich poprzednich zapisów) tylko bezwzględną większością głosów (więcej głosów za odrzuceniem niż łącznie przeciwnych i wstrzymujących się) jeśli takiej większości nie uzyska, uchwałę senatu uznaje się za przyjętą w przypadku gdy sejm nie przyjmie stanowiska senatu odrzucającego ustawę, proces ustawodawczy zostaje zakończony w innym przypadku ustawa zostaje przedłożona prezydentowi do podpisu 5. podpisanie ustawy przez prezydenta marszałek sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu prezydentowi prezydent może: ustawę podpisać lub skierować ją: albo do Trybunału Konstytucyjnego w celu zbadania jej zgodności z obowiązującą konstytucją, albo do sejmu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie (tzw. weto ustawodawcze) orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego ma charakter wiążący oznacza to, że jeśli Trybunał uznał ustawę za zgodną z konstytucją, to prezydent ma obowiązek podpisania jej, jeśli zaś uznał za niezgodną z konstytucją, prezydent nie może jej podpisać trybunał może także wskazać poszczególne przepisy ustawy niezgodne z konstytucją 25 plenarny o posiedzeniu, dyskusji, obradach: odbywający się w pełnym składzie. Strona 7 z 20

8 jeśli orzeknie wówczas, że nie są one nierozerwalnie związane z całą ustawą, prezydent może albo: podpisać ustawę, ale z pominięciem wskazanych przepisów jako niezgodnych z konstytucją, albo ponownie ustawę skierować do sejmu, aby usunął niezgodności z konstytucją weto prezydenta oznacza powrót ustawy do ponownego rozpatrzenia przez sejm ustawa zostaje przekazana komisji, która następnie przedkłada sejmowi sprawozdanie i wniosek o przyjęcie lub odrzucenie sprzeciwu prezydenta sejm może odrzucić sprzeciw prezydenta kwalifikowaną większością 3/5 głosów tak przegłosowaną ustawę prezydent ma obowiązek podpisać 6. wejście w życie ustawy ustawa podpisana przez prezydenta zostaje następnie ogłoszona w Dzienniku Ustaw 26, wchodzi w życie po upływie tzw. vacatio legis 27 zazwyczaj po dniowym okresie przeznaczonym na powiadomienie i dostosowanie się urzędów i obywateli do nowych warunków prawnych 7. tryb pilny Rada Ministrów na prawo uznać (prawnie każdy) swój projekt ustawy za pilny wówczas czas jego rozpatrywania przez senat jest skrócony z 30 do 14 dni, a termin podpisania jej przez prezydenta zostaje skrócony z 21 do 7 dni inne mechanizmy legislacyjne pozostają bez zmian organ marszałek Prezydium 28 organy sejmu i senatu skład, sposób wyboru sejm senat wybierany spośród posłów na pierwszym posiedzeniu sejmu w nowej kadencji, wybór dokonywany bezwzględną większością głosów członków izby marszałek i wicemarszałkowie izby wybierany spośród senatorów na pierwszym posiedzeniu senatu w nowej kadencji, wybór dokonywany bezwzględną większością głosów członków izby marszałek i wicemarszałkowie izby kompetencje 1. marszałkowie sejmu i senatu zwołuje posiedzenia izby, przewodniczy obradom izby, stoi na straży praw i godności izby, reprezentuje izbę na zewnątrz 2. marszałek sejmu nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym, zarządza wybory prezydenckie, przejmuje obowiązki prezydenta w sytuacjach określonych w konstytucji, przewodniczy obradom Zgromadzenia Narodowego 3. marszałek senatu zastępuje prezydenta, jeśli tej funkcji nie może pełnić marszałek sejmu, przewodniczy Zgromadzeniu Narodowemu, jeśli tej funkcji nie może pełnić marszałek sejmu funkcje pomocnicze w organizowaniu i kierowaniu pracami izb, organizowanie współpracy między komi- 26 Dziennik Ustaw w Polsce urzędowy organ, w którym ogłasza się ustawy ( dekrety z mocą ustawy), rozporządzenia naczelnych organów administracji, umowy międzynarodowe i ich ratyfikacje. 27 vacatio legis (łac.) okres od dnia ogłoszenia aktu normatywnego do dnia jego wejścia w życie, przewidziany w ustawie. 28 prezydium (łac.) organ kierowniczy ciała kolegialnego, np. p. sejmu; organ wyłoniony spośród zgromadzenia w celu kierowania jego obradami. Strona 8 z 20

9 Konwent 29 Seniorów komisje stałe komisje nadzwyczajne komisje śledcze członkowie Prezydium, przedstawiciele klubów parlamentarnych (po jednym), porozumień kół poselskich powołane na okres całej kadencji sejmu, powoływane i odwoływane przez sejm, złożone z posłów, poseł może być członkiem nie więcej niż dwóch komisji sposób powołania, jak komisji stałych, po zakończeniu zadania komisja ulega rozwiązaniu powołuje sejm uchwałą podjętą bezwzględną większością głosów, w składzie do 11 posłów, według reprezentacji klubów i porozumień kół poselskich w Konwencie Seniorów członkowie Prezydium, przedstawiciele klubów parlamentarnych, porozumień kół senackich powołane na okres całej kadencji senatu, powoływane i odwoływane przez senat, złożone z członków izby sposób powołania, jak komisji stałych, po zakończeniu zadania komisja ulega rozwiązaniu nie ma możliwości powołania komisji śledczych sjami sejmowymi organ doradczy marszałka, zapewnia współdziałanie klubów parlamentarnych, ma uprawnienia opiniodawcze w sejmie (28 w 2005 r.) wyspecjalizowane organy o charakterze pomocniczym, zakres ich działania określony w uchwale o powołaniu komisji, komisje związane z tokiem prac izby, prowadzą prace merytoryczne nad zgłoszonymi projektami, pełnią funkcje kontrolne, np. prowadzą kontrolę wykonywania ustaw w senacie (14 w 2005 r.), mają mniejsze uprawnienia niż komisje sejmowe, powołane do opracowania spraw zgłoszonych przez izbę, opracowują sprawozdania dotyczące ustaw uchwalonych przez sejm w sejmie i senacie wyspecjalizowane organy o charakterze pomocniczym, powołane do rozpatrzenia szczególnie ważnych lub pilnych ustaw, realizują określone przez izbę zadania w sejmie komisja służy realizacji funkcji kontrolnych sejmu, zostaje powołana do zbadania konkretnej sprawy, postępowanie w komisji toczy się według przepisów postępowania karnego, komisja może wnioskować do parlamentu o wszczęcie postępowania, komisja może wszcząć postępowanie w sprawie pociągnięcia do odpowiedzialności przed Trybunatem Stanu osób, które mu 29 Konwent Seniorów opiniodawczy organ sejmu złożony z marszałka, wicemarszałków, przewodniczący klubów poselskich oraz przedstawicieli porozumień klubów lub kół liczących co najmniej 15 posłów. Strona 9 z 20

10 podlegają, po zakończeniu postępowania komisja przekazuje sprawozdanie ze swej działalności sejmowi (marszałkowi) Struktury wewnętrzne w sejmie i senacie kluby i koła poselskie lub senatorskie są formami politycznej organizacji posłów i senatorów mogą być też tworzone koła i kluby, a także zespoły wspólne obu izb celem ich jest reprezentowanie jednej linii politycznej w izbie; zwykle oznacza to tworzenie frakcji według przynależności do partii politycznych klub koło zasady tworzenia i przynależności może utworzyć grupa co najmniej 15 posłów lub 7 senatorów, istnieje zakaz przynależności do więcej niż jednego klubu, możliwość zmiany przynależności do klubu w czasie kadencji może utworzyć grupa co najmniej 3 postów lub 3 senatorów, zakaz przynależności do więcej niż jednego koła, koło może zawierać porozumienia z innymi kołami prawa prawo do reprezentacji w Konwencie Seniorów, prawo do inicjatywy ustawodawczej prawo do reprezentacji w Konwencie Seniorów (wymagany udział 15 posłów), w tym celu koła mogą zawierać porozumienia Organy władzy wykonawczej prezydent i Rada ministrów Prezydent ogólne zasady prawa wyborczego czynne prawo wyborcze bierne prawo wyborcze prawo zgłoszenia kandydata kadencja pełna kadencja skrócona ważność wyborów pierwsza tura druga tura zasady wyboru prezydenta Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym prawo udziału w wyborach prezydenta ma osoba, która: posiada obywatelstwo polskie, ukończyła najpóźniej w dniu wyborów 18 lat, korzysta z pełni praw wyborczych na prezydenta może zostać wybrana osoba, która spełnia następujące warunki: posiada obywatelstwo polskie, ukończyła najpóźniej w dniu wyborów 35 lat, korzysta z pełni praw wyborczych do sejmu kandydata na urząd prezydenta może zgłosić grupa 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do sejmu kandydat na prezydenta jest wybierany na pięcioletnią kadencję, może być wybrany ponownie tylko raz mandat prezydencki wygasa przed upływem kadencji w przypadku: śmierci prezydenta, zrzeczenia się urzędu, stwierdzenia nieważności wyboru prezydenta, uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, złożenia z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu stwierdza Sąd Najwyższy przebieg wyborów na urząd prezydenta w pierwszej turze biorą udział wszyscy zgłoszeni kandydaci, na urząd prezydenta RP zostaje wybrany ten kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów, jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości w pierwszym głosowaniu, przeprowadza się ponowne głosowanie zostaje przeprowadzona, jeśli prezydent nie został wybrany w pierwszej turze, w drugiej turze wyborów prezydenckich uczestniczą dwaj kandydaci, którzy w pierwszym Strona 10 z 20

11 głosowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów, na prezydenta zostaje wybrany kandydat, który w ponownym głosowaniu uzyskał więcej głosów Kompetencje prezydenta RP 1. Kompetencje obejmujące funkcje wykonawcze i arbitrażu w relacjach z pozostałymi władzami dzięki posiadanym kompetencjom prezydent może pełnić rolę stabilizującą system rządzenia, czuwać nad sprawnym funkcjonowaniem pozostałych władz w państwie, pełnić funkcję władzy neutralnej lub moderującej w rozwiązywaniu konfliktów między poszczególnymi organami państwowymi, np. w czasie kryzysu gabinetowego a) kompetencje wobec parlamentu obowiązki organizacyjne: zarządza wybory, zwołuje pierwsze posiedzenia sejmu i senatu w nowej kadencji, rozwiązuje sejm w dwóch określonych przypadkach, uprawnienia inicjatywne: prawo do inicjatywy ustawodawczej, uprawnienia hamujące: prawo do zgłoszenia weta ustawodawczego, kierowania ustaw do Trybunału Konstytucyjnego, rozwiązania sejmu w dwóch określonych przypadkach, uprawnienia związane z podpisaniem i ogłoszeniem ustawy, prawo do zwrócenia się z orędziem do sejmu, senatu i Zgromadzenia Narodowego b) kompetencje wobec rządu może uczestniczyć w powołaniu rządu i ma wpływ na zmiany w jego składzie personalnym, w zakresie oddziaływania na tok pracy rządu i jego politykę istnieje rozdział kompetencji rządu i prezydenta w kierowaniu polityką to rząd prowadzi bieżącą politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa; prezydent mianuje zaś ambasadorów i dokonuje nominacji na najwyższe stopnie wojskowe; prezydent poprzez możliwość powołania Rady Gabinetowej (jest ona złożona z Rady Ministrów i prezydenta) może próbować wpływać na działania rządu (Rada ta nie posiada kompetencji Rady Ministrów, tzn. nie może podejmować prawnie obowiązujących rozstrzygnięć) c) kompetencje wobec władzy sądowniczej związane z obsadą personalną: powołuje sędziów (na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa), prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, pierwszego prezesa Sądu Najwyższego, prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego (spośród kandydatów przedstawionych przez odpowiednie sądy) 2. Kompetencje obejmujące funkcje głowy państwa prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP, reprezentuje RP na zewnątrz, uosabia autorytet władzy państwowej a) kompetencje w zakresie polityki zagranicznej zgodnie z konstytucją prezydent w tym zakresie ma współdziałać z prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem reprezentuje państwo w stosunkach zewnętrznych, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, podejmuje decyzje personalne: mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych, przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych, wydaje, na wniosek Rady Ministrów, postanowienie o wprowadzeniu stanu wojennego, jeśli zaistnieją okoliczności uzasadniające jego wprowadzenie (zbrojna napaść na terytorium RP lub obowiązek wspólnej obrony) b) w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa przyznanie uprawnień w tym zakresie jest wynikiem uznania prezydenta za najwyższego zwierzchnika sił zbrojnych w czasie pokoju sprawuje swoje zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi za pośrednictwem ministra obrony narodowej, podejmuje decyzje personalne: mianuje szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców rodzajów sił zbrojnych, a w czasie wojny naczelnego dowódcę sił zbrojnych, nadaje na wniosek ministra obrony narodowej stopnie wojskowe, zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie sił zbrojnych do obrony RP na wniosek Rady Ministrów, organem doradczym prezydenta w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i wewnętrznego państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego (jej skład ustala prezydent i przewodniczy jej obradom), organem pomocniczym prezydenta jest Kancelaria Prezydenta, w sytuacji zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić stan wyjątkowy c) tradycyjne kompetencje głowy państwa nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na jego zrzeczenie się, nadaje ordery i odznaczenia państwowe, posiada prawo łaski wobec osoby skazanej przez sąd (ale nie przez Trybunał Stanu), nadaje tytuł naukowy profesora Strona 11 z 20

12 Akty urzędowe prezydenta akty normatywne akty nienormatywne rozporządzenia z mocą ustaw rozporządzenia zarządzenia postanowienia rodzaje aktów prawnych wydawane na wniosek Rady Ministrów w czasie stanu wojennego, jeśli sejm nie może zebrać się na posiedzenie, podlegają zatwierdzeniu na pierwszym posiedzeniu sejmu o charakterze wykonawczym wobec przepisów ustaw na podstawie szczegółowego upoważnienia ustaw normatywne o charakterze wykonawczym, mogą być wydawane na podstawie ustawy, mają charakter przepisów wewnętrznych, wymagają kontrasygnaty 30 wydawane w celu realizacji kompetencji prezydenta, np. zarządzenie wyborów do sejmu i senatu, ratyfikowania umowy międzynarodowej, wystąpienia z wnioskiem do Trybunatu Konstytucyjnego wszystkie akty normatywne podlegają kontroli Trybunału Konstytucyjnego pod względem ich konstytucyjności i legalności Kontrasygnata i prerogatywy Kontrasygnata kontrasygnata wymóg złożenia współpodpisu przez prezesa Rady Ministrów na akcie urzędowym prezydenta przez niego podpisanym bez kontrasygnaty akt urzędowy nie jest ważny (z wyjątkiem zastrzeżonych w art ust. 3. Konstytucji RP z 1997 r.) zakres kontrasygnaty obowiązek kontrasygnaty obejmuje przede wszystkim kompetencje prezydenta z zakresu polityki zagranicznej i obronnej, a także związane ze stanami nadzwyczajnymi i znajdujące się w zakresie działania władzy wykonawczej znaczenie kontrasygnaty premier może odmówić udzielenia kontrasygnaty, jeśli się nie zgadza, z polityką prezydenta, wymusza to konieczność współdziałania prezydenta z rządem w celu zajęcia jednolitego stanowiska, kontrasygnata jest mechanizmem wewnętrznej kontroli w obrębie władzy wykonawczej, ponieważ kontrasygnata premiera pociąga za sobą odpowiedzialność polityczną premiera przed sejmem Prerogatywy akty, które nie podlegają kontrasygnacie, należą do prerogatyw głowy państwa konstytucja przewiduje, które akty należą do prerogatyw prezydenta wykraczają one poza sferę działalności wykonawczej i są związane z pełnieniem funkcji arbitrażu przez prezydenta zakres prerogatyw wyznacza rzeczywistą pozycję urzędu prezydenckiego w systemie ustrojowym tworzą więc zakres osobistych uprawnień prezydenta zakres prerogatyw konstytucja wskazuje w punktach akty urzędowe prezydenta wydawane bez kontrasygnaty akty związane z: funkcjonowaniem parlamentu, w tym: zarządzanie wyborów parlamentarnych, zwoływanie ich pierwszego posiedzenia, skracanie ich kadencji, tworzeniem i odwołaniem Rady Ministrów, w tym: desygnowanie prezesa Rady Ministrów, jego powołanie, odwołanie ministra, któremu sejm wyraził wotum nieufności, powoływaniem na urzędy wskazane w ustawie zasadniczej, wydawaniem postanowień, w tym: o ułaskawieniu, nadawaniu obywatelstwa, nadawaniu orderu, trybem legislacyjnym, w tym: zgłoszenie inicjatywy ustawodawczej, złożenie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego, odmowa podpisania ustawy, stanowieniem prawa o charakterze wewnętrznym, np. zarządzenie ogólnokrajowego referendum znaczenie prerogatyw tworzą sferę wyłączoną z konieczności współdziałania prezydenta z Radą Ministrów, są wyłączone spod kontroli parlamentarnej, prezydent ponosi za nie bezpośrednią odpowiedzialność konstytucyjną, jeśli zostało naruszone prawo polityczna odpowiedzialność prezydenta prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem: 30 kontrasygnata (łac.) wymóg konstytucyjny podpisania aktu urzędowego głowy państwa przez premiera lub właściwego, ze względu na treść aktu, ministra, którzy biorą na siebie odpowiedzialność polityczną i prawną za dany akt; w Polsce od 1989 k. premiera wymagają akty prawne prezydenta o istotnym znaczeniu. Strona 12 z 20

13 jest wyłączony spod kontroli parlamentu, polityka prezydenta nie stanowi przedmiotu obrad parlamentu, nie może być pozbawiony urzędu z powodów politycznych wymóg kontrasygnaty daje jednak możliwość Radzie Ministrów oddziaływania na politykę prowadzoną przez prezydenta konstytucyjna karna odpowiedzialność przed wyborcami: wyborcy mogą egzekwować odpowiedzialność polityczną prezydenta np. w reelekcji 31,w referendum ogłoszonym przez prezydenta poprzez udzielenie poparcia lub odmowę wyrażenia aprobaty odpowiada za naruszenie konstytucji i ustaw przed Trybunałem Stanu w zakresie urzędowania lub w związku z zajmowanym stanowiskiem, Zgromadzenie Narodowe uchwałą podjętą większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków może postawić prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu odpowiada za popełnienie przestępstwa (w związku ze sprawowanym urzędem, jak i za czyny niezwiązane z pełnieniem swoich funkcji) przed Trybunatem Stanu Rada Ministrów i administracja rządowa procedury powołania Rady Ministrów wariant I prezydent sejm prezydent desygnuje prezesa RM, prezes RM proponuje skład rządu, prezydent powołuje prezesa RM wraz z pozostałymi członkami RM i odbiera od nich przysięgę prezes RM przedstawia sejmowi program działania RM (exposé), z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania, sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia sejmu lub przyjęcia dymisji rządu w ciągu 14 dni od dnia powołania przez prezydenta prezesa RM wariant II, uruchamiany, jeśli w wyniku zastosowania wariantu I nie powstała Rada Ministrów sejm prezydent sejm wybiera prezesa RM oraz proponowanych przez niego członków RM bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów prezydent powołuje tak wybraną RM i odbiera przysięgę od jej członków w ciągu 14 dni od upływu terminu powołania prezesa RM przez prezydenta lub 14 dni od nieudzielenia wotum zaufania przez Sejm wariant III uruchamiany, jeśli w wyniku zastosowania wariantu II nie zostanie powołana Rada Ministrów prezydent sejm prezydent prezydent powołuje prezesa RM, prezydent powołuje pozostałych członków RM na wniosek prezesa RM, prezydent odbiera przysięgę od RM sejm udziela wotum zaufania RM większością głosów w obecności co najmniej w ciągu 14 dni od niepowołania RM w wyniku zastosowania wariantu II w ciągu 14 dni od powołania RM przez prezydenta połowy ustawowej liczby posłów w razie nieudzielenia wotum zaufania przez sejm prezydent skraca kadencję sejmu i zarządza wybory Skład Rady Ministrów Rada Ministrów składa się z: prezesa Rady Ministrów (premiera), ministrów, w jej skład mogą być też powołani: wiceprezesi Rady Ministrów, którzy podobnie jak prezes mogą także pełnić funkcję ministra, przewodniczący komitetów określonych w odrębnych ustawach 31 reelekcja ponowne obranie kogoś na jakieś stanowisko lub urząd. Strona 13 z 20

14 Odwołanie członków Rady Ministrów a) odwołanie członków Rady Ministrów poprzez wyrażenie wotum nieufności przez sejm wotum nieufności wobec całej Rady Ministrów złożenie pisemnego wniosku o uchwalenie wotum nieufności Radzie Ministrów przez co najmniej 46 posłów, ze wskazaniem imiennym kandydata na prezesa Rady Ministrów (konstruktywne wotum nieufności), wniosek zostaje poddany pod głosowanie, nie wcześniej niż po upływie 7 dni, i przyjęty większością ustawowej liczby posłów, prezes Rady Ministrów ma obowiązek złożyć dymisję prezydentowi w przypadku uchwalenia wotum nieufności, prezydent powołuje nowego prezesa Rady Ministrów wskazanego przez sejm i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę powtórny wniosek może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy od daty odrzucenia poprzedniego wniosku, chyba że zostanie on poparty przez 115 posłów wotum nieufności wobec poszczególnego ministra złożenie pisemnego wniosku o uchwalenie wotum nieufności ministrowi przez co najmniej 69 posłów, wniosek zostaje przyjęty większością ustawowej liczby posłów, prezydent jest zobowiązany do odwołania członka rządu powtórny wniosek wobec tego samego ministra może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy od daty odrzucenia poprzedniego wniosku, chyba że zostanie on poparty przez 115 posłów b) odwołanie członków Rady Ministrów na wniosek prezesa Rady Ministrów na wniosek prezesa RM prezydent dokonuje zmian w składzie RM c) odwołanie członków Rady Ministrów na skutek dymisji Rady Ministrów dymisję składa prezes Rady Ministrów w następujących sytuacjach: 1. na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego sejmu, aby możliwe było powołanie nowego rządu, reprezentującego nową większość sejmową; 2. nieuchwalenia przez sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów a. w przypadku braku akceptacji większości sejmowej dla nowo tworzonego rządu, oznacza przejście do kolejnych etapów przewidzianych w procedurze powołania rządu, b. w przypadku braku poparcia większości sejmowej dla działalności istniejącego gabinetu obowiązkiem prezydenta jest przyjęcie dymisji; 3. uchwalenia przez sejm wotum nieufności dla Rady Ministrów, ale jest możliwe tylko konstruktywne wotum nieufności; prezydent musi przyjąć dymisję; 4. nieuchwalenia przez sejm absolutorium dla rządu (związanego z realizacją ustawy budżetowej); 5. złożenia rezygnacji przez prezesa Rady Ministrów, decyzja ta nie wymaga uzgodnienia z pozostałymi członkami gabinetu, ale oznacza ustąpienie całego rządu; prezydent może jednak odmówić przyjęcia rezygnacji Kompetencje Rady Ministrów Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa należą do niej sprawy polityki państwa niezastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego ze względu na charakter i kierunek oddziaływania Rady Ministrów można wyróżnić następujące grupy kompetencji rządu: 1. kompetencje inicjatywne w stosunku do innych organów państwa wobec Sejmu prawo inicjatywy ustawodawczej, prawo wnoszenia poprawek do projektów ustaw rozpatrywanych przez sejm, prawo zgłoszenia projektu ustawy jako pilny, wyłączność inicjatywy ustawodawczej w odniesieniu do: ustawy budżetowej i zmiany tej ustawy, ustawy o prowizorium budżetowym 32, ustawy o zaciąganiu długu publicznego, ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo; wobec Prezydenta prawo do przedłożenia wniosku o wprowadzanie stanów nadzwyczajnych: stanu wojennego i stanu wyjątkowego; 2. kompetencje wykonawcze zapewnia wykonywanie ustaw, 32 prowizorium budżetowe (ekon.) budżet tymczasowy, uchwalony zwykle na miesiąc lub kwartał do czasu uchwalenia budżetu rocznego. Strona 14 z 20