CHŁOPCY Z PLACU BRONI. ##7#52#aODgyODUzQTMyMzQ2NDMyMw== Ferenca Molnára

Transkrypt

1 CHŁOPCY Z PLACU BRONI Ferenca Molnára

2 POLECAMY

3 Chłopcy z Placu Broni Ferenca Molnára

4 Wydawnictwo LITERAT ul. Łazienna Toruń tel.: Opracowanie: Małgorzata Kamińska Korekta i konsultacje: Anna Tatarzycka-Ślęk Ilustracja na okładce: Miriam Sawicka Skład komputerowy: Mariusz Makuch Copyright by Literat, Toruń ISBN

5 Spis treści O autorze...5 Plan wydarzeń...5 Streszczenie...6 Miejsce i czas akcji...23 Kompozycja...24 Narracja...24 Fabuła...24 Wątki...25 Bohaterowie...25 Postacie główne...25 Pozostali bohaterowie...29 Chłopcy z Placu Broni...29 Czerwone koszule...31 Inne postacie...32 Problematyka...33 Cytaty...37 Wypracowania...38 Zadania sprawdzające...47 Bibliografia...50

6

7 o autorze Plan wydarzeń Ferenc Molnár urodził się 12 stycznia 1878 roku w Budapeszcie, pisarz dramaturg, dziennikarz węgierski. Studiował prawo na uniwersytecie w Budapeszcie i w Genewie. Znany głównie z powieści dla młodzieży Chłopcy z Placu Broni, która ukazała się w roku 1910 (tytuł oryginału: A Pál utcai fiúk, dosłownie: Chłopcy z ulicy Pawła). Ferenc Molnár zmarł 1 kwietnia 1952 roku w Nowym Jorku. PLAN WYDARZEŃ 1. Opowieść Nemeczka o wydarzeniu w Ogrodzie Muzealnym. 2. Oburzenie chłopców i chęć odwetu. 3. Feri Acz na Placu Broni. 4. Poinformowanie kolegów przez Nemeczka o wizycie wroga. 5. Wybór Boki na przewodniczącego. 6. Plan wyprawy do Ogrodu Botanicznego. 7. Boka, Nemeczek i Czonakosz w obozie wrogów. 8. Gereb rozpoznany. 9. Pozostawienie kartki. 10. Ucieczka intruzów i nieudany pościg. 11. Rozwiązanie Związku Kitowców. 12. Postanowienie o dalszej potajemnej działalności Związku. 13. Podstęp Gereba i przekupienie Słowaka. 5

8 Streszczenie 14. Podsłuchanie sensacyjnej wiadomości przez Nemeczka. 15. Nieprzyjemne konsekwencje zlekceważenia Związ ku. 16. Posiedzenie czerwonych koszul. 17. Brak czerwono-zielonej chorągiewki. 18. Odrzucenie pomysłu Gereba i powzięcie wojennych zamiarów. 19. Odważny czyn Nemeczka. 20. Kara i poruszające przemówienie chłopca. 21. Ukaranie Pastorów, utrata uznania przez Gereba. 22. Odezwa i ogłoszenie stanu wojennego. 23. Plan i manewry. 24. Skrucha Gereba i interwencja jego ojca. 25. List i przyjęcie Gereba z powrotem do armii. 26. Wizyta posłów. 27. Odniesienie chorągiewki. 28. Bitwa. 29. Zwycięstwo chłopców z Placu Broni. 30. Nemeczek bohaterem. STRESZCZENIE Rozdział I Trwa lekcja przyrody. Zostało kilka minut do jej zakończenia. Chłopcy znajdujący się w klasie bardzo się nudzą. Nie potrafią już się skupić na doświadczeniach naukowych, zwłaszcza że przez okno dolatują ich dźwięki katarynki i powiew pierwszego wiosennego powietrza. Nauczyciel zauważa roztar 6

9 Streszczenie gnienie chłopców i każe Czengeyowi, prymusowi z pierwszej ławki, zamknąć okno. Chłopcy za pomocą kulki papieru przekazują sobie informację o spotkaniu, które ma się odbyć o trzeciej po południu. Na zebraniu chcą wybrać nowego przewodniczącego. W końcu rozlega się dzwonek. Uczniowie pośpiesznie wybiegają ze szkoły. W bramie, jak co dzień, natykają się na sprzedawcę słodyczy. Chłopcy z niezadowoleniem stwierdzają, że podniósł on dwukrotnie ceny za swe towary. Gereb chce mu zrobić psikusa i rzucić na słodycze kapelusz, ale Boka go powstrzymuje. Czele kupuje u handlarza kawałek chałwy i natychmiast go zjada. Na ulicy chłopcy spotykają Czonakosza i Nemeczka. Nemeczek opowiada o zdarzeniu w Ogrodzie Muzealnym. Grał tam w kulki razem z Weissem, Barabaszem, Kolnayem i Rychterem. Bawili się w najlepsze, kiedy nagle dostrzegli braci Pastorów, postrach słabszych i młodszych chłopców. W pierwszej chwili chcieli uciekać, ale Nemeczek zdecydował dokończyć grę i rzucił jeszcze raz kulką. Już miał zagarnąć wygrane kulki, kiedy młodszy z braci Pastorów, którzy dotychczas przyglądali się ich grze, zagrodził mu drogę. Zawołał Einstand! i, mimo protestu Nemeczka, zabrał wszystkie kulki. Hasłem Einstand! silniejsi chłopcy wyłudzali bezprawnie różne przedmioty od słabszych, oznaczało ono przemoc, stan wojenny. Nemeczek kończy opowiadać. Chłopcy są oburzeni postępowaniem braci Pastorów. Nazywają je niegodziwością i napadem zbójeckim. Boka stwierdza, że Przemoc 7

10 Honor Plac Kradzież Streszczenie takich rzeczy nie można im darować i zapowiada, że postanowią coś na popołudniowej naradzie. Chłopcy rozchodzą się do domów podekscytowani tym, co się może stać. Rozdział II Chłopcy zbierają się na Placu, który jest dla nich terenem zabaw, polem bitew, amerykańskimi preriami, miastem wszystkim, o czym zamarzą, w zależności od tego, w co chcą się bawić. Najczęściej jest terenem wojennych utarczek. Wszyscy chłopcy są kapitanami, podporucznikami i porucznikami, oprócz Nemeczka. Tylko on ma stopień szeregowca i każdy może mu rozkazywać. Teraz Nemeczek pierwszy zjawia się na Placu. Nie ma jeszcze nikogo, nie licząc stróża i jego psa Hektora. Pies zapalczywie obszczekuje jedną z drewnianych fortec. Zaniepokojony Nemeczek wspina się na nią. Nagle na szczycie fortecy dostrzega Feriego Acza, przywódcę wrogiego im obozu. Przerażony zsuwa się na dół. Feri Acz szydzi z przestraszonego Nemeczka. Ten rzuca się do ucieczki. Gdy ogląda się za siebie, nie ma już Feriego Acza ani czerwono-zielonej chorągiewki, należącej do obozu Nemeczka. Podekscytowany Nemeczek relacjonuje zdarzenie przybywającym właśnie kolegom. Wszyscy są oburzeni wtargnięciem wroga na ich teren i zabraniem chorągiewki. Kiedy wszyscy są już na Placu, Kolnay melduje, że ktoś nie zamknął bramki, co było surowo karane. 8

11 Streszczenie Okazuje się, że to Boka. Chłopiec przyznaje się i sam upomina się o stosowną karę, a jest nią wpisanie nazwiska do czarnej księgi. Postępowanie Boki jest wzorem sprawiedliwości i odwagi dla innych chłopców. Boka rozkazuje też ukarać Kolnaya za donosicielstwo. Nemeczek raz jeszcze przy wszystkich relacjonuje wydarzenie przy fortecy. W końcu chłopcy przystępują do wyboru nowego przewodniczącego. Nemeczek zaczyna się skarżyć, że ciągle jest tylko szeregowcem i wszyscy mu rozkazują. Przewodniczącym zostaje Janosz Boka. Trzy głosy otrzymuje również Gereb. Boka od razu przejmuje obowiązki przewodniczącego. Postanawia, że nie będą czekali, aż grupa Feriego Acza ponownie ich odwiedzi, tylko sami wybiorą się do Ogrodu Botanicznego. Chłopcy z zapałem zgadzają się na ten pomysł. Honor Rozdział III Nazajutrz Boka pokazuje kolegom kartkę, którą zamierza zostawić w Ogrodzie Botanicznym. Napis brzmi: Tu byli chłopcy z Placu Broni. Decyduje się zabrać ze sobą Czonakosza i Nemeczka. O zmierzchu chłopcy wyruszają na wyprawę. Po przeskoczeniu muru Ogrodu Botanicznego sadowią się na drzewie i uważnie obserwują teren. Widzą wysepkę, na której zazwyczaj spotyka się grupa Feriego Acza. Tam też chłopcy chcą zostawić swoją kartkę. Na moście dostrzegają dwie osoby. Boka, Czonakosz i Nemeczek postanawiają dotrzeć nad staw. Gdy się Wyprawa 9

12 Zdrada Streszczenie czołgają, słyszą nagle przeciągły gwizd. Pośpiesznie kryją się w trawie, myśląc, że ich dostrzeżono. Czonakosz wdrapuje się na drzewo i informuje kolegów, że na moście są już cztery osoby, przy czym dwie z nich wracają na wyspę. Boka stwierdza, że to zmiana warty i chłopcy ostrożnie posuwają się dalej. Docierają do wzgórza w pobliżu stawu. Słysząc, że tym razem naprawdę ktoś nadchodzi, zaszywają się w zieleni. Okazuje się, że to tylko dozorca Ogrodu. W ruinach, dokąd następnie się przekradają, znajdują broń czerwonych koszul, czyli chłopaków z grupy Feriego Acza. Są to wyrzeźbione z drewna tomahawki. Czonakosz proponuje, by je zabrać jako zdobycz wojenną, lecz Boka sprzeciwia się temu pomysłowi. Twierdzi, że byłby to rabunek. Rozrzucają tylko toporki na ziemi, by zostawić ślad swej bytności i pędzą z powrotem ku wzgórzu. Przez lornetkę, którą zabrał Boka, obserwują wysepkę. Dostrzegają czerwonych. Ktoś z nich ma latarnię i chłopcom łatwiej ich obserwować. Boka dostrzega wśród czerwonych znajomą postać, lecz nie chce zdradzić kolegom, kto to. Najpierw chce się upewnić, czy to na pewno ten, o kim myśli. W końcu docierają nad staw i rozdzielają się w poszukiwaniu łódki. Znajdują ją Boka z Nemeczkiem. Wszyscy trzej przeciągają łódkę na drugą stronę jeziora, dalej od pomostu, i do niej wsiadają. Przy wsiadaniu Nemeczek wpada do wody. Do łodzi wsiada cały przemoknięty i zziębnięty. 10

13 Docierają do wysepki. Czonakosz zostaje na straży przy łódce, a Boka z Nemeczkiem podkradają się w pobliże polanki, na której trwa narada czerwonych. Wśród nich rzeczywiście siedzi ich kolega Gereb i właśnie dokładnie opisuje Plac. Oferuje czerwonym, że zostawi otwartą furtkę, aby ci mogli bez przeszkód wtargnąć na Plac i zaatakować chłopców. Wkrótce grupa Feriego zbiera się do odejścia. Wówczas Boka wyskakuje na środek polanki, gasi latarkę i przypina do drzewa kartkę. Następnie pędzą z Nemeczkiem do czekającego na nich Czonakosza. Czerwone koszule szybko się orientują, że ktoś tu przed chwilą był, dostrzegają kartkę i wyruszają w pogoń. Boka z kolegami błyskawicznie muszą przedostać się łódką na drugi brzeg, by tamci nie zdążyli okrążyć jeziora i zastawić na nich pułapki. Po przedostaniu się przez jezioro pędzą do oranżerii. Czerwoni dostrzegają ich i ruszają w pościg. Chłopców w oranżerii zdradza blask zapalonej przez Nemeczka zapałki. Zmuszeni są do pospiesznego ukrycia się. Czonakosz kładzie się na brzuchu pod jedną z pó łek, Nemeczkowi każą schować się w basenie, a Boka w ostatniej chwili staje za drzwiami wejściowymi. Do oranżerii wkracza Feri Acz z kolegami. Jeden z nich, Sebenicz, kieruje ich wszystkich przez prawe drzwi na zewnątrz. Boka, Nemeczek i Czonakosz docierają do drzewa, przez które przedostali się do ogrodu. Wdrapują się na nie pośpiesznie, gdyż znów zbliża się armia czerwonych. Docierają pod drzewo, a Sebenicz ponownie 11 Streszczenie Kartka

14 Powrót Streszczenie ich niewłaściwie kieruje; rzekomo widział, jak przeskakiwali przez płot. Czerwoni gonią na ulicy za niewłaściwymi chłopcami, a Boka z kolegami spokojnie mogą wrócić do domu. Czonakosz i Boka składają się na bilet tramwajowy dla Nemeczka, by ten, mokry i przemarznięty, nie musiał wracać na piechotę. Związek Rozdział IV Na drugi dzień po szkole na Placu Broni zaplanowane jest spotkanie wszystkich chłopców, na którym Boka, Nemeczek i Czonakosz mają zdać sprawozdanie z wczorajszej wyprawy. Jednak pod koniec lekcji profesor wywołuje kilku chłopców: Weissa, Nemeczka, Lesika, Barabasza, Kolnaya, Czelego i Rychtera, aby udali się z nim do pokoju nauczycielskiego. Nikt nie wie, o co nauczycielowi chodzi. Okazuje się, że profesor wie o ich tajnym Związku Kitowców. Chce wiedzieć, kto go założył i po co. Zalęknieni chłopcy przyznają, że założycielem jest Weiss, a związkowcy zajmują się zbieraniem kitu, płacą nawet na ten cel tygodniową składkę. Mają też swojego przewodniczącego, który zobowiązany jest dbać o to, by kit nie wysechł. Trzeba go wkładać w usta i żuć. Kit chłopcy zbierają na wszelkie sposoby, najczęściej wydłubują ze świeżo wprawionych okien. Poruszony nauczyciel konfiskuje kit i pieniądze pozostałe ze składek. Zabiera też stempel i chorągiewkę członkowską. Następnie rozwiązuje Związek i udziela wszystkim, już teraz byłym, jego członkom nagany. Weiss dostaje specjalną naganę za to, że był prezesem. Ten darem 12

15 Streszczenie nie usiłuje się bronić, mówiąc, że był nim ostatni dzień i dzisiaj miały się odbyć wybory nowego. Wreszcie chłopcy mogą odejść. Nemeczek pokazuje kolegom kit, który wydłubał z nauczycielskiego okna, korzystając z nieuwagi profesora. Skoro jest kit, można znów zawiązać stowarzyszenie. Umawiają się zatem na zebranie ogólne na Placu. O wpół do trzeciej zjawiają się wszyscy i Weiss otwiera posiedzenie. Nemeczek prosi o głos, a kiedy już ma przemawiać, dostrzega przekradającego się wśród sągów drewna Gereba. Wymawia się od przemówienia, tłumacząc, że ma coś pilnego do załatwienia. Pędzi za Gerebem z zamiarem śledzenia go. Gereb tymczasem wita się ze Słowakiem, stróżem Placu. Mówi, że ma do niego ważną sprawę, przekupuje go cygarami, po czym obaj wchodzą do chaty, by nikt ich nie podsłuchiwał. Nemeczek przystawia ucho do miejsca, gdzie kornik wyżarł drewno. Po chwili rozróżnia już każde słowo. Poznaje złe zamiary Gereba, który chce, by Słowak przepędził chłopców z Placu. Zamiast nich mają przyjść bogatsi chłopcy, a za to będą i cygara, i pieniądze. Gereb tak kusi stróża, że ten się zgadza. Nemeczek pędzi z nowiną do Boki. Mija zbieraczy kitu, którzy chcą, by Nemeczek razem z nimi złożył teraz uroczystą przysięgę o zachowaniu tajemnicy. Jednak Nemeczek wie, że musi dotrzeć do Boki, zanim Gereb zaniesie nowinę czerwonym. Bez słowa pośpiesznie opuszcza Plac. Związek Kitowców uważa to za zdradę i tchórzostwo. Członkowie wykre Przekupstwo Zdrada 13

16 Honor Streszczenie ślają Nemeczka ze Związku i wpisują jego nazwisko małymi literami do księgi, pozbawiając go w ten sposób honoru. Tymczasem Nemeczek opowiada napotkanemu w bramie domu Boce o historii z Gerebem. Boka, usłyszawszy wszystko, pędzi zatrzymać Gereba. Nemeczek, gwałtownie kaszląc przeziębił się po przygodzie w Ogrodzie Botanicznym biegnie za nim. Spotykają Gereba na ulicy, lecz ten, nie zważając na zawołanie Boki, pędzi dalej, śmiejąc się szyderczo. Chłopcy ze smutkiem myślą, co też dalej stanie się z ich Placem. Rozdział V Na wyspie w Ogrodzie Botanicznym trwa narada czerwonych. Sebenicz melduje, że z magazynu zniknęła czerwono-zielona chorągiew, ta sama, którą Feri Acz zabrał z Placu Broni oraz że zauważył w pobliżu ślady małych stóp. Czerwoni komentują to i ostatnie wydarzenia na wyspie, dotyczące przytwierdzenia kartki. Uważają to za upokorzenie i chcą z chłopcami z Placu rozpocząć wojnę. Wzywają Gereba, który miał przygotować do tego grunt. Ten opowiada o swym pomyśle namówienia stróża, by chłopców po prostu wypędził. Feri Acz jest oburzony postępowaniem Gereba. Jest przeciwny wszelkim podstępom. Chce otwartej walki. Gereb zarzeka się, że i on nie jest tchórzem i przysięga wierność czerwonym koszulom. Acz przyjmuje go do drużyny, mianuje podporucznikiem i obiecuje dać włócz 14

17 nię oraz tomahawk. Gereb ma iść jutro znów, jakby nigdy nic, na Plac Broni. Jest przekonany, że nikt nie wie o jego przystaniu do czerwonych. Twierdzi, że tamtejsi chłopcy się go boją i nie ma wśród nich żadnego odważnego. Wtem słychać czyjś głos: Są tacy. Z drzewa zeskakuje Nemeczek. To on zaprzecza Gerebowi. Przyznaje się do zabrania chorągiewki i podsłuchiwania ich narady. Odważnie oświadcza, że mogą z nim zrobić, co zechcą. Aczowi imponuje odwaga Nemeczka. Proponuje mu, by wstąpił do czerwonych koszul. Nemeczek zarzeka się, że nigdy tego nie zrobi. Feri Acz nie namawia go, lecz zaznacza, że Nemeczek był pierwszym, któremu to zaproponował. Wszyscy inni członkowie czerwonych sami go o to prosili. Feri Acz każe Pastorom zabrać mu chorągiewkę, a następnie wykąpać go za karę w stawie. Pastorowie ochoczo wykonują polecenia. Wszyscy naśmiewają się z mokrego Nemeczka. Ten ponownie oznajmia, że nigdy nie zostanie zdrajcą i nie będzie spiskował z wrogami jak Gereb. Woli być zanurzany w zimnej wodzie. Wytyka czerwonym, że łatwo im było go pokonać, ponieważ on jest jeden, słaby, a ich dziesięciu. Zapowiada, że będą bronili z przyjaciółmi Placu i wtedy będzie to równa walka. Czerwoni słuchają odważnego przemówienia Nemeczka i jest im wstyd. Nikt nie ma już ochoty na śmiechy. Nikt nic nie mówi. Nemeczek, nie doczekawszy się odpowiedzi na swoje pytanie, czy może już iść, kieruje się na most. Acz, z szacunku dla od 15 Streszczenie Odwaga Kara Odwaga Szacunek

18 Odezwa Wojna Streszczenie ważnego Nemeczka, każe strażom prezentować broń. Gereb traci zaufanie czerwonych i w milczeniu opuszcza wyspę; nikt nie prezentuje przed nim broni. Feri Acz każe Pastorom wejść do wody za karę, że zabrali kulki chłopcom w Ogrodzie Muzealnym. Grozi, że tego, kto będzie się śmiał z Pastorów, spotka taka sama kara. Rozdział VI Po południu na bramie Placu chłopcy znajdują odezwę napisaną przez Bokę. Mówi ona o grożącym im i ich Placowi niebezpieczeństwie. Wzywa do obrony nawet za cenę życia. Wszyscy snują domysły, niektórzy znają trochę szczegółów dotyczących Gereba, inni czegoś się domyślają. Wcześniej Nemeczek podczas przerwy szkolnej opowiada Boce o wczorajszej wizycie w Ogrodzie Botanicznym. W Związku Kitowców kolejna afera. Przewodniczący Kolnay dopuścił do wyschnięcia kitu. Związkowcy żądają natychmiastowego zebrania, zwłaszcza Barabasz, który chciałby zostać nowym prezesem. Zebranie zostaje jednak odłożone ze względu na zbliżającą się wojnę z czerwonymi. Boka ogłasza stan wojenny i rozkazuje stawić się wszystkim nazajutrz o drugiej. Barabasz i Kolnay godzą się na czas wojny. Boka ma już gotowy plan wojenny. Przedstawia go kolegom. Wyznacza dowódców, dzieli pozostałych na bataliony. Każdemu przydziela określone zadanie i rewir, którego będzie 16

19 bronić. Jedni mają bronić bram, inni fortec. Jako broń proponuje bomby z piasku. Część planu polega na tym, że chce on nieprzyjacielską armię zamknąć w chacie Słowaka. Wszystkich ogarnia wojenny zapał. Boka wyznacza Nemeczka na adiutanta. Nie chce słuchać skarg zbieraczy kitu. Odbywają się manewry. Nemeczek żali się Boce, że związkowcy ogłosili go zdrajcą. Ten mówi mu, by o nic się teraz nie martwił. Boka czuje odpowiedzialność, jaka na nim spoczywa. Wie, że od niego zależy, czy wygrają walkę. Chce teraz skupić się na strategii wojennej. Manewry przerywa niespodziewany gość. Na Plac przybywa skruszony Gereb i prosi, by go przyjęli z powrotem. Boka stanowczo odmawia prośbie Gereba. Wie, że ten uczynił to tylko dlatego, iż stracił uznanie u czerwonych. Przebacza mu zdradę, ale oznajmia, że powrót na Plac jest niemożliwy. Całemu zdarzeniu przyglądają się pozostali chłopcy. Są pełni uznania dla decyzji Boki. Po odejściu Gereba wiwatują na cześć swojego przywódcy. Po manewrach Barabasz domaga się zebrania związkowców, ale zjawia się kolejna przeszkoda. Przychodzi ojciec Gereba. Chce się dowiedzieć, czy jego syn rzeczywiście jest zdrajcą. Nie wierzy w to. Mówi, że nie zniósłby tego, jeżeli jego syn faktycznie zdradził swych towarzyszy. Zapowiada karę dla syna, gdyby oskarżenia były słuszne. Nemeczek zaprzecza, że Gereb jest zdrajcą. Ojciec Gereba nazywa 17 Streszczenie Skrucha Wizyta

20 Kłamstwo Streszczenie go kłamcą. Związkowcy poświadczają, że Nemeczek ma kłamliwy charakter. Tymczasem Boka odprowadza słaniającego się na nogach Nemeczka do domu. Choroba Prośba Rozdział VII Na lekcji łaciny trwa poruszenie związane z dzisiejszą wojną na Placu. Nawet pogróżki profesora Raca nie zdają się na nic. Nemeczka nia ma dziś na lekcji, bo jest chory. Wszyscy chłopcy już wiedzą, dlaczego Nemeczek trzykrotnie musiał zanurzyć się w zimnej wodzie, wskutek czego zachorował. Chcą oczyścić go z zarzutu zdrady i wnieść odpowiednie poprawki w zapisie w księdze. Chłopcy punktualnie zjawiają się na Placu. Boka na czas wojny przyjmuje tytuł generała. Wszyscy oczekują natarcia. Na Plac przybywa dziewczyna z listem od Gereba. Gereb jeszcze raz prosi o przebaczenie i przyjęcie go z powrotem w szeregi armii Boki. Pisze, że zrozumiał ogrom swych win. Chcąc na nowo zasłużyć się chłopcom z Placu, zakradł się do Ogrodu i podsłuchał, że czerwoni mają zamiar zaatakować dopiero jutro. Na końcu listu pyta o odpowiedź. Boka konsultuje się z pozostałymi chłopcami. Mówi, że jeżeli nie przyjmą Gereba z powrotem, może zupełnie zejść na złą drogę, a tak istnieje szansa, że się poprawi. Wspólnie decydują się przyjąć go. Gereb natychmiast przybiega. Tymczasowo zostaje zwykłym szeregowcem. 18

21 Streszczenie Na Plac Broni przybywają posłowie Feriego Acza. Nieuważni strażnicy biorą ich za wrogów. Gereb zostaje posądzony o kolejną zdradę, ale wszystko się wyjaśnia. Boce jest wstyd za przedwczesne niesłuszne posądzenie. Posłowie oficjalnie wypowiadają chłopcom wojnę. Ustalają trzy sposoby walki: na bomby piaskowe, szermierkę na włócznie i zapasy. Posłowie dopytują się o adres Nemeczka, gdyż mają polecenie od Feriego, by go pozdrowili. Nemeczek wykazał się wyjątkową odwagą, a oni szanują odważnych, nawet wrogów. U Nemeczka Pastorowie proszą go o przebaczenie. Nemeczek już się za tamto nie gniewa. Żałuje tylko, że nie może uczestniczyć w bitwie. Rozdział VIII Nadchodzi dzień bitwy. Cała armia wcześnie zjawia się na Placu. Boka wprowadza pewne zmiany w taktyce wojennej. Prosi dozorcę, by wykopał wielki rów, który ma być szańcem i obsadza na nim niektóre bataliony. Boka poprzedniego dnia wysłał swoich posłów do Feriego Acza. Polecił odnieść mu czerwono-zieloną chorągiewkę, którą przyniósł Gereb. Posłowie oznajmili, że chłopcy chcą ją zdobyć w uczciwej walce. Acz zdecydował, że w bitwie tę chorągiew będzie nosił Sebenicz. Dopytywał się posłów, kto odniósł im chorągiew, ale oni tego nie wyjawili. Feri wyraził podziw, że nawet zdrajcy nie chcą wydać. Poselstwo Szacunek Lojalność 19

22 Atak Odwaga Szacunek Awans Streszczenie Wszyscy są na swych stanowiskach. Bomby piaskowe czekają już przygotowane. Odbywa się ostatni przegląd wojsk. Nagle straże alarmują, że nadciąga nieprzyjaciel. Armia pod wodzą jednego z braci Pastorów wkracza na Plac. Druga, którą dowodzi Acz, czeka, aż Pastor ze swą armią wykona zadanie. Rozpoczyna się walka. Zewsząd lecą piaskowe bomby. Dzięki przemyślanemu planowi wojennemu udaje się osadzić oddział Pastora w chacie Słowaka. Do uszu Feriego Acza dochodzą zwycięskie odgłosy chłopców z Placu Broni. Zdziwieni, że nie słyszą swoich, chłopcy z Ogrodu Botanicznego wkraczają na Plac. Walka zostaje wznowiona. Armia Acza zewsząd jest bombardowana piaskiem. Czerwoni orientują się, że reszta została uwięziona w chacie. Feri Acz kieruje się do niej, by ich uwolnić. Drogę zastępuje mu Nemeczek i zręcznym chwytem przewraca na ziemię. Sam upada bez sił. Chłopcy, pod wodzą Boki, wypierają resztę czerwonych za bramę. Cieszą się ze zwycięstwa. Odzyskawszy przytomność, Nemeczek dopytuje się, co się stało. Nie chce wierzyć, że to dzięki niemu wróg został pokonany. Mówi, że wykradł się z domu, korzystając z nieobecności matki. Tymczasem pokonani zostają wypuszczeni z chaty. Każdemu odbierana jest broń. Jeden tylko Feri Acz, jako wódz, może zabrać ją ze sobą. Boka rozkazuje oddać mu należną cześć. Gerebowi zostaje przywrócona ranga porucznika, zaś Nemeczek zostaje mianowany kapitanem. Cała armia salutuje uroczyście na cześć Nemeczka. 20

23 Na Plac przybiega przerażona kobieta. To matka Nemeczka, która wyszła na poszukiwania chorego syna, gdy zorientowała się, że opuścił on łóżko. Bierze go na ręce i niesie do domu. Towarzyszą im wszyscy chłopcy. Orszak dociera pod bramę domu Nemeczka. Wszyscy się rozchodzą, tylko Boka zostaje pod domem. Martwi się o zdrowie przyjaciela. Jest smutny, wie, że nie może już nic dla Nemeczka zrobić. Pod dom podchodzi Feri Acz. On także dopytuje się u dozorcy o zdrowie Nemeczka. Ma wyrzuty sumienia wobec malca. Tymczasem rozgorączkowany i umęczony Nemeczek rozmyśla o swym ukochanym Placu. Rozdział IX Kilka stron z protokołu Związku Kitowców zawiera ustalenia, że Nemeczek nie jest zdrajcą i tchórzem. Jego nazwisko zostaje wpisane dużymi literami. Związek wyraża swoje podziękowanie generałowi Boce. Poleca członkom uczczenie zwycięstwa wodza oraz wspomina o pokonanym Feri Aczu. W protokole jest też sprawozdanie finansowe oraz opis przebiegu głosowania nad udzieleniem Kolnayowi nagany za zaniedbanie obowiązków przewodniczącego. Kolnay otrzymuje naganę. Rozdział X W domu Nemeczka panuje głęboki smutek. Chłopiec czuje się coraz gorzej. Sąsiedzi starają się pomóc strapionej matce i trochę ją pocieszyć. 21 Streszczenie Przyjaźń

24 Odzyskanie honoru Streszczenie Z wizytą przybywa Boka. Nemeczek cieszy się, widząc przyjaciela. Przeczuwa już, że umrze, lecz nikt nie chce powiedzieć mu prawdy. Przychodzi doktor. Po zbadaniu chorego wyznaje ojcu Nemeczka, że chłopiec nie dożyje jutrzejszego rana. Nemeczek pyta Bokę, co się stało na Placu. Ten przypomina o zwycięstwie. Mówi, że czerwoni wybrali starszego Pastora na nowego wodza. Wrzaski podczas obrad czerwonych koszul zwabiły dozorcę Ogrodu i ten przegonił ich, zabroniwszy odtąd zbierać się na wyspie. Boka informuje też przyjaciela, że Związek Kitowców wpisał już jego nazwisko dużymi literami do księgi. Nemeczek nie chce w to uwierzyć. Wspomina minione krzywdy. Ze smutkiem myśli, że nigdy już nie ujrzy swojego Placu. Upiera się, że chce iść na Plac i tam umrzeć. Zaczyna majaczyć. Wydaje mu się, że jest na Placu i stacza bitwę. Do ojca Nemeczka, krawca, przychodzi pan Czetneki. Nie zważając na przygnębienie pana Nemeczka, kaprysi przy przymierzaniu marynarki. Słysząc wojenne okrzyki w sąsiednim pokoju, dopytuje się, co to. Na wyjaśnienie, że to chory syn majaczy w gorączce, reaguje obojętnością. Żąda, aby marynarka była gotowa na pojutrze. Po jego wyjściu krawiec zabiera się do szycia. Tymczasem wyczerpany atakiem gorączki chłopiec milknie. Wydaje mu się, że Boka to jego ojciec. Powoli zamyka oczy i wydaje z siebie ciche tchnienie. 22

25 Przybywają członkowie Związku Kitowców. Matka wpuszcza ich z nadzieją, że syn oprzytomnieje na widok kolegów. Niestety, Nemeczek nie odzyskuje świadomości. Matka z przerażeniem stwierdza, że syn nie żyje. Boka samotnie snuje się po ulicach miasta. Wszystkie miejsca przypominają mu Nemeczka. Nie może uwolnić się od wspomnień. Przychodzi na Plac. Mówi Słowakowi o śmierci Nemeczka. Jest mimowolnym świadkiem zawarcia zgody przez Kolnaya i Barabasza. W chacie stróża dostrzega tajemnicze narzędzia. Dopytuje się, po co mu one. Słowak informuje go, że za kilka dni przyjdą na Plac robotnicy i zaczną budować dom. Boka jest rozczarowany, że ten kawałek ziemi, o który tak walczyli, teraz tak haniebnie ich zdradza. Wie, że zwycięstwo i poniesiona za nie ofiara nie miały sensu. Cieszy się tylko, że Nemeczek nie doczekał tej strasznej chwili. Nazajutrz cała klasa czci pamięć Nemeczka. Janosz Boka zdaje się powoli rozumieć zagadkę życia, w którym smutki i radości tak dziwnie się splatają. MIEJSCE I CZAS AKCJI Wszystkie wydarzenia rozgrywają się pod koniec XIX wieku, w roku 1889, wiosną, w Budapeszcie, stolicy Węgier będących częścią monarchii austro-węgierskiej. Poznajemy szkołę, Plac Broni, Ogród Botaniczny, niektóre ulice (m.in. Rakos) i mieszkanie Nemeczka. 23 Miejsce i czas akcji Śmierć, przyjaźń

26 Kompozycja KOMPOZYCJA Powieść składa się z dziesięciu rozdziałów, które przybliżają dzieje chłopców z Placu Broni. Rozdział VIII przedstawia przebieg bitwy w obronie Placu, będącej najważniejszym wydarzeniem w życiu chłopców i sprawdzianem ich przyjaźni. Rozdział IX stanowi wyłącznie protokół spisany przez Związek Kitowców. NARRACJA Narrator trzecioosobowy, wszechwiedzący. Opowiada w trzeciej osobie (Boka spojrzał...; Nikt nie odpowiedział.; Chłopcy w milczeniu wymykali się chyłkiem...). Wie wszystko o bohaterach, zna ich myśli i uczucia (Ale Nemeczek bał się teraz na dobre i, niewiele myśląc, rzucił się do ucieczki.;...w jego młodej duszy po raz pierwszy świtać zaczęło zrozumienie zagadki życia.). Potrafi być w kilku miejscach jednocześnie (np. na ulicy i w mieszkaniu państwa Nemeczek). FABUŁA Wszystkie wydarzenia dotyczą Placu Broni, ukochanego przez jednych chłopców, a dla innych będącego przedmiotem zazdrości. 24

27 WĄTKI Bohaterowie Wątki główne: historia Nemeczka jego przygody, akty odwagi, choroba i śmierć; wydarzenia bezpośrednio związane z Placem Broni zebrania, przygotowania do obrony, narady, bitwa i przeznaczenie Placu pod budowę; perypetie Związku Kitowców. Wątki poboczne: historia Gereba; dzieje czerwonych koszul i ich przywódcy. BOHATERowie Postacie główne Ernest Nemeczek jedenastoletni syn ubogiego krawca; wątły, niepozorny, drobny, jasnowłosy chłopiec, jakby stworzony do bycia kozłem ofiarnym. Nikt z nim się nie liczy. Koledzy z Placu Broni traktują go jak powietrze. Jako jedyny ma stopień szeregowca i każdy może mu wydawać rozkazy, on zaś posłusznie je wykonuje. W Związku Kitowców pełni funkcję sekretarza. Zostaje niesłusznie ogłoszony zdrajcą oraz tchórzem i wykreślony ze Związku, a jego nazwisko zapisane w księdze małymi literami. Po wyjaśnieniu przyczyn nieposłuszeństwa wobec członków Związku zostaje mu zwrócony honor, ale jest już za późno chłopiec umiera. Jedynym przyja 25

28 Bohaterowie cielem Nemeczka wśród chłopców z Placu Broni jest Boka. Nemeczek początkowo boi się silniejszych od siebie i daje się im zastraszać. Bracia Pastorowie zabierają mu kulki w Ogrodzie Muzealnym; Feri Acz szydzi z jego tchórzostwa, gdy Nemeczek niespodziewanie spotyka go na Placu i wyraźnie się go boi. Stopniowo jednak nabiera odwagi. Zgłasza się na ochotnika, by pójść z kolegami do Ogrodu Botanicznego. Później trafia tam jeszcze raz, zupełnie sam. Wykrada chorągiewkę i odważnie ujawnia się czerwonym koszulom. Nie zgadza się przejść do obozu wroga. Mężnie znosi karę. Swym przemówieniem zawstydza wszystkich wokół. Dzięki odwadze zyskuje szacunek Feriego Acza i jego obozu. Nemeczek ma silnie wpojone poczucie obowiązku i odpowiedzialności. Podczas bitwy o Plac, mimo protestów Związku Kitowców, ma być adiutantem Boki. Ciężko chory staje do walki i zostaje bohaterem, po tym, jak odważnie zagradza drogę Aczowi. W nagrodę awansuje na kapitana. Nemeczek jest wierny kolegom z Placu, mimo że ci niesprawiedliwie uznali go za zdrajcę. Broni ich honoru, gdy Gereb zarzuca wszystkim chłopcom brak odwagi. Odrzuca propozycję Acza, by przejść do ich obozu. Nemeczek kocha swój Plac. Nie waha się dla niego poświęcić zdrowia, a nawet życia. Świadomość zagrożenia wywołuje w nim poczucie obowiązku wobec grupy. Nie boi się stawić czoła silniejszym od niego. Swe przywiązanie i poświęcenie dla Placu Nemeczek przypłaca życiem. Przeziębia się po tym, jak trzykrotnie zmuszony jest 26

29 zamoczyć się w zimnej wodzie. Raz sam do niej wpada, potem chowa się do basenu przed czerwonymi, za trzecim razem jest to kara Feriego Acza. Umiera w gorączce. Ostatnie myśli przed śmiercią kieruje ku ukochanemu Placowi. Odwaga i męstwo Nemeczka zostają docenione zarówno przez przyjaciół z Placu, jak i wrogów. Chłopcy rozumieją, ile siły mieściło się w tym pozornie słabym, tchórzliwym chłopcu. Janosz Boka czternastoletni młodzieniec o ciągle jeszcze chłopięcej twarzy. Kiedy coś mówi, wydaje się starszy o kilka lat. Ma głęboki, spokojny, poważny głos. Jego wypowiedzi także są spokojne i poważne. Rzadko wymykają mu się głupstwa, ponieważ zawsze zastanawia się nad tym, co ma powiedzieć. Nigdy nie wdaje się w drobne kłótnie i nie zgadza się być rozjemcą w sporach. Dopiero gdy konflikt grozi interwencją nauczyciela, godzi zwaśnione strony. Jest mądrym i wartościowym chłopcem. Zawsze staje po stronie sprawiedliwości. Po naradzie z kolegami przyjmuje Gereba z powrotem do obozu, dając mu szansę poprawy i nie pozwalając nikomu wytykać mu jego postępków. Wzbudza szacunek i posłuch wśród przyjaciół. Jest ich przewodniczącym, a podczas wojny z czerwonymi generałem. To on podejmuje najważniejsze decyzje dotyczące Placu, zwołuje narady. Wielokrotnie daje dowody swej odwagi. Pomysłodawca i główny uczestnik wyprawy do Ogrodu Botanicznego. Nie waha się przystąpić do wojny z czerwonymi koszulami. Potrafi wzbudzić wojen 27 Bohaterowie

30 Bohaterowie ny zapał wśród kolegów. Starannie obmyśla strategię wojenną, która pozwala jego armii zwyciężyć wroga. Zna się na wojennej etykiecie. Rozpoznaje posłów w delegacji od Acza. Po zwycięskiej bitwie Feri Acz nie musi oddać broni. Jako wódz jest przez Bokę traktowany z honorami. Szanuje swych wrogów i wyraża uznanie dla walki Acza. Przyjaźni się z Nemeczkiem, którego uspokaja i pociesza w trudnych chwilach. Zawsze wierzy przyjacielowi, nie chce słuchać oczerniających go słów. Dąży do oczyszczenia Nemeczka z zarzutów zdrady i tchórzostwa. Martwi się o jego zdrowie. Odprowadza do domu, gdy przyjaciel jest zbyt słaby, by mógł pójść sam. Nie potrafi cieszyć się ze zwycięstwa, widząc, że Nemeczek przypłacił je zupełną utratą sił i zdrowia. Boleśnie przeżywa śmierć przyjaciela. Czuwa przy nim do ostatniej chwili. Po śmierci Nemeczka wspomina wspólnie spędzone chwile. Wiedząc, jak wiele Plac znaczył dla Nemeczka, cieszy się, że przyjaciel nie doczekał wieści o zabudowie tego miejsca. Po wszystkich tych wydarzeniach staje się dojrzalszy. Zaczyna już rozumieć, że w życiu radości i smutki nieodzownie się przeplatają. Feri Acz przywódca czerwonych koszul; silny, ciemnowłosy, o przyjemnym wyglądzie. Czerwona bluza, którą noszą wszyscy członkowie jego obozu, nadaje mu wojowniczy wygląd. Odważny i dzielny, zabiera chłopcom z Placu Broni chorągiewkę. Chciwy i żądny nowych zdobyczy. Koniecznie chce mieć 28

31 Plac, aby zyskać atrakcyjne miejsce do zabaw. Potrafi docenić odwagę przeciwnika. Oddaje cześć dzielnemu Nemeczkowi, każąc swym strażom prezentować przed nim broń. Jest honorowy odrzuca pomysł Gereba, aby wygnać chłopców z Placu przy pomocy przekupionego stróża. Chce walczyć w uczciwej, otwartej walce, zgodnie z zasadami fair play. Karze Pastorów za wykorzystywanie przewagi nad słabszym. Obserwującym wykonywanie kary zabrania się z nich śmiać. Wysyła posłów, aby wypowiedzieli wojnę przeciwnikom. Jest przeciwny napaści bez zapowiedzi. Chłopiec przejawia pewne cechy okrucieństwa, jak i wrażliwości. Rozkazuje wykąpać Nemeczka w lodowatej wodzie. Jednak później ma wyrzuty sumienia z powodu jego choroby i dowiaduje się o jego zdrowie. Ciężko znosi gorycz porażki w walce o Plac tym bardziej że w swej zbytniej pewności siebie w ogóle nie brał jej pod uwagę. Jest mu wstyd. Po nieudanej bitwie czerwoni nie chcą, by był ich przywódcą. Chłopcy z Placu Broni Pozostali bohaterowie Kolnay syn lekarza; kasjer, potem przewodniczący Związku Kitowców; nie dopełnia swych obowiązków w Związku, dopuszczając do zeschnięcia kitu; jest w ciągłym konflikcie z Barabaszem; razem z Weissem, Barabaszem, Nemeczkiem i Rychterem 29 Bohaterowie

32 Bohaterowie gra w kulki, kiedy zabierają je Pastorowie; to on nazywa Nemeczka zdrajcą. Po śmierci Nemeczka godzi się z Barabaszem. Weiss przewodniczy Związkowi Kitowców do czasu, kiedy zostaje wybrany Kolnay; oświadcza, że Nemeczek jest tchórzem i poleca wpisać jego nazwisko do księgi małymi literami. Barabasz przechowuje pieczątkę Związku Kitowców; wiecznie szydzi z Kolnaya, wyraźnie go nie lubi; w Związku wyznaczony jest do opieki nad pieczęcią. Po śmierci Nemeczka godzi się z Kolnayem. Gereb awanturniczy, zapalczywy, zuchwały, zazdrosny o popularność Boki w grupie. Zawiść doprowadza go do zdrady kolegów. Współpracuje z paczką Feriego Acza. Donosi im, jak w szczegółach wygląda Plac. Zwolennik podstępu; namawia i przekupuje stróża, aby zgodził się wypędzić chłopców z Placu. Niestały w swych wyborach. Przysięga wierność czerwonym, a gdy Feri nim gardzi, chce wrócić do kolegów z Placu. Zdaje sobie sprawę z tego, że postępuje nie fair. Wstydzi się, gdy Nemeczek przyłapuje go na zdradzie. Początkowo chce wrócić do grupy Boki tylko dlatego, że stracił uznanie u czerwonych. Później naprawdę rozumie, jaką podłość wyrządził kolegom i żałuje tego, co zrobił. Docenia gest Nemeczka wobec jego ojca. Chce naprawić swój błąd. Przekrada się do obozu czerwonych i podsłuchuje, gdy ustalają 30

33 termin napaści. Kieruje nim autentyczna skrucha i chęć odkupienia win. Umie prosić o przebaczenie. Zostaje przyjęty z powrotem za zgodą wszystkich chłopców. W ten sposób zyskuje szansę naprawienia swego błędu. Dzięki zasługom wojennym zostaje mu zwrócony stopień porucznika. Nie należy, podobnie jak Czonakosz i Boka, do Związku Kitowców. Czonakosz odważny, uczestnik wyprawy do obozu czerwonych w Ogrodzie Botanicznym; potrafi ogłuszająco i przeciągle gwizdać, którą to czynność bardzo lubi. Rychter syn adwokata; kradnie znaczek dla Związku od ojca, a potem boi się konsekwencji swego czynu. Czele członek Związku Kitowców, sprawuje pieczę nad chorągwią; wyróżnia się elegancją; jego siostra szyje chorągiewki zarówno dla Związku, jak i dla Placu Broni. Czerwone koszule Pastorowie dwaj bracia; mają ogorzałe, ciemne twarze, chodzą zawsze ze spuszczonymi głowami, patrzą spode łba ponuro i przenikliwie, nigdy się nie uśmiechają. Bardzo silni, ale swą przewagę fizyczną wykorzystują w niecnych celach. Zastraszają młodszych chłopców i odbierają im zabawki. Uka 31 Bohaterowie

34 Bohaterowie rani przez Acza, muszą zanurzyć się w zimnej wodzie. Zdyscyplinowani karę wykonują posłusznie. Rozumieją, że czynili źle. Przychodzą do domu Nemeczka z pozdrowieniami od Acza i proszą chłopca o wybaczenie. Odmawiają wypicia gorącej czekolady, proponowanej przez matkę Nemeczka, mówiąc, że na nią nie zasługują. Razem z Sebeniczem członkowie delegacji poselskiej. Sebenicz nie należy do najbystrzejszych; dwa razy błędnie kieruje pościg za Boką, Czonakoszem i Nemeczkiem, co pozwala im swobodnie uciec; jeden z posłów Acza. W bitwie nosi chorągiew chłopców z Placu Broni. Inne postacie Andrasz Nemeczek ojciec Ernesta, biedny krawiec; zmuszony pracować nawet w momencie, gdy syn umiera, by mieć go za co pochować. Ciężko przeżywa śmierć chłopca. Profesor Rac nauczyciel łaciny; rozwiązuje Związek Kitowców, a jego członkom udziela nagany; zabrania chłopcom zabawiać się w podobne rzeczy i zakładać jakiekolwiek stowarzyszenia, grożąc nieprzyjemnymi konsekwencjami; zwolennik dyscypliny. 32

35 Słowak stróż Placu i tartaku; ma psa Hektora; przekupny, zgadza się wypędzić chłopców z Placu w zamian za cygara i pieniądze,ale w gruncie rzeczy życzliwy chłopcom z Placu Broni. Ojciec Gereba nosi okulary i czarną pelerynę; ma czarną brodę; nie wierzy w postępek syna, pragnie usłyszeć zapewnienie o jego uczciwości; nie wyobraża sobie, że jego własny syn może zdradzić przyjaciół. Matka Nemeczka drobna, ubogo ubrana kobiecina; bardzo kocha swego syna; troskliwa i opiekuńcza, przeżywa boleśnie chorobę dziecka i czule się nim zajmuje; cieszy się, gdy koledzy odwiedzają Nemeczka; jest wzruszona ich zainteresowaniem i wdzięczna im za to; rozpacza po śmierci swego jedynego syna. Czengey klasowy prymus. PROBLEMATYKA Akcja powieści Chłopcy z Placu Broni toczy się na Węgrzech, a dokładnie w Budapeszcie, pod koniec XIX stulecia. Węgry przez cały wiek XIX znajdowały się pod panowaniem Austrii. W 1848 roku na krótko wywalczyły niepodległość pod wodzą Lajosa Kossutha, a w 1867, dzięki nieustającym dążeniom Węgrów, Cesarstwo Austriackie zostało przekształcone w Austro-Węgry. Jednak zupełną samodziel- 33 Problematyka

36 Patriotyzm Walka i honor Problematyka ność państwo węgierskie uzyskało dopiero po I wojnie światowej, w 1918 roku. Będąc pod panowaniem cesarza Austrii, naród węgierski nigdy nie porzucił myśli o odzyskaniu niepodległości. Powieść o chłopcach z Placu Broni wyraża taką właśnie tęsknotę za wyzwoleniem ukochanego państwa. Symbolem uciemiężonej ojczyzny jest tytułowy Plac Broni. Chłopcy nie wahają się stanąć w obronie Placu, kiedy grozi im odebranie bliskiego sercu skrawka ziemi. Walczą o niego wytrwale. Bronią jego sztandaru, czyli czerwono-zielonej chorągiewki (takie barwy miały wojska Kossutha, później stały się one barwami narodowymi Węgier). Podejmują honorową walkę. Tak bowiem powinno się walczyć o ojczyznę, a nie podstępem lub niezapowiedzianie atakując. Przywódcy obu chłopięcych grup okazują się godnymi siebie rywalami. Oni i ich koledzy chcą walczyć otwarcie, z ustaleniem i przestrzeganiem wszystkich zasad uczciwej walki. Odrzucają podstęp, nieuczciwość i kłamstwo. Gardzą zdrajcami. Odważnie walczą do końca. W wojnie tej najwyższą ofiarę ponosi zwykły szeregowiec. Nemeczek całkowicie poświęca się dla dobra Placu i swych kolegów. Umiera, a jego ostatnie słowa dotyczą ukochanej ojczyzny (Plac to nasz kraj, to całe nasze państwo! Nie możecie zrozumieć, czym dla nas jest ten Plac, bo nigdy nie walczyliście za Ojczyznę!). Przedstawiona w powieści wojna między dwiema grupami chłopców cechuje się znacznym podobieństwem do wojny prawdziwej. Wybierani są gene 34

37 rałowie, tworzony jest plan wojenny. Odbywają się manewry wojskowe. Wybrani chłopcy z obu wrogich sobie armii przychodzą z poselstwem. W końcu jest bitwa i, po zaciętej walce, pełnej niespodziewanych zwrotów akcji, jedna z drużyn zwycięża. Triumf drużyny Boki okazuje się niestety pozorny. Ginie bowiem jeden z najmężniejszych jego żołnierzy, a zarazem przyjaciel Nemeczek. Poza tym chłopcy dowiadują się, że Plac, o który tak zażarcie i odważnie walczyli, ma zostać zabudowany. Walka i ofiara małego Nemeczka nie mają sensu. Chłopcy przekonują się, jak smakuje gorycz zwycięstwa. W powieści pojawia się ciekawy wątek Związku Kitowców. Obywatele państwa węgierskiego, będąc pod panowaniem cesarza Austrii, mieli zakaz organizowania jakichkolwiek związków bez zezwolenia władz austriackich. Zakaz ten bezwzględnie respektowano. Władze szkolne miały obowiązek zwracać uwagę na wszelkie próby zawiązywania stowarzyszeń i przeciwdziałać takim próbom. Związki istniejące, a niezgłoszone władzom szkolnym ujawniano i zakazywano dalszej działalności, grożąc poważnymi konsekwencjami. Jedną z kar było natychmiastowe wyrzucenie ze szkoły. Na szczęście dla członków Związku historia kończy się tylko naganą udzieloną przez profesora Raca. Związek Kitowców zostaje rozwiązany, ponieważ działa mimo zakazu nauczyciela, który zapowiedział chłopcom, że zabrania im zakładania wszelkich stowarzyszeń. Istnieje więc nielegalnie. Dla nauczyciela nie jest ważne, że Związek 35 Problematyka

38 Przyjaźń Problematyka zajmuje się zbieraniem i żuciem kitu. Istotny jest sam fakt jego powstania, co w pewnym sensie stanowi akt nieposłuszeństwa wobec zaborcy. Również dla chłopców ważne są hasła, idee, ryzyko kar i wierność Związkowi oraz poczucie przynależności do grupy. Chłopcy z Placu Broni to bowiem także opowieść o wielkiej przyjaźni. Chłopców zrzeszonych w związki lub grupy łączy więź, której próżno szukać w zwykłych znajomościach. Mają oni wspólnie poczucie odpowiedzialności za teren, na którym się bawią, za związane z nim atrybuty (chorągiewka, pieczątka). Łączą ich te same ideały, marzenia, cele, te same uczucia w chwilach triumfu lub porażki. Są wobec siebie lojalni, szczerzy, skłonni do poświęceń. Nemeczek odważnie broni honoru kolegów przed zarzutem tchórzostwa. Odrzuca propozycję przejścia do obozu przeciwnika. Zarzeka się, że nigdy nie będzie knuł z wrogiem. Zdarzają się, jak i w życiu, rozczarowania i zdrady (Gereb), ale nie są one powodem nieporozumień w grupach. Zdrajca Gereb dostaje nawet szansę naprawienia swego błędu. Boka ani przez chwilę nie wątpi w uczciwość Nemeczka, ufa swej własnej opinii o nim, odrzuca pomówienia kolegów. Jeszcze jednym przykładem lojalnego towarzysza jest Feri Acz. Jego koledzy z pewnością mogą na nim polegać, ufają jego sprawiedliwej ocenie (kara dla Pastorów). Zapewne wielu z nas chciałoby mieć honorowych, odważnych, lojalnych przyjaciół jak Boka, Nemeczek czy Feri Acz. 36

39 Ferenc Molnár w prosty i poruszający sposób pisze o prawdziwej przyjaźni i patriotyzmie. Nie popada w przesadę, nie uwzniośla obu pojęć. Zwykłe, a zarazem pełne wzruszeń dzieje chłopców trafiają wprost do serc czytelników. CYTATY Cytaty Plac, pusty plac O, zdrowe i rumiane wiejskie dzieci z Wielkiej Niziny Węgierskiej! Żyjecie oto na rozległych przestrzeniach i wystarczy wam uczynić jeden tylko krok, aby znaleźć się w szczerym polu, pod błękitem cudownego nieboskłonu. Wasze spojrzenia przywykły do bezkresnych pól i szerokich horyzontów. Wy nie zostałyście wtłoczone w mury wysokich kamienic i nie domyślacie się nawet, jak wielkim skarbem jest dla budapeszteńskich chłopców zwykły, pusty plac. Taki plac to dla miejskich dzieci rozległa równina, to wspaniała przestrzeń! Słowem ich Wielka Nizina. Taki plac to wolność, to pełna swoboda. I pomyśleć, że ów plac jest tylko zwykłym skrawkiem ziemi ogrodzonym z jednej strony rozwalającym się płotem, a z pozostałych stron zamkniętym przez szare mury kamienic, wznoszących się wysoko pod niebo. Dziś zdaję sobie sprawę, jak wielki popełniłem błąd i przyznaję, że wy nie zasłużyliście w niczym na takie moje postępowanie, tym bardziej że przepięknie zachowaliście się wobec mego ojca, a zwłaszcza Ne- 37

40 Wypracowania meczek, który powiedział ojcu, że ja was wcale nie zdradziłem. Gereb w liście do Boki Plac to nasz kraj, to całe nasze państwo! Nie możecie zrozumieć, czym dla nas jest ten Plac, bo nigdy nie walczyliście za Ojczyznę! Nemeczek Wypracowania Jak oceniasz postępowanie Gereba, bohatera powieści Chłopcy z Placu Broni? Postać Gereba nie jest jednoznaczna. Na początku postępuje niewłaściwie. Każdemu jednak zdarza się w życiu zbłądzić. Gereb swój błąd na szczęście zrozumiał i potrafił się do niego przyznać. Dokonała się w nim przemiana duchowa. Jego postępowanie może być przykładem dla tych, którzy wstydzą się przyznać do tego, że postąpili niewłaściwie i wolą iść dalej złą drogą. Gereb należał do grupy chłopców z Placu Broni, której przewodniczył Boka. Był zazdrosny o jego popularność. W wyborach na przewodniczącego otrzymał trzy głosy, ale nie satysfakcjonowało go to. Stał się awanturniczy, zapalczywy i zawistny. Zawiść doprowadziła go do zdrady. Zaczął spiskować z paczką Feriego Acza. Donosił im o tym, co działo się na Placu. Pomagał w przygotowywaniu planów napaści na własne 38

41 miejsce zabaw. Przekazywał informacje o wyglądzie Placu. Zlekceważył dotychczasowe przyjaźnie. Chciał podstępem pozbyć się z Placu własnych kolegów, którzy cały czas mu ufali i nie podejrzewali go o zdradę. Jedynie Boka i Nemeczek znali jego niechlubną tajemnicę, ale nie zdradzali jej. Najpierw chcieli uzyskać wyjaśnienia od Gereba. Niestety, Gereb nie zamierzał im niczego tłumaczyć i wyjaśniać. Bezczelnie roześmiał im się w twarz. Przysiągł nawet wierność grupie Feriego Acza. Świadkiem składania przysięgi był Nemeczek. Zawstydził Gereba, mówiąc, że on nigdy nie zdradzi swoich przyjaciół. Nemeczek wolał kąpiel w zimnej wodzie niż przejście do obozu wroga. Po bohaterskim wyczynie Nemeczka Gereb stracił uznanie w grupie Acza. Chciał wrócić na Plac, ale Boka nie zgodził się przyjąć go z powrotem. Wiedział, że jego skrucha nie do końca jest szczera. O tym wydarzeniu dowiedział się ojciec Gereba i przyszedł na Plac zapytać, czy jego syn rzeczywiście jest zdrajcą. Nemeczek zaprzeczył. Po jakimś czasie Gereb zaczął rozumieć, jaką nikczemność wyrządził swym kolegom z Placu. Szczerze zaczął żałować tego, co zrobił. Jeszcze raz poprosił Bokę o przebaczenie i o przyjęcie go z powrotem do grupy. Po konsultacji z kolegami Boka uległ jego prośbie. Przyjaciele z Placu zdecydowali się dać Gerebowi jeszcze jedną szansę. Wszyscy postanowili zgodnie nie wypominać mu tego, co zrobił. Uważam, że Gereb postąpił źle wobec swych kolegów z Placu. Zdradził ich, zaczął spiskować z wrogami 39 Wypracowania

42 Wypracowania przeciwko nim, przez co stracił zaufanie przyjaciół. Jednak w końcu zrozumiał swoją winę. Zaczął pojmować, częściowo pod wpływem bohaterskiej postawy Nemeczka, czym jest prawdziwa przyjaźń i zaczął ją doceniać. Wstydził się tego, co zrobił i szczerze żałował. Potrafił poprosić Bokę o przebaczenie i przeprosić go za swe postępowanie. Nie bał się, że po raz drugi zostanie odrzucony. Za to należy się Gerebowi uznanie, ponieważ nie każdy potrafi przyznać się do błędu. Nie każdy też, mimo wstydu, potrafi prosić o przebaczenie. Gereb otrzymał od kolegów szansę naprawienia swych win i odzyskania straconego zaufania. Wierzę, że jej nie zmarnował. Przyjaźń w życiu bohaterów powieści Chłopcy z Placu Broni Powieść Ferenca Molnára opowiada o dwóch wrogich sobie grupach chłopców. Jednak w obu zespołach istnieje przyjaźń i poczucie wspólnoty. Najlepiej widać to na przykładzie kolegów z Placu Broni. Była to grupka chłopców, którzy chodzili do jednej szkoły, a niektórzy nawet do tej samej klasy. Wspólnie też spędzali czas wolny. Po szkole spotykali się zawsze na swoim ukochanym Placu i urządzali różne zabawy. Tam, na Placu, narodziła się ich przyjaźń. Plac traktowali jak swoją ojczyznę. Łączyła ich odpowiedzialność za niego oraz przywiązanie do tego kawałka ziemi. Groźba utraty Placu wywołała w nich poczucie solidarności i żarliwej chęci obrony. 40

43 W poczuciu odpowiedzialności potrafili złączyć swe siły i stanąć w obronie Placu. Ufali sobie wzajemnie i wiedzieli, że podczas bitwy każdy sumiennie będzie bronił swego wyznaczonego obszaru. W przyjaźni bardzo ważna jest też szczerość, której i wśród chłopców nie zabrakło. Opowiadali sobie o wszystkim, co im się przydarzało. Odkrywali przed sobą swe myśli i uczucia. Zdarzały się wśród nich również kłótnie, ale nie miały one wpływu na ich przyjaźń. Kolnay i Barabasz byli w ciągłym konflikcie. Można odnieść wrażenie, że się nie lubili. Na pewno jednak zatęskniliby za sobą, gdyby ich rozdzielono. Na czas bitwy chłopcy potrafili zaniechać wszelkich sporów. Jak to bywa w przyjaźniach, jedni lubili się bardziej, drudzy mniej, ale nigdy nie zdradziliby siebie nawzajem. Byli honorowi. Zdarzył się tylko jeden wyjątek Gereb. Zdradził swych przyjaciół, stracił ich zaufanie, ale zrozumiał swój błąd i chciał go naprawić. Przyjaciele dali mu tę szansę. Do powstania przyjaźni przyczynił się też Związek Kitowców. Chłopcy pełnili w nim określone funkcje. Wzajemne zaufanie było podstawą funkcjonowania związku, którego istnieniu sprzeciwiał się nauczyciel. Odkrycie grupy groziło poważnymi konsekwencjami. Chłopców łączyła więc tajemnica. Cieszyli się, że mają wspólne idee, cele, zadania. Tak naprawdę nie związek się liczył, ale poczucie wspólnoty. Wśród chłopców z Placu Broni dwóch łączyła szczególnie głęboka przyjaźń. Byli to Nemeczek i Boka. Ich zażyłość miała swój początek we wspólnej wy 41 Wypracowania

44 Wypracowania prawie do obozu Feriego Acza. Nemeczek bał się, że ich odkryją. Boka zaś nie drwił z niego jak zazwyczaj większość chłopców. Podtrzymywał Nemeczka na duchu i dodawał mu odwagi.wspólne przeżycia zbliżyły chłopców do siebie. Zrodziła się między nimi przyjaźń i wzajemne zaufanie. Nemeczek o wszystkim informował wyłącznie Bokę, np. o odkryciu intrygi Gereba. Chłopcy nie mieli przed sobą tajemnic. Nemeczek ufał przyjacielowi i wierzył w jego rozum. Przy nim niczego i nikogo się nie bał. Czuł się bezpieczny. Natomiast Boka otoczył Nemeczka opieką. Chłopiec wzbudzał w nim opiekuńcze uczucia. To on, po nocnych wydarzeniach w Ogrodzie Botanicznym, kazał Nemeczkowi jechać do domu tramwajem, by malec się nie zaziębił. Kiedy Nemeczek już chorował, odprowadzał osłabionego przyjaciela do domu. Martwił się o jego zdrowie. Nie potrafił cieszyć się ze zwycięstwa w bitwie o Plac, widząc, że Nemeczek przypłacił je zupełną utratą sił. Odwiedzał go i był przy nim do ostatniej chwili. Bardzo rozpaczał po jego śmierci. Boka bezgranicznie ufał w szczerość i uczciwość Nemeczka. Ani przez chwilę nie wierzył w słowa chłopców ze Związku Kitowców, którzy uznali Nemeczka za zdrajcę i tchórza. Dążył do oczyszczenia go z niesprawiedliwych zarzutów. Przyjaźń między Nemeczkiem a Boką była szczera i prawdziwa. Nie każdy ma szczęście doświadczyć takiego uczucia. Przyjaźń jest wielką wartością i należy ją pielęgnować. Chciałabym mieć przyjaciół takich, 42

45 Wypracowania jak Nemeczek czy Boka: odważnych, honorowych, opiekuńczych i szczerych. Mam nadzieję, że sama też będę dla kogoś takim przyjacielem. Patriotyzm, honor, odwaga, lojalność, przyjaźń. Jak rozumiesz te pojęcia? Czy potrafisz je odnieść do bohaterów powieści Chłopcy z Placu Broni? Wszystkie te pojęcia mają znaczenie pozytywne. Można je różnie rozumieć i różnie realizować w życiu. Jednak w każdej formie zachowują swe podstawowe znaczenia, które postaram się wyjaśnić. Patriotyzm to miłość swojej ojczyzny. Patriota gotów jest ponieść ofiary za swój kraj i naród. Czasami nawet poświęca swe życie. W powieści Chłopcy z Placu Broni takim prawdziwym patriotą jest Nemeczek. Bardzo kocha swój Plac. Nazywa go nawet swoją ojczyzną. W trosce o bezpieczeństwo Placu podejmuje się odważnych zadań. Zakrada się do obozu wroga i nie waha się ujawnić. Mężnie znosi wymierzoną karę. Nie daje się namówić na przejście do obozu nieprzyjaciela. Mimo ciężkiej choroby zjawia się, by walczyć w obronie Placu. Poczucie obowiązku i służby nie pozwala mu leżeć bezczynnie w łóżku, chociaż zasługuje na odpoczynek. Pełniąc służbę dla swojej małej ojczyzny, zaziębia się i umiera. Chory Nemeczek zdaje sobie sprawę z tego, że umrze. Żałuje, że nie zobaczy już ukochanego Placu. Tęskni za nim w ostatnich chwilach życia. 43

46 Wypracowania Nemeczek ponosi największą ofiarę za Plac własne młode, chłopięce życie. Honorowo postępuje ktoś, kto ma poczucie własnej godności. Taki człowiek nie będzie używał podstępu, aby osiągnąć swój cel. Postępuje wobec innych ludzi uczciwie. Szanuje nawet swych wrogów. Potrafi przyznać się do błędu. Postaciami honorowymi są Feri Acz i Boka. Pierwszy z nich odrzuca propozycję Gereba, aby podstępem zdobyć Plac. Nie chce też napadać na niego niespodziewanie. Jawnie wypowiada wojnę wrogiemu obozowi. Za pośrednictwem posłów umawia się z nieprzyjaciółmi co do terminu bitwy i rodzaju używanej broni. Feri Acz szanuje Nemeczka z wrogiej grupy. Docenia jego odwagę. Karze Pastorów za odebranie kulek słabszym chłopcom. Poucza ich, że nie powinni tak postępować. Janosz Boka także wie, czym jest honor. On również szanuje swoich wrogów. Po zwycięskiej bitwie pozwala Aczowi opuścić Plac, nie odebrawszy mu broni. Docenia jego odwagę i wolę walki. Boka potrafi przyznać się do błędu. Rozkazuje zapisać swoje nazwisko w czarnej księdze po tym, jak zapomina zamknąć furtkę. Gdy niesłusznie oskarża Gereba o powtórną zdradę, jest mu wstyd. Nie waha się prosić chłopca o przebaczenie. Odwaga to przezwyciężanie własnego strachu i obaw. Człowiek odważny decyduje się na krok, który może mieć nieprzyjemne i groźne dla niego skutki. Czyn ten jednak musi czemuś służyć. Odwaga pozwala 44

47 mierzyć się z kłopotami, zagrożeniami, stawać oko w oko z ludźmi silniejszymi i nierzadko zwyciężać. Wśród bohaterów powieści Chłopcy z Placu Broni jest wielu odważnych chłopców. Taki jest wódz czerwonych koszul, Feri Acz. W biały dzień przychodzi na Plac i zabiera czerwono-zieloną chorągiewkę. Nie boi się wypowiedzieć wojny drużynie Boki. W zespole Feriego wszyscy odczuwają przed nim respekt, nawet silni bracia Pastorowie. Chłopcy z Placu Broni także nigdy nie nazwaliby Feriego tchórzem. Bez wątpienia do dzielnych chłopców należy także Nemeczek. Początkowo jest nieśmiały i lękliwy, stopniowo jednak nabiera odwagi. Samotnie idzie do obozu czerwonych koszul i odbiera chorągiewkę. Później ujawnia się i staje w obronie honoru swoich kolegów. Nie boi się kary, która mu grozi za wtargnięcie do obozu wroga. Już nie drży ze strachu przed braćmi Pastorami ani przed Aczem. Podczas bitwy własnym ciałem zagradza drogę Feriemu, co w konsekwencji prowadzi do zwycięstwa jego drużyny. W odwadze Nemeczkowi dorównuje jego przyjaciel Boka. To on zarządza wyprawę do Ogrodu Botanicznego i zostawia na polance kartkę z wiadomością. Jako wódz podejmuje się obrony Placu i mądrze opracowuje taktykę. O lojalności mówimy wtedy, kiedy ktoś nie chce i nie mówi o swoich znajomych lub o przyjaciołach źle. Kiedy słyszy jakieś niepochlebne opinie o nich, staje w ich obronie lub przemilcza te uwagi, nawet jeśli są 45 Wypracowania

48 Wypracowania one słuszne. Nie działa przeciwko swym znajomym i nie obmawia ich za ich plecami. Osoba lojalna jest godna zaufania. Chłopcy z Placu Broni są lojalni wobec Gereba. Mimo że ich zdradza, nie chcą go narażać na ewentualne nieprzyjemności ze strony czerwonych koszul i nie przyznają, że to on odniósł im chorągiewkę. Boka jest lojalny wobec Nemeczka. Nie wierzy zarzutom członków Związku Kitowców, że Nemeczek był zdrajcą i tchórzem. Polega wyłącznie na własnej opinii. Przyjaźń to ogromna zażyłość między ludźmi. Przyjaciele są sobie bliscy, lubią się, ufają sobie i, w razie potrzeby, wspierają się. Często spędzają razem dużo czasu, mają wspólne zainteresowania lub plany. Każdy potrzebuje przyjaciela. Chłopcy z Placu Broni przyjaźnią się. Spotykają się codziennie w szkole. Spędzają razem czas na zabawie. Łączy ich troska o Plac. Mają wspólne plany, marzenia i kłopoty. Są w zbliżonym wieku, co powoduje, ze łatwiej im odgadnąć, co czują i myślą koledzy. Przyjaciół można jednak mieć w każdym wieku. Nemeczek ma przyjaciela w osobie Boki. Czuje się przy nim pewnie i bezpiecznie. Ufa mu i zwierza się ze wszystkich trosk. Boka potrafi Nemeczka pocieszyć. Martwi się o jego zdrowie. Poznaje ból po utracie przyjaciela. Kiedy dowiaduje się, że Plac ma być oddany pod budowę, cieszy się, że Nemeczek tego 46

49 nie doczekał. Wie, ile znaczył dla przyjaciela ten kawałek ziemi. Bardzo trudno jest pisać o patriotyzmie, honorze, odwadze, lojalności i przyjaźni, lecz jeszcze trudniej realizować te szlachetne postawy w życiu. Mam nadzieję, że bohaterowie powieści Ferenca Molnára będą dla mnie przykładem. ZADANIA sprawdzające 1. Chorągiewki i czapki chłopców z Placu Broni były A. zielono-żółte B. biało-czerwone C. czerwono-zielone D. czerwono-żółte 2. Przywódca czerwonych koszul nazywał się A. Pastor B. Feri Acz C. Wendauer D. Gereb 3. W XIX w. Węgry znajdowały się pod panowaniem A. czeskim B. niemieckim C. włoskim D. austriackim 4. Okrzyk chłopców z Placu Broni brzmiał A. hola ho! 47 Zadania sprawdzające

50 Zadania sprawdzające B. hej hop! C. cześć! D. serwus! 5. Chłopcy lubili grać w A. szachy B. kulki C. koszykówkę D. kapsle 6. Rozwiązanie krzyżówki wpisz, uzupełniając zdanie. 1. Stopień otrzymany przez Nemeczka w uznaniu zasług. 2. Zdrajca. 3. Miasto, w którym dzieje się akcja powieści. 4. Przysięgamy!... już niewolnikami nie być nam! 5. Imię stróża Placu. 6. Tyle kosztował kawałek chałwy. 7. W tym Ogrodzie była baza czerwonych. 8. Zbierali go członkowie Związku. 9. Patron ulicy sąsiadującej z Placem. 10. Ciągle kłócił się z Barabaszem. 48

51 Zadania sprawdzające Prawdziwy... nigdy nie zawiedzie. 7. Rozwiązanie krzyżówki wpisz, uzupełniając zdanie. 1. Materiał, z którego zrobiono bomby. 2. Imię Boki. 3. Miejsce przymusowej kąpieli Nemeczka. 4. Profesor łaciny. 5. Specjalność Czonakosza. 6. Nazwisko groźnych braci. 7. Pozostawił ją Boka w obozie czerwonych. 8. Jedyna postać wymieniona z imienia i nazwiska. 49

52 Bibliografia to ktoś, kto jest gotów poświęcić wszystko dla ojczyzny. Odpowiedzi do testu: 1. C, 2. B, 3. D, 4. A, 5. B Odpowiedzi do pierwszej krzyżówki: 1. kapitan, 2. Gereb, 3. Budapeszt, 4. nigdy, 5. Jano, 6. grajcar, 7. Botaniczny, 8. kit, 9. Paweł, 10. Kolnay Odpowiedzi do drugiej krzyżówki: 1. piasek, 2. Janosz, 3. staw, 4. Rac, 5. gwizd, 6. Pastor, 7. kartka, 8. Acz BIBLIOGRAFIA Molnár F., Chłopcy z Placu Broni, przekł. T. Olszański, Warszawa Molnár F., Chłopcy z Placu Broni, przekł. J. Mortkowiczowa, Warszawa Szczęsna J., Chłopcy z Placu Broni, Ferenc Molnár, Gazeta Wyborcza

53 Lektury wszech czasów streszczenie analiza interpretacja 1. F. Molnár, Chłopcy z Placu Broni 2. A. Kamiński, Kamienie na szaniec 3. Z. Nałkowska, Granica 4. A. de Saint-Exupéry, Mały Książę 5. G. Orwell, Rok M. Bułhakow, Mistrz i Małgorzata 7. M. Jaworczakowa, Oto jest Kasia 8. J. R. R. Tolkien, Hobbit, czyli tam i z powrotem 9. N. H. Kleinbaum, Stowarzyszenie umarłych poetów 10. L. M. Montgomery, Ania z Zielonego Wzgórza 11. I. Jurgielewiczowa, Ten obcy 12. J. Korczakowska, Spotkanie nad morzem 13. G. Orwell, Folwark zwierzęcy 14. H. Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem 15. G. Herling-Grudziński, Inny świat 16. Ch. Dickens, Opowieść wigilijna 17. Z. Krasiński, Nie-Boska komedia 18. Sofokles, Antygona 19. Molier, Skąpiec 20. Molier, Świętoszek 21. S. I. Witkiewicz, Szewcy 22. S. Żeromski, Ludzie bezdomni 23. S. Żeromski, Syzyfowe prace 24. W. Szekspir, Romeo i Julia 25. S. Żeromski, Przedwiośnie 26. Sofokles, Król Edyp 27. W. Szekspir, Hamlet 28. A. Fredro, Śluby panieńskie 29. J. Słowacki, Kordian

54 30. W. Szekspir, Makbet 31. S. Wyspiański, Wesele 32. G. Zapolska, Moralność pani Dulskiej 33. A. Fredro, Zemsta 34. H. Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy 35. D. Defoe, Robinson Crusoe 36. J. Bédier, Dzieje Tristana i Izoldy 37. J. Słowacki, Balladyna 38. H. Balzac, Ojciec Goriot 39. A. Mickiewicz, Dziady 40. A. Mickiewicz, Pan Tadeusz 41. E. Hemingway, Stary człowiek i morze 42. A. Camus, Dżuma 43. B. Prus, Lalka 44. H. Sienkiewicz, Krzyżacy 45. E. Niziurski, Sposób na Alcybiadesa 46. F. Dostojewski, Zbrodnia i kara 47. S. Mrożek, Tango 48. W. Gombrowicz, Trans-Atlantyk 49. K. Makuszyński, Szatan z siódmej klasy 50. H. Sienkiewicz, Quo vadis 51. W. Gombrowicz, Ferdydurke 52. C. S. Lewis, Opowieści z Narnii, cz. 1.: Lew, Czarownica i stara szafa 53. A. Szklarski, Tomek w krainie kangurów 54. M. Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego 55. S. Lem, Bajki robotów 56. A. Fiedler, Dywizjon W. S. Reymont, Chłopi, t. 1: Jesień 58. M. Twain, Przygody Tomka Sawyera 59. H. Sienkiewicz, Potop 60. J. Brzechwa, Akademia pana Kleksa 61. A. Lindgren, Dzieci z Bullerbyn

55 POLECAMY