Informacja z kontroli problemowej w Stowarzyszeniu Autorów ZAiKS w Warszawie ul. Hipoteczna 2, Warszawa

Transkrypt

1 Biuro Dyrektora Generalnego Wydział Kontroli i Skarg BDG-VIII /06 Informacja z kontroli problemowej w Stowarzyszeniu Autorów ZAiKS w Warszawie ul. Hipoteczna 2, Warszawa 1. Kontrola została przeprowadzona na podstawie upoważnienia Nr 7/2006 Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dniach od 27 marca do 14 kwietnia 2006 r. 2. Celem kontroli było sprawdzenie zarzutów zawartych w skardze Pana Andrzeja Szpilmana z dnia r. (zarzuty Andrzeja Szpilmana dotyczące sposobu rozliczeń stosowanych przez ZAiKS odnośnie tantiem należnych z tytułu praw autorskich do utworów po zmarłym Władysławie Szpilamnie przysługujących jego spadkobiercom) oraz w pismach Pana Adriana Konarskiego z dnia r. i z dnia r. dotyczących organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi - realizowanej przez ZAiKS. 3. Minister nie przyznał żadnych dotacji. 4. Kontrolę przeprowadzili pracownicy Wydziału Kontroli i Skarg i Departamentu Prawno-Legislacyjnego. 5. W toku kontroli ustalono: W dniu 25 listopada 2005 roku Minister Sprawiedliwości przekazał Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego, według właściwości, pismo pana Andrzeja Szpilmana z dnia 16 listopada 2005 roku. Z pisma wynika, że w dniu roku Andrzej Szpilman rozwiązał z ZAiKS umowę o zbiorowy zarząd prawami autorskimi Władysława Szpilmana. Od roku ZAiKS nie reprezentował już spadkobierców Władysława Szpilmana. Następnie od roku Andrzej Szpilman powierzył ochronę praw autorskich po Ojcu niemieckiej organizacji zbiorowego zarządzania GEMA. Pan Andrzej Szpilman w swoim liście, skierowanym do Ministra Sprawiedliwości, podnosi różnorodne zagadnienia, z których najwięcej miejsca poświęca następującym kwestiom: 1) Nieuprawnionemu wykorzystaniu przez ZAiKS utworów Władysława Szpilmana oraz nieprzekazaniu należnych wynagrodzeń za wykorzystywane utwory. W tej kwestii przedstawia następujące zarzuty: 1

2 w okresie następującym po rozwiązaniu przez niego umowy o zbiorowy zarząd, ZAiKS udzielił zgody na korzystanie z nagrań ze skomponowanymi przez Władysława Szpilmana utworami niektórym firmom płytowym niemając do tego prawa. Według Andrzeja Szpilmana zgoda ZAiKSu uprawniająca do umieszczania na płytach CD hologramów była wydana, stawka w pełni zainkasowana, co sugerowało firmom płytowym, że wszystko było w porządku. W tym przypadku w opinii Szpilmana ZAiKS działał jak pirat (na co dowody znajdują się w prokuraturze warszawskiej). w obrachunku niemieckiej organizacji zbiorowego zarządzania GEMA za okres od do roku nie ma wydanych w tym czasie piosenek i co za tym idzie należnych honorariów. Podważa prawidłowość listy przekazanej przez ZAiKS organizacji GEMA, na której znajdowało się około 20 utworów Władysława Szpilmana nadanych w polskim radiu i telewizji w okresie od roku do końca 2003 roku. Andrzej Szpilman twierdzi, że z informacji, które zdobył od pracowników ZAiKS wynika, iż utworów takich było około 120. Niezależnie od informacji uzyskanych od pracowników ZAiKS Andrzej Szpilman twierdzi, że Polskie Radio wykonuje regularnie ponad 500 różnych nagrań z 328 piosenkami Władysława Szpilmana. Dane te pochodzą według niego z komputera radiowego. podobnie sytuacja wygląda odnośnie płyt CD z utworami Władysława Szpilmana. W jego opinii na rynku znajduje się około 40 płyt CD z różnymi utworami wydanymi w ostatnich latach, natomiast w rozliczeniu za okres od roku ZAiKS wykazał 6 utworów. Dalej podnosi, że Polskie Radio sprzedaje stale - od roku - płytę Muzyczny Portret Władysława Szpilmana zawierającą kilkanaście utworów, natomiast w rozliczeniach przedstawionych przez ZAiKS organizacji GEMA nie znajduje się ani jeden z tytułów wydawanych przez Polskie Radio. brak rozliczeń innych tytułów wydanych w tym okresie przez inne firmy płytowe w Polsce, które według niego przekazywały powierniczo honoraria ZAiKS, a także brak honorarium pochodzącego ze sprzedaży płyt kompaktowych dołączonych do książki pt. Pianista. Zdaniem Andrzeja Szpilmana w okresie od roku sprzedanych zostało ponad takich płyt. 2

3 2) Utrzymywaniu tzw. konta martwej ręki. Zdaniem Szpilmana ZAiKS inkasując spore sumy ryczałtem za muzykę odtwarzaną publicznie, w sklepach, zakładach fryzjerskich, dyskotekach, szkołach tańca i innych otwartych dla publiczności miejscach nie kontroluje tytułów tam nadawanych. Nie odlicza od stawki ryczałtowej sum za odtworzone publicznie utwory niechronione oraz za utwory autorów, od śmierci których minęło już 70 lat, tj. takich, które nie podlegają już ochronie ZAiKS. Wobec czego nie następuje pomniejszenie sum inkasowanych za cześć repertuaru niepodlegającą ochronie. Zarzuca, że w efekcie dochodzi do tego, że inkasowane sumy zawierają honoraria autorów niechronionych przez ZAiKS. Inkasowane w ten sposób honoraria trafiają zdaniem Andrzeja Szpilmana na konto nazwane przez niego kontem martwej ręki. Dalej podnosi, że wpływy na to konto powiększają wpłaty od nadawców radiowych i telewizyjnych, od których nie wymaga się wykazywania lub toleruje się niewykazywanie tytułów nadanych dzieł. Zdaniem Andrzeja Szpilmana brak dokładnych wykazów wykonań jest zagadnieniem na rękę pewnym grupom w ZAiKSie i powoduje on, że honoraria trafiają nie do tych twórców, którym się należą, lecz są rozdzielane po zasileniu konta martwej ręki według zasad ustalanych przez różne komisje w gronie samego ZAiKSu. Andrzej Szpilman podnosi, że zasady tego podziału są niesprawiedliwe wobec aktywnie działających twórców, których utwory są często nadawane. Zdaniem Szpilmana podział ten odbywa się według klucza ustalonego dowolnie przez komisje złożone z niektórych członków ZAiKS. Działania podejmowane przez te komisje w jego opinii prowadzą do dalszego zasilania konta martwej ręki, co prowadzi do powiększania środków dzielonych według decyzji tych komisji na korzyść członków w nich zasiadających. Zarzuca dokonywanie podziału według wartości ideowej utworu, której wskaźnikiem może być wydawanie utworów drukiem. Co bardziej zapobiegliwi twórcy, zdaniem Szpilmana doprowadzają do drukowania swoich utworów muzycznych, w związku z czym są one przez komisje traktowane jako bardziej wartościowe, zasługujące na wiele wyższe wynagrodzenie niż te niewydrukowane. Podnosi również, że pozostałe zasady działania komisji repartycyjnej wymagają zbadania, gdyż jego zdaniem nie może dochodzić do sytuacji, w której nieznane nikomu utwory nieznanych twórców, rzadko wykonywane w radio czy na estradzie, generują wysokie zyski. Zarzuca ZAiKS nieprzejrzysty sposób podziału pieniędzy oraz unikanie kontroli. 3) niewypłacaniu od roku należnych honorariów za wykorzystane utwory jego wuja, poety Henryka Szpilmana-Herolda. Andrzej Szpilman twierdzi, że w ZAiKS 3

4 wytłumaczono mu, że honoraria zainkasowane przez ZAiKS na rzecz twórców wymordowanych w czasie II wojny światowej, złożone są w kasie ZAiKS i mogą być w każdej chwili wypłacone spadkobiercom. Zdaniem Szpilmana środki takie powinny trafiać na konto fundacji zajmującej się reanimacją i zachowaniem śladów kultury żydowskiej. Szpilman zarzuca ZAiKS obrót i korzystanie z tego kapitału. W wyniku przeprowadzonej kontroli ustalono, że:: 1) pan Andrzej Szpilman jest jednym ze spadkobierców po zmarłym Władysławie Szpilmanie. W dniu 30 czerwca 2001 roku spadkobiercy Władysława Szpilmana wypowiedzieli Stowarzyszeniu ZAiKS umowę o zbiorowy zarząd prawami autorskimi. ZAiKS stwierdza, że od dnia roku autorskie prawa majątkowe Władysława Szpilmana reprezentuje niemiecka organizacja GEMA, do której spadkobiercy zwrócili się po ochronę. Stowarzyszenie ZAiKS łączy z GEMĄ umowa o wzajemnej reprezentacji. ZAiKS może zatem zarządzać tymi prawami na terenie Polski, w tym udzielać stosownych zezwoleń na wykorzystanie utworów. Odnosząc się do odmowy udzielenia informacji Andrzejowi Szpilmanowi na temat wykorzystanych utworów Władysława Szpilmana, ZAiKS wyjaśnił, że powszechną praktyką jest konsultowanie i udzielanie informacji bezpośrednio pomiędzy organizacjami zbiorowego zarządzania, nie natomiast za pośrednictwem członków tych organizacji. Mimo to, za zgodą niemieckiej organizacji GEMA, ZAiKS udzielił Andrzejowi Szpilmanowi żądanej dokumentacji. ZAiKS stwierdza, że wobec wielu pomówień i insynuacji zawartych w liście nie jest w stanie merytorycznie ustosunkować się do większości z nich. Wyjaśnia natomiast sytuację odnośnie zarzutów dotyczących rozliczenia i przekazywania wynagrodzeń za wykorzystywanie utworów Władysława Szpilmana. W dokumentacji ZAiKS znajdują się 224 zgłoszenia utworów Władysława Szpilmana, z których w okresie w zakresie wykonań publicznych wykorzystano: w 2001 roku 52 utwory; w 2002 roku 56 utworów; w 2003 roku 61 utworów. Wynagrodzenia za te nagrania zostały przekazane w następujących terminach: - za nadania radiowe: r., r., r., r., r., r. - za nadania telewizyjne: r., r., r., r. 4

5 ZAiKS podkreśla, że zakres wykorzystywania tych utworów nie odbiegał od zakresu ich wykorzystania w latach poprzednich, w których wynosił kolejno: w 1997 roku 43 utwory; w 1998 roku 66 utworów; w 1999 roku 45 utworów; w 2000 roku 60 utworów; oraz w roku 2004, w którym wykorzystano 69 utworów. Jeżeli chodzi o utrwalanie i zwielokrotnianie to wynagrodzenia za wykorzystanie obliczone są ratalnie, a ich rozliczenie następuje z pewnym przesunięciem w okresach półrocznych. W okresie po roku wykorzystano w okresach półrocznych odpowiednio: 7, 67, 64, 42, 49, 63 i 43 utwory, a wynagrodzenia za nie zostały przekazane organizacji GEMA w następujących terminach: , , , , , , r. Zdaniem ZAiKS wynika z tego, że wynagrodzenia należne za utwory Władysława Szpilmana były systematycznie wypłacane w okresie po roku. Ponadto ZAiKS zaznaczył, że w dalszym ciągu badany jest status prawny utworów, co do których są niejasności w posiadanej przez ZAiKS dokumentacji międzynarodowej wiążące się ze zmianą statusu niektórych utworów przez GEMĘ. ZAiKS deklaruje, że sytuacja ta powinna wyjaśnić się do końca I kwartału 2006 roku. 2) ZAiKS nie pobiera wynagrodzeń autorskich, ani za utwory, co do których wszystkie prawa autorskie już wygasły, ani za utwory, co do których prawami nie zarządza. W przypadku twórców, których prawami ZAiKS nie zarządza, na ich prośbę ZAiKS działa jako negotiorum gestor w stosunku do niektórych użytkowników, np. nadawców. W konsekwencji systemowi finansowemu ZAiKS nieznana jest instytucja konta martwej ręki. ZAiKS oświadczył, że nie unika kontroli przez organ nadzoru, czego dowodem są informacje i dokumenty przekazywane w ramach sprawowanego nadzoru. Nie uchyla się także od kontroli innych organów publicznych, czego dowodem są kontrole organów skarbowych (dwie blisko całoroczne kontrole), które nie wykazały nieprawidłowości w rozliczeniach finansowych Stowarzyszenia. Podział wynagrodzeń dokonywany jest w znacznej części na podstawie informacji pochodzących od użytkowników. W przypadkach gdzie pozyskanie tych informacji byłoby nieproporcjonalnie kosztowne w stosunku do wysokości wynagrodzeń autorskich, stosowane są inne systemy, lecz w żadnej repartycji nie ma wśród nich wartości ideowej utworu. 3) Odnośnie zarzutu utrudniania zaakceptowania działalności w Polsce wydawców muzycznych o zasięgu światowym, ZAiKS wyjaśnił, że reprezentują oni głównie 5

6 autorów zagranicznych, co odzwierciedla struktura wykorzystywanego przez nich repertuaru, gdzie utwory zagraniczne stanowią 95%, zaś utwory polskie 5%. ZAiKS jest organizacją grupującą wyłącznie autorów, więc trudno wyobrazić sobie, aby popierali oni działalność podmiotów, które w niewielkim tylko stopniu przyczyniają się do wykorzystania ich twórczości. Jednocześnie ZAiKS podkreślił, że wykonuje wobec tych wydawców wszelkie działania objęte zbiorowym zarządem ich prawami. 4) autorzy członkowie Stowarzyszenia podejmują samodzielnie decyzje o zasadach podziału należnych im wynagrodzeń. Autorzy tekstów nie mogą zatem niczego narzucać innym członkom Stowarzyszenia, w tym kompozytorom. Zasady podziału ustalane są przez Zarząd Stowarzyszenia ZAiKS, w którym obie grupy autorzy tekstów i kompozytorzy mają taką samą reprezentację dysponującą jednakową siłą głosów. Wszystkie zasady podziału są przedmiotem obrad komisji repartycyjnej, organu, który zrzesza przedstawicieli wszystkich zainteresowanych środowisk autorskich. Ponadto ZAiKS zauważa, że sekcja kompozytorów muzyki rozrywkowej liczy 703 członków, podczas gdy sekcja autorów utworów literackich małych form liczy 420 członków. Sprawdzenie zarzutów zawartych w pismach Pana Adriana Konarskiego z dnia 21 września 2005 r. i z dnia 15 listopada 2005 r. dotyczących zbiorowego zarządzania prawami autorskimi realizowanego przez Stowarzyszenie ZAiKS. Pismem z dnia 21 września 2005 r. Pan Adrian Konarski autor muzyki do filmu pt. Pręgi w reżyserii Magdaleny Piekorz przekazał do wiadomości Ministerstwa Kultury swoje pismo skierowane do Stowarzyszenia Autorów ZAiKS, zawierające żądanie udzielenia informacji, stosownie do treści art. 47 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, nt. wysokości należnego mu wynagrodzenia z tytułu autorskich praw majątkowych do utworów stanowiących oprawę muzyczną filmu pt. Pręgi w reżyserii Magdaleny Piekorz oraz wzywające Stowarzyszenie Autorów ZAiKS do wypłaty należnego mu wynagrodzenia. W piśmie tym Pan Adrian Konarski wskazał również na brak odpowiedzi Stowarzyszenia Autorów ZAiKS na jego pismo z dnia 14 czerwca 2005 r. Pismem z dnia 15 listopada 2005 r. Pan Adrian Konarski przekazał do wiadomości Ministerstwa Kultury kolejne pismo skierowane do Stowarzyszenia Autorów ZAiKS, stwierdzające niezadowolenie z udzielonej mu przez Stowarzyszenie odpowiedzi na pismo z dnia 14 czerwca 2005 r., uznając je za nazbyt ogólnikowe i nie dotyczące meritum sprawy, wskazując równocześnie, iż nie otrzymał od Stowarzyszenia Autorów ZAiKS żadnego 6

7 wynagrodzenia z tytułu autorskich praw majątkowych przysługujących mu do utworów stanowiących oprawę muzyczną filmu pt. Pręgi w reżyserii Magdaleny Piekorz. W załączeniu do pisma z dnia 15 listopada 2005 r. Pan Adrian Konarski przedłożył skierowane do niego pisma Stowarzyszenia Autorów ZAiKS z dnia 24 czerwca 2005 r. oraz z dnia 21 października 2005 r., z których wynika, iż Stowarzyszenie ZAiKS jest w trakcie inkasowania wynagrodzenia za eksploatację filmu pt. Pręgi w reżyserii Magdaleny Piekorz, z czym są pewne kłopoty. Inkaso, podział i wypłata wynagrodzeń autorskich dokonywane są zgodnie z obowiązującym w Stowarzyszeniu Regulaminem Repartycji. Stowarzyszenie inkasuje, dzieli i wypłaca wynagrodzenia twórcom i innym uprawnionym, nie będącym członkami Stowarzyszenia, z tytułu wykorzystania ich utworów, zgłoszonych w Stowarzyszeniu. Okresy repartycyjne poszczególnych repartycji określa 9 Regulaminu Repartycji. Podstawą podziału wynagrodzeń autorskich są informacje zawarte w zgłoszeniach utworu prawidłowo wypełnionych przez autora ( 12 Regulaminu Repartycji) oraz w informacjach przekazywanych przez użytkowników utworów, które są porównywane. Po dokonanym porównaniu ww. danych następuje obliczenie oraz podział należnego twórcy wynagrodzenia. Dla wszystkich uprawnionych, którzy za pośrednictwem Stowarzyszenia Autorów ZAiKS otrzymują wynagrodzenia autorskie prowadzone są imienne konta, na których księgowane są wpływy z poszczególnych repartycji, dokonane potrącenia oraz wypłaty gotówkowe lub przelewy na rachunki bankowe. Każdy uprawniony w każdym czasie ma wgląd do swojego konta. Osoby mieszkające poza Warszawą mogą telefonicznie, po uprzedniej identyfikacji, uzyskać informację o wpływach, które już nastąpiły lub o terminach najbliższych rozliczeń. Zgodnie z praktyką stosowaną w Stowarzyszeniu Autorów ZAiKS na prośbę każdego uprawnionego wydawana jest kopia imiennego konta autorskiego. Ponadto może on również otrzymać szczegółowy wykaz tytułów utworów biorących udział w poszczególnych repartycjach w celu zweryfikowania prawidłowości otrzymanych wypłat. Ponadto w ustawowym terminie, Stowarzyszenie Autorów ZAiKS przesyła wszystkim uprawnionym, którzy w danym roku podatkowym mieli wpływy, imienne informacje o wysokości dochodu i pobranych zaliczkach na podatek. W toku kontroli ustalono, że Pan Adrian Konarski zgłosił do rejestracji utwór pt.: Muzyka do filmu Pręgi 18 maja 2005 r. Utwór ten wykorzystany był na następujących polach eksploatacji: nadania radiowe i telewizyjne, nagrania mechaniczne, rozpowszechnianie w kinach. W kierowanych do kontrolujących informacjach wskazano również jakie 7

8 wynagrodzenie autorskie otrzymał kompozytor z tytułu eksploatacji utworu na poszczególnych polach eksploatacji. Ponadto Członkowie Stowarzyszenia Autorów ZAiKS mogą otrzymywać zaliczki na poczet swoich wpływów z zachowaniem norm zawartych w Instrukcji wypłacania należności i zaliczek członkom ZAiKSu uchwalonej przez Prezydium Zarządu, w której wskazane są zasady, na jakich członkom Stowarzyszenia Autorów ZAiKS zaliczki te mogą być przyznawane. Pan Adrian Konarski, na podstawie decyzji Prezydium Zarządu z dn r., otrzymał zaliczkę w wysokości 5000 zł, - na poczet tantiem ze wszystkich źródeł. Określając przyczyny nie dokonania inkasa należnych tytułem wynagrodzenia autorskiego kwot w pełnym wymiarze poinformowano, iż z uwagi na podpisane w dniu 23 października 2003 r. porozumienie pomiędzy Stowarzyszeniem Autorów ZAiKS a ZAPA, dotyczące wspólnego inkasa i podziału wynagrodzeń autorskich dla współtwórców utworów audiowizualnych filmów za wyświetlanie w kinach, spowodowało konieczność opracowania i instalacji nowego systemu komputerowego, z czym były trudności. Powyższe spowodowało opóźnienia w terminowym dokonywaniu rozliczeń i wypłat wynagrodzeń autorskich. Wyrażono jednakże nadzieję, iż po usunięciu wszystkich problemów związanych z nowym programem komputerowym, nastąpi podział wszystkich wynagrodzeń, zarówno zaległych, jak i bieżących. Przewidywany przez Stowarzyszenie Autorów ZAiKS termin to 30 maja 2006r. Podając przyczyny opóźnień w inkasie i repartycji należnych twórcom wynagrodzeń wskazano również brak wywiązywania się przez niektórych z użytkowników z obowiązków uiszczania wynagrodzeń za korzystanie z utworów. Wynagrodzenia te dochodzone są jednakże na drodze postępowań sądowych prowadzonych przez Stowarzyszenie Autorów ZAiKS. 6. W wyniku kontroli zobowiązano Przewodniczącego Zarządu ZAiKS do realizacji następujących wniosków: - Jak najszybsze zakończenie wdrażania i uruchomienia systemu komputerowego służącego do inkasa i podziału wynagrodzeń autorskich dla współtwórców utworów audiowizualnych filmów za wyświetlanie w kinach; - Jak najszybszego dokonania rozliczeń i wypłaty zaległych wynagrodzeń autorskich; jak najszybsze opracowanie zmian w regulaminie wynagrodzeń autorskich, zmierzających do wprowadzenia do regulaminu grupy utworów, do której można zakwalifikować utwór Pana 8

9 Adriana Konarskiego tak, aby w przyszłości wyraźna kwalifikacja utworów do danej grupy (co ma wpływ na wysokość należnego autorowi wynagrodzenia) dokonywana była przed rozpoczęciem repartycji należnych autorowi wynagrodzeń oraz poinformowanie Pana Adriana Konarskiego o dokonanej kwalifikacji jego utworu oraz o wysokości części udziałowych za wykorzystanie jego utworu; - Zintensyfikowanie działań mających na celu zapewnienie pełnej realizacji uprawnień twórców wskazanych w art. 47 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz. U. Nr 80, poz. 904 ze zm.), z którego płynie uprawnienie twórców (których wynagrodzenie zależy od wysokości wpływów z korzystania z utworu) nie tylko do otrzymania informacji o wysokości należnego im wynagrodzenia oraz sposobie jego obliczenia, ale również uprawnienie do wglądu w niezbędnym zakresie do dokumentacji mającej istotne znaczenie dla określenia wysokości tego wynagrodzenia. 7. ZAiKS zrealizował zalecenia pokontrolne skierowane w wystąpieniu pokontrolnym w ten sposób, że podjął działania w celu uruchomienia systemu komputerowego do inkasa, rozliczenia z zaległych wynagrodzeń autorskich, udzielania pełnej informacji o działalności ZAiKS. Informacja została zaakceptowana przez p.o. naczelnika Wydziału Kontroli i Skarg. 9