PAWILON MUZEALNY. Pierwszy badacz Biskupina kultury łużyckiej założyciel muzeum. Walenty Szwajcer Zdzisław Rajewski Józef Kostrzewski

Transkrypt

1 1 S t r o n a

2 WSTĘP Na terenie rezerwatu archeologicznego w Biskupinie znajdują się trzy zespoły rekonstrukcji osad z różnych okresów oraz szałasowe obozowisko najstarszych mieszkańców tego terenu. Wszystkie rekonstrukcje wybudowane zostały dokładnie w tych samych miejscach, gdzie archeolodzy w trakcie prac wykopaliskowych badali pozostałości właśnie takich osiedli. Zapraszamy do wędrówki w przeszłość, w trakcie której poznasz życie człowieka w najstarszych czasach. Wskazówka: Znajdź pawilon muzealny na mapie (załącznik na końcu pakietu) i udaj się do niego by rozwiązać pierwsze zadania. PAWILON MUZEALNY Zatrzymaj się w holu muzeum i spróbuj rozwiązać pierwsze zadanie. Biskupin został odkryty we wrześniu 1933 roku przez miejscowego nauczyciela Walentego Szwajcera, który udał się z grupą swoich uczniów na wycieczkę szkolną. W czasie tej wyprawy, Walenty Szwajcer zainteresował się wystającymi z wody drewnianymi konstrukcjami. Ciekawostkę tę zgłosił poznańskiemu profesorowi Józefowi Kostrzewskiemu, pod którego kierownictwem od roku 1934 rozpoczęły się szerokopłaszczyznowe badania archeologiczne. Jego asystentem, a później zastępcą i założycielem muzeum w Biskupinie był profesor Zdzisław Rajewski. 1. Przyjrzyj się popiersiom znajdującym się w holu muzeum, przedstawiającym trzy ważne postacie dla Biskupina. Połącz linią ich wizerunki z odpowiednim imieniem i nazwiskiem oraz z ich zasługami dla Biskupina. Odkrywca grodu Badacz Biskupina, Pierwszy badacz Biskupina kultury łużyckiej założyciel muzeum prof. dr hab. prof. dr hab. Walenty Szwajcer Zdzisław Rajewski Józef Kostrzewski Wskazówka: Teraz możesz przejść na wystawę stałą, zatytułowaną Świt historii nad Jeziorem Biskupińskim tam czekają na Ciebie kolejne zadania. Stań przed osią czasu i przyjrzyj się, jak datuje się poszczególne epoki w dziejach ludzkości, następnie przeczytaj tekst w pakiecie i spróbuj rozwiązać poniższe zadanie. 2 S t r o n a

3 Kamień, brąz, żelazo to trzy podstawowe surowce do wyrobu narzędzi, które kolejno pojawiały się w dziejach ludzkości. Były to przełomowe wynalazki, mające ogromny wpływ na rozwój życia człowieka. Takie same nazwy naszą trzy podstawowe epoki wydzielone w wieku XIX przez duńskiego uczonego Christian a Jurgensen a Thomsen a. Badacz ten w trakcie przygotowywania wystawy zabytków z badań prowadzonych w kościele pod wezwaniem św. Trójcy w Kopenhadze, po raz pierwszy posortował zabytki według surowca, z jakiego zostały wykonane, dzieląc je na te trzy okresy. Wystawa ta stała się podstawą do określenia chronologicznego dziejów ludzkości. Z czasem, kiedy badacze pogłębiali swą wiedzę na temat życia człowieka w najdawniejszych okresach podział ten został rozwinięty. Epoka kamienia podzielona została dodatkowo na trzy okresy: paleolit i mezolit, zwany epoka kamienia łupanego oraz neolit, zwany epoką kamienia gładzonego. 2. Uzupełnij osi czasu wpisując w odpowiednie miejsca: epokę kamienia, brązu i żelaza. EPOKA Wskazówka: Teraz możesz rozpocząć zwiedzanie wystawy. Pierwsza część wystawy poświecona jest dwóm okresom epoki kamienia paleolitowi i mezolitowi. Przeczytaj uważnie tekst w pakiecie, teksty na planszach wystawowych, następnie przyjrzyj się zabytkom w gablotach i rozwiąż zadania. W epoce myśliwych, zbieraczy i rybaków, około XI V tysiąclecia p.n.e. Paleolit Epokę kamienia rozpoczyna trwający od ok. 2,5 miliona lat temu okres zwany paleolitem. Był to czas w którym pojawiają się pierwsze formy człekokształtne, zdolne do wykonywania prymitywnych narzędzi, oraz człowiek rozumny. W Biskupinie odnaleziono przedmioty z ostatniej fazy tego okresu, tak zwanego paleolitu schyłkowego, charakteryzującego się licznymi wahaniami klimatu oraz występującym w trakcie jego trwania ostatnim zlodowaceniem bałtyckim. Po przesunięciu się lądolodu na północ ziemie dzisiejszej Polski porastała tundra, która stwarzała doskonałe warunki do życia dla fauny arktycznej w tym między innymi reniferów. Na terenie rezerwatu zarejestrowano ślady obecności grup ludzkich, tak zwanych łowców reniferów datowane na 14 8 tys. lat p.n.e. które przemieszczając się za stadami tych zwierząt budowały tymczasowe obozowiska w postaci namiotów na planie koła pokrytych skórami. Dietę mięsną uzupełniali najprawdopodobniej zbieranymi latem roślinami. Narzędzia wykonywali oni z kości zwierzęcych i łupanego krzemienia. Ubierali się w ubrania wykonane ze skór upolowanych zwierząt Mezolit Kolejne ślady osadnictwa na terenie rezerwatu archeologicznego w Biskupinie związane są z ludnością mezolityczną. Wraz z ociepleniem się klimatu, zmieniała się roślinność porastająca tereny dzisiejszej Polski, pojawiają się lasy ciepłolubne, początkowo brzozowe, a następnie brzozowo sosnowe z domieszką wiązu, leszczyny i dębu, a z czasem również pojawiają się takie drzewa jak lipa, jesion, grab, topola i buk. Zmiana krajobrazu roślinnego pociągnęła za sobą zmiany w świecie zwierząt. Na miejsce zwierząt arktycznych, które tak jak renifery przesuwają się w kierunku północnym, pojawiają się zwierzęta leśne takie jak: jelenie, sarny, dziki, żubry, tury czy niedźwiedzie. 3 S t r o n a

4 W tym leśnym klimacie, nad zbiornikami wodnymi rozwijają się społeczności mezolityczne. Są to tak zwani łowcy - rybacy i zbieracze, którzy dostosowali swoje życie do środowiska wodno - leśnego. Zamieszkiwali oni tymczasowe obozowiska składające się z szałasów, i podobnie jak łowcy reniferów, przemieszczali się za zwierzyną. W lasach zbierali owoce leśne, miedzy innymi grzyby i jagód, podkradali również miód dzikich pszczół. Podobnie jak ich poprzednicy wykonywali narzędzia poprzez łupanie krzemienia, były one jednak dużo mniejsze i posiadają bardziej geometryczne kształty. 3. Z czego robiono najstarsze narzędzia? Zaznacz poprawne odpowiedzi! kości i rogów zwierzęcych z plastiku z żelaza z kamienia i krzemienia z brązu z drewna z miedzi z aluminium z papieru z roślin 4. Kto mieszkał w obozowiskach tego typu? Co było podstawą gospodarki do V tyś. p.n.e.? Zaznacz poprawne odpowiedzi. hutnictwo garncarstwo włókiennictwo rybołówstwo górnictwo myślistwo brązownictwo ślusarstwo zbieractwo tkactwo malarstwo rzeźbiarstwo 6. Jakie społeczności zamieszkiwały Biskupin w epoce kamienia? Połącz datę z odpowiednim obrazkiem i nazwą grup ludności. około XI tysiąclecia p.n.e około VIII tysiąclecia p.n.e. Wskazówka: łowcy i zbieracze łowcy reniferów 4 S t r o n a

5 Druga część wystawy poświęcona jest młodszej epoce kamienia neolitowi, zwanym epoką kamienia gładzonego. Przeczytaj uważnie tekst w pakiecie, oraz tekst na planszy wystawowej oraz przyjrzyj się zabytkom w gablotach, następnie rozwiąż zadania. Epoka neolitu rozpoczęła się około tysięcy lat temu, kiedy to ludzie rozpoczęli zbierać i wysiewać ziarna dzikich traw. Niemal równolegle następowało udomowianie zwierząt. Zjawisko to występowało w kilu miejscach na ziemi jednocześnie, jednakże dla ziem Polskich najbardziej istotne były zmiany, które zachodziły na terenie Bliskiego Wschodu. To stąd bowiem dotarł do nas nowy typ gospodarki rolnictwo oraz nowe umiejętności takie jak lepienie naczyń glinianych czy obróbka kamienia poprzez gładzenie i wiercenie. Człowiek neolityczny z roślin włóknistych oraz z runa owczego nauczył się wykonywać nici z których wytwarzał tkaniny. Nadal produkuje narzędzia z kości i rogu zwierzęcego, a dietę swoja uzupełnia łowiectwem i zbieractwem, jednakże rolnictwo pozwoliło mu na stałe zasiedlenie jednego terenu i budowanie stałych domostw. Wszystkie te nowości archeolodzy nazywają rewolucją neolityczną. Pierwszą rewolucją w dziejach człowieka. W Biskupinie z okresem tym związana jest rekonstrukcja osiedla neolitycznego. Rewolucja rolnicza 7. Jaką umiejętność opanowały w X VIII tysiąclecia wspólnoty myśliwych i zbieraczy żyjące na Bliskim Wschodzie?.. Długi dom na brzegu Jeziora około p.n.e. 8. Z czego zrobione są naczynia, które znajdują się w gablotach? Jaki kształt miał plan domu pierwszych rolników mieszkających nad Jeziorem Biskupińskim około 5400 lat temu? Zaznacz prawidłową odpowiedź. 10. Przyjrzyj się makiecie w muzealnej gablocie i wypisz jakie zwierzęta hodowali najstarsi rolnicy: 1). 2)... 3)... 4)... 5 S t r o n a

6 11. Z czego zrobione są ozdoby znajdujące się na szkielecie 35 letniej kobiety?.. Wskazówka: Część trzecia wystawy poświęcona jest epoce brązu. Przeczytaj uważnie tekst w pakiecie, oraz tekst na planszy wystawowej oraz przyjrzyj się zabytkom w gablotach, następnie rozwiąż zadania. Jeszcze w epoce neolitu pojawił się pierwszy metal miedź. Dla niektórych regionów Europy, gdzie wytwory z tego metalu były bardzo popularne, wydziela się kolejny okres - epokę miedzi czy inaczej eneolit. Na ziemiach polskich przedmioty miedziane należały jednak do rzadkości. Występowały tu głównie ozdoby wyrabiane surowca, który drogą wymiany handlowej dostarczany był na ziemie dzisiejszej Polski. Miedź, ze względu na swą kruchość, nie była wykorzystywana do produkcji narzędzi. Sporadycznie spotykane są dłuta, igły czy niewielkie siekierki wykonane z tego surowca. Zupełnie inaczej wygląda to w przypadku kolejnego wielkiego odkrycia, brązu, stopu dwóch metali, miedzi i cyny. Domieszka cyny w miedzi sprawia, iż brąz jest dużo twardszy od samej miedzi. Pozwoliło to na produkcje nie tylko ozdób, ale również narzędzi czy broni. Jedną z niedogodności była lokalizacja rud miedzi i cyny, które występowały w ogromnych odległościach od siebie, co utrudniało jego wytwarzanie i podnosiło wartość przedmiotów z niego wykonywanych. Brąz lśniący jak złoto początek, II tysiąclecia p.n.e. 12. Stopem jakich dwóch metali jest brąz? = BRĄZ 13. Co robiono z brązu? Wymień trzy produkty: 1).. 2)... 3).. Osady obronne - początek I tysiąclecia p.n.e. Osiedle obronne kultury łużyckiej związane było z okresem halsztackim. Jest to wczesna epoka żelaza. Nazwę swoją okres ten wziął od miejscowości Hallsttad w Austrii gdzie odkryto kopalnię soli oraz cmentarzysko ludności w niej pracującej. W tym okresie ludność zaczęła budować duże osiedla obronne, aby chronić się przed najazdami koczowników. Na ziemiach polskich występują zabytki, powstałe pod wpływem kultury halsztackiej, związane z jej dwoma ostatnimi okresami istnienia. Wpływy te widać między innymi w Biskupinie, jednakże w tym osiedlu nie 6 S t r o n a

7 stosowano jeszcze żelaza na dużą skalę i osiedle zostało zbudowane za pomocą narzędzi z brązu i kamienia. Naturalnie i powszechnie występujące rudy darniowe zawierające żelazo zbierano z pól lub też pozyskiwano metodą odkrywkową. Następnie były one poddawane skomplikowanemu procesowi obróbki w trakcie którego budowano piece do wytopu żelaza, tak zwane dymarki. Prawdziwymi mistrzami w produkcji żelaza byli Celtowie i to oni przynieśli tę umiejętność na tereny dzisiejszej Polski. 14. Jak archeolodzy nazwali kulturę ludności zamieszkującą osiedle na półwyspie w tym czasie? a) kultura lewaluaska b) kultura lendzielska c) kultura łużycka d) kultura wielbarska 15. Biskupiński gród nie był jedynym osiedlem tego typu. Spójrzcie na mapę znajdującą się na wystawowej planszy i wymieńcie trzy nazwy miejscowości z podobnymi osadami: 1)... 2).. 3) Gród nad jeziorem 16. Dopasujcie odpowiednie nazwy z miejscem na rysunku i połączcie je za pomocą linii. A - łamacz kry E - brama B - falochron F - ulica okrężna C - chata G - pomost D - ulica poprzeczna H - plac zebrań I - wał 7 Strona

8 Życie codzienne mieszkańców grodu 17. Czym między innymi zajmowali się mieszkańcy grodu? Przeczytaj tekst na planszy oraz podpisz obrazki Jakie rośliny uprawiali mieszkańcy osiedla? Zaznaczcie prawidłowe odpowiedzi: marchew bób pomidory pszenica burak rzepa oleista (rzepik) papryka soczewica Zwyczaje pogrzebowe 19. Spójrz na zdjęcie na planszy i odpowiedz na pytanie: co robiono z ciałem zmarłego mieszkańca grodu biskupińskiego? a) zjadano w trakcie uroczystego obiadu b) palono na stosie, a szczątki chowano w glinianych naczyniach urnach c) zmarłego wkładano do drewnianej trumny d) zostawiano zmarłego w lesie 8 S t r o n a

9 Upadek grodu 20. Przeczytaj uważnie tekst na planszy i odpowiedz na pytanie: dlaczego opuszczono gród biskupiński? a) z powodu ataku żarłocznych dinozaurów b) z powodu deszczu meteorytów c) z powodu zmiany klimatu oraz podniesienia się poziomu wody w jeziorze d) z powodu najazdu walecznego plemienia Scytów Wpływy kultury celtyckiej Z Celtami związany jest okres lateński. Był to lud zamieszkujący dorzecze górnego Dunaju, Renu i Menu, z którego rozpoczęli wielką ekspansję terytorialną. Celtowie, znani również jako Galowie, rzadko docierali na tereny polskie. Ich kultura jednak miała bardzo duży wpływ na lokalną społeczność. Udoskonalili oni rolnictwo poprzez użycie żelaznych radlic, czyniąc orkę bardziej skuteczną. Rozpowszechnili nawóz zwierzęcy, co zwiększyło wydajność upraw oraz wprowadzili żarno rotacyjne, dzięki czemu uzyskiwano lepszą mąkę. Istotne było rozwinięcie przez Celtów na szeroką skalę produkcji żelaza. Rozpowszechnili również umiejętność lepienia naczyń na kole garncarskim oraz użycie pieca kopułowego do wypalania naczyń. 21. Czy wiesz jaką nową technikę produkcji naczyń wprowadzili Celtowie na ziemie polskie? a) technikę wałeczkowo paseczkową b) produkcję naczyń na kole garncarskim c) technikę wygniatania 22. Czyją zasługą stało się wprowadzenie żarna obrotowego na ziemiach polskich?... W kręgu wpływów Imperium Rzymskiego I-V w n.e. Czy wiesz że: Okres wpływów rzymskich to termin określający czas kiedy Europa, mniej więcej od przełomu er, była pod politycznym i militarnym wpływem Cesarstwa Rzymskiego. Na ziemiach polskich jest to widoczne w postaci znalezisk takich jak monety czy importowane luksusowe przedmioty rzymskie. To również okres funkcjonowania wielkich ośrodków hutniczych w Górach Świętokrzyskich w których na dużą skalę zajmowano się produkcją żelaza. 9 S t r o n a

10 23. Czy na ziemiach polskich przebywali Rzymianie czy docierały tylko ich wpływy?. 24. Z jakim zwierzątkiem skojarzył się archeologom garnek z tego okresu? Zaznacz prawidłową odpowiedź. a) MYSZ b) JEŻ c) LIS 25. Bliskość jakiego szlaku ożywiła wymianę handlową?... Okres wędrówki ludów Około IV w. rozpoczyna się okres wielkich migracji plemion, w szczególności Hunów i Germanów. Okres ten miał ogromny wpływ na zmiany etniczne w Europie. W V wieku wędrówki te dotknęły również dzisiejszy obszar ziem polskich. W efekcie nastąpiło prawie zupełne wyludnienie terenów, które szybko zajęli nowi przybysze. 26. Z czym wiąże się okres wędrówek ludów? a) z najazdem Rzymian b) przemieszczaniem się ludności na terenie Europy c) wydobywaniem na dużą skalę złota w Górach Świętokrzyskich Początki Słowian W VI wieku na naszych ziemiach zaczynają pojawiać się Słowianie. Przedmiotem dyskusji jest, czy Słowianie przybyli na ziemie polskie czy też byli już tu wcześniej. Archeolodzy jednak właśnie na ten czas datują najstarsze zabytki związane z ich kulturą. W wieku VII Słowianie zajmowali już obszerny obszar Europy zachodniej, wschodniej i południowej. Powstają również pierwsze, krótkotrwałe organizacje państwowe. 27. Jaki lud pojawia się na naszych ziemiach w VI wieku?. Okolice Biskupina od VI wieku do państwa pierwszych Piastów X-XI w. Po opuszczeniu w V wieku p.n.e. grodu obronnego na półwyspie, przez setki lat zalany teren omijany był przez ludność zakładającą osady. Dopiero w okresie wczesnego średniowiecza, kiedy poziom wody obniżył się na tyle, by móc na nim osiąść, dokładnie w tym samym miejscu gdzie wcześniej istniał wspomniany gród, powstaje nowy, tym razem związany już z osadnictwem słowiańskim. Od około X do lat trzydziestych XI wieku gród ten związany jest z powstawaniem państwa polskiego i zamieszkują go osoby związane za pewne w pewnym stopniu z najbliższym otoczeniem władcy. W niedalekiej odległości od tego grodu, na piaszczystym wzgórzu wioskę swoją zbudowali rzemieślnicy. Była to tak zwana okolnica, co oznacza, że budynki mieszkalne wybudowano dookoła, owalnego placu, na którym archeolodzy znaleźli pozostałości po różnego rodzaju jamach gospodarczych służących mieszkańcom między innymi do 10 S t r o n a

11 wędzenia ryb, czy pędzenia dziegciu. Rzemieślnicy ci zajmowali się między innymi takimi rzemiosłami jak: garncarstwo, kowalstwo czy rogownictwo. Oprócz tego trudnili się rolnictwem. Wiele z wytworzonych przez siebie produktów przekazywali zapewne na rzecz możnych zamieszkujących pobliski gród. Rekonstrukcję tej wioski możesz zobaczyć w naszym rezerwacie. 28. Czy w X-XI w. półwysep biskupiński był zamieszkiwany? Zaznacz poprawną odpowiedź. TAK NIE 29. Jakie osadnictwo występowało wówczas na terenie półwyspu? Zaznacz prawidłowe odpowiedzi. a) gród b) wioska zbieraczy runa leśnego c) osada rzemieślnicza d) obozowisko łowców zbudowane z szałasów e) półwysep był wówczas niezamieszkiwany f) pierwsze murowane domy Kaptorga to rodzaj pudełka, wewnątrz którego archeolodzy odkrywali różne tajemnicze przedmioty, takie jak między innymi: włosy, nasiona, kawałki płótna. Prawdopodobnie był to rodzaj opakowania na relikwie związane z kultem świętych. 30. Połączcie linią wizerunki ozdób z odpowiednimi nazwami, oraz połącz linią z miejscem, gdzie je noszono. KABŁĄCZEK SKRONIOWY KAPTORGA Biskupin w Polsce Piastów XII- XIV wieku 31. Kiedy i gdzie po raz pierwszy w źródłach pisanych pojawia się nazwa Starzi Biskupici? Do kogo należał zamek w pobliskiej Wenecji?. OSADA NEOLITYCZNA Zanim zaczniesz rozwiązywać poniższe zadania, powtórz sobie informacje z początku tego pakietu, oraz z wystawy stałej. 11 S t r o n a

12 Wskazówka: W osadzie neolitycznej znajdują się dwie chaty: jedna z nich zawiera wystawę stałą pt. Epoka pierwszych rolników, druga zaś jest pełną rekonstrukcją chaty z okresu neolitu. Przypomnij sobie tekst z początku tego pakietu, a następnie, po uważnym przeczytaniu informacji zawartych na wystawowych tablicach, rozwiąż poniższe zadania. 33. W trakcie trwania epoki kamienia dokonał się wielki przełom, który zupełnie odmienił dotychczasowe życie ludzi. Podaj jego inną, często spotykaną nazwę Na terenie Kujaw i okolic, w okresie neolitu, bytowała ludność nazywana grupą brzesko-kujawską, będąca potomkami pierwszych rolników. Zaznacz krzyżykiem zdanie, które poprawnie ją charakteryzuje: a) Najwięcej roślin uprawiano w przydomowych ogrodach. Największe znaczenie miała hodowla bydła. b) Zaprzestano uprawy roślin, skupiono się na hodowli bydła, owiec i kóz, które dawały nie tylko pożywienie ale także skóry i wełnę. c) Największą rolę zaczęło odgrywać uprawianie zbóż (zwłaszcza pszenicy) oraz powiększanie stad owiec i kóz. d) Uprawiano jedynie zboża i rośliny w przydomowym ogródku, natomiast zarzucono hodowlę zwierząt okazała się bardzo nieopłacalna! 34. W osadzie wykonywano różne czynności. Czy rozpoznasz, jakie dziedziny prezentują poniższe ilustracje? Podpisz je W drugiej połowie V tysiąclecia p.n.e. pojawiły się całkiem nowe plemiona rolnicze, które przez kilka stuleci egzystowały razem ze społecznością długich domów. Jak inaczej nazywała się ta kultura? Podpowiadamy, ze nazwa ta odnosi się do charakterystycznego kształtu naczyń wytwarzanych przez tą ludność. a) kultura amfor kulistych b) kultura pucharów dzwonowatych c) kultura pucharów lejkowatych 36. W pobliżu chat neolitycznych znajduje się źródło. Napisz, jaką funkcję, poza dogodnym czerpaniem wody, pełniło ono przed tysiącleciami Czy źródło to było użytkowane także w późniejszych czasach? Zaznacz poprawną odpowiedź. TAK NIE 38. Masowe pojawienie się wyrobów miedzianych oraz, na odpowiednio mniejszą skalę, także złotych, świadczy o: a) nowych trendach w ówczesnej modzie b) odnalezieniu wielkich złóż miedzi i złota c) wzroście znaczenia kultu bóstw słonecznych d) upodobaniu do błyszczących rzeczy 12 S t r o n a

13 39. Połącz rysunki przedstawiające różne rodzaje megalitów, z ich nazwami. DOLMEN KROMLECH MENHIR 40. Jaką funkcję pełniły kujawskie piramidy i do czego nawiązywał ich trapezowaty kształt?. 41. W czasie drugiej rewolucji neolitycznej doszło do upowszechnienia się kilku wynalazków znacznie podnoszących wydajność rolnictwa. Zaznacz krzyżykiem, o jakie wynalazki chodzi. a) wykorzystywanie zwierząt domowych jako siły pociągowej b) wykorzystywanie kóz do koszenia traw c) zastąpienie ręcznych motyk i kopaczek radłem i sochą d) usprawnienie komunikacji i transportu poprzez wozy ciągnięte przez woły e) unowocześnienie komunikacji międzyplemiennej poprzez wynalezienie pierwszego roweru 42. Jakie dwa surowce były najczęściej przedmiotami wymiany międzyplemiennej?.. i Z czego wykonywano kiedyś stroje? Zaznaczcie dobre odpowiedzi: a) wełny b) bawełny c) polaru d) jedwabiu e) skóry f) jeansu g) lnu h) weluru 44. Jak wyglądała dieta w epoce kamienia? Zaznacz przy prawidłową odpowiedź. a) jadano tylko surowe mięso pochodzące z polowania i korzonki b) jedzono plony z własnych upraw, mięso z własnych hodowli c) jedzono własne plony i mięso z własnej hodowli, ale dietę uzupełniano też zbieractwem i łowiectwem 45. Napisz co to za przyrządy i do czego służą S t r o n a

14 OSADA ŁUŻYCKA Wskazówka: Przypomnij sobie informacje zawarte w pakiecie, oraz na wystawie muzealnej, a następnie przystąp do rozwiązywania zadań. 46. Jak nazywa się jezioro nad którym jest położony Biskupin? Kiedy zbudowano gród biskupiński? Zaznacz dobrą odpowiedź. a) Ponad lat temu b) Około lat temu c) 300 lat temu d) 5 lat temu 48. W jaki sposób mieszkańcy dostawali się do swojego grodu? Zaznacz dobrą odpowiedź. a) parostatkiem b) łodziami, tzw. dłubankami c) pomostem 49. Przed czym chronił falochron? Czym (jaką rośliną) pokryte są dachy domów? W jakiej technice zbudowany jest wał wokół osady? a) techniką rusztową b) techniką warstwową c) ze skrzyń wykonanych w technice zrębowej, wypełnionych gliną i piaskiem 52. Ile rzędów chat było w osiedlu? Ile osób zamieszkiwało jedną chatę biskupińską? Co znajdowało się w części centralnej chat? S t r o n a

15 55. Zaznacz co i w którym miejscu znajdowało się w biskupińskiej chacie. Połącz nazwę z odpowiednim miejscem na rysunku. A - przedsionek B - izba główna C - palenisko D - łoże - nary. 56. W jakiej technice były zbudowane chaty biskupińskie? a) w technice na zrąb b) w technice sumikowo-łątkowej c) w technice na jaskółczy ogon 57. Czy w osiedlu biskupińskim znano koło garncarskie? TAK NIE 58. Jak nazywa się technika, którą wykonywano naczynia w osiedlu biskupińskim? WIOSKA WCZESNOPIASTOWSKA Wskazówka: Znajdujecie się teraz w małej wczesnośredniowiecznej wiosce. Przypomnijcie sobie informacje z pawilonu muzealnego oraz przeczytajcie raz jeszcze informacje z pakietu, po czym odpowiedzcie na kilka prostych pytań. 59. Jak ustawione są chaty w osadzie? Zaznacz prawidłową odpowiedź. a) stoją w dwóch równoległych rzędach, po sześć w każdym b) ustawione są w kształt podkowy c) stoją w okręgu, wokół placu d) są rozsypane na owalnym placu 61. Za panowania jakiej polskiej dynastii wybudowano to osiedle? Zwiedź dokładnie wioskę i napisz, jakie zwierzęta, obok kóz, owiec i bydła były hodowano w wiosce?... i S t r o n a

16 60. W którym miejscu w wiosce wędzono ryby i wytwarzano dziegieć? Zaznacz krzyżykiem na rysunku. 62. Zaznacz, które z poniższych konstrukcji wykorzystano do budowy domów w wiosce? a) sumikowo-łątkowa b) na zrąb c) plecionkowa 63. Połącz nazwę materiału, którym pokryto dach, z odpowiednim rysunkiem. A - trzcina B - gont C - darń ZAGRODA ZE ZWIERZĘTAMI Wskazówka: Niedaleko pawilonu muzealnego znajdują się zagrody ze zwierzętami (patrz: mapa na końcu pakietu). Udaj się tam, aby móc odpowiedzieć na poniższe pytania. 65. Jakie zwierzęta hodujemy w Biskupinie? Wymieńcie trzy gatunki: 1).. 2) 3) 66. W zagrodzie ze zwierzętami można spotkać małe, szare koniki. Jakiej są rasy? S t r o n a

17 ZAGRODA WISZA Wskazówka: Idąc z zagród ze zwierzętami w stronę półwyspu skręć w prawo, w ukrytą w zieleni ścieżkę (patrz: mapa na końcu pakietu). Znajdziesz tam bardzo ciekawy obiekt, uwieczniony na dużym ekranie! 67. Z jakiego filmu pochodzi ta scenografia? Które zwierzę zjadło króla, o którym opowiada powyższy film? a) wściekła wiewiórka b) bezbronna myszka c) krwiożercze pisklę d) dziki wilk OSADA MEZOLITYCZNA Wskazówka: Idąc zgodnie z mapą z Zagrody Wisza w kierunku rekonstrukcji osady łużyckiej (patrz: mapa na końcu pakietu) dotrzesz do osady składającej się z szałasów. Zatrzymaj się tu i odpowiedz na krótkie pytanie. 69. Czy pamiętasz, co było podstawą egzystowania ludzi zamieszkujących takie osady? a) myślistwo b) garncarstwo c) rybołówstwo d) wytop metali e) tkactwo f) drukarstwo CHATA PAŁUCKA Chata pałucka to nie rekonstrukcja, lecz oryginalny dom wybudowany w połowie XVIII wieku we wsi Biskupin i przeniesiony na teren rezerwatu. Nazwę swoją chata pałucka wzięła od regionu etnograficzno historycznego, w którym położony jest Biskupin, czyli Pałuk. Pałuki stanowią wydzielony obszar w północno-wschodniej części Niziny Wielkopolsko- Kujawskiej i są najdalej na północny wschód wysuniętą częścią Wielkopolski. Granicę północną stanowi rzeka Noteć, południową rzeka Wełna. Na zachodzie granica ta rozciąga się wzdłuż rzek Dymnicy I Margoninki, natomiast na wschodzie: wzdłuż doliny Strugi Foluszej, poprzez rynny jezior foluskich aż do Jeziora Rogowskiego. Nazwa Pałuki pojawia się w dokumentach łacińskich wczesnego średniowiecza, zarówno w odniesieniu do terytorium, jak i rodu właścicieli ziemskich. Znajdujemy ją już w bulli papieża Innocentego II z roku Naukowcy nazwę Pałuki wywodzą od starosłowiańskiego słowa Łęg- ług-łukłuh- oznaczających podmokłe łąki lub moczary położone nad zakolem rzek czy jezior, bądź też od słowa pałąk, która oznacza nizinę, zarośla, trawę znajdującą się pomiędzy gruntami rolnymi. Chata pałucka jest przykładem typowego budownictwa wiejskiego Pałuk. W środku znajdują się trzy pomieszczenia: izba główna, kuchnia oraz przedsionek, w którym znajduje się piec do wypieku chleba. Dach budynku pokryty został trzciną. Natomiast sam budynek wzniesiony został w konstrukcji mieszanej: sumikowo-łątkowej oraz zrębowej. Przed chatą znajduje się studnia z żurawiem, urządzeniem do wyciągania wody. 70. Z jakiego okresu pochodzi chata pałucka? Podaj wiek Z jakim regionem etnograficzno-historycznym jest ona związana? S t r o n a

18 72. Jak nazywa się urządzenie do wyciągania wody ze studni?... SPRAWDŹ SIĘ! Sprawdź, jak wiele zapamiętałeś z tej fascynującej wycieczki poprzez epoki i rozwiąż krzyżówkę! 1. Imię i nazwisko wybitnego archeologa pierwszego badacza Biskupina 2. Jaki okres rozpoczyna tzw. epokę kamienia łupanego? 3. Jak nazywa się kamień z którego robiono najstarsze narzędzia? Jego pasiastą jego odmianę wydobywano między innymi w Krzemionkach Opatowskich 4. Jak na imię miał bogaty gospodarz, bohater Starej Baśni, którego zagroda scenografia filmowa, stanowi jedną z atrakcji rezerwatu? 5. Brąz powstaje ze stopu dwóch metali. Co, oprócz cyny, jest potrzebne, by go uzyskać? 6. Co jeszcze, oprócz ozdób i narzędzi, wykonywano z brązu? 7. Jak nazywa się łódź wykonana poprzez wydłubanie lub wypalona za pomocą kontrolowanego ognia z jednego pnia drzewa? 8. Jaka konstrukcja chroniła gród obronny kultury łużyckiej przed falami? 9. Jaką smolistą substancję o wielu, w tym zdrowotnych, właściwościach pozyskiwano w jamach na placu w wiosce wczesnopiastowskiej? 10. Jak nazywa się ozdoba z wygiętego drutu, którą kobiety przyszywały do opasek lub chust w okresie wczesnego średniowiecza na wysokości skroni? 11. Jak nazywa się gliniany ciężarek używany do przędzenia nici? Zakładano go na jednym z końców wrzeciona. 12. W każdej chacie w osiedlu obronnym kultury łużyckiej znajdowały się nary. Czy pamiętasz co określamy tą nazwą? 13. Ja nazywamy surowiec z którego od okresu neolitu wytwarzano naczynia? 14. Jak na imię miał Szwajcer, odkrywca Biskupina? 15. Jak nazywa się cenny surowiec znad Morza Bałtyckiego z którego wykonywano ozdoby? Miał nawet swój szlak handlowy. 16. Jak nazywamy wioskę, w której budynki mieszkalne wybudowane zostały dookoła pustego, owalnego placu? 18 S t r o n a

19 Muzeum Archeologiczne w Biskupinie Biskupin 17, Gąsawa Tel./Fax: ; Tel: muzeum@biskupin.pl Opracowanie tekstu: M. Zawol, J. Bańkowska, M. Starak-Juchniewicz Opracowanie graficzne, rysunki: M. Zawol, P. Hildebrant, J. Bańkowska oraz wg. Gregoire Soberski: Warowny gród epoki żelaza Biskupin. Foto: archiwum MAB, studio MD Konsultacje: A. Grossmann, W. Piotrowski 19 S t r o n a

20 20 S t r o n a