Sposób dysponowania przez instytucje finansowe środkami pieniężnymi pozostałymi po zmarłych klientach

Transkrypt

1 KANCELARIA SENATU BIURO ANALIZ I DOKUMENTACJI Sposób dysponowania przez instytucje finansowe środkami pieniężnymi pozostałymi po zmarłych klientach OT 623 Wrzesień 2013

2 BIURO ANALIZ I DOKUMENTACJI Zespół Analiz i Opracowań Tematycznych Sposób dysponowania przez instytucje finansowe środkami pieniężnymi pozostałymi po zmarłych klientach OPRACOWANIA TEMATYCZNE OT-623 Kancelaria Senatu Wrzesień 2013

3 Copyright by Kancelaria Senatu, Warszawa 2012 Biuro Analiz i Dokumentacji Dyrektor Agata Karwowska-Sokołowska tel , fax , sokolows@nw.senat.gov.pl Wicedyrektor Ewa Nawrocka tel , nawrocka@nw.senat.gov.pl Zespół Analiz i Opracowań Tematycznych tel , fax Opracowanie graficzno-techniczne, druk i oprawa Biuro Informatyki, Dział Edycji i Poligrafii

4 Tłumaczenie i opracowanie Artur Dragan Danuta Małgorzata Korzeniowska Andrzej Krasnowolski Karolina Orzechowska Sposób dysponowania przez instytucje finansowe środkami pieniężnymi pozostałymi po zmarłych klientach I. Wstęp Niniejszy materiał został przygotowany na podstawie odpowiedzi korespondentów ECPRD 1 na zadane pytania w sprawie dysponowania przez instytucje finansowe środkami pieniężnymi pozostałymi na rachunkach zmarłych klientów. Czy w obowiązujących przepisach prawnych lub we wzorcach umów ustalonych przez instytucje bankowe, towarzystwa ubezpieczeniowe lub towarzystwa funduszy inwestycyjnych (takich jak ogólne warunki umowy, wzory umów powszechnie używane przez takie instytucje celem ujednolicenia) istnieje obowiązek prawny poszukiwania: spadkobierców osób, które posiadały środki na rachunkach bankowych lub jednostki udziałowe funduszy inwestycyjnych; osób wskazanych przez ubezpieczającego jako uposażone w umowie ubezpieczenia na życie lub osób, które są uprawnione do odebrania sumy ubezpieczenia w przypadku braku osób uposażonych? Czy istnieją regulacje prawne określające losy depozytów (środków zgromadzonych na rachunkach bankowych i jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych), po które nie zgłosili się spadkobiercy zmarłego właściciela lub inne osoby uprawnione spoza kręgu spadkobierców? Czy istnieje instytucja pełniąca funkcję centralnego rejestru rachunków bankowych oraz inwestycyjnych, w tym polis ubezpieczeniowych o charakterze inwestycyjnym, udostępniająca spadkobiercom lub innym uprawnionym osobom informacje o środkach pozostawionych przez zmarłych klientów instytucji finansowych? Poniżej zostały przedstawione tłumaczenia odpowiedzi od 25 korespondentów ECPRD. Dodatkowo zamieszczona została tabela sporządzona przez Europejską Federację Bankowości (European Banking Federation) zawierająca informacje o: okresie, po którym rachunek zostaje uznany za uśpiony ; prawie państwa do dostępu do rachunku i użycia zgromadzonych na nim środków; zobowiązaniach banków wobec uśpionych rachunków bankowych. 1 Europejskie Centrum Badań Parlamentarnych i Dokumentacji. 3

5 Biuro Analiz i Dokumentacji, Zespół Analiz i Opracowań Tematycznych II. Przegląd rozwiązań w poszczególnych krajach Andora W porządku prawnym Andory nie obowiązują opisane mechanizmy. Nie ma prawnego obowiązku poszukiwania spadkobierców zmarłych osób, które zostawiły środki pieniężne na rachunkach bankowych. Nie istnieje instytucja pełniąca funkcję centralnego rejestru rachunków bankowych oraz inwestycyjnych. Tylko notariusze mogą pomóc w sytuacji, gdy istnieje wcześniej spisany testament w formie aktu notarialnego. Austria Prawo do świadczeń z ubezpieczeń: na życie i wypadkowego w przypadku śmierci ubezpieczonego przysługuje bezpośrednio uposażonym (na podstawie art. 166 i nast. ustawy o umowach ubezpieczeniowych Versicherungsvertragsgesetz). Środki te należą do masy spadkowej jedynie wtedy, gdy w umowie ubezpieczeniowej nie ma wskazanej osoby uposażonej, lub gdy masa spadkowa podlega zlicytowaniu na pokrycie zobowiązań zaciągniętych przez osobę, która zmarła. W przypadku, gdy w umowie ubezpieczenia na życie nie została wskazana osoba uposażona, ustawa o umowach ubezpieczeniowych nie nakłada na ubezpieczyciela obowiązku podjęcia jej poszukiwań. Obowiązek taki może być zapisany w warunkach ubezpieczenia. Zgodnie z art. 158 ust. 1 ustawy o postępowaniu niespornym (Außerstreitgesetz) komisarz sądowy powinien gdy nie są znani spadkobiercy lub gdy z akt sądowych wynika, że obok znanych spadkobierców są jeszcze inne osoby uprawnione do udziału w spadku wezwać te osoby poprzez publiczne ogłoszenie do zgłoszenia się w terminie 6 miesięcy i wykazania ich prawa do spadku. Jeśli istnieją konkretne okoliczności wskazujące na to, że istnieje depozyt bankowy będący częścią majątku osoby zmarłej, sąd do spraw spadkowych może zwrócić się z prośbą o pomoc do banków. Wszelka taka pomoc jest ograniczona do udzielenia informacji przydatnej w ustaleniu składników majątku osoby zmarłej. Jeśli np. jedyną wskazówką na istnienie rachunków oszczędnościowych w banku są notatki osoby zmarłej, komisarz sądowy nie jest obowiązany do podjęcia poszukiwań tych rachunków w bankach. O wyrażeniu zgody na ujawnienie salda konta osoby zmarłej na określony dzień decyduje sąd właściwy w sprawach spadkowych, po wnikliwym rozpatrzeniu konkretnego przypadku. Poszukiwanie składników majątku, co do których istnienia nie ma pewności, nie należy do obowiązków komisarza sądowego w postępowaniu spadkowym. Belgia W Belgii zasady postępowania z kontami bankowymi i inwestycyjnymi należącymi do osób zmarłych reguluje ustawa z dnia 24 lipca 2008 r. 2 (opublikowana w Moniteur Belge w dniu r.). W rozdziale V normuje ona problematykę uśpionych rachunków, skrytek i umów ubezpieczenio- 2 Ustawa z r. (opublikowana w Moniteur Belge w dniu r.) pt. Loi portant des dispositions diverses (Ustawa zawierająca przepisy różne), reguluje problematykę będącą przedmiotem art. 78 Konstytucji, w tym m.in. problematykę rachunków uśpionych. 4

6 Sposób dysponowania przez instytucje finansowe środkami pieniężnymi pozostałymi po zmarłych... wych 3. Dodatkowo należy uwzględnić również rozporządzenia wykonawcze do powyższej ustawy oraz rozporządzenia królewskie z dnia 28 listopada 2008 r. i z 30 grudnia 2009 r. Zgodnie z uregulowaniami cytowanej ustawy, instytucje bankowe posiadające depozyty mają obowiązek poszukiwania posiadaczy uśpionych kont poprzez nawiązanie kontaktu listownego z właścicielem konta. Mogą również skorzystać z danych o właścicielu konta lub o jego spadkobiercach w Narodowym Rejestrze Osób Fizycznych oraz w razie potrzeby w Banque-Carrefour de la sécurité sociale (Banku Ubezpieczeń Społecznych). W przypadku braku reakcji posiadacza konta przez miesiąc od wysłaniu przez bank listu lub w przypadku zwrotu listu, instytucje finansowe prowadzące to konto mają obowiązek podjąć próbę kolejnego nawiązania kontaktu. Wysyłają list polecony z potwierdzeniem odbioru, w którym przypominają posiadaczowi konta o istnieniu konta, w sprawie którego toczy się dochodzenie, oraz o wszczęciu przez bank odpowiedniej procedury w przypadku braku reakcji posiadacza konta na wysłaną korespondencję. Jeżeli pomimo kroków podjętych przez bank posiadacz uśpionego konta nie podejmie żadnego działania, środki pieniężne z takiego konta zostają przekazane przez instytucję dysponującą kontem do Kasy Depozytowej (Caisse des Dépôts et Consignations) przed upływem szóstego roku od wykonania ostatnich operacji na koncie. W sektorze ubezpieczeń ustawa ta ma zastosowanie w odniesieniu do ubezpieczeń na życie i nakłada na firmy ubezpieczeniowe następujące obowiązki: sprawdzenia, czy ubezpieczony nadal żyje, jeżeli zbliża się termin wygaśnięcia polisy ubezpieczeniowej przewidującej pokrycie kosztów pogrzebowych lub gdy ubezpieczony zbliża się do 90. roku życia. W tym ostatnim przypadku firma obowiązana jest do powtarzania procedury minimum co 5 lat. Po uzyskaniu przez firmę ubezpieczeniową informacji o ubezpieczonym (żyje lub nastąpił zgon) firma ma 18 miesięcy na sprawdzenie, czy istnieje podstawa do wypłaty sumy ubezpieczenia lub do poszukiwania osoby uprawnionej. Jeżeli osoba uprawniona nie zostanie odnaleziona w ciągu 18 miesięcy, firma ubezpieczeniowa obowiązana jest do przekazania danych dotyczących umowy z ubezpieczonym Kasie Depozytowej i do wpłacenia do tej samej kasy sumy ubezpieczenia (po potrąceniu kosztów i pod warunkiem, że nie ma wątpliwości odnośnie niemożności wypłaty uposażenia). Firma ubezpieczeniowa próbuje odszukać osoby uposażone lub uprawnione. Wysyła list na ostatni znany adres osoby uprawnionej. W przypadku braku reakcji, firma ubezpieczeniowa może przeszukać bazy danych Narodowego Rejestru i Banku Ubezpieczeń Społecznych za pośrednictwem stowarzyszenia non-profit (ASBL), stworzonego w tym celu i działającego z zachowaniem bardzo rygorystycznych zasad ochrony życia prywatnego 4. Korzystając z informacji zawartych w bazie danych firma ubezpieczeniowa wysyła list polecony z potwierdzeniem odbioru w celu ustalenia osoby uprawnionej do odbioru sumy ubezpieczenia. W przypadku gdy nie otrzyma odpowiedzi, z reguły zaprzestaje poszukiwania beneficjenta. Może jednak kontynuować poszukiwania, korzystając z alternatywnych procedur. Kwota sumy ubezpieczenia musi być w każdej chwili, dopóki poszukiwania nie zostały zakończone, do dyspozycji potencjalnych beneficjentów. W tym celu firma ubezpieczeniowa przelewa kwotę odpowiadającą sumie ubezpieczenia do Kasy Depozytowej, przekazując jednocześnie wszelkie informacje dotyczące umowy ubezpieczeniowej. Kasa Depozytowa jest odtąd głównym podmiotem zarządzającym depozytem. 3 Rachunki uśpione są to rachunki, na których nie były wykonywane żadne operacje przez okres co najmniej 5 lat. Uśpione polisy ubezpieczeniowe to te polisy, które nie były przedmiotem działania ze strony beneficjentów przez 6 miesięcy od chwili otrzymania przez towarzystwo ubezpieczeniowe informacji o śmierci klienta. 4 Narodowy Rejestr i Bank Ubezpieczeń Społecznych dysponują bazą danych, w której zapisywane są i kojarzone informacje niezbędne dla identyfikacji osób fizycznych. Dla zagwarantowania prawa do prywatności jednostki, stowarzyszenie non-profit ma dostęp do niektórych tylko danych, określonych w ustawie o Narodowym Rejestrze i Banku Ubezpieczeń Społecznych, i to jedynie na podstawie uzasadnionej prośby. 5

7 Biuro Analiz i Dokumentacji, Zespół Analiz i Opracowań Tematycznych Firma ubezpieczeniowa przelewa środki pieniężne nie później niż w terminie 18 miesięcy po uzyskaniu wiedzy o zaistniałym zdarzeniu dotyczącym osoby ubezpieczonej, pod warunkiem, że w tym czasie nie udało się odnaleźć beneficjenta. Nawet jeśli nie odnaleziono niezwłocznie osoby uprawnionej, kwota odpowiadająca sumie ubezpieczenia musi być dostępna przez bardzo długi czas. Po transferze tej kwoty do Kasy Depozytowej przez firmę ubezpieczeniową, beneficjent może w ciągu 30 lat zgłosić się po odbiór należnej mu kwoty. Kasa Depozytowa prowadzi aktualizowany na bieżąco rejestr, z którym, pod pewnymi warunkami (z poszanowaniem zasad ochrony prywatności), można się zapoznać w celu sprawdzenia, czy Kasa nie dysponuje depozytami, o które mogą ubiegać się spadkobiercy. Chorwacja W przypadku śmierci posiadacza rachunku bankowego, bank nie ma prawnego obowiązku poszukiwania spadkobierców. Ustawa o dziedziczeniu przewiduje, że procedura nabycia prawa do spadku jest stosowana do całego majątku osoby zmarłej, w tym do depozytów bankowych spadkodawcy. Stosuje się ją również wtedy, gdy nie jest możliwe wskazanie spadkobiercy. Jeśli nie uda się ustalić spadkobierców, odpowiedni sąd powinien zamieścić ogłoszenie w dzienniku urzędowym Chorwacji, Narodne Novine, lub w inny sposób odpowiadający zaistniałej sytuacji wzywające do zgłoszenia się potencjalnego spadkobiercy. Jeśli w ciągu 6 miesięcy od ukazania się takiego ogłoszenia nikt nie zgłosi się do sądu w tej sprawie, majątek osoby zmarłej przechodzi na własność gminy lub miasta wskazanego w ustawie. Nie oznacza to jednak utraty prawa do spadku osób, które w przyszłości zgłoszą swoje uprawnienia w tym zakresie. W Chorwacji został utworzony Centralny Rejestr Rachunków (CRR). Jest on zarządzany przez utworzoną w Republice Chorwacji Agencję Finansową, posiadającą osobowość prawną. Rejestr obejmuje wszystkie rachunki bankowe. Dane do rejestru CRR mają obowiązek przekazywać takie instytucje jak Narodowy Bank Chorwacji, banki, instytucje oszczędnościowe, pożyczkowe i kredytowe. Ten obszar regulują właściwe rozporządzenia ministra finansów. Na potrzeby CRR wymienione podmioty przekazują: dane o wszelkich kontach transakcyjnych otwartych zgodnie z przepisami dotyczącymi transakcji płatniczych; dane o zdeponowanej gotówce, w szczególności o: depozytach gotówkowych lub oszczędnościowych na żądanie, depozytach gotówkowych terminowych, depozytach oszczędnościowych i pożyczkach, depozytach w towarzystwach oszczędnościowo-kredytowych. Podmioty te nie przekazują informacji o kwotach transakcji ani o ilości zgromadzonych środków płatniczych. 6 Cypr Pojęcie majątek ruchomy zdefiniowane w ustawie regulującej kwestie dziedziczenia obejmuje środki pieniężne gromadzone na rachunkach bankowych i w funduszach inwestycyjnych. Potencjalni spadkobiercy muszą mieć zapewniony dostęp do kont i polis ubezpieczeniowych. Wypełnienie tego obowiązku przez instytucje posiadające własność spadkodawcy (banki, firmy ubezpieczeniowe) następuje po złożeniu przez potencjalnych spadkobierców stosownego wniosku oraz dostarczeniu wszystkich wymaganych dokumentów świadczących o prawie dziedziczenia. Na Cyprze nie ma przepisów regulujących postępowanie ze środkami finansowymi znajdującymi się na kontach zmarłych klientów. Nawet jeśli środki finansowe pochodzące z rachunków bankowych lub

8 Sposób dysponowania przez instytucje finansowe środkami pieniężnymi pozostałymi po zmarłych... z ubezpieczenia nie zostaną wypłacone, nie mogą stać się własnością instytucji finansowych. Na Cyprze nie ma instytucji centralnego rejestru rachunków bankowych. Dania Zgodnie z przepisami ustawy o zarządzaniu majątkiem osób zmarłych ( 36), sąd do spraw spadkowych, w przypadku śmierci osoby posiadającej aktywa (np. rachunek bankowy, depozyty, jednostki funduszy inwestycyjnych) i braku informacji o jej spadkobiercach, wyznacza administratora spadku. Administrator, zgodnie z 48 cytowanej ustawy, jest obowiązany do podjęcia działań w celu odnalezienia potencjalnych spadkobierców. Ma on dostęp do wszystkich publicznych rejestrów, które mogą być pomocne w ich poszukiwaniu. Zgodnie z powszechną praktyką, administrator zamieszcza odpowiednie ogłoszenie w jednej lub kilku gazetach duńskich (lub w prasie zagranicznej w konkretnym państwie, jeśli jest prawdopodobne, że tam właśnie przebywają spadkobiercy). Administrator korzysta w swoich poszukiwaniach również z internetu. Jeśli próby odnalezienia bądź zidentyfikowania spadkobierców nie dadzą rezultatu lub poszukiwania wykażą, że osoba zmarła nie pozostawiła spadkobierców, jej majątek przechodzi na własność państwa na podstawie 95 ustawy o dziedziczeniu. 33 prawa podatkowego stanowi, że wszystkie władze publiczne, banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne itp. są obowiązane do udostępnienia sądom właściwym w sprawach spadkowych, administratorom, spadkobiercom wszelkich posiadanych przez nie informacji mających znaczenie dla obliczenia podatku spadkowego od majątku zmarłej osoby. Duńskie organy podatkowe dysponują obszerną wiedzą o wszystkich rachunkach bankowych i innych składnikach majątku swoich obywateli. W przypadku śmierci danej osoby, udostępniają sądom prowadzącym postępowanie spadkowe informacje zawarte w jej ostatniej deklaracji podatkowej. Estonia W Estonii nie ma rejestru ani instytucji, które dysponują informacjami na temat środków pieniężnych pozostawionych na rachunkach zmarłych osób, które byłyby użyteczne dla spadkobierców i innych uprawnionych osób. Finlandia W Finlandii instytucje bankowe, towarzystwa ubezpieczeniowe i fundusze inwestycyjne nie mają prawnego obowiązku poszukiwania spadkobierców zmarłych klientów. Fiński System Informacji o Ludności automatycznie przekazuje informację o śmierci danej osoby do władz podatkowych i różnych instytucji finansowych. O majątku osoby zmarłej decydują spadkobiercy (uczestnicy postępowania spadkowego). Są obowiązani, w ciągu trzech miesięcy doprowadzić do spotkania, podczas którego określają majątek do podziału, tzn. robią listę aktywów i pasywów, przygotowują informację o spadkobiercach bliższych i dalszych, beneficjentach ostatniej woli osoby zmarłej oraz polisach ubezpieczeniowych. W ciągu miesiąca od jej powstania lista ta musi zostać przekazana władzom podatkowym w celu oszacowania należnego podatku. Jeśli nie ma spadkobierców cały proces nadzorowany jest przez Skarb Państwa. Około 10% zmarłych osób nie ma żadnych spadkobierców, ale prawie 70% z nich pozostawia ostatnią wolę. Gdy nie ma zapisu ostatniej woli, Skarb Państwa podejmuje starania w celu odszukania potencjalnych spadkobier- 7

9 Biuro Analiz i Dokumentacji, Zespół Analiz i Opracowań Tematycznych ców poprzez przeglądanie rejestrów ludności, a nawet rejestrów z parafii. Jeśli działania te nie doprowadzą do odnalezienia spadkobierców (gdy osoba zmarła nie zostawiła ostatniej woli), pozostawiony majątek przechodzi na własność państwa. W Finlandii nie ma instytucji, które dysponowałyby informacjami na temat aktywów pozostawionych przez osoby zmarłe. Francja Środki zgromadzone na rachunku bankowym wchodzą w skład masy spadkowej. Konto bankowe po śmierci właściciela zostaje zablokowane do momentu uregulowania przez notariusza spraw spadkowych po zmarłym. Odnalezienie spadkobierców jest obowiązkiem notariusza. W przypadku polisy ubezpieczeniowej na życie ubezpieczyciel ma obowiązek zadbać, aby przy podpisywaniu umowy ubezpieczający wskazał osobę bądź osoby uposażone w przypadku jego śmierci. Potencjalny beneficjent może zwrócić się do Stowarzyszenia Zarządzania Informacjami o Ryzyku w Ubezpieczeniu (l Association pour la gestion des informations sur le risque en assurance, AGIRA) w celu uzyskania informacji, czy istnieje polisa ubezpieczenia na życie, w której jest osobą uposażoną 5. W przypadku braku spadkobierców, spadek przechodzi na własność Skarbu Państwa (art. 724 Kodeksu cywilnego). We Francji nie istnieje rejestr zawierający informacje o wszystkich rachunkach bankowych i innych składnikach majątku zmarłego. Tym niemniej, Kartoteka Narodowa Kont Bankowych i Powiązanych (le Fichier national des comptes bancaires et assimilés, FICOBA) umożliwia osobom uprawnionym (np. notariuszom) uzyskanie informacji o kontach bankowych posiadanych przez daną osobę 6. W rozporządzeniu z dnia 29 czerwca 2011 r. Rada Stanu przyznała spadkobiercom, jako potencjalnym beneficjentom salda kont bankowych posiadanych przez osobę zmarłą 7, prawo dostępu do kartoteki FICOBA. Grecja Greckie banki i fundusze inwestycyjne nie mają prawnego obowiązku poszukiwania spadkobierców zmarłych klientów. Zwykle to spadkobiercy mają obowiązek przedstawić bankowi wymagane dokumenty dotyczące śmierci właściciela konta bankowego i praw spadkowych, aby zostali uznani za uprawnionych spadkobierców. Po zweryfikowaniu dokumentów instytucje bankowe są obowiązane do przekazania spadkobiercom wszelkich informacji o rachunkach bankowych i inwestycyjnych osoby zmarłej. Ustawa nr 2496/97 nakłada obowiązek wskazania w formularzu umowy ubezpieczenia na życie osoby uposażonej; jeśli osoba wskazana rezygnuje z prawa do otrzymania kwoty odpowiadającej sumie ubezpieczenia, wówczas beneficjentami są spadkobiercy zmarłego. Żaden przepis nie nakłada na towarzystwo ubezpieczeniowe obowiązku poszukiwania potencjalnych beneficjentów polisy. To spadkobiercy muszą po śmierci osoby posiadającej polisę wystąpić do towarzystwa ubezpieczeniowego, a następnie, po przedstawieniu odpowiednich dokumentów, złożyć wniosek o wypłatę kwoty odpowiadającej sumie 8 5 Można to sprawdzić na stronie internetowej 6 Można to sprawdzić na stronie internetowej ficobafichier-national-des-comptes-bancaires-et-assimiles/ 7 Więcej informacji (w jęz. francuskim) na stronie internetowej article/le-conseil-detat-reconnait-le-droit-dacces-des-heritiers-au-fichier-ficoba/

10 Sposób dysponowania przez instytucje finansowe środkami pieniężnymi pozostałymi po zmarłych... ubezpieczenia. Towarzystwo ubezpieczeniowe ma obowiązek współpracować ze spadkobiercami i pomagać im. Przepisy dotyczące depozytów bankowych i środków pieniężnych na rachunkach w funduszach inwestycyjnych zostały niedawno znowelizowane w związku z wykonaniem orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Ustawa 4151/2013 przewiduje, że depozyty na kontach, które pozostawały nieaktywne przez co najmniej 20 lat, jeśli nie zgłoszą się po nie ani właściciel, ani spadkobiercy, przechodzą na własność państwa. W ciągu tych 20 lat instytucja finansowa jest obowiązana do informowania potencjalnego spadkobiercy co 5 lat listem poleconym, że konto zostało uznane za nieaktywne i jeśli pozostanie takim przez 20 lat, zgromadzone na nim środki przejdą na własność państwa. Po 15 latach braku aktywności na koncie bank sporządza specjalną informację o wszystkich rachunkach bankowych danej osoby; dokument ten musi być dostępny dla spadkobierców i innych uprawnionych osób. Nie ma centralnego rejestru rachunków bankowych. Należy jednak zwrócić uwagę, że w maju 2013 r. do parlamentu wpłynął projekt ustawy, który przewiduje utworzenie Ogólnego Rejestru Rachunków Bankowych (będzie to dotyczyć wszystkich instytucji finansowych działających w Grecji), który jednak będzie funkcjonował tylko na potrzeby instytucji państwowych w celu gromadzenia informacji o sytuacji finansowej podatników. Gruzja Gruzińskie prawo nie przewiduje obowiązku poszukiwania spadkobierców osób zmarłych, na kontach których pozostały środki pieniężne. Bank ma obowiązek zabezpieczenia depozytu, po który nie zgłaszają się spadkobiercy przez 10 lat, a po upływie tego okresu przekazania tych środków na rzecz Skarbu Państwa. Art Kodeksu cywilnego ( Przekazanie majątku, po który nie zgłosili się spadkobiercy ) stanowi: O ile nie ma ustawowych ani testamentowych spadkobierców, lub jeśli wszyscy spadkobiercy odrzucają spadek, lub wszyscy potencjalni spadkobiercy zostali wydziedziczeni, majątek spadkowy przechodzi na rzecz Skarbu Państwa. W Gruzji nie funkcjonuje centralny rejestr rachunków bankowych. Hiszpania W Hiszpanii nie ma prawnie wiążących przepisów nakładających na instytucje finansowe obowiązek poszukiwania spadkobierców osób zmarłych, które pozostawiły środki pieniężne na rachunkach bankowych. To samo dotyczy ubezpieczeń na życie. Natomiast obowiązują przepisy dotyczące porzuconych depozytów i środków pieniężnych. Art. 18 ustawy o własności administracji publicznej 8 odnosi się do papierów wartościowych, środków pieniężnych i innego majątku ruchomego zdeponowanego w Depozycie Generalnym i instytucjach kredytowych, towarzystwach ubezpieczeniowych i agencjach oraz innych instytucjach finansowych, a także do sald kont bankowych, rachunków oszczędnościowych i innych podobnych instrumentów finansowych, którymi nie zarządzają ich właściciele przez okres 20 lat. W takim przypadku zarządza, administruje i dysponuje tymi środkami Generalna Dyrekcja ds. Własności Państwowej podlegająca Ministerstwu Finansów. Instytucje depozytowe mają obowiązek informowania Ministerstwa Finansów o istnieniu takich porzuconych depozytów i sald kont bankowych w formie określonej rozporządzeniem ministra. Rozporządzenie (EHA/3291/2008 z dnia 7 listopada), którego fragment przytoczono poniżej, ustanawia procedury dotyczące zarządzania porzuconymi depozytami i saldami kont bankowych w instytucjach finansowych. Zgodnie z art. 3 rozporządzenia instytucje przekazujące informacje minister- 8 Tytuł ustawy w oryginale: Ley 33/2003, de 3 de noviembre, del Patrimonio de las Administraciones Públicas. Tytuł ustawy w języku angielskim w odpowiedzi od korespondenta ECPRD: Public Administration Property Act 9

11 Biuro Analiz i Dokumentacji, Zespół Analiz i Opracowań Tematycznych stwu są obowiązane, przynajmniej na 3 miesiące przed upływem terminu określonego w art. 18 ustawy (20 lat) poinformować właściciela porzuconego depozytu, salda czy innego majątku ruchomego listem poleconym (na koszt właściciela), że na skutek niewykonywania żadnych operacji, zostaną one uznane za porzucone. Celem przesłania tej informacji jest przypomnienie właścicielowi środków, że jest on dysponentem przechowywanych pieniędzy. Ministerstwo Sprawiedliwości prowadzi rejestr umów ubezpieczenia na życie. Jest to rejestr publiczny. Udostępnienie rejestru ma na celu umożliwienie zainteresowanym osobom uzyskania informacji, czy zmarła osoba miała ubezpieczenie na życie oraz w jakim towarzystwie ubezpieczeniowym je zawarła. Po uzyskaniu niezbędnych informacji, osoby te mogą wystąpić do towarzystwa ubezpieczeniowego z pytaniem, czy nie zostały wskazane jako osoby uposażone, a w przypadku pozytywnej odpowiedzi odebrać należną im kwotę odpowiadającą sumie ubezpieczenia. Islandia Zgodnie z ustawą nr 94/1996 o podatku u źródła od dochodów finansowych banki, kasy oszczędnościowe i inne instytucje finansowe, które przyjmują depozyty w celach zarobkowych, przygotowują bez wezwania, nieodpłatnie i w formie określonej przez dyrekcję Urzędu Skarbowego informację o należnych i wypłaconych w danym roku odsetkach, informację o niezapłaconych podatkach i depozytach na rachunkach bankowych oraz wszelkiego rodzaju papierach wartościowych i jednostkach funduszy inwestycyjnych. To samo dotyczy wszelkiego typu pożyczek udzielanych klientom i odsetek od tych kredytów (ustawa nr 90/2003 o podatku dochodowym). Kwoty depozytów zarejestrowanych na nazwisko podatnika są wymienione w formularzu podatkowym przysyłanym przez dyrekcję US i dostępne po zalogowaniu na stronie internetowej. Zeznania podatkowe osoby zmarłej z ostatnich trzech lat powinny być dołączone do informacji (raportu) o dziedziczeniu i podziale majątku. Należy ją przesłać do lokalnego komisarza, właściwego dla miejsca zamieszkania osoby zmarłej. Zgodnie z ustawą o dziedziczeniu (nr 8/1962), jeśli osoba zmarła nie miała spadkobierców ani nie zostawiła testamentu, majątek przechodzi na własność Skarbu Państwa. Dyrekcja Urzędu Skarbowego posiada informacje dostarczone przez banki i inne instytucje finansowe na temat rachunków bankowych i inwestycyjnych podatników. Litwa Na Litwie nie ma prawnego obowiązku poszukiwania spadkobierców osoby zmarłej, która pozostawiła środki na rachunkach bankowych. Ustawowe zasady dziedziczenia określa Kodeks cywilny 9. Zgodnie z art. 5.2 Kodeksu cywilnego, w przypadku braku spadkobierców lub, gdy wszyscy spadkobiercy odrzucają spadek lub, gdy spadkodawca wydziedziczył potencjalnych spadkobierców, jego majątek zgodnie z prawem przechodzi na własność Skarbu Państwa. Na Litwie nie ma centralnego rejestru rachunków bankowych. Luksemburg W Luksemburgu nie ma przepisów prawnych nakładających na instytucje finansowe obowiązek poszukiwania spadkobierców osób, które posiadały środki na kontach bankowych Tekst tego kodeksu (w jęz. angielskim) dostępny jest pod adresem showdoc_l?p_ id=403201)

12 Sposób dysponowania przez instytucje finansowe środkami pieniężnymi pozostałymi po zmarłych... Jednak Komisja Nadzoru Sektora Finansowego (CSSF) zobowiązuje banki do sporządzania listy uśpionych rachunków bankowych oraz wprowadzenia w życie odpowiednich procedur nadzoru nad takimi rachunkami. Dodatkowo, ustawa o depozytach państwowych pozwala bankom na transferowanie tych środków do Kasy Depozytowej, która będzie zarządzać nimi przez 30 lat. Po tym okresie środki przechodzą na własność państwa. Nie ma instytucji pełniącej funkcję centralnego rejestru rachunków bankowych. Związek Luksemburskich Banków i Bankierów wydał zalecenie dla swoich członków określające sposób postępowania z uśpionymi rachunkami bankowymi. Niemcy W Niemczech, zgodnie z ustawą zasadniczą, istnieje swoboda po stronie spadkodawcy co do dysponowania jego majątkiem na wypadek śmierci. W celu zadysponowania swoim majątkiem na wypadek śmierci, spadkodawca może sporządzić testament lub zawrzeć z następcą prawnym umowę dotyczącą dziedziczenia w formie tzw. dyspozycji ostatniej woli lub dyspozycji na wypadek śmierci. Jeśli dokument taki nie zostanie sporządzony, podział majątku osoby zmarłej następuje zgodnie z ustawowo określonymi zasadami sukcesji (niemiecki Kodeks cywilny). Środki zgromadzone na kontach bankowych w formie lokat i jednostek udziałowych w funduszach inwestycyjnych, stanowią część majątku, a więc należą do masy spadkowej i podlegają przepisom dotyczącym następstwa prawnego na wypadek śmierci. Zgodnie z 33 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn (Erbschaftssteuer- und Schenkungssteuergesetz) banki są obowiązane przekazać Urzędowi Finansowemu pisemną informację o majątku osoby zmarłej w ciągu jednego miesiąca od uzyskania informacji o śmierci swojego klienta. Informacja ta zawiera m.in. stan konta bankowego klienta z dnia jego śmierci lub dnia poprzedniego. Bank nie ma obowiązku informowania bliskich zmarłego klienta banku o posiadanym przez niego majątku. Spadkobierca, który uiścił należny podatek od spadku i przedstawi odpowiednie zaświadczenie, otrzymuje od banku kopię powiadomienia przesłanego do Urzędu Finansowego. Jeśli spadkodawca nie pozostawił ostatniej woli ani nie można ustalić spadkobierców zgodnie z ustawowymi zasadami dziedziczenia, spadek przechodzi na własność Skarbu Państwa. Zgodnie z 1936 ust. 1 Kodeksu cywilnego, majątek przejmuje kraj związkowy, w którym osoba zmarła miała przed śmiercią ostatnie miejsce zamieszkania lub pobytu. Jeśli zmarły nie miał stałego miejsca zamieszkania ani pobytu, jego majątek przechodzi na własność Skarbu Państwa. Norwegia W Norwegii nie ma prawnego obowiązku poszukiwania przez bank spadkobierców. W przypadku, gdy nikt nie występuje o wypłatę depozytu bankowego zmarłego klienta banku, środki pieniężne stają się własnością państwa norweskiego (skarbu państwa). Art. 46 ustawy z 3 marca 1972 r. o dziedziczeniu stanowi: Jeśli zmarły nie ma krewnych ani małżonka, którzy by po nim dziedziczyli, i nie sporządził testamentu, jego majątek zostaje przekazany państwu. W Norwegii nie ma centralnego rejestru rachunków bankowych. Portugalia Dekret nr 187/70 z mocą ustawy z dnia 30 kwietnia 1970 r. zmieniony ustawami wykonawczymi nr 524/79 z dnia 31 grudnia 1979 r. i 366/87 z dnia 27 listopada 1987 r. określa terminy, po upływie któ- 11

13 Biuro Analiz i Dokumentacji, Zespół Analiz i Opracowań Tematycznych rych, w związku z brakiem aktywności ze strony właścicieli wszelkich środków finansowych, państwo może przejąć: np. obligacje, akcje, papiery wartościowe (20 lat); dywidendy, odsetki, amortyzacje i inne dochody związane z posiadaniem papierów wartościowych (5 lat); inne aktywa (15 lat). Ustawa wykonawcza nr 384/2007 z dnia 19 listopada 2007 r. zawierająca przepisy dotyczące ubezpieczenia na życie nakłada na ubezpieczyciela szereg obowiązków, m.in. poinformowanie potencjalnego beneficjenta o istnieniu takiego ubezpieczenia na życie lub ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków i o możliwości odkupienia ubezpieczenia przez beneficjentów po śmierci osoby ubezpieczonej. Na mocy tej samej ustawy został utworzony centralny rejestr umów ubezpieczeniowych i transakcji odkupienia umów. Ustawa ta określa szczegółowo charakter, cel utworzenia, instytucję nadzorującą centralny rejestr (Krajowa Komisja ds. Ochrony Danych) oraz organ odpowiedzialny za utrzymanie oraz aktualizację danych w rejestrze (Instytut Ubezpieczeń Portugalii). Przepisy ustawy określają szczegółowo, jakie dane zawiera rejestr. Są to m.in.: nazwisko, numer dokumentu tożsamości obywatela lub innego dokumentu pozwalającego ustalić jego tożsamość, numer identyfikacji podatkowej dla firm; szczegóły dotyczące ubezpieczyciela: nazwę spółki; kod statystyczny ubezpieczyciela; państwo, w którym została zawarta umowa; dane umożliwiające identyfikację umowy ubezpieczenia lub transakcji odkupienia: typ umowy; kod umowy lub numer identyfikacyjny; dane identyfikujące beneficjenta, w tym imię i nazwisko lub pełna nazwa, miejsce zamieszkania lub siedziba, numer dokumentu tożsamości lub numer identyfikacji podatkowej. Dostęp do informacji zawartych w rejestrze jest również ściśle regulowany (pisemny wniosek o udzielenie informacji złożony w Instytucie Ubezpieczeń Portugalii). Umowy ubezpieczenia na życie i ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków znane są często tylko stronom, tj. towarzystwu ubezpieczeniowemu i ubezpieczonemu. Zdarza się więc, że po śmierci ubezpieczonego osoby uposażone nie dochodzą swoich roszczeń, ponieważ nie są świadome istnienia umowy ubezpieczenia czy chociażby tego, że są oni beneficjentem takiej umowy. Obecnie, mimo że ubezpieczyciele mają obowiązek identyfikacji beneficjentów umowy ubezpieczenia w celu realizacji roszczeń zgodnie z warunkami umowy, nie są oni prawnie obowiązani do informowania beneficjentów o śmierci ubezpieczonego, jeśli taki zapis nie znalazł się w umowie. Zatem w celu ochrony interesów klienta posiadającego umowy ubezpieczeniowe w przypadku transakcji polegających na odkupieniu umów ubezpieczeniowych na życie i umów ubezpieczeniowych od następstw nieszczęśliwych wypadków oraz w celu promowania dostępu do informacji i zapewnienia przejrzystości realizacji tych umów i działań, rząd uznał za konieczne wzmocnienie pozycji osób uposażonych poprzez zagwarantowanie dostępu do informacji dotyczących należnych kwot wypłacanych przez towarzystwa ubezpieczeniowe po śmierci ubezpieczonego. Wspomniany rejestr służy temu celowi. Dane z rejestru mogą być ujawnione jedynie po śmierci lub stwierdzeniu domniemanej śmierci ubezpieczonego. Następuje to na podstawie należycie uzasadnionego i udokumentowanego wniosku złożonego przez potencjalnego beneficjenta umowy ubezpieczenia lub transakcji odkupienia, tak jak to zostało zapisane w umowie. W przypadku osób niepełnoletnich lub osób, które nie posiadają zdolności do czynności prawnych, wniosek składa przedstawiciel prawny tych osób. 12 Rumunia W Rumunii nie ma mechanizmów ani uregulowań prawnych dotyczących poszukiwania spadkobierców zmarłych osób, które pozostawiły depozyty pieniężne na rachunkach bankowych lub w funduszach inwestycyjnych. Zgodnie z nowym Kodeksem cywilnym (art i 1138), jeśli spadkobiercy nie wystąpią o wypłatę depozytu bankowego w postępowaniu spadkowym, zgromadzone na rachunku środki lub jednostki funduszy inwestycyjnych są przekształcane w wakujący spadek (nieobjęty dziedziczeniem) i przekazywane na rzecz samorządu lokalnego.

14 Sposób dysponowania przez instytucje finansowe środkami pieniężnymi pozostałymi po zmarłych... W Rumunii nie ma rejestru rachunków bankowych i inwestycyjnych. Słowacja Na Słowacji osobą odpowiedzialną za procedurę nabycia spadku przez spadkobierców jest notariusz. Podczas spotkania notariusza ze spadkobiercami sporządza on listę aktywów i pasywów pozostawionych przez osobę zmarłą. Następnie notariusz przesyła tę informację do banków, towarzystw ubezpieczeniowych i funduszy inwestycyjnych. Bank, po otrzymaniu informacji o śmierci właściciela rachunku, zgodnie z ogólnymi warunkami umowy, zawiesza pełnomocnictwa osób uprawnionych do dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku osoby zmarłej. Jeśli nie udało się ustalić spadkobierców, a osoba zmarła nie pozostawiła testamentu, jej majątek przechodzi na własność państwa. Na Słowacji nie ma centralnego rejestru rachunków bankowych. Szwecja W Szwecji jedynie umowa między ubezpieczycielem a ubezpieczonym zobowiązuje towarzystwo ubezpieczeniowe do poszukiwania osób uposażonych lub spadkobierców zmarłego klienta; w przypadku innych typów umów z klientami banki i towarzystwa ubezpieczeniowe nie mają obowiązku szukania potencjalnych spadkobierców. Jednakże Urząd Podatkowy przekazuje firmom sektora finansowego informacje na temat osób zmarłych i wówczas firmy te wypłacają osobom uposażonym kwotę ubezpieczenia na wypadek śmierci lub spadkobiercom środki zgromadzone na kontach bankowych. W sytuacji, gdy nie ma spadkobierców ustawowych lub innych uprawnionych osób, obowiązują przepisy Kodeksu spadkowego, na mocy których spadek lub depozyt zostaje przekazany do Szwedzkiego Funduszu Spadkowego (Allmänna arvsfonden). Zgromadzone tam środki pieniężne są wykorzystywane na wsparcie działań na rzecz pomocy dzieciom, młodzieży i osobom niepełnosprawnym. Na mocy ustawy o przedawnieniu, zobowiązanie kredytowe zmarłego, w przypadku niespłaconego kredytu i braku spadkobierców lub innych osób uprawnionych oraz gdy nikt nie występuje o przyjęcie spadku, przedawnia się po dziesięciu latach, o ile termin przedawnienia nie upłynął wcześniej (co mogłoby wynikać z zawartej umowy kredytowej). Jeśli przez 10 lat na rachunku bankowym nie były wykonywane żadne operacje typu podjęcie lub wypłata środków, a właściciel rachunku nie kontaktował się w tym czasie z bankiem, zgromadzone środki przechodzą (na mocy przepisów ustawy o przedawnieniu) na własność banku. W praktyce, banki wypłacają środki pieniężne osobie, która udowodni, że ma do nich prawo również po upływie okresu przedawnienia W Szwecji nie ma centralnego rejestru rachunków bankowych. Turcja Zgodnie z art. 598 Kodeksu cywilnego, Sąd Pokoju wydaje zaświadczenie o dziedziczeniu, w którym wymienieni są prawowici spadkobiercy osoby zmarłej oraz inne osoby ubiegające się o spadek (na podstawie ich wniosków). W przypadku śmierci właściciela konta bankowego, spadkobiercy mogą zgłosić się do banku z w/w zaświadczeniem o dziedziczeniu po zgromadzone na koncie osoby zmarłej środki pieniężne. Bank wypłaca zgromadzoną na koncie kwotę po przedstawieniu przez spadkobierców dowodu uiszczenia podatku spadkowego wydanego przez Podatkowe Biuro Spadków i Opłat. W przypadku braku takiego dokumentu, bank wstrzymuje wypłatę 5% zgromadzonych na rachunku środków (na poczet przyszłego 13

15 Biuro Analiz i Dokumentacji, Zespół Analiz i Opracowań Tematycznych podatku). Jeśli jeden ze spadkobierców chce otrzymać należną mu część spadku niezależnie od pozostałych spadkobierców, musi złożyć do Sądu Pokoju wniosek o podział spadku. Sąd wydaje odpowiednie zaświadczenie, a bank wypłaca przypadającą na tego spadkobiercę część zgromadzonych środków pieniężnych. Takie same zasady obowiązują w kwestii wypłat świadczeń z ubezpieczenia na życie. Zgodnie z art. 35 ust. 1 rozporządzenia tureckiej Agencji ds. Regulacji i Nadzoru Bankowego o tworzeniu i działalności banków z dnia 27 czerwca 2001 r. roszczenia do wszelkich depozytów, przedmiotów zdeponowanych w skrytkach bankowych i wierzytelności ulegają przedawnieniu po 10 latach od ostatniej aktywności właściciela. Banki są obowiązane poinformować o tym spadkobierców listem poleconym z potwierdzeniem odbioru na trzy miesiące przed upływem terminu przedawnienia określonego w umowie. Depozyty, wierzytelności i przedmioty zdeponowane w skrytkach bankowych, po które spadkobiercy nie zgłoszą się w ciągu trzech miesięcy od daty wysłania informacji, są rejestrowane na koncie Funduszu Ubezpieczeniowego Depozytów Oszczędnościowych (SDIF) w Banku Centralnym Republiki Tureckiej 10. W Turcji nie funkcjonuje żaden centralny rejestr rachunków bankowych lub inwestycyjnych, w którym dostępne byłyby informacje na temat środków pieniężnych zmarłych klientów. Węgry Na Węgrzech nie ma prawnego obowiązku poszukiwania spadkobierców osoby zmarłej, na której rachunku bankowym pozostały środki pieniężne. Obowiązują wewnętrzne przepisy instytucji finansowych. Zgodnie z ogólnymi warunkami umowy, podanymi przykładowo przez jeden z banków, tylko właściciel konta jest upoważniony i ma prawo dysponować środkami zgromadzonymi na koncie, o ile nie udzielił pisemnego pełnomocnictwa osobie trzeciej do dysponowania nimi. Mają w tym przypadku zastosowanie wszelkie przepisy o pełnomocnictwie. Pełnomocnictwo wygasa w chwili śmierci właściciela konta. Jeśli bank ustali fakt śmierci klienta inną drogą niż oficjalna, ma prawo nieoficjalnie zawiesić prawo do dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku pełnomocnikom przed oficjalnym i wiarygodnym potwierdzeniem faktu śmierci właściciela konta. Wraz ze śmiercią właściciela konta wygasa umowa z nim zawarta. Środki zgromadzone na koncie są wypłacane: w przypadku zapisu testamentowego przez przekazanie pozostałych na koncie środków pieniężnych na konto spadkobiercy po stwierdzeniu jego tożsamości i przedstawieniu świadectwa zgonu; w innym przypadku po stwierdzeniu tożsamości spadkobierców należycie wykazujących swoje prawa za pomocą dokumentu notarialnego poświadczającego prawo do spadku lub postanowienia sądu o nabyciu spadku. W przypadku obywateli innych państw równorzędne oryginalne dokumenty zgodne z prawodawstwem ich państw. 14 Wielka Brytania W Wielkiej Brytanii nie ma prawnego obowiązku poszukiwania przez instytucje finansowe spadkobierców osób, które przed śmiercią zdeponowały u nich pieniądze. Funkcjonuje natomiast ustawa dotycząca korzystania z pieniędzy zgromadzonych na uśpionych rachunkach bankowych (ustawa o uśpionych rachunkach bankowych i w oszczędnościowych kasach mieszkaniowych z 2008 r.). Jako uśpione określa się konta bankowe, na których nie obserwowano żadnych transakcji dokonywanych przez właściciela przez 15 lat, a z właścicielem konta nie było w tym czasie kontaktu. W takich przypad- 10 Szczegółowe informacje w jęz. angielskim można znaleźć pod adresem: mevzuat/en/ Regulation%20on%20the%20Establishment%20and%20Operations%20of%20Banks.doc

16 Sposób dysponowania przez instytucje finansowe środkami pieniężnymi pozostałymi po zmarłych... kach pieniądze są przekazywane do specjalnego funduszu i przeznaczone na pożyteczne cele. Początkowo były przekazywane bezpośrednio różnym instytucjom dobroczynnym, a ostatnio są transferowane do wspieranego przez rząd banku, który inwestuje w różne projekty charytatywne i społeczne 11. Część pieniędzy z uśpionych rachunków jest przeznaczana na ubezpieczenie w przypadku roszczeń właściciela lub jego spadkobierców. Właściciel konta, mieszkający przez wiele lat za granicą lub spadkobiercy, którzy odnaleźli po latach wyciągi z rachunku lub notatki na jego temat, mogą wystąpić o wypłatę środków pieniężnych. W Wielkiej Brytanii jest raczej mało prawdopodobne, by nikt nie zgłosił się po środki zgromadzone na koncie bankowym przez osobę zmarłą. Proces porządkowania i kompletowania dokumentów związanych ze śmiercią danej osoby i podziału jej majątku z pewnością prowadzi do odkrycia istnienia rachunków bankowych. Dużo bardziej prawdopodobne jest to, że właściciel uśpionego rachunku bankowego żyje ale nie przeprowadza na nim żadnych transakcji. W Wielkiej Brytanii nie funkcjonuje centralny rejestr rachunków bankowych. Włochy Włoskie prawo przewiduje, że w przypadku śmierci posiadacza konta bankowego jego spadkobiercy muszą formalnie poinformować o tym bank, po czym następuje zamknięcie tego rachunku. Dopiero po tym zgłoszeniu historia rachunku i zgromadzone na nim środki są do dyspozycji spadkobierców. Jeśli na koncie są zgromadzone środki pieniężne w wysokości powyżej 100 euro, a przez 10 lat nie dokonano żadnej transakcji ani nie występowano o wydanie tych środków, bank wysyła do właściciela konta prośbę o złożenie w ciągu 180 dni dyspozycji dotyczących znajdujących się na koncie środków pieniężnych. Jeśli bank nie otrzyma stosownych dyspozycji, rachunek zostaje zamknięty, a środki na nim pozostające przekazane do Funduszu Państwowego, który przeznacza je na odszkodowania dla ofiar przestępstw i innych szkód finansowych. Państwowa spółka CONSAP opracowała bazę danych zawierającą informacje o kontach, na których zgromadzone są środki pieniężne, a na których przez 10 lat nie wykonano żadnych transakcji. Spadkobiercy mogą składać wnioski o ich wypłatę. Wrzesień 2013 r. com 11 Dokładniejsze dane na temat tych projektów (w języku angielskim) można znaleźć na stronie 15

17 Biuro Analiz i Dokumentacji, Zespół Analiz i Opracowań Tematycznych III. Przepisy i praktyki dotyczące uśpionych kont bankowych w wybranych krajach europejskich Państwo (nazwa ustawy) Okres, po którym konto zostaje uznane za uśpione W jakiej sytuacji państwo uzyskuje prawo dostępu do konta i użycia zgromadzonych na nim środków? Zobowiązania banków wobec uśpionych kont bankowych Austria Brak definicji konta uśpionego. Nie ma przepisów zapewniających taki dostęp Banki nie mają takich zobowiązań. Belgia ustawa z r. zawierająca różne przepisy1 (Loi du 24 juillet 2008 portant des dispositions diverses) 5 lat od wykonania przez właściciela ostatniej operacji na koncie Po upływie 5 lat środki z konta zostają przeniesione w ciągu roku do Kasy Depozytowej. Właściciel konta lub jego spadkobiercy mogą w ciągu 30 lat od ich przekazania odebrać zgromadzone tam środki finansowe. Banki powinny nawiązać kontakt z właścicielem konta lub jego spadkobiercami: poprzez wysłanie listów poleconych z prośbą o odpowiedź; powinny skontaktować się z krajowym rejestrem osób w celu uzyskania aktualnego adresu właściciela konta lub jego spadkobierców. Cypr Brak definicji w ustawodawstwie. Okres ten zależy od polityki banku. Zwykle wynosi on 180 dni, ale w zależności od banku może być różny. Nie ma przepisów przyznających państwu takie prawo. Środki finansowe na kontach uśpionych pozostają zwykle własnością klienta przez czas nieograniczony. Banki nie mają takich zobowiązań. Dania ustawa o przedawnieniu rozdział 7. (Danish Limitation Act forældelsesloven section 7) 20 lat od wykonania ostatniej operacji na koncie (założenie depozytu, podjęcie środków, dopisanie odsetek lub działanie na rachunku depozytowym). Nie ma przepisów zapewniających takie prawo. Jednak w przypadku śmierci klienta i braku spadkobierców, środki finansowe z konta uśpionego przechodzą na własność państwa. Konta uśpione przed ich zamknięciem przez bank pozostają nienaruszone przez pewien okres (niezdefiniowany w oryginalnym tekście, przyp. D.M.K.). Depozyty przenoszone są na wewnętrzne konto banku i pozostają tam na wypadek zgłoszenia się właściciela konta. 1 Ustawa z r. (opublikowana w Moniteur Belge w dniu r.) pt. Loi portant des dispositions diverses (I) (Ustawa zawierająca przepisy różne), reguluje problematykę będącą przedmiotem art. 78 Konstytucji, w tym m.in. problematykę rachunków uśpionych 16

18 Sposób dysponowania przez instytucje finansowe środkami pieniężnymi pozostałymi po zmarłych... Finlandia ustawa o instytucjach kredytowych rozdział 137; ustawa o instytucjach płatniczych rozdział 35. (Act on Credit Institutions Section 137; Act on Payment Institutions Section 35) Francja Kodeks własności osób prawnych prawa publicznego (art. L1126-1) (article L Code général de la propriété des personnes Publiques) Grecja dekret legislacyjny nr 1195/1942) (Legislative Decree 1195/1942) 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym były wykonywane operacje na koncie Nie ma przepisów przyznających takie prawo, chyba, że zgodnie z prawem spadkowym państwo staje się prawowitym właścicielem konta.. 10 lat Po upływie 30 lat od ostatniej operacji przeprowadzonej na danym koncie państwo może uzyskać dostęp i korzystać ze zgromadzonych na nim środków pieniężnych, akcji oraz obligacji. Nie jest określony w przepisach prawa, ale niektóre instytucje kredytowe określają go w ogólnych warunkach umowy. Po 20 latach braku aktywności na koncie depozytowym państwo uzyskuje dostęp do środków pieniężnych zgromadzonych na koncie i może z nich korzystać. Bank może zamknąć uśpione konto i przelać środki na rachunek zbiorczy funkcjonujący w danym banku. Prawo właściciela konta do zgromadzonych na nim środków pieniężnych nie zostaje ani zawieszone, ani nie wygasa. Prawo do zgromadzonych na koncie środków pieniężnych mają również prawomocni spadkobiercy. Po upływie 10 lat bank może zamknąć uśpione konto bankowe i przelać zgromadzone na nim środki finansowe na konto Kasy Depozytowej (Caisse des dépôts et consignations), która będzie nimi zarządzała przez następne 20 lat, do czasu nabycia praw do tych środków przez państwo francuskie. Projekt nowej ustawy (obecnie w fazie konsultacji) zobowiązuje banki do poinformowania w kwietniu każdego roku właściciela konta i zgłoszenia odpowiednim władzom faktu istnienia uśpionego konta bankowego. 17

19 Biuro Analiz i Dokumentacji, Zespół Analiz i Opracowań Tematycznych Hiszpania ustawa 33/2003 o własności administracji publicznej (Law 33/2003 of Public Administrations Patrimony) 20 lat Po uznaniu danego konta bankowego za uśpione (po 20 latach braku aktywności) środki mogą zostać przejęte przez państwo. Irlandia ustawa o kontach uśpionych z 2001 r. (Dormant Accounts Act, 2001) 15 lat Jeśli po upływie 15 lat właściciel konta nie wykona żadnej transakcji do 31 marca następnego roku, środki pieniężne zgromadzone na koncie zostaną przelane na konto Krajowej Agencji Zarządzania Skarbu Państwa, która będzie zarządzała nimi w imieniu państwa. Pozostają one jednak własnością posiadacza konta i może on domagać się ich wypłaty w dowolnym terminie. Luksemburg Nie jest określony ustawowo; zależy od przepisów wewnętrznych poszczególnych banków. Bank może zamknąć uśpione konto i przelać zgromadzone na nim środki pieniężne na konto Funduszu Depozytowego, który zarządza nimi przez 30 lat. Po tym okresie państwo nabywa prawo dysponowania tymi środkami. Norwegia ustawa o umowach finansowych (Norwegian Financial Contracts Act section 22) Brak operacji na koncie przez 10 lat. Nie ma przepisu gwarantującego takie prawo. Po upływie tzw. okresu ograniczenia (czyli po 20 latach od wysłania przez bank raportu do właściciela konta) wygasa prawo właściciela do domagania się zwrotu pieniędzy i przechodzą one na własność banku. Ustawa 33/2003 przewiduje procedurę powiadomienia, zgodnie z którą instytucje finansowe mają obowiązek informować Ministerstwo Skarbu o uśpionych kontach bankowych. Banki mają obowiązek zidentyfikowania wszystkich kont, na których nie wykonano żadnych transakcji w ciągu ostatnich 15 lat i uznania ich za konta uśpione. Mają również obowiązek wysłać list do każdego właściciela konta uznanego za uśpione. Zwolnienie z tego zobowiązania następuje w trzech przypadkach: saldo na koncie wynosi poniżej 100 ; bank został poproszony przez klienta, by nie wysyłać do niego korespondencji; poprzednie listy wracały z adnotacją adresat nie mieszka pod tym adresem. Banki mają obowiązek stworzenia odpowiednich procedur w celu sprawowania nadzoru nad kontami uśpionymi i aktywami, po które nikt się nie zgłasza. W związku z tym muszą okresowo sporządzać spis kont uśpionych. Po upływie 10 lat bank ma obowiązek wysłać listem poleconym raport do właściciela konta na jego ostatni znany adres lub do jego spadkobierców. Raport musi zawierać informację o dacie rozpoczęcia i zakończenia tzw. okresu ograniczenia, oraz kroki, jakie należy podjąć, by powstrzymać jego bieg. 18

20 Sposób dysponowania przez instytucje finansowe środkami pieniężnymi pozostałymi po zmarłych... Portugalia dekret nr 187/70 z mocą ustawy (Decree-Law no. 187/70) 15 lat od ostatnich operacji na koncie wskazujących, że osoba wykonująca te operacje jest prawowitym właścicielem danych aktywów lub środków pieniężnych znajdujących się na koncie. Rumunia Nie jest określony ustawowo; zależy od przepisów wewnętrznych poszczególnych banków. Szwecja Ustawa o przedawnieniu (Limitation Act) Nie jest określony ustawowo. Zgodnie z ustawą o przedawnieniu (Limitation Act), roszczenie ulega przedawnieniu po 10 latach, o ile termin przedawnienia nie został wcześniej przerwany. W praktyce roszczenie do konta ma charakter ograniczony tylko wówczas, gdy nie można znaleźć właściciela konta w systemie ewidencji ani w inny sposób Węgry Nie jest określony ustawowo; zależy od polityki banku. Konto bankowe jest traktowane jako porzucone na rzecz państwa, jeśli przez przynajmniej 15 lat: nie były na nim wykonywane żadne operacje, nie były pobierane opłaty za jego prowadzenie ani dopisywane odsetki, właściciel nie działa w sposób jednoznacznie wskazujący, że jest prawowitym właścicielem konta. Bank, przez 5 lat po przejęciu konta ma obowiązek corocznie informować władze podatkowe o tym, które konta znalazły się w tej kategorii. Informacja ta powinna zawierać ostatni znany adres zamieszkania właściciela konta, aby władze podatkowe mogły powiadomić w ciągu trzech miesięcy właściciela konta o tym, że jego konto ma status porzucone na rzecz państwa i przedstawić kroki, które powinien podjąć właściciel konta, aby państwo nie przejęło zgromadzonych na nim środków pieniężnych. Nie ma przepisów zapewniających taki dostęp. Nie dotyczy W przypadku śmierci właściciela konta i braku spadkobierców, spadek przechodzi na własność Ogólnego Funduszu Spadkowego z przeznaczeniem na pomoc w działalności typu non-profit na rzecz dzieci, młodzieży i osób niepełnosprawnych. Nie dotyczy Nie ma przepisów przyznających takie prawo. Banki obsługują te konta zgodnie z obowiązującymi zasadami. Dodatnie saldo jest traktowane jako depozyt; depozyty są zawsze dostępne. 19