Ocena wpływu rodzaju masy wyciskowej na precyzję odwzorowania pola protetycznego w technice jednoczasowej*

Transkrypt

1 PROTET. STOMATOL., 2013, LXIII, 4, Ocena wpływu rodzaju masy wyciskowej na precyzję odwzorowania pola protetycznego w technice jednoczasowej* Influence of the type of impression material on the precision of reproduction prosthetic field in one-step impression technique* Julita Stępień 1, Piotr Zgórniak 2, Beata Dejak 1 1 Zakład Protetyki Stomatologicznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Kierownik: dr hab. B. Dejak, prof. nadzw. 2 Instytut Obrabiarek i Technologii Budowy Maszyn, Politechnika Łódzka HASŁA INDEKSOWE: dokładność mas wyciskowych, technika wycisku jednoczasowego KEY WORDS: accuracy of impression materials; one-step impression technique Streszczenie Cel pracy. Celem pracy jest ocena precyzji odwzorowania pola protetycznego w zależności od rodzaju masy wyciskowej w technice jednoczasowej. Materiał i metody. Badaniom poddano masy poliwinylosiloksanowe: Aquasil, Honigum, Express, Variotime oraz masę polieterową Impregum. Wzorcem do badań był model żuchwy odlany z mosiądzu z pełnym łukiem zębowym i oszlifowanymi pod most zębami 43 i 46. Na oszlifowanych zębach wzorca wyznaczono precyzyjne punkty pomiarowe w części koronowej. Wyciski wzorca pobierano na metalowych łyżkach wyciskowych. Stosowano technikę jednoczasową. Materiał badawczy stanowił 50 wycisków, po 10 w każdej grupie. Na jedną grupę badawczą składały się wyciski wykonane tą samą masą. Wyciski odlewano z gipsu IV klasy Sherahard-Rock. Modele gipsowe zostały zeskanowane w skanerze laserowym Ceramill Map 100. Uzyskane skany Summary Purpose. The purpose of this in vitro study was to evaluate the influence of the type of impression material on the precision of reproduction prosthetic field in one-step impression technique. Material and methods. Tests have been carried out on polyvinylsiloxane impression materials: Aquasil, Honigum, Express, Variotime as well as polyether Impregum. Standard for the research was a model of a mandible made out of bronze with a full dental arch with prepared teeth 43 and 46 under the dental bridge. Prepared standard teeth had precise measuring markings made in the coronal part of each tooth. Impression of the teeth standard was made with the use of the metal impression trays. One-step impression technique was used. Research material consisted of 50 impressions, 10 in each group. One of the research groups consisted of impressions made with the same impression material. Impression was made from IV generation plaster (Sherahard-Rock). *Praca wygłoszona na XXX Międzynarodowej Konferencji Sekcji Protetyki PTS w Białowieży 4-6.X

2 Techniki wyciskowe poddano pomiarom w programie Geomagic Studio 11 do przetwarzania i obróbki skanów 3D. Dla poszczególnych mas wyciskowych obliczono średnie odległości pomiędzy wyznaczonymi punktami pomiarowymi w zębach 43 i 46. Wyniki poddano analizie statystycznej. Wyniki. Analiza wariancji ANOVA pokazała statystycznie istotną różnicę (p<0,001) między modelami gipsowymi uzyskanymi z badanych mas wyciskowych a wzorcem. Wszystkie modele gipsowe były istotnie większe niż wzorzec. Najmniejsza rozbieżność wystąpiła dla masy Aquasil: 21,779 ± 0,047 vs 21,73 ± 0,045 (0,049 mm), największa dla masy Variotime: 21,997 ± 0,065 vs 21,73 ± 0,045 (0,267 mm). Kolejność wycisków wg uzyskanych średnich od wartości największej do najmniejsze kształtowała się następująco: Variotime, Honigum, Impregum, Express, Aquasil. Wnioski. Najbardziej precyzyjna w odwzorowaniu poszczególnych elementów podłoża protetycznego okazała się masa Aquasil. Plaster models were then scanned with a laser scanner Ceramill Map 100. Subsequently obtained scans have been measured with the use of a program Geomagic Studio 11 which is used for processing of 3D scans. For individual impression material calculation of the average distance between the designated measuring points in the teeth 43 and 46 was made. Results were statistically analyzed. Results. The analysis of variance, ANOVA showed statistically significant differences (p<0.001) between all plaster models received from studied impression materials and the master model. All plaster models were statistically larger than the master model. The least discrepancy was related with Aquasil impression material: 21,779 ± 0,047 vs 21,73 ± 0,045 (0,049 mm), the greatest difference was observed for Variotime: 21,997 ± 0,065 vs 21,73 ± 0,045 (0,267 mm). The diminishing order of impression materials according to average is following: Variotime, Honigum, Impregum, Express, Aquasil. Conclusions. Aquasil proved to be most precised in reconstruction of individual elements of the prosthetic field. Wstęp Dokładność dopasowania stałych uzupełnień protetycznych do struktur jamy ustnej zapewnia długoterminowy sukces terapeutyczny (1, 2). Ostateczny efekt jest składową pracy stomatologa i technika dentystycznego. Dotychczas większość prac protetycznych wykonywana jest tradycyjną metodą z wykorzystaniem roboczego modelu gipsowego. Wymagania stojące po stronie lekarza dentysty to prawidłowe przygotowania pola protetycznego, dobry wycisk (będący wierną kopią warunków panujących w jamie ustnej) oraz dopasowanie i precyzyjne zacementowanie pracy. Na otrzymanie dobrego wycisku ma wpływ dobór odpowiedniego materiału wyciskowego, łyżki wyciskowej jak również zastosowanie odpowiedniej techniki wyciskowej. Do zadań pracowni protetycznej należy dobranie odpowiedniego gipsu modelowego, wosku, masy osłaniającej i oraz wykonanie precyzyjnego uzupełnienia (3). W związku z dynamicznym rozwojem stomatologii, na rynek wprowadzanych jest wiele nowych rodzajów mas wyciskowych, modyfikowane są też techniki pobierania wycisków. Masy poliwinylosiloksanowem (np. Express, Aquasil), polieterowe (Impregum) oraz winylosiloksanoeterowe (Identium) ze względu na kombinację doskonałych właściwości fizycznych, łatwości pracy i stabilności wymiarów są obecnie materiałami z wyboru w wykonawstwie protez stałych (4-8). Reakcja addycyjna polimeryzacji silikonów typu A jest reakcją między polimerem z grupami wodorosilanowymi (poliwodorosiloksanem metylu) wraz z grupami winylowymi siloksanu dimetylu (będącego składnikiem zarówno bazy PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 4 293

3 J. Stępień i inni jak i przyspieszacza) i katalizatorem w postaci kwasu chloroplatynowego. Produktem końcowym jest guma silikonowa. Podczas reakcji brak jest niskocząsteczkowych produktów ubocznych, dzięki czemu skurcz polimeryzacyjny jest minimalny (0,05-0,1%) (7, 9). Skurcz liniowy jest dobrze dopasowany do ekspansji gipsów klasy III i IV, skutkiem czego jest uzyskanie niewiele większego odlewu gipsowego (10). Skurcz polimeryzacyjny uzależniony jest od zawartości wypełniacza. Masy o niskiej lepkości mają większy skurcz polimeryzacyjny ze względu na niższą zawartość wypełniacza, dlatego też masy te stosujemy w niewielkich ilościach, wyłącznie do odwzorowania szczegółów pola protetycznego. Jednak badania Butta i wsp. wykazały, że nie wszystkie modele z gipsów klasy IV odzwierciedlały w dostateczny sposób szczegóły pola protetycznego wielkości 20 μm występujące na wyciskach z mas poliwinylosiloksanowych (11). Poliwinylosiloksany cechuje największa zdolność powrotu do stanu sprzed deformacji, stąd też najlepiej stosować je przy występowaniu głębokich podcieni (12). Polimeryzacja mas polieterowych przebiega po połączeniu kopolimeru polieterowego z katalizatorem (sulfonian etylu), skutkiem czego jest otwarcie pierścieni iminowych, w rezultacie powstaje kation reagujący z kolejnymi pierścieniami iminowymi (7, 9). Powstały elastomer jest jedynym produktem reakcji, skurcz mas polieterowych wynosi 0,2% (7). Oprócz dużej precyzji w odwzorowaniu szczegółów pola protetycznego, niewątpliwą zaletą opisywanych mas jest ich hydrofilny charakter, co pozwala na dobre odwzorowanie szczegółów, przy braku możliwości zachowania suchości pola protetycznego (13, 14). Najczęściej wymienianą cechą, która zniechęca klinicystów do stosowania tej grupy materiałów jest ich duża sztywność, a co za tym idzie konieczność zablokowania dużych podcieni przed pobraniem wycisku. Najnowszym materiałem wyciskowym z grupy elastomerów jest masa winylosiloksanoeterowa Identium wprowadzona w 2008 r przez firmę Kettenbach. Jest to elastomer o wiazaniu addycyjnym na bazie winylosiloksaneteru. Jak podaje producent Indentium łączy w sobie doskonałą hydrofilność mas polieterowych oraz wysoką elastyczność mas poliwinylosiloksanowych. Brosky i wsp. wykazali, że stosowanie łyżek indywidualnych, przy pobieraniu wycisków masami silikonowymi typu A, nie ma istotnego wpływu na dokładność odwzorowania pola protetycznego (15). Burns i wsp. udowodnili, że różnica między wyciskami pobieranymi masami polieterowymi na łyżkach standardowych, a indywidualnych wynosi zaledwie 10 µm na odcinku 20 mm (16). Rozszerzalność liniowa gipsu oscyluje w granicach 0.04 do 0,3%. Takie zmiany ekspansji w stosunku przestrzennym mogą powodować znaczące zmiany w modelu nawet jeżeli wycisk był bardzo precyzyjny (17). Dokładność modelu gipsowego zależy nie tylko od rodzaju użytego materiału, ale również od stosunku proszku do wody, szybkości mieszania, temperatury i wilgotności oraz czasu przechowywania modelu (18, 19). Część naukowców jest zdania, że na precyzję odwzorowania ma wpływ przede wszystkim zastosowana technika wyciskowa (20, 21), inni badacze twierdzą, że dobór odpowiedniego materiału jest głównym czynnikiem odpowiedzialnym za końcowy sukces (22, 23, 24). Uzasadnia to podjęcie szczegółowych badań nad dokładnością wycisków wykonywanych najnowszymi masami wyciskowymi stosując metodę jednoczasową. Cel pracy Celem pracy jest ocena dokładności odwzorowania pola protetycznego w zależności od rodzaju masy wyciskowej w technice jednoczasowej. 294 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 4

4 Techniki wyciskowe Ryc. 1. Powielony w mosiądzu model żuchwy (KaVo, Biberach, Niemcy) z oszlifowanymi pod most zębami 43 i 46. Ryc. 2. Osadzone na zębach filarowych trzpienie służące za punkty pomiarowe. Ryc. 3. Urządzenie służące do pobierania wycisków wzorca. Ryc. 4. Geomagic Studio 11 skan zębów filarowych z osadzonymi trzpieniami. Materiał i metody W badaniach wykorzystano standardowe, metalowe łyżki wyciskowe rozmiaru L1, typu Rimlock (Falcon, Sialkot, Pakistan) pokryte klejem do łyżek Vps tray Adhesive (3M ESPE, Seefeld, Niemcy) dla silikonów typu A i Polyether Adhesive (3M ESPE, Seefeld, Niemcy) dla masy polieterowej. Badaniom poddano masy poliwinylosiloksanowe do mieszania ręcznego tj.: Aquasil Soft Putty/ Regular Set/Aquasil Ultra LV (Densply, Konstanz, Niemcy), Honigum-Putty Soft/ Honigum Soft (DMG, Hamburg, Niemcy), poliwinyloksany do mieszalników automatycznyczych: Express XT Penta H/ Express XT Light Body (3M ESPE, Seefeld, Niemcy), Variotime/Variotime Light Flow (Heraeus Kulzer, Hanau, Niemcy) oraz masę polieterową Impregum Penta (3M ESPE, Seefeld, Niemcy) przeznaczoną do automatycznego mieszalnika. Na modelu żuchwy z pełnym łukiem zębów (KaVo, Biberach, Niemcy) oszlifowano pod most zęby 43 i 46. Model ten PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 4 295

5 J. Stępień i inni został powielony w mosiądzu i posłużył za wzorzec do dalszych badań (ryc. 1). Na zębach filarowych zostały osadzone trzpienie, służące za punkty pomiarowe (ryc. 2). Wyciski wzorca pobierano z wykorzystaniem specjalnie skonstruowanego urządzenia (ryc. 3). Stosowano technikę jednoczasową jednowarstwową dla masy Impregum i technikę jednoczasową dwuwarstwową dla mas poliwinylosiloksanowych. Wyciski wiązały 12 min., czas ten został wydłużony ze względu na temperaturę pokojową w jakiej zachodził proces polimeryzacji. Wyciski były przechowywane w temp. pokojowej ok. 22 C. Materiał badawczy stanowił 50 wycisków, po 10 w każdej grupie. Na jedną grupę badawczą składały się wyciski wykonane tą samą masą wyciskową. Wyciski odlewano po 24 h z gipsu IV klasy Sherahard-Rock (SHERA, Lemförde, Niemcy) przy zachowaniu proporcji 100g proszku na 20 ml wody, z użyciem puszki umożliwiającej powtarzalną i jednoznaczną orientację wycisku. Modele gipsowe zostały zeskanowane w skanerze laserowym Ceramill Map 100 (Amann Girrbach AG, Koblach, Austria). Uzyskane skany poddano pomiarom w programie Geomagic Studio 11 (Geomagic, Morrisville, NC, USA) do przetwarzania i obróbki skanów 3D (ryc. 4). W pierwszym etapie zaznaczano powierzchnię trzpieni, zamocowanych w zębach filarowych i wyznaczano sieczne powstałych stożków. Kolejnym etapem było wyznaczenie płaszczyzny odniesienia, stycznej do płaszczyzny ustalonej na wzorcu. Miejsca przecięcia siecznych stożków z ustaloną płaszczyzną tworzyły punkty pomiarowe. W ostatnim etapie dokonywano pomiaru odległości pomiędzy wyznaczonymi punktami. Wyniki poddano analizie statystycznej. Wyniki Tabela I przedstawia porównanie między punktami pomiarowymi na modelach gipsowych uzyskanych z wycisków w technice jednoczasowej w porównaniu do wzorca. Obliczono parametry statystyczne: średnią arytmetyczną (x) i medianę (Me) jako miary przeciętne, odchylenie standardowe (SD), odchylenie ćwiartkowe (Qx), współczynnik zmienności (v), podano wartość minimalną i maksymalną (tabela I). W celu porównania badanych mas wyciskowych ze wzorcem zastosowano test analizy wariancji ANOVA. Porównano wyniki dla modeli gipsowych uzyskanych z wycisków wykonanych techniką jednoczasową masami Express, Honigum, Variotime, Aquasil oraz Impregum ze wzorcem. Średnia dla każdej z użytych mas wyciskowych różniła się w sposób istotny statystycznie od średniej dla wzorca (tab. II), w przypadku każdego wycisku średnia okazała się istotnie większa niż dla wzorca (p<0,001). Najmniejszą różnicę w porównaniu z wzorcem odnotowano w przypadku wycisku Aquasil: 21,779 ± 0,047 vs 21,73 ± 0,045 (0,049 mm) i w przypadku wycisku Express: 21,833 ± 0,075 vs 21,73 ± 0,045 (0,103 mm). Najbardziej od wzorca odbiegały średnie dla wycisku Variotime: 21,997 ± 0,065 vs 21,73 ± 0,045 (0,267 mm) i dla wycisku Honigum: 21,958 ± 0,090 vs 21,73 ± 0,045 (0,228 mm). Porównanie analizowanych wycisków miedzy sobą parami nie wykazało istotnej statystycznie różnicy pomiędzy wyciskiem Honigum i wyciskiem Variotime (p>0,05). Odpowiednie średnie wynosiły: 21,958 ± 0,090 i 21,997 ± 0,065. Pozostałe wyciski porównywane ze sobą parami różniły się w sposób istotny statystycznie, w większości na poziomie błędu p<0,001). Można zatem ustalić kolejność wycisków wg uzyskanych średnich od wartości największej do najmniejszej. Najbardziej odbiegały od wzorca masy wyciskowe Variotime, Honigum, Impregum a najmniej różniły się od wzorca masy Express, Aquasil. 296 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 4

6 Techniki wyciskowe T a b e l a I. Obliczone parametry statystyczne zestawienie wyników uzyskanych na podstawie pomiarów modeli gipsowych otrzymanych z wycisków wykonanych różnymi rodzajami mas wyciskowych w technice jednoczasowej Obliczone parametry Wycisk odległość odległość odległość minimalna maksymalna średnia x Me Qx SD v(%) (mm) (mm) (mm) Express 21,700 21,953 21,833 21,826 0,042 0,075 0,34 Honigum 21,801 22,107 21,958 21,964 0,084 0,090 0,41 Variotime 21,87 22,095 21,997 22,007 0,053 0,065 0,30 Aquasil 21,698 21,870 21,779 21,777 0,032 0,047 0,22 Impregum 21,756 22,016 21,876 21,881 0,043 0,064 0,29 Wzorzec 21,597 21,798 21,730 21,739 0,033 0,045 0,21 Porównanie F = 71,995; p <0,001 T a b e l a I I. Porównanie wycisków ze wzorcem (parami) Porównywane wyciski Wartość testu z Istotność p Express z wzorcem 6,458 p<0,001 Honigum z wzorcem 12,349 p<0,001 Variotime z wzorcem 18,403 p<0,001 Aquasil z wzorcem 4,146 p<0,001 Impregum z wzorcem 10,210 p<0,001 Dyskusja W badaniu in vitro zostało porównanych 5 rodzajów mas elastomerowych w technice jednoczasowej. Aby zredukować czynniki mogące mieć wpływ na precyzję odwzorowania, wszystkie wyciski były pobierane przez jednego operatora, z zastosowaniem takich samych metalowych łyżek wyciskowych. Ponieważ właściwości mechaniczne gipsu zależą w dużej mierze od stosunku proszku do wody, do odlewania wszystkich modeli gipsowych stosowano proporcję 100g : 20ml. Dokładność odwzorowania mas wyciskowych jest wypadkową wielkości i kierunku skurczu polimeryzacyjnego, zdolności powrotu masy po odkształceniu, obecności produktów ubocznych reakcji polimeryzacji. W przedstawionym badaniu wszystkie uzyskane modele były większe niż wzorzec. Analogiczne wyniki przedstawili Caputi i Varvara (25) stosując masę Aquasil w technice jednoczasowej dwuwarstwowej, jak również Franco i wsp. (26) badając masę Impregum PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 4 297

7 J. Stępień i inni i masę poliwinylosiloksanową Perfectim. Opisane zjawisko można wytłumaczyć niepełnym powrotem masy po odkształceniu w trakcie uwalniania wycisku lub ekspansją gipsu. Panichuttra i wsp. (27). badając modele gipsowe z wycisków wykonanych czterema rodzajami silikonów addycyjnych (Express, Mirror 3 Extrude, Reprosil, Perfourm) i masą polieterową (Impregum F) uzyskali modele gipsowe większe w płaszczyźnie horyzontalnej (powierzchnia okluzyjna i przyszyjkowa) i mniejszej wysokości. W dwóch płaszczyznach oceniali modele gipsowe również Stober i wsp. (8). Badaniom poddali masy Impregum Penta Soft, Aquasil i Identium (hybryda masy polieterowej i poliwinylosiloksanowej) otrzymując podobne wyniki. Wymiary modeli roboczych w płaszczyźnie horyzontalnej były większe ale krótsze niż wzorzec w płaszczyźnie wertykalnej. Niewielka rozbieżność między modelem roboczym a rzeczywistymi wymiarami zębów filarowych w jamie ustnej może być zaletą z klinicznego punktu widzenia, bowiem większy model roboczy może skompensować skurcz podczas odlewania metalu, taka sytuacja ma miejsce przy wykonywaniu koron na podbudowie metalowej. Zważywszy na opisane wyniki badań, pokrywanie lakierem tylko części okluzyjnej filarów zębów na modelu, mogłoby przyczynić się do lepszej precyzji w wykonawstwie koron i mostów. Natomiast większy model może być dużym problemem przy wykonywaniu prac typu inlay, onlay. Najbardziej precyzyjna okazała się być masa poliwinylosiloksanowa Aquasil. Potwierdzają to badania Caputi i Varvara (25), z których wynika, że spośród mas addycyjnych Aquasil, Exaflex regular type, Express, Coltex fine i Rapid liner, najlepsze odwzorowanie i najlepszą stabilność wymiarów miały masy Aquasilii i Exaflex. Thongthammachat i wsp. (28) także wykazali lepszą stabilność wymiarów dla silikonów addycyjnych niż masy polieterowej. Do podobnych wniosków doszedł Vitti i wsp. (29) badając masy poliwinylosiloksanowych Futura, Express, Elite i Aquasil oraz masę polieterową Impregum. Shah S. i wsp. (30) przeprowadzili badania z wykorzystaniem skanera 3D, porównujące masę polieterową Impregum i poliwinylosiloksanową President. Skany modelu wzorcowego i badanych modeli zostały na siebie nałożone. Różnica wielkości między wzorcem a modelem odlanym z polieteru wyniosła 0,072mm, dla masy silikonowej typu A 0,097mm. Różnice w precyzji odwzorowania mas poliwinylosiloksanowych i polieterowych są niewielkie i sięgają setnych milimetra. Inne badania wykazały, że wybór masy wyciskowej ma wpływ na precyzję odwzorowania (22, 23, 24). Johnson G. i wsp. porównując pod względem ilości artefaktów wyciski z mas Aquasil i Impregum nie doszukali się znaczących różnic (31), podobnie Rajgrodzki i wsp. (32) oceniając wyciski uzyskane z mas Imprint 3 i Aquasil Ultra. Natomiast Nissan J. i wsp. oraz Wöstmann B. i twierdzą, że to technika wyciskowa w głównej mierze ma wpływ na dokładność (20, 21, 26). Opisany eksperyment in vitro ocenia jedynie precyzję odwzorowania pola protetycznego w wymiarze liniowym. Najmniejszą różnicę pomiędzy punktami pomiarowymi na modelach gipsowych w porównaniu do wzorca zarejestrowano dla masy Aquasil (0,049 mm) a największą dla masy Variotime (0,267 mm). Należy pamiętać, że w warunkach klinicznych ważnych jest wiele innych cech masy wyciskowej jak np. łatwość pracy danym materiałem, czas pracy i czas wiązania przystosowany do danych warunków klinicznych, odpowiednia elastyczność po związaniu, wysoka wytrzymałość na rozerwanie, hydrofilność, przyjemny zapach i smak. Przedstawione w tej pracy różnice w dokładności liniowej między badanymi masami wyciskowych są wyraźnie widoczne, jednak różnica maksymalna wynosząca 267 μm na odcinku ok. 22 mm wydaje się mieć małe znaczenie 298 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 4

8 Techniki wyciskowe kliniczne w świetle innych czynników jak np. możliwe przemieszczenie zęba o 90 μm przy przyłożeniu do niego siły rzędu 25 kg (np. przy aplikacji klina międzyzębowego) lub akceptowalnej szczelności brzeżnej korony wynoszącej 100 μm (33, 34). Niemniej jednak precyzyjny materiał wyciskowy jest jednym z najważniejszych elementów składających się na końcowy efekt terapeutyczny i jest bardzo prawdopodobne, że jeśli będzie nieodpowiedni, nie będzie możliwe otrzymanie dobrze dopasowanego uzupełnienia, co doprowadzi do dalszych komplikacji procesu terapeutycznego. Z tego względu zastosowanie masy o odpowiednich właściwościach jest niezbędne, w drodze do uzyskania optymalnego uzupełnienia protetycznego. Wnioski Najbardziej precyzyjna w odwzorowaniu poszczególnych elementów podłoża protetycznego okazała się masa poliwinylosiloksanowa Aquasil Soft Putty/ Regular Set/Aquasil Ultra LV. Piśmiennictwo 1. Felton D., Kanoy B., Bayne S., Wirthman G.: Effect of in vivo crown margin discrepancies on periodontal health. J. Prosthet. Dent., 1991, 65, Mitchell C., Pintado M., Douglas W.: Nondestructive, in vitro quantification of crown margins. J. Prosthet. Dent., 2001, 85, Ciaputa T., Ciaputa A.: Podstawy wykonastwa prac protetycznych. Wydawnictwo Elamed Katowice 2009, Stępień J., Dejak B.: Masy elastomerowe przegląd piśmiennictwa. Stom. Współ., 2011, 18, Wassell R., Barker D., Walls A.: Crowns and other extra-coronal restorations: Impression materials and technique. Br. Dent. J., 2002, 192, Craig R.: Materiały stomatologiczne. Urban&Partner Wrocław 2008, Chee W., Donovan T.: Polyvinyl siloxane impression materials: A review of properties and techniques. J. Prosthet. Dent., 1992, 68, Stober T., Johnson G., Schmitter M.: Accuracy of the newly formulated vinyl siloxanether elastomeric impression material. J. Prosthet. Dent., 2010, 103, Hondrum S.: Changes in properties of nonaqueous elastomeric impression materials after storage of components. J. Prosthet. Dent., 2001, 85, Mandikos M.: Polyvinyl siloxane impression materials: An update on clinical use. Aust. Dent. J., 1998, 43, Butta R., Tredwin C., Nesbit M., Moles D.: Type IV gypsum compatibility with five addition-reaction silicone impression materials. J. Prosthet. Dent., 2005, 93, Hondrum S.: Tear and Energy Properties of Three Impression Materials. Int. J. Prosthodont., 1994, 7, Johnson G., Lepe X., Chee Aw T.: The effect of surface moisture on detail reproduction of elastomeric impressions. J. Prosthet. Dent., 2003, 90, Michalakis K., Bakopoulou A., Hirayama H., Garefis D.,Garefis P.: Pre- and Post-set Hydrophilicity of Elastomeric Impression Materials. J. Prosthodont., 2007, 16, Brosky M., Major R., DeLong R., Hodges J.: Evaluation of dental arch reproduction using three-dimensional optical digitization. J. Prosthet. Dent., 2003, 90, Burns J., Palmer R., Howe L. Wilson R.: Accuracy of open tray implant impressions: an in vitro comparison of stock versus custom trays. J. Prosthet. Dent., 2003, 89, Millstein P., Maya A., Segura C.: Determining the accuracy of stock and custom tray impression/casts. J. Oral Rehabil., 1998, 25, PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 4 299

9 J. Stępień i inni 18. Ito M., Yamagishi T., Oshida Y., Munoz C.: Effect of selected physical properties of waxes on investments and casting shrinkage. J. Prosthet. Dent., 1996, 75, Michalakis K., Asar N., Kapsampeli V., Magkavali-Trikka P., Pissiotis A., Hirayama H.: Delayed linear dimensional changes of five high strength gypsum products used for the fabrication of definitive casts. J. Prosthet. Dent., 2012, 108, Nissan J., Laufer B., Brosh T., Assif D.: Accuracy of three polyvinyl siloxane putty-wash impression techniques. J. Prosthet. Dent., 2000, 83, Wöstmann B., Rehmann P., Balkenhol M.: Influence of impression technique and material on the accuracy of multiple implant impressions. Int. J. Prosthodont., 2008, 21, Idris B., Houston F., Claffey N.: Comparison of the dimensional accuracy of one and two- -step techniques with the use of putty/wash addition silicone impression materials. J. Prosthet. Dent., 1995, 74, Hung S., Purk J., Tira D., Eick J.: Accuracy of one-step versus two-step putty wash addition silicone impression technique. J. Prosthet. Dent., 1992, 67, Chen S., Liang W., Chen F.: Factors affecting the accuracy of elastomeric impression materials. J. Dent., 2004, 32, Caputi S., Varvara G.: Dimensional accuracy of resultant casts made by a monophase, one-step and two-step, and a novel two-step putty/light-body impression technique: An in vitro study. J. Prosthet. Dent., 2008, 99, Franco E., Fernandes da Cunha L., Herrera F., Benetti A.: Accuracy of Single-Step versus 2-Step Double-Mix Impression Technique. ISRN Dentistry 2011, Article ID Panichuttra R., Jones R., Goodacre C., Munoz C., Moore B.: Hydrophilic Poly(VinyI Siloxane) Impression Materials: Dimensional Accuracy, Wettability, and Effect on Gypsum Hardness. Int. J. Prosthodont., 1991, 4, Thongthammachat S., Moore B., Barco M., Hovijitra S., Brown D., Andres C.: Dimensional Accuracy of Dental Casts: Influence of Tray Material, Impression Material, and Time. J. Prosthodont., 2002, 11, Vitti R., Correr-Sobrinho L., Sinhoreti M.: Dimensional accuracy of stone casts made by a monophase impression technique using different elastomeric impression materials. Braz. J. Oral Sci., 2011, 10, Shah S., Sundaram G., Bartlett D., Sherriff M.: The use of a 3D laser scanner using superimpositional software to assess the accuracy of impression techniques. J. Dent., 2004, 32, Johnson G., Mancl L., Schwedhelm E., Verhoef D., Lepe X.: Clinical trial investigating success rates for polyether and vinyl polysiloxane impressions made with full-arch and dual-arch plastic trays. J. Prosthet. Dent., 2010, 103, Raigrodski A., Dogan S., Mancl L., Heindl H.: A clinical comparison of two vinyl polysiloxane impression materials using the one-step technique. J. Prosthet. Dent., 2009, 102, Hellie C., Charbeneau G., Craig R., Brandau H.: Quantitative evaluation of proximal tooth movement effected by wedging: a pilot study. J. Prosthet. Dent., 1985, 53, Att W., Komine F., Gerds T., Strub J.: Marginal adaptation of three different zirconium dioxide three-unit fixed dental prostheses. J. Prosthet. Dent., 2009, 101, Zaakceptowano do druku: 3.VII.2013 r. Adres autorów: Łódź, ul. Pomorska 251. Zarząd Główny PTS PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 4