ŁYŻKI WYCISKOWE 2.1. DOBÓR ODPOWIEDNIEJ ŁYŻKI WYCISKOWEJ

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ 2 ŁYŻKI WYCISKOWE 2.1. DOBÓR ODPOWIEDNIEJ ŁYŻKI WYCISKOWEJ Pierwsza łyżka do pobierania wycisków została zastosowana przez Kneisela w 1836 r. Podział łyżek wyciskowych przedstawiono na rycinie 2.1. Łyżki całkowite częściowe szczęki żuchwy lewe prawe obrotowe Do szczęk bezzębnych niskie Do szczęk uzębionych z wysokimi ścianami bocznymi Do szczęk uzębionych w odcinku przednim Ryc Schemat podziału standardowych łyżek wyciskowych 15

2 Masy wyciskowe i gipsy a) b) Ryc Łyżka ze stali kwasoodpornej: a) pełna do bezzębia; b) pełna z usztywnionym pobrzeżem, połówkowa perforowana dolna lewa Zanim przystąpimy do pobrania wycisku, konieczny jest dobór odpowiedniej wielkości łyżki wyciskowej, która powinna być większa o około 2 mm od najszerszego miejsca pola protetycznego. Krawędzie łyżki powinny być wzmacniane tak, aby masa nie oderwała się od łyżki podczas uwalniania wycisku z jamy ustnej. Kolejną ważną sprawą jest stabilność łyżki wyciskowej, która nie może się odkształcać, gdyż w ostatecznym rozrachunku spowoduje to przekłamanie na pobranym wycisku [1]. Jeśli masa w jakimś obszarze oddzieli się od łyżki, wówczas wycisk taki należy powtórzyć. Należy używać łyżek wyciskowych, które można dezynfekować w autoklawie, jeśli mają być zastosowane wielokrotnie. Najlepiej sprawują się łyżki ze stali kwasoodpornej (ryc. 2.2), niemalowane, gdyż po kilkakrotnej sterylizacji nawet najlepsza farba zaczyna z nich odchodzić. Pęknięcia zaś są przecież bardzo dobrym miejscem do rozwoju drobnoustrojów. W autoklawie nie można natomiast sterylizować dużej części łyżek z tworzywa sztucznego (ryc. 2.3). Łyżki perforowane lepiej nadają się do mas bazowych bardziej twardych, kiedy to nadmiar masy, zamiast uciskać nadmiernie śluzówkę, może zostać usunięty na zewnątrz poprzez otwory w powierzchni łyżki [2, 3]. Do mas bazowych bardziej miękkich, które powinny być stosowane u pacjentów z grubą warstwą tkanek miękkich w jamie ustnej, należy używać pełnych łyżek wyciskowych. Po pobraniu wycisku masą alginatową i odlaniu modelu roboczego z gipsu bardzo często zachodzi konieczność wykonania indywidualnej łyżki wyciskowej, która będzie dokładnie odzwierciedlać istniejące warunki wewnątrz jamy ustnej. W tym celu można posłużyć się kilkoma typami rozwiązań, m.in. wykonać łyżkę indywidualną za pomocą form z tworzywa termoplastycznego, tak jak szynę wybielającą w metodzie nakładkowej. Metoda ta jest dość szybka i łatwa w wykonaniu. Niestety, za jej pomocą nie można ukształtować pobrzeża łyżki wraz z przyczepami mięśniowymi [1 4] (ryc. 2.4). 16

3 Rozdział 2 Ryc Łyżki z tworzywa sztucznego, które nie mogą być poddane procesowi sterylizacji w autoklawie. Bardzo często ulegają odkształceniu podczas uwalniania wycisku z jamy ustnej Ryc Formierz do tworzenia łyżek indywidualnych z materiałów termoplastycznych oraz szyn zgryzowych 2.2. MATERIAŁY TERMOPLASTYCZNE Materiał termoplastyczny jest kopolimerem polioctanu winylowego i polietylenu. W handlu dostępny jest w postaci krążków i płytek o różnej twardości i grubości. Może być już wstępnie barwiony na różne kolory. Drugim wariantem jest użycie płytki szelakowej. Na początku należy rozgrzać ją nad płomieniem palnika aż do uplastycznienia, a następnie docisnąć do modelu gipsowego. Metoda ta jest dość szybka i ekonomiczna. Niestety tak jak w wypadku form termoplastycznych istnieje trudność z do- Ryc Płytki szelakowe kładnym odwzorowaniem pobrzeża. Dodatkowo sam materiał szelakowy jest kruchy i zdarza się, że pęka podczas pobierania wycisku [5, 2] (ryc. 2.5). Głównym składnikiem płytek szelakowych są: żywica pochodzenia roślinnego oraz wypełniacze nieorganiczne (talk, kreda lub tlenek glinu) i barwniki. Przykładowymi materiałami tego typu są: Tessex (Spofa Dental) i szelak firmy Cavex. Inną grupą materiałów, które służą do wykonywania łyżek indywidualnych, są tworzywa oparte na metakrylanach, polimeryzowanych chemicznie lub za pomocą światła [2, 4]. 17

4 Masy wyciskowe i gipsy Ryc Mieszanie proszku i płynu samopolimeryzującego materiału na łyżce indywidualnej Ryc Formowanie łyżki na zaizolowanym modelu gipsowym 2.3. MATERIAŁY AKRYLOWE SAMOPOLIMERYZUJĄCE Materiały akrylowe tak jak większość materiałów wyciskowych składają się z płynu i proszku. Płyn zawiera metakrylan metylu w ilości około 90%, olej pochodzenia mineralnego oraz katalizator, czyli aminy aromatyczne (DMPT) w ilości poniżej 1%. Proszek jest mieszaniną polimetakrylanu metylu oraz wypełniacza nieorganicznego typu kreda, talk oraz tlenek glinu w ilości od 10% do 40%. Do niektórych preparatów dodaje się katalizator nadtlenek (dibenzoilu). Sposób użycia polega na zmieszaniu w dokładnych proporcjach proszku z płynem w elastycznym kieliszku silikonowym i uformowaniu płytki o równej grubości ścianek. W wypadku niektórych materiałów nie ma fazy mokrego piasku ani nitek, lecz od razu po wymieszaniu proszku i płynu masa uzyskuje odpowiednią konsystencję, dzięki czemu nie przykleja się do rąk ani ścianek naczynia i nadaje się do formowania (Villacryl IT, Ivolen, Vertex Tray). Dlatego bardzo ważną sprawą jest dokładne odmierzenie ilości proszku i płynu, gdyż w pierwszym momencie wydaje się, że proszku jest za dużo w stosunku do płynu. Jeśli użyjemy zbyt dużo płynu, wówczas materiał zacznie przyklejać się do narzędzi, a podczas wyrabiania tworzyć się będą grudki i pory (ryc. 2.6). Aby ułatwić sobie pracę z materiałem, można wykonać formę z silikonu, która będzie miała kształt i zasięg łyżki indywidualnej. Po uzyskaniu płytki o równomiernej grubości układa się ją na powierzchni zaizolowanego modelu gipsowego i docina do odpowiedniego kształtu. Podczas tego zabiegu można dokładnie uformować pobrzeże wraz ze wszystkimi przyczepami mięśni. Z obciętych nadmiarów materiału formujemy uchwyt łyżki i doklejamy go po uprzednim zwilżeniu powierzchni łyżki za pomocą monomeru. Na końcu możemy nabrać troszkę monomeru na mokry wacik i przetrzeć całą powierzchnię formowanej łyżki, tak aby była gładka, równa i bez zaciągnięć. Po około minutach 18

5 Rozdział 2 a) b) Ryc Gotowa łyżka indywidualna po zakończonej polimeryzacji łyżkę zdejmuje się z modelu i obcina ewentualne nadmiary za pomocą frezu (ryc. 2.7). Po opracowaniu uzyskujemy gotowe łyżki, które można za pomocą krążka bawełnianego wypolerować na polerce (ryc. 2.8) MATERIAŁY ŚWIATŁOUTWARDZALNE Łyżki indywidualne polimeryzowane światłem kiedyś składały się z dwóch składników proszku i płynu mieszanego do konsystencji gęstego kitu, który po ułożeniu na modelu naświetlano za pomocą lampy do całkowitego utwardzenia. Obecnie materiały tego typu są dostępne w postaci gotowych płytek o odpowiedniej grubości. Materiał ten pod względem składu chemicznego przypomina bardziej materiały kompozytowe niż tradycyjne akryle. Jako monomery stosuje się żywice typu UDE- MA (dimetakrylany uretanu) oraz jako rozpuszczalnik TEGDMA (dimetakrylan glikolu trójetylenowego). Jako wypełniacz wykorzystuje się mikroperełki szklane, pokryte silanem o granulacji około μm. Dodatkowo zawiera on pewną ilość krzemionki pirolitycznej o wymiarze cząstek 6 20 nm. Zawartość wypełniaczy nieorganicznych wynosi około 65 70%. Jako katalizatory stosuje się związki typu diketony lub związki fosforoorganiczne, które absorbują promieniowanie w zakresie nm. Dlatego lampy diodowe stosowane do utwardzania materiałów kompozytowych w ubytkach nie nadają się do utwardzania łyżek indywidualnych światłoutwardzalnych. Na rynku najbardziej popularne materiały tego typu to płytki firmy Omnident, Palatray (Kulzer) czy Vertex. Płytkę z materiału światłoutwardzalnego układa się na zaizolowanej powierzchni modelu gipsowego i po docięciu pobrzeży i doklejeniu rączki umieszcza w lam- 19

6 Masy wyciskowe i gipsy Ryc Kształtowanie łyżki materiałem światłoutwardzalnym Ryc Łyżka indywidualna utwardzona światłem wypełniona masą wyciskową pie polimeryzacyjnej (ryc. 2.9). Po utwardzeniu materiału na jego powierzchni może pozostać mała warstwa o lepkiej konsystencji, która powstaje w wyniku inhibicyjnego działania tlenu z powietrza na materiał światłoutwardzalny. Aby temu zapobiec, powierzchnię łyżki indywidualnej przed utwardzeniem można pokryć warstwą gliceryny. Niezależnie jednak od tego, czy będziemy stosować środki zapobiegające powstawaniu warstwy niedopolimeryzowanej, czy też nie, po zakończonej obróbce powierzchnię takiej łyżki powinno się przetrzeć alkoholem w celu usunięcia warstwy niedopolimeryzowanej (ryc. 2.10). S. Thongthammachat i B.K. Moore [4] badali wpływ poszczególnych typów łyżek na dokładność uzyskanego modelu gipsowego w stosunku do oryginału (łyżki indywidualne chemoutwardzalne, standardowe łyżki plastikowe, metalowe perforowane, indywidualne wykonane z tworzywa termoplastycznego i indywidualne wykonane z materiału polimeryzowanego światłem). Jako mas wyciskowych użyto silikonów addycyjnych i polieterów. Uzyskane wyniki wskazują, że łyżki wykonane z tworzyw termoplastycznych mogą odkształcać się o około 6 mikronów. Wyciski wykonane za pomocą polieterów zachowują stabilność wymiarów przez 24 godziny na wszystkich typach łyżek. S. Shafa, Z. Zaree, R. Mosharraf [2] wskazują, że wyciski pobrane masą bazową na elastycznych łyżkach wykonanych z tworzywa sztucznego mogą powodować odkształcenia na poziomie mikronów UŻYCIE KLEJU DO ŁYŻEK Często w wypadku wystąpienia problemów z właściwym utrzymywaniem wycisku na łyżce zalecane jest używanie odpowiedniego kleju do łyżek wyciskowych, zapobiegającego odklejeniu się masy od powierzchni łyżki. Na początku należy sprawdzić, czy dany klej jest odpowiedni dla naszej masy wyciskowej. Często podczas 20

7 Rozdział 2 Ryc Równomierne rozprowadzenie kleju po całej powierzchni łyżki wyciskowej Ryc Klej do mas alginatowych użytkowania kleju zdarza się, że szybko wysycha. Aby można było go powtórnie użyć, można do takiego kleju dodać benzynę oczyszczoną zakupioną w aptece, co spowodowuje jego rozpuszczenie. Ta sama benzyna będzie nam służyć później do oczyszczenia resztek kleju, znajdujących się na łyżce po usunięciu masy wyciskowej i wykonaniu modelu. Powierzchnię łyżki należy przesmarować cienką warstwą kleju i zaczekać a) b) Ryc Klej do mas silikonowych firmy Zhermack: a) do połączenia łyżek indywidualnych z masą silikonową; b) do łyżek standardowych około 2 3 minut, aby odparował rozpuszczalnik. Następnie nakładamy masę bazową. Jeśli tego nie uczynimy, odparowujący rozpuszczalnik z kleju może zaburzyć przyleganie masy do łyżki (ryc. 2.11). Na rynku można spotkać wiele typów klejów do różnych typów mas, do alginatów (Cavex), do silikonów (Zhermack) czy też do polieterów (3M ESPE) (ryc i ryc. 2.13). Kleje do łyżek, zadaniem których jest połączenie silikonowych materiałów wyciskowych z łyżką, są uzyskiwane na drodze reakcji metakrylanu etylu z winylowym silikonem w podwyższonej temperaturze. W ten sposób uzyskuje się polimer silikonowy z ugrupowaniami metakrylanowymi, który następnie rozpuszcza się w ksylenie [7]. R.R. Wang, T. Nguyen, A.M. Boyle [7] oceniali adhezję masy silikonowej i polieterowej do powierzchni łyżek indywidualnych za pomocą klejów dostarczonych przez producentów mas. Jako materiał badawczy zastosowano masę addycyjną, polieterową oraz polisiarczkową. Łyżki indywidualne wykonano z termoplastycznej żywicy akrylowej o odpowiednio zmodyfikowanej powierzchni (piaskowana tlenkiem glinu o granulacji 110 mikronów oraz powierzchni zanieczyszczonej sztuczną śliną). Na tak przygotowaną powierzchnię nakładano odpowiedni klej i po odparowaniu rozpuszczalnika masę korekcyjną. Po związaniu masy połączenie badano na ma- 21

8 MATERIAŁ POLIETER (IMPREGUM) SILIKON A (REPROSIL) POLISIARCZEK (PERMLASTIC) Łyżka termpolastyczna 123,2 N 145 N 89 N Łyżka termoplastyczna piaskowana 168 N 192 N 120 N Tabela 2.1. Wpływ jakości powierzchni i materiału na połączenie pomiędzy powierzchnią łyżki a masą wyciskową RODZAJ ŁYŻKI SILIKON A SILIKON B SILIKON C Łyżka termoplastyczna zanieczyszczona sztuczną śliną 12 N 2 N 23 N Łyżka akrylowa 100 N 123 N 134 N Łyżka akrylowa piaskowana 132 N 134 N 141 N Łyżka akrylowa zanieczyszczona sztuczną śliną 13 N 3 N 22 N Tabela 2.2. Badanie wpływu zanieczyszczenia sztuczną śliną powierzchni łyżek indywidualnych na adhezję masy silikonowej z klejem szynie wytrzymałościowej. Wyniki zostały przedstawione w tabeli 2.1, natomiast w tabeli 2.2 zamieszczono wyniki badania wpływu zanieczyszczenia sztuczną śliną powierzchni łyżek indywidualnych na adhezję masy silikonowej z klejem. Bardzo ważną sprawą jest więc dokładne oczyszczenie powierzchni łyżki indywidualnej ze środków mogących działać jak separatory. W celu zwiększenia adhezji pomiędzy masą wyciskową a łyżką powierzchnię tej ostatniej można wypiaskować ostrokonturowym tlenkiem glinu [9, 10]. W.R. Hogans [8] w swoich badaniach wyznaczył siłę połączenia łyżek wykonanych z termoplastycznej żywicy akrylowej jako funkcję czasu schnięcia kleju. Wykazał, że nie do końca odparowany rozpuszczalnik powoduje zmniejszenie siły adhezji materiału do łyżki. Literatura [1] Gordon G.E., Johnson G.H., Drennon D.G., The Effect of Tray Selection on the Accuracy of Elastomeric Impression Materials, J Prosthet Dent Jan; 63(1):12 5. [2] Shafa S., Zaree Z., Mosharraf R., The Effects of Custom Tray Material on the Accuracy of Master Casts, J Contemp Dent Pract Sep 1; 9(6): [3] Carrotte P.V., Johnson A., Winstanley R.B., The Infl uence of the Impression Tray on the Accuracy of Impressions for Crown and Bridge Work an Investigation and Review, Br Dent J Dec 12 26; 185(11 12): [4] Thongthammachat S., Moore B.K., Barco M.T. 2nd, Hovijitra S., Brown D.T., Andres C.J., Dimensional Accuracy of Dental Casts: Infl uence of Tray Material, Impression Material, and Time, J Prosthodont Jun; 11(2): [5] Wirz J., Kaufmann P., Individual Impression Tray of Acrylic Resin, Dent Press May-Jun; 17(3):4 18. Italian. [6] US Adhesion Promoters for Silicone Materials, S&C Polymers, [7] Wang R.R., Nguyen T., Boyle A.M., The Effect of Tray Material and Surface Condition on the Shear Bond Strength of Impression Materials, J Prosthet Dent Nov; 74(5): [8] Hogans W.R. 3rd, Agar J.R., The Bond Strength of Elastomer Tray Adhesives to Thermoplastic and Acrylic Resin Tray Material, J Prosthet Dent Apr; 67(4): [9] Wolfaardt J.F., Tam V., Faulkner M.G., Prasad N., Mechanical Behavior of Three Maxillofacial Prosthetic Adhesive Systems: a Pilot Project, J Prosthet Dent Dec; 68(6):943 9.