Ochrona własności intelektualnej

Transkrypt

1 Ochrona własności intelektualnej Rafał Derlacz Zakład Regulacji Metabolizmu, Wydział Biologii, UW

2 We współczesnej gospodarce przewaga konkurencyjna przedsiębiorstw coraz rzadziej uzależniona jest od wielkości fabryk oraz tradycyjnych materialnych składników kapitałowych. W wielu analizach wskazuje się, że podstawą sukcesu największych spółek są składniki niematerialne, takie jak kapitał ludzki, sieć dystrybucji, zaawansowane technologie stosowane przez daną spółkę, marki itp. Naturalna jest wobec tego chęć ochrony tak wypracowanego kapitału intelektualnego. Marek Łazewski, Mariusz Gołębiowski, Własność intelektualna, Warszawa 2006, ISBN

3 Własność intelektualna Własność przemysłowa 1. patenty chronią wynalazki 2. wzory użytkowe chronią wzór produktu 3. znaki towarowe chronią charakterystyczne oznakowanie, projekt graficzny produktu Prawo autorskie Ochrona prac literackich i artystycznych

4 Talmud: pierwszy znany przykład zakazu kradzieży pomysłów/ idei Prawo francuskie 1791 Konwencja Paryska 1883 zasady prawa własności intelektualnej Konwencja Berneńska 1886 ochrona własności literackiej i artystycznej

5 Własność intelektualna zbiorcze określenie tzw. monopoli prawnych, obejmujące część dóbr niematerialnych (prawo autorskie) oraz niektóre własności przemysłowe (patenty oraz znaki towarowe). Termin własności intelektualnej użyty został po raz pierwszy w 1888 roku wraz z założeniem szwajcarskiego Bureau fédéral de la propriété intellectuelle. Do szerszego stosowania wprowadzony został dopiero po utworzeniu w 1967 roku agendy ONZ pod nazwąświatowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO). Cechą wspólną wszystkich praw własności intelektualnej jest to, że dają uprawnionemu możliwość zakazania innym pewnych czynności związanych zazwyczaj z gospodarczą eksploatacją dóbr będących przedmiotem ochrony. Marek Łazewski, Mariusz Gołębiowski, Własność intelektualna, Warszawa 2006, ISBN

6 Prawo własności intelektualnej jest terminem obejmującym elementy różnych działów prawa, regulujące zasady korzystania z tzw. własności intelektualnej. W różnych krajach termin ten rozumiany jest mniej lub bardziej szeroko, w Polsce najczęściej do praw własności intelektualnej zalicza się regulacje dotyczące praw autorskich (w ramach prawa cywilnego) oraz patentów i znaków towarowych (w ramach prawa własności przemysłowej). Prawo własności intelektualnej pozwala na zapewnienie sobie wyłączności właśnie w zakresie niematerialnych składników przedsiębiorstwa. Obejmuje: 1) patenty, 2) prawa ochronne obejmujące wzory przemysłowe i znaki towarowe (własność przemysłowa), 3) prawa autorskie i prawa pokrewne. Marek Łazewski, Mariusz Gołębiowski, Własność intelektualna, Warszawa 2006, ISBN

7 Źródła prawa własności intelektualnej Podstawowymi przepisami regulującymi prawo własności intelektualnej w Polsce są: 1) Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz.U. z 2003 r.nr 11 9, poz ze zm., dalej także jako pwp), 2) Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2000 nr 80, poz. 904). Marek Łazewski, Mariusz Gołębiowski, Własność intelektualna, Warszawa 2006, ISBN

8 Źródła prawa własności intelektualnej 1) Przepisy ustanawiające minimalny poziom ochrony pomiędzy poszczególnymi krajami. Konwencja paryska o ochronie własności przemysłowej (Dz.U. z 1975 r. nr 9, poz. 51), Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS), załącznik do umowy ustanawiającej światową organizację handlu (Dz.U. z 1996 r. nr 32, poz.143), dyrektywy WE dotyczące harmonizacji przepisów na przykład w zakresie znaków towarowych, pewnych aspektów prawa patentowego lub praw autorskich. 2) Przepisy zmierzające do stworzenia ponadnarodowych instytucji umożliwiających uzyskanie w jednym postępowaniu prawa wyłącznego w kilku krajach: Porozumienie Madryckie o międzynarodowej rejestracji znaków (Dz.U. z 1993 r. nr 11 6, poz. 514) i protokół do tego porozumienia (Dz.U z 2003 r.,nr 13, poz. 129), Układ o współpracy patentowej (Układ PCT) (Dz.U. z 1991 r. nr 70, poz. 303), Konwencja o udzielaniu patentów europejskich (Konwencja o patencie europejskim) (Dz.U. nr 2004 r. nr 79, poz. 737), Rozporządzenie o wspólnotowym znaku towarowym. Marek Łazewski, Mariusz Gołębiowski, Własność intelektualna, Warszawa 2006, ISBN

9 Dobra o charakterze własności intelektualnej Rozwiązania Wynalazki, wzory użytkowe i przemysłowe, charakteryzujące się nowością i oryginalności Utwory Każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości i przeznaczenia.

10 Własność intelektualna obejmuje Ochronę praw autorskich i praw pokrewnych Ochronę przedmiotów własności przemysłowej Ochronę przed nieuczciwą konkurencją Ochronę know how

11 Własność intelektualna Własność przemysłowa 1. patenty chronią wynalazki 2. wzory użytkowe chronią wzór produktu 3. znaki towarowe chronią charakterystyczne oznakowanie, projekt graficzny produktu Prawo autorskie Ochrona prac literackich i artystycznych

12 Prawo autorskie (ang. copyright, symbol: ) pojęcie prawnicze oznaczające ogół praw przysługujących autorowi utworu; przepisy upoważniające autora do decydowania o użytkowaniu dzieła i czerpaniu z niego korzyści. stanowi część praw własności intelektualnej i oznacza w węższym znaczeniu zbiór przepisów wydanych z myślą o ochronie interesów twórców prawo zajmujące się zagadnieniami związanymi z utworami i ich ochroną, uprawnieniami przysługującymi twórcy oraz zasadami udzielania licencji. Przedmiotem ochrony prawa autorskiego jest utwór, czyli każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, niezależnie od jego wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. J.Barta, R. Markiewicz Prawo autorskie, Warszawa 2008 A. Szewc Leksykon własności przemysłowej i intelektualnej, Kraków 2003

13 Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Przedmiotem prawa autorskiego są utwory: 1. wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), 2. plastyczne, 3. fotograficzne, 4. lutnicze, 5. wzornictwa przemysłowego, 6. architektoniczne, architektoniczno urbanistyczne i urbanistyczne, 7. muzyczne i słowno muzyczne, 8. sceniczne, sceniczno muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne, 9. audiowizualne (w tym wizualne i audialne)

14 Uzasadnienie ustanowienia praw autorskich Przyznanie twórcy prawa do stworzonego utworu Wyłączenie określonego dobra z powszechnej dostępności, o ile nie narusza to interesu powszechnego Podkreślenie, że utwór jest uzewnętrznieniem indywidualnej osobowości twórcy

15 System praw autorskich System droitd auteur System copyright System droit d auteur system romański, ochrona ustanowiona jest przede wszystkim ze względu na majątkowe i osobiste interesy twórców System copyright (USA, Australia) system anglosaski, prawo autorskie jako zespół uprawnień majątkowych, które służą ochronie interesów uprawnionego podmiotu i mają zapewnić rozwój nauki i sztuki

16 Własność intelektualna Własność przemysłowa 1. patenty chronią wynalazki 2. wzory użytkowe chronią wzór produktu 3. znaki towarowe chronią charakterystyczne oznakowanie, projekt graficzny produktu Prawo autorskie Ochrona prac literackich i artystycznych

17

18 Narzędzia ochrony własności intelektualnej Utrzymanie w tajemnicy 1) Nie istniejążadne ograniczenia prawne co do przedmiotu ochrony, chronić można wszystko; 2) Ochrona jest prawie darmowa; koszty związane są jedynie z zastosowaniem fizycznych (np. sejf) lub prawnych (np. umowy o poufności) środków zmierzających do utrzymania stanu tajemnicy; 3) Ochrona jest bardzo skuteczna np. nie ma możliwości obejścia patentu, ponieważ nikt nie wie, co tak na prawdę podlega ochronie. Ochrona patentowa podstawą ochrony w przypadku prawa patentowego jest pełne przedstawienie chronionego rozwiązania w dokumencie zwanym opisem patentowym. Dokument ten jest także podstawą określenia przedmiotu ochrony w przypadku sporu. Patent jest prawem udzielanym na ograniczony okres (do 20 lat).

19 Cel ochrony patentowej Licencjonowanie uczciwy handel Upowszechnienie, zwiększenie poziomu wiedzy Forma ochrony Stymulacja nowych odkryć i wynalazków Free for research

20 Warunki ochrony patentowej 1) Nowość. Rozwiązanie nie może być przed datą zgłoszenia (lub datą pierwszeństwa) podane do wiadomości publicznej w jakikolwiek sposób i w jakimkolwiek miejscu. Dotyczy to także podania do wiadomości publicznej przez samego wynalazcę. Zatem projekt rozwiązania przed zgłoszeniem musi być traktowany jako tajemnica przedsiębiorstwa i wszystkie osoby, które z projektem się zapoznają, powinny być objęte zobowiązaniem o poufności. Nowość rozumiana jest przez organy udzielające ochrony dosyć wąsko. Rozumienie to zakłada w istocie fotograficzną tożsamość rozwiązania ujawnionego wcześniej i rozwiązania zgłoszonego. 2) Poziom wynalazczy (nieoczywistość). Oznacza on, że wynalazek musi być czymś więcej niż tylko oczywistą dla specjalisty kombinacją lub rozszerzeniem rozwiązań już wcześniej znanych. To właśnie istnienie lub brak przesłanki poziomu wynalazczego jest podstawowym przedmiotem sporów przy udzielaniu lub egzekwowaniu patentów. Na przykład: stanowi element zaskoczenia dla znawcy, jest rozwiązaniem problemu dotąd bezskutecznie podejmowanego, zaspokaja nową (nieuświadomioną) potrzebę społeczną, umożliwia zwiększenie efektywności, umożliwia osiągnięcie szczególnego, nieoczekiwanego efektu, etc. 3) Stosowalność przemysłowa. Wymóg ten należy rozumieć dosyć wąsko. Odnosi się on do możliwości powtarzalnego zrealizowania wynalazku.

21 Warunki ochrony patentowej nieoczywistość nowość Stosowalność przemysłowa opłacalność Nieoczywista rozwiązująca istniejący problem techniczny, wykazująca szczególne właściwości w porównaniu z innymi

22 Przemysłowa stosowalność wynalazku Możliwość urzeczywistnienia wynalazku Możliwość stosowania wynalazku z identycznym skutkiem w sposób powtarzalny Wynalazek realizuje konkretny praktyczny cel

23 Patent: dokument wydawany przez urząd patentowy; prawo wydane osobie fizycznej (twórcy lub właścicielowi patentu) do zabronienia innym osobom fizycznym lub prawnym korzystania z danego wynalazku (przedmiotu patentu). Patent często interpretuje się jako prawo do wyłącznego korzystania z danego wynalazku i w większości przypadków tak właśnie jest. Należy jednak pamiętać, iż przyznanie patentu nie oznacza automatycznie przyznania prawa do korzystania z opatentowanego wynalazku. Może to wynikać z obowiązujących w danym kraju innych regulacji prawnych, bądź też dlatego, że urzeczywistnienie wynalazku pociąga za sobą naruszenie innych patentów. Na przykład: posiadacz patentu na konstrukcję broni niekoniecznie będzie miał prawo taką broń zbudować a posiadacz patentu na nową konstrukcję drzwi może mieć kłopot z patentami na materiały do wyrobu drzwi

24

25 Patentów nie udziela się: 1. na wynalazki, których wykorzystanie jest sprzeczne z porządkiem publicznym 2. na odmiany roślin lub ras zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt 3. na sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach

26 Wynalazek nowe rozwiązanie techniczne, najczęściej poprzedzone przez pomysł. Według prawa patentowego wynalazek to, poddające sięścisłej definicji prawnotechnicznej, unikalne rozwiązanie techniczne, dotychczas nieopatentowane. techniczne rozwiązanie dowolnego problemu, nadające się do przemysłowego stosowania wszystko co nowe, oryginalne i prowadzi w sposób bezpośredni lub pośredni do szeroko rozumianego postępu twórcze i zupełne rozwiązanie pewnego zagadnienia technicznego, nadającego się do zastosowania w produkcji

27 Wynalazek nowe rozwiązanie techniczne, najczęściej poprzedzone przez pomysł. Według prawa patentowego wynalazek to, poddające sięścisłej definicji prawnotechnicznej, unikalne rozwiązanie techniczne, dotychczas nieopatentowane. Kategorie wynalazków Produkty Urządzenia Sposoby Zastosowania

28 Wynalazkami nie są: 1. odkrycia i teorie naukowe 2. wytwory o charakterze estetycznym 3. wytwory niemożliwe do wykorzystania 4. plany, metody dotyczące działalności umysłowej i gospodarczej 5. programy do maszyn cyfrowych 6. przedstawienia informacji 7. gry

29 Aplikacja Wniosek o ochronę wynalazku. Formularz zawiera informacje na temat aplikanta, twórcy, specyfiki wynalazku. Rozpatrzony pozytywnie staje się patentem udzielonym. Czas rozpatrywania aplikacji przez egzaminatora odpowiedniego UP nie jest określony (nawet 10 lat) Patent PRAWO WYŁĄCZNE udzielone dla wynalazku, który jest produktem lub procesem umożliwiającym wykonanie czegoś nową metodą lub oferuje nowe technologicznie rozwiązanie problemu. Dokument zaświadczający prawo twórcy (inventor) i właściciela patentu (zgłaszający, applicant) do własności intelektualnej opisanej w przykładach i zastrzeżeniach. Chroni przed kopiowaniem, użyciem, sprzedażą bez zgody właściciela przez 20 lat o ile brak sprzeciwu i wnoszone są stosowne opłaty WIPO Genewa, 1967 World Intelectual Property Organization agencja odpowiedzialna za rozwój i promocję harmonijnego i dostępnego systemu ochrony własności intelektualnej. Kraje członkowskie (184) respektują Konw. Paryska, Berneńską. Oferuje centralną rejestrację dla wynalazków, wzrów przemysłowych, znaków towarowych

30 Data pierwszeństwa SPC suplementary protection certificate Data wpłynięcia zgłoszenia do UP, od której liczony jest czas ochrony patentowej w danym kraju. Dla krajów objętych Konwencją Paryską złożenie aplikacji w jednym z krajów umożliwia złożenie w przeciągu 12 m cy aplikacji na ten sam wynalazek w innych krajach z zachowaniem daty pierwszeństwa ale nie zgłoszenia Dodatkowe świadectwo ochronne udzielane dla produktów leczniczych i środków ochrony roślin. Ochrona o węższym zakresie niż patentowa na konkretny produkt objęty zezwoleniem do obrotu oraz na takie jego użycie. Wniosek składany do 6 m cy od daty zezwolenia do obrotu. max +5 lat, ale <= 15 lat od pierwszego wprowadzenia do obrotu

31 PCT Patent Cooperation Treaty Traktat definiujący międzynarodowy system zgłoszeń patentowych, umożliwiający postępowanie w wielu desygnowanych krajach (członkowskich WIPO) poprzez złożenie jednej aplikacji. System umożliwia jedynie składanie aplikacji udzielanie patentów odbywa się na poziomie krajowym/regionalnym PCT international application Aplikacja złożona zgodnie z zasadami PCT PCT national phase entry Aplikacja złożona międzynarodowym systemem PCT wchodząca w fazę krajową/ regionalną. Faza ta musi rozpocząć się w ciągu 30 m cy od daty pierwszeństwa aplikacji, wymaga uiszczenia opłat Wyłączność danych Dodatkowa ochrona rynkowa przysługująca oryginalnemu wytwórcy farmaceutyku polegająca na niemożliwości zgłoszenia rejestracyjnego generyku w tym okresie. Okres trwania 6 lub 10 lat

32 Obliczanie wyłączności danych rejestracja centralna rejestracja narodowa +10 lat od daty pierwszego dopuszczenia do obrotu* +10 lat od daty pierwszego dopuszczenia do obrotu dla BE UK DE FR IT LU NL SE + 6 lat od daty pierwszego dopuszczenia do obrotu dla pozostałych krajów EU i Norwegii do 2005

33 Procedura rejestracji wynalazku w Polsce: 1. poddanie (oznaczenie zgłaszającego, określenie przedmiotu zgłoszenia, wniosek o udzielenie patentu) do Urzędu Patentowego 2. opis wynalazku (tytuł wynalazku, dziedzina techniki z jakiej pochodzi wynalazek, opis stanu techniki, przedstawienie przedmiotu rozwiązania) 3. zastrzeżenia patentowe 4. skrót opisu Stan techniki oznacza ogół informacji potencjalnie dostępnej każdemu przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu (bądź prawa ochronnego na wzór użytkowy). Wynalazek należący do stanu techniki nie spełnia koniecznego warunku nowości i tym samym nie może zostać opatentowany. Zastrzeżenia patentowe definiują zakres ochrony patentowej wynalazku i stanowią element zarówno opisu patentowego jak i zgłoszeniowego, który winien zawierać co najmniej jedno zastrzeżenie patentowe. Każde zastrzeżenie jest podmiotowym, oznajmującym zdaniem, zwykle mocno rozwiniętym i złożonym.

34 Od wynalazku do sformułowania zastrzeżeń CEL: możliwie szeroki zakres ochrony Zbyt szeroki zakres zastrzeżeń patent może być unieważniony Zbyt wąski zakres zastrzeżeń umożliwia i ułatwia konkurencji opracowanie wynalazku o równoważnym znaczeniu Brak możliwości rozszerzania zakresu zastrzeżeń poza informacje zawarte w zgłoszeniu w chwili zgłoszenia Zakres zastrzeżeń MUSI być poparty przykładami w opisie wynalazku (w szczególności UPRP)

35 Decyzja UP: Decyzja o udzieleniu patentu Zostały spełnione ustawowe warunki do uzyskania patentu Decyzja o odmowie udzieleniu patentu Wynalazek nie spełnia ustawowych warunków do uzyskania patentu Obowiązek uiszczenia opłat za pierwszy okres ochronny Wydanie dokumentu patentowego

36 EPO roczne, desygnacyjne, badanie, udzielenie

37 Wygaśnięcie lub przeniesienie praw do patentu Sprzedaż praw do patentu Zrzeczenie się praw do patentu Nieuiszczenie stosownych opłat Niedopełnienie aspektów formalnych procedury Utrata możliwości odtworzenia wynalazku: brak aktywności szczepu, materiału genetycznego) Licencja przymusowa (wynalazek cenny dla ludzkości ratowanie życia, kataklizm)