Temat pracy dyplomowej magisterskiej (jęz. pol.) Temat pracy dyplomowej magisterskiej (jęz. ang.) Opiekun pracy Konsultant pracy Cel pracy

Transkrypt

1 Rozpoznawanie mimiki twarzy i emocji człowieka w oparciu o Microsoft Kinect Recognition of Face Expressions and Human Emotions Using Microsoft Kinect dr inż. Mariusz Szwoch Celem pracy jest projekt i realizacja algorytmów rozpoznawania mimiki twarzy oraz emocji na podstawie strumieni wideo i mapy głębokości sceny pochodzących z Microsoft Kinect. W ramach pracy należy opracować trójwymiarowy model ludzkiej głowy ze szczególnym uwzględnieniem twarzy i jej charakterystycznych elementów. Ponadto należy opracować model podstawowej mimiki twarzy oraz emocji człowieka. Do weryfikacji algorytmów należy stworzyć aplikację testową wizualizującą mimikę i emocję na twarzy trójwymiarowego awatara. 1. Zapoznanie się z tematyką rozpoznawania twarzy, mimiki oraz emocji człowieka. 2. Stworzenie modelu głowy, mimiki i emocji. 3. Opracowanie oraz implementacja wybranych algorytmów rozpoznawania. 4. Stworzenie aplikacji testowej. 5. Testowanie, weryfikacja założeń i walidacja algorytmów. 6. Opracowanie dokumentacji przeprowadzonych prac. 1. S. Jerritta, M. Murugappan, R. Nagarajan, and K. Wan. Physiological signals based human emotion Recognition: a review. In Signal Processing and its Applications (CSPA), 2011 IEEE 7th International Colloquium on, pages , J.Lafferty, A.McCallum, and F.Pereira, Conditional Random Fields: Probabilistic Models for Segmenting and Labeling Sequence Data. ICML 01, pp , DEMBSKI J., Feature type and size selection for AdaBoost face detection algorithm. Image Processing & Communications Challenges 2, Advances in Intelligent and Soft Computing vol. 84, Springer-Verlag 2010, s M. Kosiedowski: Interaktywny system multimedialny sterowany głosem i ruchem, praca dyplomowa PG,

2 Metody optymalizacji wydajności gier dla urządzeń mobilnych z systemem Android Methods for optimizing performance of games for mobile devices running on Android system. dr inż. Mariusz Szwoch Celem pracy jest opracowanie szablonu do tworzenia wydajnych gier 2D i 3D na urządzenia mobilne z systemem Android. W ramach pracy należy zbadać i porównać różne metody zwiększania wydajności oraz bezpieczeństwa aplikacji mobilnych. W celu weryfikacji wyników pracy należy zrealizować prototypową grę 3D. 1. Zapoznanie się ze środowiskami i bibliotekami wspomagającymi tworzeni aplikacji dla systemu Android. 2. Analiza wybranych metod zwiększania wydajności aplikacji mobilnych oraz ich bezpieczeństwa. 3. Opracowanie prototypowej gry oraz weryfikacja skuteczności wybranych metod. 4. Testowanie, weryfikacja założeń i walidacja. 5. Opracowanie dokumentacji przeprowadzonych prac. 1. E.Adams: Projektowanie gier. Podstawy, Helion S. Hashimi, S. Komatineni, D. MacLean: Android 2. Tworzenie aplikacji, Helion, W. F. Ableson, R. Sen, Ch. King: Android w akcji. Wydanie 2, Helion, E. Burnette: Hello, Android. Programowanie na platformę Google dla urządzeń mobilnych. Wydanie III, Helion, M. Zechner: Beginning Android Games, Apress,

3 Proceduralne generowanie elementów gier wideo Procedural Content Generation in Video Games dr inż. Mariusz Szwoch Celem pracy jest analiza i weryfikacja algorytmów proceduralnego tworzenia elementów gier, takich jak: teren, układ poziomu gry (w tym pomieszczenia, labirynty, lochy), budynki i miejscowości, roślinność, efekty audio itp. W celu weryfikacji poszczególnych algorytmów należy stworzyć prototypową grę wideo. 1. Przegląd istniejących algorytmów generowania elementów gier wideo i aplikacji multimedialnych. 2. Realizacja wybranych algorytmów generowania treści. 3. Implementacja prototypowej gry wykorzystującej proceduralnie generowana treść. 4. Testowanie, weryfikacja założeń i walidacja. 5. Opracowanie dokumentacji przeprowadzonych prac. Literatura 1. E.Adams: Projektowanie gier. Podstawy, Helion P.Noga: Generatory labiryntów, ich właściwości i praktyczne zastosowanie w grach komputerowych, WGK N.Shaker, G.Yannakakis, J.Togelius: Towards Automatic Personalized Content Generation for Platform Games, Association for the Advancement of Artificial Intelligence, J.Togelius, R. De Nardi, S.M.Lucas: Towards automatic personalised content creation in racing games, In Proceedings of the IEEE Symposium on Computational Intelligence and Games,

4 Wytwarzanie gier komputerowych w środowisku Unity 3D Developing Video Games with Unity 3D dr inż. Mariusz Szwoch Opracowanie podstawowych reguł, dobrych praktyk i szablonów pozwalających na tworzenie gier 3D różnych gatunków w środowisku Unity 3D. W celu weryfikacji słuszności opracowanych reguł stworzone zostaną przykładowe gry w środowisku Unity 3D oraz ćwiczenie laboratoryjne koncentrujące się na wybranych zagadnieniach wytwarzania gier. 1. Przegląd komponentów i możliwości środowiska Unity 3D. Zapoznanie się z literaturą. 2. Opracowanie reguł, dobrych praktyk i szablonów tworzenia gier 3D w środowisku Unity 3D. 3. Opracowanie koncepcji, projekt i realizacja przykładowych gier. 4. Weryfikacja opracowanych reguł i opracowanie ćwiczeń laboratoryjnych. 5. Opracowanie dokumentacji przeprowadzonych prac i badań. Literatura 1. E.Adams: Projektowanie gier. Podstawy, Helion R.H.Creighton: Unity 3.x Game Development by Example, Packt Publishing, Birmingham, W Goldstone: Unity 3.x Game Development Essentials, Packt Publishing, Birmingham, J.Wittayabundit: Unity 3 Game Development HOTSHOT, Packt Publishing, Birmingham,

5 Tworzenie efektów specjalnych i zaawansowanych algorytmów sztucznej inteligencji przeciwników w środowisku Unity Advanced AI and FX algorithms in Unity dr inż. Mariusz Szwoch Celem pracy jest przegląd, implementacja i badanie algorytmów sztucznej inteligencji przeciwników oraz tworzenia efektów specjalnych w grach komputerowych. Środowiskiem badawczym jest pakiet Unity. Do weryfikacji algorytmów należy stworzyć prototypowe scenariusze rozgrywające się w różnorodnych lokalizacjach (tereny zamknięte i otwarte). Zakres badanych zachowań obejmuje między innymi: wyszukiwanie drogi, obronę pozycji, patrolowanie, atak oraz współpracę w grupie. Zakres efektów specjalnych obejmuje miedzy innymi zjawiska atmosferyczne, wodę i ogień itp. 1. apoznanie się z algorytmami sztucznej inteligencji i tworzenia efektów specjalnych w grach komputerowych. 2. Opracowanie prototypowych scenariuszy i scen. 3. Implementacja scenariuszy i efektów specjalnych. 4. Testowanie, weryfikacja założeń i walidacja zachowań AI oraz jakości i wydajności efektów specjalnych. 5. Opracowanie dokumentacji przeprowadzonych prac i badań. Literatura 1. E.Adams: Projektowanie gier. Podstawy, Helion R.H.Creighton: Unity 3.x Game Development by Example, Packt Publishing, Birmingham, W Goldstone: Unity 3.x Game Development Essentials, Packt Publishing, Birmingham, J.Wittayabundit: Unity 3 Game Development HOTSHOT, Packt Publishing, Birmingham, I. Millington, Artificial intelligence for games, B. Schwab, AI game engine programming,

6 Temat projektu/pracy inżynierskiej (jęz. pol.) Temat projektu/pracy inżynierskiej (jęz. ang.) Aplikacja edukacyjna w oparciu o Microsoft Kinect Educational Software Using Microsoft Kinect dr inż. Wioleta Szwoch dr inż. Mariusz Szwoch Celem pracy jest projekt i realizacja algorytmów rozpoznawania ruchów człowieka na podstawie strumieni wideo i mapy głębokości sceny pochodzących z Microsoft Kinect. Do weryfikacji algorytmów należy stworzyć interaktywną aplikację edukacyjną pozwalającą na sterowanie ruchami ciała oraz kontrolę prawidłowości wykonywanych ruchów. Istnieje możliwość rozszerzenia aplikacji o funkcjonalność pozwalającą na wykorzystanie w terapii ruchowej. 1. Zapoznanie się z tematyką rozpoznawania ruchów człowieka. 2. Stworzenie modelu ciała, opracowanie oraz implementacja wybranych algorytmów rozpoznawania. 3. Stworzenie interaktywnej aplikacji edukacyjnej. 4. Testowanie, weryfikacja założeń i walidacja algorytmów. 5. Opracowanie dokumentacji przeprowadzonych prac i badań. 1. R. Tadeusiewicz, P.Korohoda: Komputerowa analiza i przetwarzanie obrazów, WFPT, Kraków, J.Lafferty, A.McCallum, and F.Pereira, Conditional Random Fields: Probabilistic Models for Segmenting and Labeling Sequence Data. ICML 01, pp , Microsoft Kinect, Internet: 4. M. Kosiedowski: Interaktywny system multimedialny sterowany głosem i ruchem, praca dyplomowa PG,

7 Wykorzystanie technologii HTML5 do wytwarzania gier wideo Developing Video Games with HTML 5 dr inż. Wioleta Szwoch dr inż. Mariusz Szwoch Zbadanie możliwości oraz opracowanie reguł, dobrych praktyk i szablonów pozwalających na tworzenie gier różnych gatunków z wykorzystaniem HTML5 oraz kompatybilnych bibliotek. W celu weryfikacji słuszności opracowanych reguł stworzone zostaną przykładowe gry w środowisku HTML5 oraz ćwiczenie laboratoryjne koncentrujące się na wybranych zagadnieniach wytwarzania gier. 1. Przegląd możliwości technologii HTML5 oraz kompatybilnych bibliotek. Zapoznanie się z literaturą. 2. Opracowanie reguł, dobrych praktyk i szablonów tworzenia gier w środowisku HTML5. 3. Opracowanie koncepcji, projekt i realizacja przykładowych gier. 4. Weryfikacja opracowanych reguł i opracowanie ćwiczeń laboratoryjnych. 5. Testowanie, weryfikacja założeń i walidacja. Opracowanie dokumentacji przeprowadzonych prac i badań. Literatura 1. E.Adams: Projektowanie gier. Podstawy, Helion Makzan: HTML5 Games Development by Example, Packt Publishing, Birmingham, D.Cruse, L.Jordan: HTML5 Multimedia Development Cookbook, Packt Publishing, Birmingham, E.Rowell: HTML5 Canvas Cookbook, Packt Publishing, Birmingham,

8 magisterskiej Tytuł w j. angielskim Literatura Rozpoznawanie drukowanych schematów graficznych procesów biznesowych Recognition of printed graphical of business process schemas dr inż. Wioleta Szwoch Celem pracy jest stworzenie narzędzia pozwalającego na rozpoznanie drukowanego graficznego schematu workflow. Po rozpoznaniu należy wygenerować jego opis w wybranej specyfikacji. W ramach pracy rozpoznawany będzie ograniczony zestaw symboli schematu wraz z połączeniami. 1. Zdefiniowanie struktury schematu workflow ze specyfikacją występujących na nim elementów 2. Przegląd metod rozpoznawania symboli i figur geometrycznych oraz struktury schematu 3. Implementacja 1. Testowanie, weryfikacja i walidacja systemu 4. Przeprowadzenie eksperymentów i omówienie otrzymanych rezultatów. 1. R. Tadeusiewicz, P.Korohoda: Komputerowa analiza i przetwarzanie obrazów, WFPT, Kraków, M. Kurzyński: Rozpoznawanie obiektów, metody statystyczne. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, W.Szwoch, Automatyzacja procesu analizy odręcznych schematów blokowych i oceny ich estetyki, praca doktorska,

9 Rozpoznawanie twarzy przy użyciu niejawnych modeli Markowa Face recognition using Hidden Markov Models dr inż. Maciej Smiatacz Celem pracy jest stworzenie opracowania dotyczącego zastosowania niejawnych modeli Markowa (HMM) w rozpoznawaniu obrazów, a także przygotowanie modułu umożliwiającego wykorzystanie tego podejścia do automatycznego weryfikowania tożsamości na podstawie obrazów twarzy. Moduł powinien współpracować z istniejącym oprogramowaniem oraz zapewniać pełną parametryzację kolejnych etapów działania metody. 1. Niejawne modele Markowa (HMM) w rozpoznawaniu obrazów. 2. Zastosowanie podejścia HMM do identyfikacji twarzy. 3. Projekt i implementacja systemu. 4. Przygotowanie danych i przeprowadzenie eksperymentów. 1. H. Othman and T. Aboulnasr, A Separable Low Complexity 2D HMM with Application to Face Recognition, IEEE Transactions On Pattern Analysis And Machine Intelligence, Vol. 25, No. 10, October M. Bicego, U. Castellani, V. Murino, Using Hidden Markov Models and Wavelets for Face Recognition, ICIAP, pp.52, 12th International Conference on Image Analysis and Processing (ICIAP'03), A.V. Nefian, M.H. Hayes III, Hidden Markov Models for Face Recognition, Proc. of the IEEE International Conference on Acoustics, Speech, and Signal Processing, ICASSP'98, Vol. 5, May 1998, Seattle, Washington, USA, pp Nankaku, Y. Tokuda, K., Face Recognition using Hidden Markov Eigenface Models, IEEE International Conference on Acoustics, Speech and Signal Processing, ICASSP Wymagane jest zastosowanie języka C++ i środowiska Visual Studio

10 Analiza cech lokalnych w automatycznym rozpoznawaniu twarzy Local feature analysis applied to automatic face recognition dr inż. Maciej Smiatacz Celem pracy jest stworzenie opracowania dotyczącego różnych wariantów analizy cech lokalnych (LFA), a także przygotowanie modułu umożliwiającego zastosowanie tego podejścia do automatycznego weryfikowania tożsamości na podstawie obrazów twarzy. Moduł powinien współpracować z istniejącym oprogramowaniem oraz zapewniać pełną parametryzację kolejnych etapów działania metody. 1. Analiza głównych składowych. 2. Analiza cech lokalnych. 3. Analiza cech lokalnych z informacją o klasach. 4. Projekt i implementacja systemu. 5. Przygotowanie danych i przeprowadzenie eksperymentów. 1. P. Penev and J. Atick. Local feature analysis: A general statistical theory for object representation, Network: Computation in Neural Systems 7 (1996) Y. Lee, K. Lee, D. Ahn, S.B. Pan, J. Lee, and K. Moon. Local Feature Analysis with Class Information, in Proc. KES (4), 2005, pp E. Fazl-Ersi, J.K. Tsotsos. Local Feature Analysis for Robust Face Recognition. Proceedings of the 2009 IEEE Symposium on Computational Intelligence in Security and Defense Applications (CISDA 2009) Wymagane jest zastosowanie języka C++ i środowiska Visual Studio

11 Lokalizacja cech twarzy przy użyciu wektorowych pól odległości Facial feature localization using distance vector fields dr inż. Maciej Smiatacz Celem pracy jest przygotowanie algorytmu lokalizującego na zdjęciach charakterystyczne elementy twarzy (takie jak oczy, kąciki ust) przy użyciu reprezentacji obrazu w postaci wektorowego pola odległości (DVF). Algorytm powinien zostać ulepszony w stosunku do rozwiązania znanego z literatury. Należy zaproponować metodę parametryzacji wzorców używanych do przeszukiwania obrazu oraz algorytmy ich dopasowywania wykorzystujące koncepcje z dziedziny sztucznej inteligencji. Przygotowane rozwiązania powinny zostać zaimplementowane w postaci aplikacji umożliwiającej ich przetestowanie oraz porównanie z referencyjnym algorytmem wykorzystującym podejście Ada Boost. 1. Przegląd współczesnych algorytmów lokalizacji twarzy na obrazach. 2. Opracowanie dotyczące metody wykorzystującej wektorowe pole odległości (DVF). 3. Koncepcja parametryzacji wzorców DVF. 4. Algorytmy dopasowywania wzorców DVF do obrazów. 5. Projekt i implementacja systemu. 6. Przygotowanie danych i przeprowadzenie eksperymentów. 1. Asteriadis, S., Nikolaidis, N., Pitas, I.: Facial Feature Detection Using Distance Vector Fields. Patt. Rec. 42, (2009) 2. Viola, P., Jones, M.J.: Robust Real-Time Face Detection. Int. J. Comp. Vision 57(2), (2004) 3. T.F. Cootes, G.J. Edwards, C.J. Taylor, Active Appearance Models. IEEE Trans. on Pattern Analysis and Machine Intelligence, 23(6), Wymagane zastosowanie języka C++ i środowiska Visual Studio

12 Przenośny zestaw narzędziowy do edycji i przetwarzania specyfikacji profili biznesowych partnerów w systemie automatycznych negocjacji protokołów uzgodnień. A portable toolkit for editing and processing collaborating parter profile documents for automatic negotiations of collaborating protocol agreements. prof. dr hab. inż. Bogdan Wiszniewski mgr inż. Jerzy Kaczorek Dokumenty elektroniczne nowej generacji będą wykonywać różne zadania powierzone im przez autorów podczas samodzielnej wędrówki po sieci między użytkownikami i usługami. W szczególności powinny być zdolne do samodzielnego negocjowania parametrów realizacji różnych usług dostępnych w swoim sieciowym ekosystemie. Celem pracy jest realizacja narzędzi umożliwiających interaktywne tworzenie, wzorowanych na modelu ebxml, specyfikacji profili biznesowych takich dokumentów i oferowanych im usług w postaci czytelnej dla człowieka, oraz ich przekształcenia do postaci S-wyrażeń środowiska interpretera struktur listowych, realizującego protokoły negocjacyjne. 1. Projekt struktury logicznej dokumentu specyfikującego profile biznesowe dokumentów mobilnych i usług sieciowych. 2. Projekt i implementacja edytora profili biznesowych. 3. Projekt i implementacja pakietu transformacji specyfikacji profilu biznesowego z XML na struktury listowe (S-wyrażenia) dialektu Scheme języka Lisp. 4. Projekt i implementacja pakietu transformacji specyfikacji wynegocjowanego protokołu uzgodnień z postaci S-wyrażeń na postać XML 1. XSLT Tutorial, 2. The Racket Guide, 3. Kaczorek, J. Wiszniewski, B.: A simple model for automated negotiations over collaboration agreements in ebxml, 13th IEEE Conf. on Commerce and Enterprise Computing (CEC 2011), Luxembourg, Sept.5-7, 2011, str , (doi: /cec ). Pożądana (co najmniej umiarkowana) znajomość języka LISP i dobre opanowanie tworzenia arkuszy styli XSL. Proponowany zestaw narzędziowy ma perspektywę wdrożenia w większym projekcie badawczym MeNaID, finansowanym ze środków Narodowego Centrum Nauki (NCN) w latach Szczegóły pod 12

13 Interpreter wzorców migracji dokumentów mobilnych w systemie inteligentnej poczty elektronicznej Interpreter of mobile document wokflow patterns for a smart system. prof. dr. hab. inż. Bogdan Wiszniewski mgr Magdalena Godlewska Mobilne dokumenty elektroniczne podczas swej wędrówki w systemie rozproszonym realizują kilka standardowych wzorców migracji, takich jak sekwencja, powielenie, defragmentacja, scalanie i integracja. Celem pracy jest realizacja mechanizmów interpretacji zadanego zbioru wzorców migracji, umożliwiających transfer dokumentu między węzłami systemu rozproszonego. 1. Projekt i implementacja interpretera wybranych wzorców migracji dokumentów elektronicznych. 2. Integracja interpretera z klientem inteligentnej poczty elektronicznej. 3. Walidacja opracowanych rozwiązań w oparciu o prototypowy system zarządzania przedmiotami kursowymi katedry szkoły wyższej. 1. Godlewska, M., Wiszniewski, B.: Distributed MIND - A New Processing Model Based on Mobile Interactive Documents, Lecture Notes in Computer Science, vol. 6068, Proc. PPAM 2009, Wrocław, Poland, Springer Verlag 2010, Wyrzykowski, R., Dongarra, J., Karczewski, K., Wasniewski, J. (eds), str , 2. YAWL: Yet Another Workflow Language Patterns: 3. Yaoqiang XPDL Editor, Wymagana (co najmniej dobra) umiejętność programowania w środowisku języka Java w systemach Windows i Linux oraz pożądana (co najmniej umiarkowana) w systemie Android. Proponowany interpreter ma perspektywę wdrożenia w większym projekcie badawczym MeNaID, finansowanym ze środków Narodowego Centrum Nauki (NCN) w latach Szczegóły pod 13

14 System do korekty wymowy. Pronunciation correction system. dr inż. Jan Daciuk Celem pracy jest wykonanie systemu, który pozwoliłby na poprawianie wymowy przez pokazywanie w czasie rzeczywistym ułożenia i pozycji narządów mowy w trakcie wypowiadania tekstów w języku naturalnym. System powinien wskazać różnice w położeniu narządów mowy w wymowie prawidłowej i nieprawidłowej oraz udzielać wskazówek odnośnie lepszej wymowy, np. sugerując bądź to zmianę położenia narządów mowy, bądź to wymowę danej głoski bardziej zbliżoną do innej głoski. 1. Nagrania przykładów prawidłowych i nieprawidłowych głosek dla danego języka. 2. Projekt systemu. 3. Realizacja systemu. 4. Testowanie systemu. 1. Daniel Jurafsky, James Martin, Speech and Language Processing. An Introduction to Natural Language Processing, Computational Linguistics, and Speech Recognition. Drugie wydanie, Prentice Hall, Materiały wykładowe dotyczące syntezy i rozpoznawania mowy do przedmiotu multimedialne systemy interaktywne. 3. Bernd J. Kröger, Peter Birkholz, Rüdiger Hoffmann, Helen Meng, Audiovisual Tools for Phonetic and Articulatory Visualization in Computer-Aided Pronunciation Training, w A. Eposito, N Campbell, N. Vogel, N. Hussain, A. Nijholt (eds.), Development of Multimodal Interfaces: Active Listening and Synchrony, LNCS 5967, pp , Springer, Peter Birkholz, 3D-Artikulatorische Sprachsynthese, Logos Verlag, Berlin, Program powinien być przenośny; w szczególności powinien wykonywać się pod Linuksem. 14

15 Anonimizator tekstów. Text anonymizer. dr inż. Jan Daciuk Wiele firm i urzędów posiada teksty w języku naturalnym, które można przetworzyć w celu wydobycia z nich danych. Przykłady takich tekstów są potrzebne do opracowania systemów, które będą je przetwarzać. Ustawa o ochronie danych osobowych, a także zwykłe zasady postępowania z tekstami uniemożliwiają osobom postronnym (np. studentom) dostęp do danych, w których występują dane konkretnych osób: ich imiona, nazwiska, adresy, numery telefonów, adresy poczty elektronicznej, numery kont bankowych, numery PESEL, NIP. To samo może dotyczyć nazw firm. Rozwiązaniem jest wstępne przetworzenie tekstów, w którym wszystkie,,wrażliwe dane zostaną zamienione na inne, losowe. 1. Zebranie przykładów tekstów. 2. Utworzenie słowników zamienników (imion, nazwisk, nazw ulic itp.) 3. Utworzenie generatorów innych danych (np. dat, numerów telefonów itp.). 4. Opracowanie procedur wykrywania wrażliwych danych. 5. Opracowanie procedur zamiany danych. 6. Testowanie systemu. 1. Daniel Jurafsky, James Martin, Speech and Language Processing. An Introduction to Natural Language Processing, Computational Linguistics, and Speech Recognition. Drugie wydanie, Prentice Hall, Materiały wykładowe do przedmiotu przetwarzanie języka naturalnego. 3. David Nadeau, Satoshi Sekine, A survey of named entity recognition and classification, Linguisticae Investigationes, 30(1):3-26, System powinien być przenośny; w szczególności powinien wykonywać się pod Linuksem. 15

16 System rozpoznawania mowy. Speech recognition system dr inż. Jan Daciuk mgr inż. Maciej Pawłowski Opracowanie i implementacja własnego systemu rozpoznawania mowy oraz implementacja środowiska do przeprowadzania automatycznych testów systemu stworzonego w ramach pracy oraz innych systemów. 1. Zapoznanie się z dostępnymi narzędziami do budowy systemu rozpoznawania mowy. 2. Pozyskanie i opracowanie danych do systemu. 3. Budowa prototypu. 4. Uczenie systemu. 5. Testowanie prototypu. 6. Opracowanie narzędzia do testów porównawczych systemów rozpoznawania mowy. 7. Przeprowadzenie testów porównawczych. 1. Zygmunt Ciota, Metody przetwarzania sygnałów akustycznych w komputerowej analizie mowy, Akademicka Oficyna Wydawnicza EXIT, Warszawa, Marek Wiśniewski, Zarys fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, wydanie IV, Toruń Ryszard Tadeusiewicz, Sygnał mowy, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 1988, książka dostępna pod adresem: 4. Daniel Jurafsky, James H. Martin, Speech and Language Processing. An Introduction to Natural Language Processing, Computational Linguistics, and Speech Recognition, second edition, Prentice-Hall, Xuedong Huang, Alex Acero, Hsiao-Wuen Hon, Spoken Language Processing: A Guide to Theory, Algorithm and System Development, Prentice Hall, Praca powinna być napisana w języku angielskim ze względu na wymagania partnera przemysłowego. 16

17 Narzędzie wspomagające projektowanie interfejsu użytkownika. A tool supporting human-computer interface design. dr inż. Jan Daciuk Jedną z metod oceny interfejsu jest metoda GOMS. Umożliwia ona ocenę czasu wykonania zadania, czasu uczenia oraz ocenę spójności interfejsu. Analiza GOMS wykonywana jest ręcznie lub za pomocą narzędzia GLEAN3, do którego należy ręcznie wprowadzić dane. Tymczasem narzędzia szybkiego prototypowania umożliwiają automatyczne pozyskiwanie danych do analizy. W 2005 roku powstał system do automatycznej analizy GOMS interfejsu przygotowanego w środowisku KDE. Od tego czasu w tym środowisku zaszły olbrzymie zmiany. Celem pracy jest wykonanie analogicznego narzędzia dla współczesnej wersji KDE lub GNOME. 1. Zapoznanie się ze środowiskiem docelowym przyszłego narzędzia i narzędziami do budowy interfejsu w tym środowisku. 2. Zapoznanie się z metodą GOMS i z pracą Ewy Gorajewskiej. 3. Opracowanie modyfikacji biblioteki funkcji tworzenia interfejsu. 4. Opracowanie lub dostosowanie narzędzia analizy GOMS. 5. Testowanie narzędzia 1. Kieras, D., John, B., The GOMS Family of User Interface Analysis Techniques: Comparison and Contrast. rep1&type=pdf 2. Ewa Gorajewska, Opracowanie narzędzia wspomagającego projektowanie interfejsu, praca magisterska, Katedra Inżynierii Wiedzy, ETI, PG, my/ewagorajewska/index.html 3. Dokumentacja wybranego środowiska (KDE lub GOMS). 17

18 Wydajna wyszukiwarka dostępnych lokalnie dokumentów użytkownika An Effective Search Engine for Locally Available Users Documents dr inż. Adam Łukasz Kaczmarek mgr inż. Jacek Siciarek Celem pracy jest uruchomienie wyszukiwarki dokumentów zgromadzonych w lokalnym repozytorium użytkownika. Na podstawie zasobów użytkownika wyszukiwarka będzie miała możliwość personalizowania wyników wyszukiwani 1. Uruchomienie modułu tworzenia indeksów dokumentów elektronicznych 2. Uruchomienie narzędzi służących do automatycznej konwersji formatów plików 3. Zaimplementowanie algorytmu wyszukiwania dokumentów 4.Przeprowadzenie testów i ocena jakości przyjętych rozwiązań 1. Manning C. D., Raghavan P., Schütze H.: An Introduction to Information Retrieval, Cambridge University Press, Langville A. N., Meyer C. D. Google's PageRank and Beyond: The Science of Search Engine Rankings, Princeton University Press, Bloch J., "Effective Java", Addison-Wesley, Eckel B., "Thinking in Java", Prentice Hall, Wyszukiwarka powinna być zrealizowana w Javie, ze względu na możliwość wdrożenia w większym projekcie badawczym MeNaID, finansowanym ze środków Narodowego Centrum Nauki (NCN) w latach Szczegóły pod 18

19 Aplikacja monitorująca strukturę załączników poczty elektronicznej The Application for Monitoring the Structure of Attachments dr inż. Adam Łukasz Kaczmarek Opracowanie aplikacji umożliwiającej powiadamianie użytkownika o dostępności poczty elektronicznej zawierającej określonego rodzaju załączniki 1. Opracowanie aplikacji analizującej przychodzące wiadomości 2. Opracowanie metody pobierania zawartości załącznika 3. Powiadamianie użytkownika o dostępności załącznika, którego oczekuje 4. Uruchomienie instalatora aplikacji (preferowany jeden z instalatorów typu open source) 1. Johnson K., "Internet Protocols: A Developer's Guide", Addison- Wesley Professional, Wood D., "Programming Internet Mail", O'Reilly; 1st edition,

20 Metody zastosowania języka Java do przeprowadzania tematyzacji słów w języku polskim Methods for Applying Java Language to Execute Stemmers for Polish dr inż. Adam Łukasz Kaczmarek Zbadanie możliwości zastosowania języka Java do uruchamiania tematyzatorów przeznaczonych dla języka polskiego 1. Uruchomienie, korzystając z języka Java, dostępnych programów do przeprowadzane tematyzacji słów w języku polskim. 2. Utworzenie modułu w języku Java posiadającego programistyczny interfejs pozwalający na korzystanie z programów do tematyzacji aplikacjom zaimplementowanym w języku Java 3. Przeprowadzenie testów i ocena jakości zastosowanych rozwiązań. 1. Weiss D.: A Survey of Freely Available Polish Stemmers and Evaluation of Their Applicability in Information Retrieval, Proceedings of the 2nd Language and Technology Conference, Poznań, Poland, 2005, s Bloch J., "Effective Java", Addison-Wesley, Eckel B., "Thinking in Java", Prentice Hall,

21 Zastosowanie metod wykrywania motywów w przebiegach czasowych w zadaniu uwierzytelniania użytkowników na podstawie cech behawioralnych Applying time series motif search methods in the task of user authentication based on behavioral features dr inż. Agata Kołakowska Celem pracy jest stworzenie systemu, w którym zostanie zaimplementowanych kilka wybranych algorytmów wykrywania motywów w przebiegach czasowych i przetestowanie ich dla danych pochodzących z klawiatury i myszy. Dane te będą prezentowane w postaci przebiegów czasowych a wykryte w danych uczących motywy będą traktowane jak charakterystyczne cechy danego użytkownika. Uwierzytelnianie użytkownika będzie polegało na wyszukiwaniu w nowych danych charakterystycznych fragmentów. 1. Zapoznanie się z metodami wykrywania motywów w przebiegach czasowych. 2. Implementacja i testowanie wybranych algorytmów. 3. Zebranie rzeczywistych danych. 4. Testowanie systemu na rzeczywistych danych pochodzących z klawiatury i myszy. 1. B. Chiu, E. Koegh i S. Lonardi, Probabilistic Discovery of Time Series Motifs, Proceedings of the 9th ACM SIGKDD International Conference on Knowledge Discovery and Data Mining, Washington, D. Yankov, E. Koegh, J. Medina, B. Chiu i V. Zordan, Detecting Motifs Under Uniform Scaling, Proceedings of the 13th ACM SIGKDD international conference on Knowledge discovery and data mining, San Jose, N. Castro i P. Azevedo, Multiresolution motif discovery in time series, Proceedings of the SIAM International Conference on Data Mining, A. Muenn, E. Koegh, Q. Zhu, S. Cash i B. Westover, Exact discovery of time series motifs, w Proc. SIAM Intl. Conf. on Data Mining, Sparks, Y. Lin, M. McCool and A. Ghorbani, "Time Series Motif Discovery and Anomaly Detection Based on Subseries Join," IAENG International Journal of Computer Science, vol. 1, T. Fu, A review on time series data mining, Engineering Applications of Artificial Intelligence, nr 24, pp ,

22 Zastosowanie metod wykrywania anomalii w przebiegach czasowych w zadaniu uwierzytelniania użytkowników na podstawie cech behawioralnych Applying time series anomaly detection methods in the task of user authentication based on behavioral features dr inż. Agata Kołakowska Celem pracy jest stworzenie systemu, w którym zostanie zaimplementowanych kilka wybranych algorytmów wykrywania anomalii w przebiegach czasowych i przetestowanie ich dla danych pochodzących z klawiatury i myszy. Dane te będą prezentowane w postaci przebiegów czasowych. Uwierzytelnianie użytkownika będzie polegało na wyszukiwaniu w nowych danych fragmentów sekwencji, które nie pasują do danych w zbiorze uczącym. 1. Zapoznanie się z metodami wykrywania anomalii w przebiegach czasowych. 2. Implementacja i testowanie wybranych algorytmów. 3. Zebranie rzeczywistych danych. 4. Testowanie systemu na rzeczywistych danych pochodzących z klawiatury i myszy. 1. E. Keogh, S. Lonardi i B. Chiu, Finding suprising patterns in a time series database in linear time and space, Proceedings of the 8th ACM SIGKDD International Conference on Knowledge Discovery and Data Mining, Edmonton, W. Li, E. Keogh, X. Xi i M. Yoder, Efficintly finding unusual shapes in large image databases, Data Mining and Knowledge Discovery, Dec U. Rebbapragada, P. Protopapas, C. E. Brodley i C. Alcock, Finding anomalous periodic time series. An application to catalogs of periodic variable stars, Machine Learning, nr 74, p , S. Salvador i P. Chan, Learning States and Rules for Detecting Anomalies in Time Series, Applied Intelligence, tom 23, nr 3, Y. Lin, M. McCool and A. Ghorbani, "Time Series Motif Discovery and Anomaly Detection Based on Subseries Join," IAENG International Journal of Computer Science, vol. 1, T. Fu, A review on time series data mining, Engineering Applications of Artificial Intelligence, nr 24, pp ,

23 Metody reprezentacji przebiegów czasowych i ocena ich przydatności w zadaniach klasyfikacji Time series representation methods and their applicability in classification problems dr inż. Agata Kołakowska Celem pracy jest stworzenie systemu, w którym zostaną zaimplementowane różne metody reprezentacji przebiegów czasowych (np. odcinkowo liniowe, symboliczne, DFT, DWT, wykorzystujące istotne punkty i inne) oraz kilka wybranych algorytmów uczenia klasyfikacji. Poszczególne metody zostaną przetestowane i porównane dla przebiegów czasowych pochodzących z baz danych w Internecie. 1. Zapoznanie się z metodami reprezentacji przebiegów czasowych. 2. Zapoznanie się z wybranymi algorytmami uczenia klasyfikacji. 3. Implementacja wybranych algorytmów. 4. Testowanie metod na rzeczywistych danych pochodzących z Internetu. 1. T. Fu, A review on time series data mining, Engineering Applications of Artificial Intelligence, nr 24, pp , E. Keogh, K. Chakrabarti, S. Mehrotra i M. Pazzani, Locally Adaptive Dimensionality Reduction for Indexing Lrge Time Series Databases, Proceedings of ACM SIGMOD Conference on Management of Data, H. Shatkay i S. Zdonik, Approximate queries and representations for large data squences, Proceedings of the 12th IEEE International Conference on Data Engineering, Y. Wu, D. Agraval i A. El Abbadi, A Comparison of DFT and DWT based similarity search in time-series databases, Proceedings of the Ninth ACM International Conference on Information and Knowledge Management, T. C. Fu, F. L. Chung, R. Luk i C. M. Ng, Representing financial time series based on data point importance, Engineering Applications of Artificial Intelligence, tom 21, nr 2, pp , J. Lin, E. Keogh, S. Lonardi i B. Chiu, A symbolic representation of time series, with implications for streaming algorithms, Proceedings of the 8th ACM SIGMOD Workshop on Research Issues in Data Mining and Knowledge Discovery, San Diego,

24 Ekstrakcja parametrów stanu w systemach wieloagentowych metodami uczenia maszynowego State parameters extraction in multiagent systems using machine learning methods dr inż. Jerzy Dembski Celem pracy jest ekstrakcja lub w szczególnym przypadku selekcja parametrów stanu pod kątem ich przydatności w zadaniu szukania dobrej strategii w uczących się systemach wieloagentowych, przy czym sam algorytm ekstrakcji lub parametry cech powinny zostać dobrane w procesie uczenia. Jednym z głównych problemów występujących w systemach wieloagentowych jest wykładniczo rosnąca liczba możliwych stanów wraz z liczbą agentów, która może zostać zmniejszona drogą selekcji niektórych parametrów lub ich przekształcenia do innej formy (ekstrakcja). 1. Zapoznanie się z literaturą dotyczącą uczenia w systemach wieloagentowych. 2. Implementacja algorytmów uczenia, takich jak Q-learning lub programowanie genetyczne. 3. Implementacja wybranego przykładu zastosowania np. gry. 4. Wykonanie eksperymentów oraz interpretacja ich wyników. 1. Mitchell T. M.: Machine Learning, McGraw-Hill, Stone P., Veloso M.: Multiagent Systems: A Survey from a Machine Learning Perspective, Autonomous Robotics, v. 8, no. 3, Panait L., Luke S.: Cooperative Multi-Agent Learning: The State of the Art 4. Sutton R.S., Barto A.G.: Reinforcement Learning: An Introduction, MIT Press, Cambridge, MA, 1998, 5. Telecom Italia Lab.: Java Agent DEvelopment Framework Documentation, Wooldridge M.: Introduction to MultiAgent Systems, John Wiley & Sons, June Yang E., Gu D.: Multiagent Reinforcement Learning for Multi- Robot Systems: A Survey 24

25 System rzeczywistości rozszerzonej z elementami wieloagentowego uczenia się Augmented reality system with multiagent learning dr inż. Jerzy Dembski Celem pracy jest zbadanie możliwości uczenia w środowisku rzeczywistości rozszerzonej i implementacja wybranego zastosowania gry wieloosobowej z wykorzystaniem urządzeń mobilnych oraz środowiska wirtualnej rzeczywistości. Każdy z uczestników, poruszający się w rzeczywistym terenie, reprezentowany byłby przez agenta w środowisku wirtualnym. Poza rzeczywistymi uczestnikami gry, możliwe byłoby umieszczanie w środowisku wirtualnym oraz uczenie czysto wirtualnych agentów mogących rywalizować lub współpracować z rzeczywistymi uczestnikami. 1. Zapoznanie się z literaturą dotyczącą uczenia w systemach wieloagentowych. 2. Implementacja algorytmów uczenia, takich jak Q-learning lub programowanie genetyczne. 3. Implementacja gry wieloosobowej z użyciem urządzeń mobilnych oraz środowiska wieloagentowego typu JADE. 4. Wykonanie eksperymentów oraz interpretacja wyników uczenia. 1. Mitchell T. M.: Machine Learning, McGraw-Hill, Stone P., Veloso M.: Multiagent Systems: A Survey from a Machine Learning Perspective, Autonomous Robotics, v. 8, no. 3, Panait L., Luke S.: Cooperative Multi-Agent Learning: The State of the Art 4. Sutton R.S., Barto A.G.: Reinforcement Learning: An Introduction, MIT Press, Cambridge, MA, 1998, 5. Telecom Italia Lab.: Java Agent DEvelopment Framework Documentation, Wooldridge M.: Introduction to MultiAgent Systems, John Wiley & Sons, June Yang E., Gu D.: Multiagent Reinforcement Learning for Multi- Robot Systems: A Survey 25

26 Analiza opinii w wybranych zbiorach tekstów z wykorzystaniem metod uczenia maszynowego Opinion analysis in selected text sets using machine learning methods dr inż. Jerzy Dembski Klasyfikacja tekstów względem opinii jest zadaniem dużo trudniejszym niż klasyfikacja względem treści co sprawia, że proste metody statystyczne oparte na prostych cechach takich jak koszyk słów, czy n- gramy zwykle zawodzą. Do ciekawej grupy metod należą metody związane z uczeniem wraz z jednoczesną selekcją cech, takie jak sieci neuronowe, drzewa decyzyjne czy boosting. Celem pracy jest więc sprawdzenie przydatności tych metod w analizie opinii w wybranych zbiorach tekstów, głównie recenzji filmowych i tekstów politycznych. 1. Zapoznanie się z literaturą dotyczącą klasyfikacji tekstów. 2. Projekt i implementacja wybranych metod klasyfikacji. 3. Wykonanie eksperymentów oraz podsumowanie otrzymanych rezultatów. 1. Pang B., Lee L.: Opinion mining and sentiment analysis, Foundations and Trends in Information Retrieval, Vol. 2, No 1-2, pp 1-135, Sebastiani F.: Machine Learning in Automated Text Categorization, ACM Computing Surveys, Vol. 34, No. 1, pp 1-47, Ruiz M., Padmini S.: Hierarchical Text Categorization Using Neural Networks, Information Retrieval, 5, pp , Kluwer Academic Publishers, Joachims T.: Text categorization with support vector machines: Learning with many relevant features, European Conference on Machine Learning (ECML 98), pages , Schapire R. E., Singer Y., BoosTexer: A Boosting-based System for Text Categorization, Machine Learning, pp ,

27 Silnik graficzny czasu rzeczywistego oparty na metodzie śledzenia promieni i paradygmatach programowania funkcyjnego Real-time graphic engine based on ray tracing and functional programming paradigms dr inż. Jacek Lebiedź Celem pracy jest implementacja silnika graficznego stosującego metodę śledzenia promieni do generowania obrazów na potrzeby aplikacji czasu rzeczywistego, jak również zbadanie zalet i wad zastosowania w tym celu metodyki programowania funkcyjnego (funkcjonalnego). 1. Zapoznanie się z istniejącymi rozwiązaniami w zakresie śledzenia promieni w czasie rzeczywistym. 2. Opracowanie projektu silnika graficznego. 3. Implementacja opracowanego projektu w sposób funkcyjny w języku Scala. 4. Implementacja silnika realizującego tę samą funkcjonalność, ale w sposób imperatywny w języku C Porównanie szybkości działania, wymagań pamięciowych, jak również innych różnic pomiędzy powyższymi implementacjami w wybranych przypadkach testowych. 6. Podsumowanie otrzymanych rezultatów i wyciągnięcie wniosków. 1. M. Pharr, G. Humphreys: Physically Based Rendering (2 nd ed.): From Theory To Implementation. Morgan Kaufmann K. Suffern, H. H. Hu: Ray Tracing from the Ground Up. A K Peters A.J. van der Ploeg: Interactive Ray Tracing, the replacement of rasterization? 4. S. Charneau, L. Aveneau, L. Fuchs: Functional Programming of Geometric Algebra and its Ray-Tracing Application. WSCG N. Huss: Real Time Ray Tracing. Master Thesis. Linnæuss University I. Wald, Ph. Slusallek: State of the Art in Interactive Ray Tracing. Proc. of EUROGRAPHICS 01. Praca na potrzeby powstającego Laboratorium Zanurzonej Wizualizacji Przestrzennej (prototypowa aplikacja dla sferycznego symulatora chodu) 27

28 Stereoskopowy symulator wędrówki po mieście Stereoscopic city hike simulator dr inż. Jacek Lebiedź Celem pracy jest stworzenie dookolnej (sześcian z ekranów dookoła uczestnika symulacji) stereoskopowej (okulary 3D) interaktywnej (marsz w sferycznym symulatorze chodu) wizualizacji miasta pozwalającej na wirtualny spacer przez to miasto. 1. Zapoznanie się z technologią wizualizacji dookolnej i stereoskopii. 2. Opracowanie modelu reprezentacji obiektów miasta. 3. Projekt systemu symulacji spaceru po wirtualnym mieście. 4. Realizacja zaprojektowanego systemu. 5. Przeprowadzenie eksperymentów i podsumowanie otrzymanych rezultatów. 1. O. Bimber, R. Raskar: Spatial Augmented Reality, Merging Real and Virtual Worlds. A. K. Peters Ltd G. C. Burdea, P. Coiffet: Virtual Reality Technology (Second Edition). Wiley-Interscience M. DeLoura: Perełki programowania gier. Tom 1 i 2. Vademecum profesjonalisty. Helion J. D. Foley, A. van Dam, S. K. Feiner, J. F. Hughes: Computer Graphics: Principles and Practice, Second Edition. Addison-Wesley, Reading J. Sanchez, M. Canton: Direct 3D - Programowanie grafiki trójwymiarowej w DirectX. Biblia. Wydawnictwo Helion W. R. Sherman, A. B. Craig: Understanding Virtual Reality: Interface, Application, and Design. Morgan Kaufmann, San Francisco R. S. Wright jr, M. Sweet: OpenGL. Księga eksperta. Helion Praca na potrzeby powstającego Laboratorium Zanurzonej Wizualizacji Przestrzennej (prototypowa aplikacja dla sferycznego symulatora chodu) 28

29 Wirtualna przymierzalnia implantu silikonowego Virtual fitting tool of the silicone implant dr inż. Jacek Lebiedź dr n. med. Jarosław Skokowski Celem pracy jest opracowanie modelu ludzkiego gruczołu piersiowego oraz implantu silikonowego poddawanych działaniu różnych sił (nacisk, grawitacja). Weryfikacja modelu zostanie wykonana poprzez realizację silnika graficzno-fizycznego czyli biblioteki procedur odpowiedzialnych za generację wiarygodnego obrazu i realistycznych zachowań fizycznych modelowanego narządu. Na bazie tego silnika powinna zostać zaimplementowana wirtualna przymierzalnia implantu silikonowego do piersi po usunięciu wypełniającego ją gruczołu piersiowego, umożliwiająca analizę wpływu rozmiaru i formy implantu silikonowego na kształt rekonstruowanej piersi. 1. Zapoznanie się z budową ludzkiego gruczołu piersiowego i ze sposobem jego rekonstrukcji po amputacji przy użyciu implantu silikonowego. 2. Opracowanie modelu fizyki implantu silikonowego i modelu fizyki gruczołu piersiowego. 3. Projekt i implementacja silnika graficzno-fizycznego modelującego zachowanie i wygląd implantu i gruczołu piersiowego. 4. Projekt i implementacja wirtualnej przymierzalni implantu silikonowego. 5. Przeprowadzenie eksperymentów i podsumowanie otrzymanych rezultatów. 1. D. M. Bourg: Fizyka dla programistów gier. Helion G. C. Burdea, P. Coiffet: Virtual Reality Technology (Second Edition). Wiley-Interscience M. Harders: Surgical Scene Generation for Virtual Reality -Based Training in Medicine. Springer W. R. Sherman, A. B. Craig: Understanding Virtual Reality: Interface, Application, and Design. Morgan Kaufmann, K. Walczak: Configurable Virtual Reality Applications. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Praca przewidziana jako element grantu badawczego Narodowego Centrum Nauki 29

30 Wirtualny marker wspomagający przekazywanie informacji między chirurgiem a radioterapeutą Virtual marker to assist communication between surgeon and radiation oncologist dr inż. Jacek Lebiedź dr n. med. Jarosław Skokowski Celem pracy jest opracowanie systemu do adaptacyjnego wymiarowania topografii piersi poprzez wyświetlanie na niej adaptującej się do kształtu piersi wirtualnej siatki wyznaczonej na bazie punktów charakterystycznych (wcięcie mostka, punkt przecięcia linii łączącej brodawki sutkowe i linii środkowej, fałd podsutkowy, obojczyk i brodawka sutkowa oraz ewentualnie dodatkowe niezmywalne znaczniki). System powinien ponadto pozwalać chirurgowi na wirtualne zaznaczenie położenia usuwanych tkanek nowotworowych celem późniejszego wskazania radioterapeucie miejsc do naświetlania. 1. Zapoznanie się z budową ludzkiego gruczołu piersiowego i ze sposobem opisu jego kształtu z wykorzystaniem punktów charakterystycznych. 2. Opracowanie modelu siatki topograficznej gruczołu piersiowego z odniesieniem do punktów charakterystycznych. 3. Opracowanie metody adaptacji siatki topograficznej gruczołu piersiowego do konkretnego kształtu. 4. Projekt i implementacja systemu projekcji siatki topograficznej na gruczoł piersiowy z adaptacją do jego kształtu. 5. Przeprowadzenie eksperymentów i podsumowanie otrzymanych rezultatów. 1. D. M. Bourg: Fizyka dla programistów gier. Helion G. C. Burdea, P. Coiffet: Virtual Reality Technology (Second Edition). Wiley-Interscience M. Harders: Surgical Scene Generation for Virtual Reality -Based Training in Medicine. Springer W. R. Sherman, A. B. Craig: Understanding Virtual Reality: Interface, Application, and Design. Morgan Kaufmann, K. Walczak: Configurable Virtual Reality Applications. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Praca przewidziana jako element grantu badawczego Narodowego Centrum Nauki 30