AKTUALN NEUROL 2005, 4 (5), p

Transkrypt

1 Valerie Askanas 1, W. King Engel 1, S³awomir Wójcik 2 Aktualn Neurol 2005, 4 (5), p Received: Accepted: Published: Wtrêtowe zapalenie miêœni: objawy kliniczne, diagnostyczne parametry biopsji miêœniowej i rozwa ania patogenetyczne Inclusion-body myositis: clinical symptoms, diagnostic criteria of muscle biopsy and pathogenetic considerations 1 USC Neuromuscular Center, Department of Neurology, University of Southern California, Keck School of Medicine, Los Angeles, California 2 Zak³ad Anatomii i Neurobiologii Akademii Medycznej w Gdañsku; autor przebywa w USC Neuromuscular Center na urlopie naukowo-szkoleniowym Correspondence to: Valerie Askanas, MD, PhD, USC Neuromuscular Center, Good Samaritan Hospital, 637 S. Lucas Ave, Los Angeles, CA , tel , fax , askanas@usc.edu Praca by³a finansowana przez National Institutes of Health (AG16768 Merit Award), Muscular Dystrophy Association, The Myositis Association (granty dla VA) oraz Helen Lewis Research Fund. Streszczenie Wtrêtowe zapalenie miêœni (swzm) jest najczêstsz¹ chorob¹ miêœni szkieletowych wystêpuj¹c¹ u starszych osób. Przyczyna tej choroby pozostaje nieznana i jak dot¹d brak jest skutecznego leczenia. Na wzrost zainteresowania swzm wp³ynê³o przede wszystkim odkrycie wewn¹trz w³ókien miêœniowych wielu nadmiernie/nieprawid³owo gromadzonych bia³ek, co pozwoli³o na wyci¹gniêcie nowych wniosków dotycz¹cych patogenezy tej choroby. W poni szej pracy podsumowujemy obraz kliniczny, charakterystyczne zmiany patologiczne oraz kryteria diagnostyczne. Na bazie naszych doœwiadczeñ wskazujemy równie na kilka zjawisk, które wydaj¹ siê szczególnie istotne w patogenezie swzm. Zaliczyæ do nich nale y: 1) zwiêkszon¹ transkrypcjê i nadmierne gromadzenie bia³ka prekursorowego β-amyloidu (AβPP) oraz gromadzenie jego fragmentu β-amyloidu; 2) nieprawid³owe gromadzenie cholesterolu i zwi¹zanych z nim bia³ek; 3) stres oksydacyjny; 4) gromadzenie wewn¹trz w³ókien miêœniowych wielobia³kowych agregatów; 5) nadmierne gromadzenie miostatyny wewn¹trz w³ókien miêœniowych oraz 6) dowody na to, e bia³ka, które nie posiadaj¹ prawid³owej, natywnej konformacji, odgrywaj¹ rolê w patogenezie swzm. Zgodnie z nasz¹ g³ówn¹ hipotez¹ nadmierna ekspresja AβPP wewn¹trz starzej¹cych siê w³ókien miêœniowych zapocz¹tkowuje patogenetyczn¹ kaskadê swzm. S OWA KLUCZOWE: wtrêtowe zapalenie miêœni, swzm, β-amyloid, kryteria diagnostyczne, patogeneza Summary Sporadic inclusion-body myositis (s-ibm), the most common muscle disease of older persons, is of unknown cause, and there is no successful treatment. Interest in sporadic inclusion-body myositis has been enhanced by the recent identification within the s-ibm muscle fibers of several abnormally accumulated proteins, which provides novel and important clues to the pathogenesis of this disorder. Here we summarize the clinical presentation, molecular phenotype, diagnostic criteria, and the newest advances related to seeking the pathogenic mechanism(s) of s-ibm. On the basis of our research, several processes seem to be important in relation to the still speculative pathogenesis: 1) increased transcription and accumulation of amyloid-β precursor protein (AβPP), and accumulation of its proteolytic fragment Aβ; 2) abnormal accumulation of cholesterol and its related protein; 3) oxidative stress; 4) accumulations of intramuscle fiber multiprotein aggregates; 5) increased accumulation of myostatin within the muscle fiber and 6) evidence that unfolded/misfolded proteins participate in s-ibm pathogenesis. Our basic hypothesis is that overexpression of AβPP within the aging muscle fibers is an early upstream event causing a subsequent pathogenic cascade. 244 KEY WORDS: sporadic inclusion-body myositis, s-ibm, amyloid-β, diagnostic criteria, pathogenesis

2 WSTÊP Nazwa wtrêtowe zapalenie miêœni (swzm ang. sporadic inclusion-body myositis, s-ibm) okreœla jednostkê chorobow¹, w której w materiale z biopsji miêœniowej stwierdza siê naciek limfocytarny oraz obecnoœæ wewn¹trz w³ókien miêœniowych: 1) wakuoli i 2) charakterystycznych w³ókienkowych wtrêtów w cytoplazmie i j¹drach komórkowych. s-wzm jest najczêstsz¹ zwyrodnieniow¹ chorob¹ miêœni szkieletowych wystêpuj¹c¹ u osób powy ej 50. roku ycia. Wyniki badañ przeprowadzonych w ostatnim okresie przybli y³y wyjaœnienie patogenezy tej choroby, jednak jej etiologia nadal pozostaje nieznana i w chwili obecnej brak jest skutecznego leczenia. Na wzrost zainteresowania swzm wp³ynê³o odkrycie wewn¹trz w³ókien miêœniowych amyloidu o charakterystycznej strukturze drugorzêdowej typu β-harmonijki (β-pleated sheet) (1,2) wraz z innymi patologicznymi zmianami, które przedtem nie by³y opisane w chorobach miêœni, w³¹czaj¹c podobieñstwo pomiêdzy patologi¹ swzm i zmianami obserwowanymi w mózgowiu pacjentów z chorob¹ Alzheimera (Alzheimer disease, AD) (3). Podobieñstwo to dotyczy miêdzy innymi charakterystycznych dla obrazu swzm wielobia³kowych wtrêtów wewn¹trz w³ókien miêœniowych, zawieraj¹cych amyloid-β (Aβ) i ufosforylowane bia³ko tau (p-tau) (3). Oba typy wtrêtów zawieraj¹: 1) ubikwitynê; 2) wiele innych akumulowanych bia³ek (3-5) ; 3) cholesterol (6) i 4) markery stresu oksydacyjnego (7). Potencjalne znaczenie tych zwi¹zków w patogenezie swzm zostanie opisane w dalszej czêœci pracy. Nazwa dziedziczna miopatia wtrêtowa (hereditary inclusion-body myopathy, hwzm) zosta³a wprowadzona w roku 1993, aby wyró niæ wrodzon¹ chorobê miêœni z wyk³adnikami patologicznymi bardzo podobnymi do tych, które obserwuje siê w swzm, z wyj¹tkiem braku obecnoœci limfocytarnego nacieku zapalnego (8). St¹d te termin miopatia zamiast zapalenie. hwzm nie jest tematem niniejszej pracy (szczegó³owe informacje mo - na znaleÿæ w pracy (9) ). a zarazem bardzo charakterystyczne, miêsieñ zginacz palców g³êboki (odpowiedzialny za zginanie w stawach miêdzypaliczkowych dalszych) jest zwykle znacznie s³abszy ni miêsieñ zginacz palców powierzchowny (wspó³odpowiedzialny za zginanie w stawach œródrêcznopaliczkowych i miêdzypaliczkowych bli szych) (Engel; obserwacje w³asne). Ma to miejsce pomimo tego, e miêsieñ zginacz palców powierzchowny styka siê bezpoœrednio z miêœniem zginaczem palców g³êbokim. Powód tej niezwyk³ej podatnoœci/opornoœci wspomnianych miêœni jest nieznany byæ mo e jego odkrycie oka e siê kluczowe dla prewencji i leczenia swzm. Postêpuj¹cy przebieg choroby prowadzi powoli do powa nej niepe³nosprawnoœci. Z czasem palce staj¹ siê nieporadne i pacjenci maj¹ znaczne trudnoœci z tak podstawowymi czynnoœciami, jak pos³ugiwanie siê d³ugopisem, kluczami, zapinanie guzików i suwaków, noszenie zakupów czy uœcisk d³oni. Równie wstawanie z krzes³a zaczyna sprawiaæ trudnoœæ. Chód staje siê bardziej niepewny. Przypadkowe upadki, powoduj¹ce niekiedy powa ne urazy czaszki i innych koœci, mog¹ mieæ miejsce nawet podczas chodzenia po niewielkich nierównoœciach pod- ³o a, zarówno w domu, jak i poza nim. Za g³ówn¹ przyczynê upadków nale y uznaæ znaczne os³abienie miêœni czworog³owego uda i poœladkowego wielkiego, co zaburza automatyczn¹ kontrolê postawy. Tak e opadanie stopy mo e zwiêkszaæ ryzyko upadku. Niekiedy u pacjentów z wtrêtowym zapaleniem miêœni wystêpuj¹ zaburzenia po³ykania. Dysfagia jest wywo³ana zwykle zwê eniem górnego odcinka prze³yku. Zaburzenia te czêsto mo na ³agodziæ, przez szereg miesiêcy, a nawet lat, wykonuj¹c zabieg rozszerzenia prze³yku. Czasami w przebiegu swzm wystêpuje os³abienie si³y miêœni oddechowych. Wœród pacjentów z rozpoznan¹ miopati¹ zapaln¹ obecnoœæ specyficznych wtrêtów zawieraj¹cych bia³ka obserwuje siê jedynie u chorych z swzm; nie notuje siê ich obecnoœci u osób z zapaleniem wielomiêœniowym ani CHARAKTERYSTYCZNE OBJAWY KLINICZNE swzm Typowy pacjent z wtrêtowym zapaleniem miêœni to mê - czyzna po 50. roku ycia (9-12). Objawem g³ównym tej choroby jest os³abienie si³y miêœniowej dotycz¹ce zarówno miêœni proksymalnych, jak i dystalnych (rys. 1). Najbardziej nasilone zmiany w obrêbie koñczyny dolnej dotycz¹ miêœni: czworog³owego uda i poœladkowego wielkiego, czêsto równie obserwuje siê objaw stopy opadaj¹cej (9-12). W obrêbie koñczyny górnej najwiêksze os³abienie si³y miêœniowej dotyczy miêœni zginaczy i prostowników palców; miêœnie dwug³owy ramienia i trójg³owy ramienia s¹ zwykle zajête w umiarkowanym stopniu. Co ciekawe, Rys. 1. Typowy obraz kliniczny wtrêtowego zapalenia miêœni: widoczna jest atrofia miêœni przedramienia oraz miêœni czworog³owych uda 245

3 246 skórno-miêœniowym. Wiêkszoœæ starszych pacjentów z naciekiem limfocytarnym w obrêbie miêœni szkieletowych ma swzm. Pacjenci powy ej 50. roku ycia, u których mo na rozpoznaæ czyste zapalenie wielomiêœniowe, s¹ przypadkami niezwykle rzadkimi i w przeciwieñstwie do chorych na wtrêtowe zapalenie miêœni odpowiedÿ tej grupy na leczenie immunosupresyjne (prednizon) jest bardzo dobra. Czasami zapalenie skórno-miêœniowe rozpoczyna siê po 50. roku ycia i bywa zwi¹zane z tocz¹cym siê procesem nowotworowym. PóŸnom³odzieñcza postaæ wtrêtowego zapalenia miêœni late-juvenile s-ibm (LJ-s-IBM). Jest to rzadka odmiana swzm, ostatnio opisana u trzech m³odych (wszyscy poni ej 21. roku ycia), niespokrewnionych mê czyzn, u których os³abienie si³y miêœniowej wystêpowa³o w charakterystycznej dla swzm lokalizacji, w³¹cznie ze znacznym os³abieniem miêœnia czworog³owego uda (13). W preparatach z biopsji miêœniowych pochodz¹cych od tych pacjentów obserwowano cechy typowe dla swzm: w³ókna miêœniowe z wakuolami, naciek limfocytarny oraz wtrêty zawieraj¹ce bia³ka charakterystyczne dla swzm (13). Jednak e niektóre z patologicznych wyk³adników, obecne równie w omawianych przypadkach, wykazywa³y podobieñstwo do cech, które obserwuje siê w dziedzicznej miopatii wtrêtowej (hwzm), by³y to: a) stosunkowo niewielka reakcja pozytywna w barwieniu czerwieni¹ Kongo, w postaci zlokalizowanych wewn¹trzkomórkowo blaszek; b) nadmiernie ufosforylowane bia³ko tau (p-tau) u tych pacjentów raczej w postaci prostych w³ókien ani- eli parzystych, helikalnie skrêconych w³ókienek wykazywa³o ono brak niektórych p-tau epitopów typowych dla swzm (14). Biopsja wykonana u jednego z pacjentów w wieku 30 lat ujawni³a obecnoœæ z³ogów amyloidowych w obrêbie b³ony miêœniowej naczyñ krwionoœnych (cecha ta nigdy nie jest obserwowana w typowym wtrêtowym zapaleniu miêœni). Z³ogi te nie wykazywa³y immunopozytywnoœci w badaniu na amyloid-β, transtyretynê oraz ³añcuchy lekkie κ i λ (13). Inny pacjent w wieku 42 lat nadal zachowywa³ si³ê w obrêbie palców. Wczesny pocz¹tek LJ-s-IBM mo e byæ zale ny od nieznanych jeszcze, uwra liwiaj¹cych genów, prawdopodobnie powi¹zanych ze zjawiskiem starzenia siê we w³óknach miêœniowych (13). Nietypowe cechy mog¹ byæ natomiast wynikiem oddzia- ³ywania m³odzieñczego œrodowiska komórkowego. RZADKIE, LECZ POTENCJALNIE WA NE ZWI ZKI WTRÊTOWEGO ZAPALENIA MIÊŒNI Z INNYMI CHOROBAMI UK ADOWYMI HIPOTEZY PATOGENEZY swzm Mutacja genu koduj¹cego transtyretynê i swzm. 70-letni mê czyzna, Afroamerykanin, prezentowa³ objawy zarówno wtrêtowego zapalenia miêœni, jak i amyloidozy serca (15). Pacjent ten by³ homozygot¹ z mutacj¹ punktow¹ w genie koduj¹cym transtyretynê (TTR), zmieniaj¹c¹ wystêpuj¹c¹ normalnie w pozycji 122. walinê na izoleucynê (Val 122/Ile) (14). Prócz zmian patologicznych typowych dla swzm wyniki biopsji miêœniowej tego pacjenta wskazywa³y na pewne wyj¹tkowe cechy, obejmuj¹ce wystêpowanie: a) wewn¹trz w³ókien miêœniowych z wakuolami kongofilnych z³ogów, wykazuj¹cych immunoreaktywnoœæ zarówno dla TTR, jak i Aβ (TTR nie wystêpuje w typowych przypadkach wtrêtowego zapalenia miêœni); b) w obrêbie œcian naczyñ krwionoœnych kongofilnego amyloidu, równie wykazuj¹cego immunoreaktywnoœæ zarówno dla TTR, jak i Aβ (nigdy nie wystêpuje w naczyniach krwionoœnych u zwyk³ych pacjentów z swzm) (2). Mutacja TTR Val 122/Ile, wystêpuj¹ca u tego pacjenta, jest zarazem najczêstsz¹ przyczyn¹ starczej amyloidozy sercowej wœród populacji Afroamerykanów (16). Stwierdzona u naszego chorego mutacja TTR mog³a odgrywaæ rolê czynnika u³atwiaj¹cego tworzenie i gromadzenie siê w³ókienek Aβ wewn¹trz jego w³ókien miêœniowych i miêœni naczyñ krwionoœnych. W innych uk³adach prawid³owa, niezmutowana TTR dzia³a protekcyjnie izoluj¹c Aβ, zapobiega tworzeniu siê w³ókienek amyloidu in vitro i os³abia toksycznoœæ Aβ in vivo (17). Zak³adaj¹c, e u naszego pacjenta amyloidoza serca, amyloidoza w obrêbie jego naczyñ krwionoœnych i wtrêtowe zapalenie miêœni s¹ zwi¹zane z wystêpowaniem zmutowanej TTR, wysunêliœmy hipotezê, i mo e on byæ mutacj¹ uwra liwiaj¹cego genu (14,18). Nasze eksperymenty potwierdzi³y tê teoriê (19). W nawi¹zaniu do tego mutacje lub polimorfizm innych, nieznanych jeszcze uwra liwiaj¹cych genów, zarówno wrodzone, jak i indukowane przez czynniki œrodowiskowe, wirusy czy starzenie, mog¹ promowaæ rozwój choroby u wielu, je eli nie u wszystkich pacjentów z wtrêtowym zapaleniem miêœni. Je eli u naszego pacjenta mutacja TTR Val 122/Ile by³a czynnikiem uwra - liwiaj¹cym, istnia³a ona prawdopodobnie od momentu poczêcia, niemniej s³aboœæ miêœni rozwinê³a siê dopiero po 60. roku ycia. Fakt ten wskazuje na wp³yw procesów starzenia oraz zmienionego przez infekcjê wirusow¹ b¹dÿ czynniki œrodowiskowe otoczenia komórkowego na rozwój swzm. HTLV-1 seropozytywnoœæ i wtrêtowe zapalenie miêœni. W materiale uzyskanym od kilku pacjentów z swzm wykazano obecnoœæ przeciwcia³ przeciw wirusowi HTLV-1, co wzbudzi³o podejrzenia, e retrowirus ten mo e byæ rzadk¹ przyczyn¹ wtrêtowego zapalenia miêœni (11,20-24). By³by to argument potwierdzaj¹cy nasz¹ hipotezê, e patogeneza swzm mo e mieæ pod³o e wirusowe (3-5,21,22). U jednego z naszych pacjentów zastosowanie metody immunocytochemicznej umo liwi³o wykrycie antygenu p19 HTLV-1 wewn¹trz w³ókien miêœniowych (22). Inne grupy (20,23), badaj¹c biopsje miêœniowe, obserwowa³y pozytywn¹ reakcjê na obecnoœæ antygenów HTLV-1 jedynie w obrêbie makrofagów. Ostatnio opisany pacjent z wtrêtowym zapaleniem miêœni i wspó³wystêpuj¹c¹ HTLV-1-zale n¹ mielopati¹ posiada³ prowirusowe DNA i wirusowy mrna transkrypt w obrêbie nacie-

4 SYMPOZJUM WTRÊTOWE ZAPALENIE MIÊŒNI Rys. 2. Cechy diagnostyczne wtrêtowego zapalenia miêœni (swzm) obserwowane w biopsji miêœniowej przy pomocy mikroskopu œwietlnego, A-D. A-B widoczne w potrójnym barwieniu w modyfikacji Engela(26) w³ókna miêœniowe z wakuolami i zapalny naciek komórek jednoj¹drzastych. C barwienie czerwieni¹ Kongo, obserwowane poprzez Texas Red filtr po zastosowaniu œwiat³a fluorescencyjnego, wykazuje obecnoœæ nieregularnych z³ogów amyloidowych wewn¹trz nieprawid³owych w³ókien miêœniowych. D barwienie fioletem krystalicznym, wykazuje obecnoœæ metachromatycznych, ró owo-czerwonych wtrêtów amyloidowych wewn¹trz w³ókien miêœniowych. A-B x 900; C-D x

5 248 kaj¹cych miêœnie komórek zapalnych (24). Oparcie siê na skutecznym leczeniu immunosupresyjnym HTLV-1-zale nej mielopatii mog³oby daæ interesuj¹ce efekty w przypadku HTLV-1 swzm. Zespó³ postpolio i wtrêtowe zapalenie miêœni. Wystêpowanie wtrêtowego zapalenia miêœni opisano u kilku pacjentów z przebyt¹ chorob¹ polio (20,21,25). Fakt ten przemawia za hipotez¹, e rozwój wtrêtowego zapalenia miêœni jest nastêpstwem infekcji wirusowej, któr¹ pacjenci ci przebyli kilkadziesi¹t lat wczeœniej. Neuropatia. We wtrêtowym zapaleniu miêœni objawy neuropatii by³y rozpoznawane zarówno przez nas, jak i przez inne grupy badaczy (11). Inne. Rzadkie zwi¹zki wtrêtowego zapalenia miêœni z innymi zespo³ami chorobowymi zosta³y omówione przez innych autorów (11). MORFOLOGICZNE KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE WTRÊTOWEGO ZAPALENIA MIÊŒNI (swzm) Charakterystyczne dla swzm zmiany patologiczne mo - na zaobserwowaæ w materiale biopsyjnym przy pomocy mikroskopu œwietlnego po zastosowaniu potrójnego barwienia metod¹ Engela (26). Zmiany te obejmuj¹: 1) wystêpowanie w³ókien miêœniowych z jedn¹ lub kilkoma wakuolami, o ró nej wielkoœci i nieregularnych brzegach oraz 2) ró nego stopnia naciek limfocytarny z obecnoœci¹ makrofagów (rys. 2A-B). Wbrew powszechnej opinii wiele wakuoli w swzm nie jest obrze onych (ang. rimmed) b¹dÿ s¹ jedynie nieznacznie obrze one. Zwykle 60-80% w³ókien z wakuolami obecnych na badanym przekroju zawiera z³ogi amyloidu widoczne po zastosowaniu barwienia czerwieni¹ Kongo (rys. 2C), tioflawin¹-s lub fioletem krystalicznym (rys. 2D). Poniewa z³ogi te mog¹ byæ bardzo ma³e, a niejednokrotnie ich obecnoœæ stwierdza siê jedynie w nielicznych w³óknach miêœniowych, czêsto pozostaj¹ niezauwa one, je eli analizê przeprowadza siê wy³¹cznie w oparciu o barwienie czerwieni¹ Kongo w œwietle spolaryzowanym i pozosta³e wy ej wspomniane barwienia. Identyfikacjê z³ogów amyloidowych znacznie u³atwia zastosowanie techniki fluorescencyjnej dla wzmocnienia barwienia czerwieni¹ Kongo (rys. 2C) (27). W celu zdiagnozowania swzm zalecamy stosowanie nastêpuj¹cych kryteriów morfologicznych: 1. Barwienie modified trichrome metod¹ Engela (26) wcelu uwidocznienia: w³ókien miêœniowych z wakuolami, nacieku komórek jednoj¹drzastych (rys. 2A-B) oraz sporadycznej obecnoœci w³ókien ragged-red. 2. Opisane przez Askanas barwienie czerwieni¹ Kongo z u yciem wzmocnienia fluorescencyjnego w celu uwidocznienia wystêpuj¹cych wewn¹trz w³ókien miêœniowych struktur kongofilnych (rys. 2C). 3. Immunohistochemiczne barwienie na obecnoœæ parzystych, helikalnie skrêconych w³ókienek (paired helical filaments, PHFs) przy u yciu monoklonalnych przeciwcia³ SMI-31 (rys. 2E), które rozpoznaj¹ swoiœcie ufosforylowane bia³ko tau w PHFs zarówno u pacjentów z swzm (28,29), jak i u chorych z AD (30). 4. W przypadku braku przeciwcia³ SMI-31 zaleca siê barwienie na obecnoœæ ubikwityny (31) (pozytywna reakcja u³atwia ró nicowanie swzm i zapalenia wielomiêœniowego). Wtrêty zawieraj¹ce ubikwitynê mog¹ byæ rozpoznawane zarówno w preparatach mro eniowych, jak i utrwalonych formalin¹ preparatach parafinowych jedynie u pacjentów z swzm. Jest to niemo liwe w przypadku innych miopatii zapalnych (31,32). ULTRASTRUKTURALNE ZMIANY WE W ÓKNACH MIÊŒNIOWYCH W swzm Charakterystyczne dla tego schorzenia parzyste, helikalnie skrêcone w³ókienka (paired helical filaments, PHFs) s¹ bardzo podobne do tych, które opisano w splotach neurow³ókienkowych obecnych w mózgowiu chorych na AD. Maj¹ one œrednicê oko³o nm, wystêpuj¹ zwykle w skupiskach i zawieraj¹ wielokrotnie fosforylowane bia³ko tau (rys. 3A-B) (3). PHFs wystêpuj¹ zarówno we w³óknach zawieraj¹cych, jak i niezawieraj¹cych wakuoli. Od 2 do 6% j¹der komórkowych we w³óknach miêœniowych zawiera wtrêty skupiska (inkluzje) tubulofilamentów o œrednicy nm, które na niektórych przekrojach maj¹ wygl¹d PHFs (bardzo zbli ony do tych, które obserwuje siê w cytoplazmie). W swzm, w cytoplazmie zwakuolizowanych w³ókien miêœniowych, a czêsto i cytoplazmie w³ókien bez widocznych wakuoli, obecne s¹ Aβ pozytywne: 1) zgrupowania 6-10 nm filamentów; 2) drobny k³aczkowo-b³oniasty materia³ oraz 3) materia³ amorficzny (8,31). W zwakuolizowanych w³óknach obserwuje siê równie mielinopodobne spirale i inne pozosta³oœci lizosomalne. Rzadko wystêpuj¹ natomiast mitochondria o nieprawid³owej ultrastrukturze zawieraj¹ce wtrêty w okolicy grzebieni. ROZWA ANIA PATOGENETYCZNE Tradycyjnie swzm by³o uwa ane za chorobê miêœni o pod³o u zapalnym, podobnie jak zapalenie wielomiêœniowe i zapalenie skórno-miêœniowe. Istnieje wiele doniesieñ literaturowych, w których autorzy zajmowali siê aspektem zapalnym swzm (10,20,33). O ile jednak obecnoœæ wyk³adników zapalenia w materiale biopsyjnym u pacjentów z swzm jest oczywista, o tyle ich znaczenie w patogenezie tej choroby pozostaje ci¹gle niepewne. W przeciwieñstwie do pacjentów z zapaleniem wielomiêœniowym i skórno-miêœniowym chorzy na swzm, jako grupa, bardzo s³abo odpowiadaj¹ na leczenie immunosupresyjne (3,10,33). Zapalenie limfocytarne mo e wystêpowaæ w wielu uwarunkowanych genetycznie chorobach miêœni uwa anych za niezapalne. Dotyczy to miêdzy

6 innymi: dystrofii twarzowo-³opatkowo-ramieniowej, niedoboru lamininy-2 czy niedoboru dysferliny, z kolei praktycznie nie wystêpuje ono w dziedzicznej miopatii wtrêtowej. [Jedynie wyj¹tkowo w preparatach z biopsji miêœniowych pacjentów z hwzm obserwuje siê œladowe wyk³adniki stanu zapalnego (Askanas i Engel, nieopublikowane obserwacje, 2000)]. Dziedziczne miopatie wtrêtowe nale ¹ do chorób wielogenowych, œwiadcz¹ o tym opisane przypadki mutacji w obrêbie ró nych genów. hwzm obejmuj¹ szereg zespo³ów chorobowych, autosomalnych recesywnych i autosomalnych dominuj¹cych, charakteryzuj¹cych siê postêpuj¹cym os³abieniem miêœni i ró norodnym obrazem klinicznym. Jednak unikalna kombinacja bia³ek wchodz¹cych w sk³ad wtrêtów w nieprawid³owych w³óknach miêœniowych jest niezwykle podobna w swzm i hwzm i zgodnie z naszymi obserwacjami nie wystêpuje w innych chorobach miêœniowych. Jedyny wyj¹tek stanowi dystrofia oczno-gardzielowa (oculopharyngeal muscular dystrophy, OPMD) (9,34), co mo- e byæ argumentem za klasyfikowaniem tej jednostki chorobowej jako postaci hwzm. W rzadkich przypadkach mo na znaleÿæ niektóre cechy swzm w innych chorobach miêœni (Askanas, dane nieopublikowane (35) ), jednak ich znaczenie jest niepewne. Roœnie równie lista dowodów (szczegó³y w dalszej czêœci pracy), e mechanizmy inne ni immunologiczne lub/i zapalne odgrywaj¹ kluczow¹ rolê w patogenezie wtrêtowego zapalenia miêœni. Zgodnie z nasz¹ teori¹ œrodowisko starzej¹cych siê w³ókien miêœniowych jest istotne w promowaniu charakterystycznych dla swzm: 1) rozwoju zwyrodnienia wakuolarnego oraz 2) wieloogniskowej akumulacji ró - nych, potencjalnie toksycznych bia³ek, które mog¹ przyspieszaæ rozwój choroby. W swzm starzenie siê w³ókien miêœniowych oraz ca³ego organizmu pacjenta mo e zarówno powodowaæ, jak i byæ odpowiedzi¹ na zapalenie limfocytarne (4,5). Uwa amy, e swzm jest chorob¹ zwyrodnieniow¹ miêœni: 1) rozwijaj¹c¹ siê w starzej¹cych siê komórkach; 2) zwi¹zan¹ z wewn¹trzkomórkow¹ akumulacj¹ i agregacj¹ wielu bia³ek oraz 3) wi¹ ¹c¹ siê z nieprawid³owym przekazywaniem sygna³ów wewn¹trzkomórkowych i transkrypcj¹, co prowadzi do procesu degeneracyjnego specyficznego dla WZM. Poni ej przedstawiamy najbardziej istotne molekularne aspekty dotycz¹ce w³ókien miêœniowych o fenotypie swzm oraz, oparte na najnowszych danych, rozwa ania dotycz¹ce patogenezy tej choroby. DOWODY NA WEWN TRZKOMÓRKOW TOKSYCZNOŒÆ AßPP/Aß ORAZ ROLA W PATOGENEZIE swzm Proponowany przez nas model patogenezy swzm zak³ada, e kluczow¹ rolê w procesie chorobowym odgrywa Rys. 3. Cechy swzm obserwowane we w³óknach miêœniowych przy zastosowaniu mikroskopii elektronowej. A liczne parzyste, helikalnie skrêcone w³ókienka (PHFs). B skupiska PHFs z pozytywn¹ reakcj¹ po zastosowaniu przeciwcia³ SMI-31 (rozpoznaj¹cych wielokrotnie fosforylowane bia³ko tau) sprzê onych z 5 nm cz¹steczkami z³ota. A x ; B x

7 250 wzrost wewn¹trzkomórkowej puli bia³ka prekursorowego β-amyloidu (AβPP), amyloidu-β (Aβ), a prawdopodobnie tak e oligomerów Aβ (5). Akumulacja tych bia³ek mo e powodowaæ: 1) zaburzenia przep³ywu informacji, wp³ywaj¹ce na inne geny; 2) wi¹zanie i zmienianie funkcji ró norodnych bia³ek, normalnie wystêpuj¹cych wewn¹trzkomórkowo; 3) gromadzenie innych, potencjalnie toksycznych bia³ek oraz cholesterolu; 4) wyst¹pienie stresu oksydacyjnego oraz 5) powstawanie zaburzeñ w mitochondriach i innych organellach komórkowych (4,5). Dodatkowo doniesienia o prawdopodobnej wewn¹trzkomórkowej toksycznoœci fragmentów Aβ wad (36) potwierdzaj¹ nasz¹ wczeœniejsz¹ hipotezê i odpowiadaj¹ naszemu modelowi patogenezy swzm (szczegó³y w pracach (37-40) ). Uwa amy tak e, e nadmierna produkcja AβPP we w³óknach miêœniowych pacjentów chorych na swzm mo e byæ odpowiedzialna za miêœniowo zale - ne nieprawid³owe unerwienie (3) oraz nieprawid³owoœci obserwowane w strukturze z³¹czy nerwowo-miêœniowych (41). Zaburzenia w obrêbie tych z³¹czy, obecne w swzm, maj¹ swój odpowiednik w zaburzeniach synaptycznych w AD (42). Uwa amy, e patomechanizm równie tych zmian, analogicznie do swzm, mo e byæ zwi¹zany z wewn¹trzkomórkowymi nieprawid³owoœciami w komponencie postsynaptycznej. Dodatkowo nasz¹ hipotezê o roli wewn¹trzkomórkowej puli AβPP/Aβ w patomechanizmie swzm potwierdzaj¹ wyniki badañ przeprowadzonych na myszach transgenicznych, u których nadmierna produkcja AβPP we w³óknach miêœniowych powoduje zmiany typu swzm (43,44). Nasze najnowsze badania wskazuj¹ równie, e nieprawid³owy system przemian posttranslacyjnych AβPP prowadzi do wzrostu produkcji toksycznego fragmentu Aβ42, którego obecnoœæ stwierdza siê we w³óknach miêœniowych chorych na swzm. W systemie tym nale y uwzglêdniæ kompleksy β- i γ-sekretaz, których elementy sk³adowe, odpowiednio: BACE-1, BACE-2 oraz nikastryna, presenilina-1 i presenilina-2, wykazuj¹ zwiêkszon¹ ekspresjê we w³óknach miêœniowych pacjentów z swzm (45-48). ROLA CHOLESTEROLU W PATOGENEZIE WTRÊTOWEGO ZAPALENIA MIÊŒNI Wolny cholesterol jest nadmiernie gromadzony we w³óknach chorych na swzm (6), gdzie wspó³wystêpuje równie z nieprawid³owo gromadzonymi Aβ i p-tau. Wywo³any eksperymentalnie wzrost cholesterolu w hodowlach komórkowych (innych ni miêœniowe dok³adne dane w pracy Jaworskiej-Wilczyñskiej (6) ) zwiêksza³ produkcjê Aβ i amyloidogenezê. Tak e w hodowlach normalnych, ludzkich w³ókien miêœniowych, w których eksperymentalnie wywo³ano nadmiern¹ produkcjê AβPP, zwiêkszenie poziomu cholesterolu powodowa³o odk³adanie siê Aβ (49). Bior¹c pod uwagê powy sze wyniki, uwa amy za mo liwe, i wewn¹trz miêœniowych w³ókien pacjentów z wtrêtowym zapaleniem miêœni cholesterol, zamiast byæ prawid³owo metabolizowany b¹dÿ usuwany, jest odk³adany w postaci depozytów. Depozyty te lokalizuj¹ siê w tych samych kompartmentach komórkowych co depozyty Aβ; prawdopodobnie s¹ to miejsca, gdzie AβPP podlega obróbce, przez co obecnoœæ cholesterolu mo e zwiêkszaæ produkcjê Aβ oraz zaburzaæ jego prawid³owe sk³adanie i powodowaæ agregacjê. STRES OKSYDACYJNY MA POTENCJALNY WP YW NA PATOGENEZÊ ZMIAN W swzm Istnieje coraz wiêcej dowodów wskazuj¹cych, e toksycznoœæ wolnych rodników mo e braæ udzia³ w patogenezie wtrêtowego zapalenia miêœniowego. Wykazano (7,50,51), i we w³óknach miêœniowych chorych na swzm gromadz¹ siê zarówno wskaÿniki stresu oksydacyjnego, jak i enzymy uznawane za odpowiedzialne w komórkowej obronie przeciw temu procesowi (szczegó³owe omówienie tego zagadnienia w pracach przegl¹dowych (3,52) ). PRAWDOPODOBNE MECHANIZMY LE CE U PODSTAW TWORZENIA SIÊ WTRÊTÓW WE W ÓKNACH MIÊŒNIOWYCH PACJENTÓW Z swzm Choroby charakteryzuj¹ce siê zaburzeniami w prawid³owym fa³dowaniu bia³ek (uzyskiwaniu przez bia³ka prawid³owej konformacji) oraz agregacji s¹ uznawane za choroby konformacyjne (conformational diseases) (opisane szczegó³owo w pracach (53,54) ). Zgodnie z wieloma propozycjami w szeregu chorób neurozwyrodnieniowych istnieje silny zwi¹zek pomiêdzy agregacj¹ bia³ek i tworzeniem nierozpuszczalnych, wewn¹trzkomórkowych kompleksów bia³kowych, które tworz¹ cia³a wtrêtowe (55-57). Niektóre bia³ka, np. α-synukleina, komórkowe bia³ko prionowe i SOD1, które s¹ nadmiernie gromadzone we wtrêtach/agregatach bia³kowych wewn¹trz w³ókien miêœniowych u pacjentów z swzm (3,5), maj¹ podobnie jak Aβ i bia³ko tau tendencjê do nieprawid³owego fa³dowania siê i tworzenia amyloidu o strukturze β-harmonijki (58,59). Zgodnie z tymi doniesieniami sugerujemy, i tworzenie siê charakterystycznych dla swzm ubikwitynowanych, wielobia³kowych wtrêtów wewn¹trz w³ókien miêœniowych odbywa siê na skutek zaburzenia procesu fa³dowania (uzyskiwania przez nie prawid³owej konformacji) bia³ek. Zarówno in vitro, jak in vivo wykazano, e pocz¹tkowo prawid³owe bia³ka mog¹ pozostawaæ niesfa³dowane b¹dÿ nieprawid³owo sfa³dowane (nie uzyskaæ prawid³owej konformacji ostatecznej) na skutek dzia³ania wielu czynników, takich jak: makromolekularne zagêszczanie (macromolecular crowding), stres oksydacyjny, nara enie na substancje toksyczne oraz procesy starzenia siê. We w³óknach miêœniowych pacjentów z swzm obserwuje siê wzrost ekspresji znaczników stresu oksydacyjnego: nasileniu ulega proces transkrypcji wielu genów, m.in. AβPP-751, komórkowego bia³ka prionowego, en-

8 zymów zaanga owanych w ochronê komórki przed skutkami stresu oksydacyjnego oraz bia³ka c-jun. Powy sze czynniki mog¹ braæ udzia³ w nasilaniu transkrypcji, hamowaniu procesu degradacji bia³ek i doprowadziæ do nieprawid³owego odk³adania siê bia³ek oraz zjawiska makromolekularnego zagêszczania. Te z kolei procesy prowadz¹ do zaburzeñ w fa³dowaniu bia³ek, najprawdopodobniej tak e nieprawid³owej glikozylacji oraz innych szkodliwych nastêpstw w funkcjonowaniu zarówno poszczególnych bia³ek, jak i ca³ych w³ókien miêœniowych. W dalszej czêœci tego rozdzia³u postaramy siê przedstawiæ przebieg procesów poprzedzaj¹cych i prowadz¹cych do powstawania cia³ wtrêtowych w swzm. Dodatkowymi dowodami na to, e nieprawid³owe fa³dowanie bia³ek odgrywa rolê w patogenezie swzm, s¹ obecnoœæ tzw. stresu w retikulum endoplazmatycznym (ER stress) i istnienie mechanizmów, poprzez które komórka stara siê obroniæ przed skutkami tego stresu komórkowa odpowiedÿ na obecnoœæ nieprawid³owo sfa³dowanych bia³ek w ER (unfolded protein response, UPR) (opisane szczegó³owo w pracach przegl¹dowych (60-63) ). Zahamowanie proteasomu i tworzenie siê agresomów System ubikwityna-proteasom (ubiquitin-proteasome system, UPS) jest g³ówn¹ drog¹ degradacji bia³ek w komórkach eukariotycznych (64,65). Jest on zaanga owany w usuwanie szeregu bia³ek, w³¹cznie z prawid³owymi bia³kami o krótkim okresie ycia oraz nieprawid³owo sfa³dowanymi b¹dÿ uszkodzonymi w inny sposób bia³kami. Zahamowanie UPS prowadzi do wewn¹trzkomórkowego gromadzenia i agregacji bia³ek o nieprawid³owej konformacji (54,66,67) oraz tworzenia siê struktur zwanych agresomami (68-70). Poza obecnoœci¹ ró norodnych nieprawid³owo sfa³dowanych bia³ek agresomy charakteryzuje obecnoœæ γ-tubuliny. Zwykle zawieraj¹ one równie ubikwitynê, ró ne podjednostki enzymatycznego kompleksu proteasomu, bia³ko szoku termicznego (Hsp)70 i inne bia³ka. Nasze najnowsze badania wykaza³y zaburzenia funkcjonowania proteasomów w miêœniach chorych na swzm. Œwiadcz¹ o tym: 1) gromadzenie siê podjednostki 26S proteasomu; 2) obni enie aktywnoœci proteasomów; 3) gromadzenie siê agresomów (71-73). Tak wiêc nieprawid³owoœci w systemie proteasomu mog¹ odgrywaæ wa n¹ rolê w patogenezie swzm. Zgodnie z nasz¹ teori¹ bia³ka o nieprawid³owej konformacji mog¹ byæ odpowiedzialne za toksycznoœæ wewn¹trzkomórkow¹, zanim jeszcze zaczn¹ wi¹zaæ siê ze sob¹ nawzajem i tworzyæ cia³a wtrêtowe. Mo liwe jest równie, e wskutek agregacji cytotoksycznoœæ bia³ek o nieprawid³owej konformacji zmniejsza siê, aczkolwiek nie jest to pewne. B³êdy w procesie transkrypcji; gromadzenie siê zmutowanej formy ubikwityny (UBB + 1 ) UBB +1 produkowana jest na skutek wystêpuj¹cego w procesie transkrypcji molekularnego b³êdu odczytu, typowego dla starzej¹cych siê komórek. Nieprawid³owy transkrypt tworzy siê jako rezultat utraty dwóch nukleotydów podczas lub po procesie transkrypcji, a nastêpnie podlega procesowi translacji z delecj¹ i przesuniêciem ramki odczytu +1 (74,75). Ostatnie doniesienia wykaza³y nadmierne gromadzenie siê UBB +1 w mózgowiu chorych na AD (74,75). We w³óknach miêœniowych chorych na wtrêtowe zapalenie miêœni równie stwierdzono gromadzenie siê UBB +1 i wspó³wystêpowanie tego bia³ka z Aβ oraz p-tau (76). Procesy starzenia siê i stres oksydacyjny najprawdopodobniej nasilaj¹ gromadzenie siê UBB +1 w mózgowiu osób z AD i zapewne mog¹ odgrywaæ podobn¹ rolê we w³óknach miêœniowych chorych na swzm. UBB +1 jest toksyczne dla komórek, poniewa ubikwitynowana forma tego bia³ka hamuje proteasom (77). Niewykluczone jest równie istnienie innych toksycznych mechanizmów dzia³ania UBB +1. ROLA MIOSTATYNY Miostatyna nale y do nadrodziny bia³ek zwanych transformuj¹cymi czynnikami wzrostu-β (szczegó³owe informacje w pracy (78) ). Poniewa zanik miêœniowy (atrofia) jest jednym z wa niejszych elementów sk³adaj¹cych siê na obraz fenotypowy swzm, zbadaliœmy ekspresjê miostatyny we w³óknach miêœniowych pacjentów z wtrêtowym zapaleniem miêœni (79). Nasze badania wykaza³y: a) na poziomie mikroskopii œwietlnej i elektronowej gromadzenie miostatyny wewn¹trz w³ókien miêœniowych; wspó³wystêpuje tam z Aβ; b) przy zastosowaniu techniki Western-blottingu zwiêkszon¹ iloœæ zarówno miostatyny, jak i jej prekursora; c) przy zastosowaniu techniki immunoprecypitacji tworzenie przez prekursor miostatyny kompleksu z Aβ. Wyniki te sugeruj¹, i miostatyna oraz jej prekursor, samodzielnie b¹dÿ wi¹ ¹c siê z Aβ, mog¹ odgrywaæ now¹, prawdopodobnie szkodliw¹ rolê w patogenezie swzm. WNIOSKI KOÑCOWE W powy szej pracy przedstawiliœmy w skrócie najbardziej istotne odkrycia zwi¹zane z patogenez¹ swzm. Nie stanowi¹ one jeszcze ostatecznej odpowiedzi na pytanie, jakie s¹ przyczyna i najskuteczniejsze leczenie tej choroby, ale wskazuj¹ na potencjalnie najatrakcyjniejsze kierunki, w których nale y zmierzaæ, by odpowiedzieæ na te pytania i pomóc pacjentom chorym na swzm. Przyk³adami potencjalnych dróg terapeutycznych s¹: 1) obni enie wewn¹trzkomórkowej ekspresji β-sekretazy, co mo e doprowadziæ do obni enia produkcji toksycznego oligomeru Aβ wewn¹trz w³ókien miêœniowych; 2) usuniêcie wolnych rodników oraz zapobieganie ich tworzeniu wewn¹trz w³ókien miêœniowych; 3) zapobieganie nieprawid³owemu zwijaniu oraz niezwijaniu siê bia³ek miêœniowych i/lub u³atwieniu ich usuwania z komórki; 4) zapobieganie nieprawid³owej agregacji bia³ek oraz 5) obni enie iloœci miostatyny. 251

9 252 PIŒMIENNICTWO: BIBLIOGRAPHY: 1. Mendell J.R., Sahenk Z., Gales T., Paul L.: Amyloid filaments in inclusion body myositis. Novel findings provide insight into nature of filaments. Arch. Neurol. 1991; 48: Askanas V., Engel W.K., Alvarez R.B.: Light and electron microscopic localization of β-amyloid protein in muscle biopsies of patients with inclusion-body myositis. Am. J. Pathol. 1992; 141: Askanas V., Engel W.K.: Inclusion-body myositis: newest concepts of pathogenesis and relation to aging and Alzheimer disease. J. Neuropathol. Exp. Neurol. 2001; 60: Askanas V., Engel W.K.: Inclusion-body myositis and myopathies: different etiologies, possibly similar pathogenic mechanisms. Curr. Opin. Neurol. 2002; 15: Askanas V., Engel W.K.: Proposed pathogenetic cascade of inclusion-body myositis: importance of amyloid-β, misfolded proteins, predisposing genes, and aging. Curr. Opin. Rheumatol. 2003; 15: Jaworska-Wilczynska M., Wilczynski G.M., Engel W.K. i wsp.: Three lipoprotein receptors and cholesterol in inclusion-body myositis muscle. Neurology 2002; 58: Yang C.C., Alvarez R.B., Engel W.K., Askanas V.: Increase of nitric oxide synthases and nitrotyrosine in inclusion-body myositis. Neuroreport 1996; 8: Askanas V., Alvarez R.B., Engel W.K.: Beta-amyloid precursor epitopes in muscle fibers of inclusion body myositis. Ann. Neurol. 1993; 34: Askanas V., Engel W.K.: Newest approaches to diagnosis and pathogenesis of sporadic inclusion-body myositis and hereditary inclusion-body myopathies, including molecular-pathologic similarities to Alzheimer disease. W: Askanas V., Serratrice G., Engel W.K. (red.): Inclusion-Body Myositis and Myopathies. Cambridge University Press, 1998: Mastaglia F.L., Garlepp M.J., Phillips B.A., Zilko P.J.: Inflammatory myopathies: clinical, diagnostic and therapeutic aspects. Muscle Nerve 2003; 27: Mikol J., Engel A.G.: Inclusion-body myositis. W: Engel A.G., Franzini-Armstrong C. (red.): Myology Basic and Clinical. Wyd. 3, McGraw-Hill Medical Publishing Division, 2004; 2: Engel W.K., Askanas V.: Inclusion-body myositis: clinical, diagnostic, and pathologic aspects. Neurology w druku Askanas V., Engel W.K.: Late-juvenile sporadic inclusion body myositis: a newly recognized syndrome. Ann. Neurol. 2000; 48: Askanas V., Engel W.K., Alvarez R.B. i wsp.: Inclusion body myositis, muscle blood vessel and cardiac amyloidosis, and transthyretin Vall22Ile allele. Ann. Neurol. 2000; 47: Kula R.W., Engel W.K., Line B.R.: Scanning for soft-tissue amyloid. Lancet 1977; 1: Jacobson D.R., Pastore R.D., Yaghoubian R. i wsp.: Variant-sequence transthyretin (isoleucine 122) in late-onset cardiac amyloidosis in black Americans. N. Engl. J. Med. 1997; 336: Stein T.D., Johnson J.A.: Lack of neurodegeneration in transgenic mice overexpressing mutant amyloid precursor protein is associated with increased levels of transthyretin and the activation of cell survival pathways. J. Neurosci. 2002; 22: Askanas V., Engel W.K., McFerrin J., Vattemi G.: Transthyretin Vall22Ile, accumulated Aß, and inclusion-body myositis aspects in cultured muscle. Neurology 2003; 61: Askanas V., Engel W.K.: Sporadic inclusion-body myositis as a degenerative disease: role of Aß, protein misfolding, and proteasome inhibition. Neurology w druku Dalakas M.C.: Inflammatory, immune, and viral aspects of inclusion-body myositis. Neurology w druku Engel W.K., Askanas V.: Treatment of inclusion-body myositis and hereditary inclusion-body myopathy with reference to pathogenic mechanisms: personal experience. W: Askanas V., Serratrice G., Engel W.K. (red.): Inclusion-Body Myositis and Myopathies. Cambridge University Press, 1998: Engel W.K., Haginoya K., Alvarez R.B. i wsp.: Sporadic inclusion-body myositis (s-ibm) in an HTLV-1-positive Iranian Muslim. Neurology 1997; 48: Cupler E.J., Leon-Monzon M., Miller J. i wsp.: Inclusion body myositis in HIV-1 and HTLV-1 infected patients. Brain 1996; 119 (cz. 6): Ozden S., Gessain A., Gout O., Mikol J.: Sporadic inclusion body myositis in a patient with human T cell leukemia virus type 1-associated myelopathy. Clin. Infect. Dis. 2001; 32: Semino-Mora C., Dalakas M.C.: Rimmed vacuoles with β-amyloid and ubiquitinated filamentous deposits in the muscles of patients with long-standing denervation (postpoliomyelitis muscular atrophy): similarities with inclusion body myositis. Hum. Pathol. 1998; 29: Engel W.K., Cunningham G.G.: Rapid examination of muscle tissue. An improved trichrome method for freshfrozen biopsy sections. Neurology 1963; 13: Askanas V., Engel W.K., Alvarez R.B.: Enhanced detection of congo-red-positive amyloid deposits in muscle fibers of inclusion body myositis and brain of Alzheimer s disease using fluorescence technique. Neurology 1993; 43: Askanas V., Alvarez R.B., Mirabella M., Engel W.K.: Use of anti-neurofilament antibody to identify paired-helical filaments in inclusion-body myositis. Ann. Neurol. 1996; 39: Mirabella M., Alvarez R.B., Bilak M. i wsp.: Difference in expression of phosphorylated tau epitopes between sporadic inclusion-body myositis and hereditary inclusionbody myopathies. J. Neuropathol. Exp. Neurol. 1996; 55: Ksiezak-Reding H., Dickson D.W., Davies P., Yen S.H.: Recognition of tau epitopes by anti-neurofilament antibodies that bind to Alzheimer neurofibrillary tangles. Proc. Natl Acad. Sci. U S A 1987; 84: Askanas V., Serdaroglu P., Engel W.K., Alvarez R.B.: Immunocytochemical localization of ubiquitin in inclusion body myositis allows its light-microscopic distinction from polymyositis. Neurology 1992; 42: Prayson R.A., Cohen M.L.: Ubiquitin immunostaining and inclusion body myositis: study of 30 patients with inclusion body myositis. Hum. Pathol. 1997; 28: Hilton-Jones D.: Inflammatory muscle diseases. Curr. Opin. Neurol. 2001; 14: Askanas V., Serdaroglu P., Engel W.K., Alvarez R.B.: Immunolocalization of ubiquitin in muscle biopsies of patients with inclusion body myositis and oculopharyngeal muscular dystrophy. Neurosci. Lett. 1991; 130: Fidzianska A., Rowinska-Marcinska K., Hausmanowa-Petrusewicz I.: Coexistence of X-linked recessive Emery-Dreifuss muscular dystrophy with inclusion body myositislike morphology. Acta Neuropathol. (Berl.) 2004; 107: Klein W.L.: ADDLs & protofibrils the missing links? Neurobiol. Aging 2002; 23:

10 37. Askanas V., McFerrin J., Baque S. i wsp.: Transfer of betaamyloid precursor protein gene using adenovirus vector causes mitochondrial abnormalities in cultured normal human muscle. Proc. Natl Acad. Sci. U S A 1996; 93: Askanas V., McFerrin J., Alvarez R.B. i wsp.: βapp gene transfer into cultured human muscle induces inclusionbody myositis aspects. Neuroreport 1997; 8: McFerrin J., Engel W.K., Askanas V.: Cultured muscle fibers from Iranian Jewish patients with quadriceps-sparing autosomal-recessive inclusion-body myopathy (AR1-IBM) express features of IBM phenotype. Neurology 2000; 54: McFerrin J., Engel W.K., Askanas V.: Impaired innervation of cultured human muscle overexpressing βapp experimentally and genetically: relevance to inclusion-body myopathies. Neuroreport 1998; 9: Alvarez R.B., Engel W.K., Askanas V.: Ultrastructural abnormalities of neuromuscular junctions in sporadic inclusion-body myositis. Neurology 2000; 54: Terry R.D.: The pathogenesis of Alzheimer disease: an alternative to the amyloid hypothesis. J. Neuropathol. Exp. Neurol. 1996; 55: Jin L.W., Hearn M.G., Ogburn C.E. i wsp.: Transgenic mice over-expressing the C-99 fragment of betapp with an alpha-secretase site mutation develop a myopathy similar to human inclusion body myositis. Am. J. Pathol. 1998; 153: Fukuchi K., Pham D., Hart M. i wsp.: Amyloid-beta deposition in skeletal muscle of transgenic mice: possible model of inclusion body myopathy. Am. J. Pathol. 1998; 153: Vattemi G., Engel W.K., McFerrin J. i wsp.: Presence of BACE1 and BACE2 in muscle fibres of patients with sporadic inclusion-body myositis. Lancet 2001; 358: Vattemi G., Engel W.K., McFerrin J. i wsp.: BACE1 and BACE2 in pathologic and normal human muscle. Exp. Neurol. 2003; 179: Askanas V., Engel W.K., Yang C.C. i wsp.: Light and electron microscopic immunolocalization of presenilin 1 in abnormal muscle fibers of patients with sporadic inclusion-body myositis and autosomal-recessive inclusionbody myopathy. Am. J. Pathol. 1998; 152: Vattemi G., Kefi M., Engel W.K., Askanas V.: Nicastrin, a novel protein participating in amyloid-β production, is overexpressed in sporadic inclusion-body myositis muscle. Neurology 2003; 60: McFerrin J., Engel W.K., Leclerc N., Askanas V.: Combined influence of amyloid-β precursor protein (AβPP) gene transfer and cholesterol excess on cultured normal human muscle fibers. Neurology 2002; 58: Yang C.C., Askanas V., Engel W.K., Alvarez R.B.: Immunolocalization of transcription factor NF-κB in inclusionbody myositis muscle and at normal human neuromuscular junctions. Neurosci. Lett. 1998; 254: Broccolini A., Engel W.K., Alvarez R.B., Askanas V.: Redox factor-1 in muscle biopsies of patients with inclusion-body myositis. Neurosci. Lett. 2000; 287: Askanas V., Engel W.K.: Sporadic inclusion-body myositis and its similarities to Alzheimer disease brain. Recent approaches to diagnosis and pathogenesis, and relation to aging. Scand. J. Rheumatol. 1998; 27: Garcia-Mata R., Gao Y.S., Sztul E.: Hassles with taking out the garbage: aggravating aggresomes. Traffic 2002; 3: Kopito R.R., Ron D.: Conformational disease. Nat. Cell Biol. 2000; 2: E207-E McNaught K.S., Belizaire R., Isacson O. i wsp.: Altered proteasomal function in sporadic Parkinson s disease. Exp. Neurol. 2003; 179: Keller J.N., Hanni K.B., Markesbery W.R.: Impaired proteasome function in Alzheimer s disease. J. Neurochem. 2000; 75: Schmidt T., Lindenberg K.S., Krebs A. i wsp.: Protein surveillance machinery in brains with spinocerebellar ataxia type 3: redistribution and differential recruitment of 26S proteasome subunits and chaperones to neuronal intranuclear inclusions. Ann. Neurol. 2002; 51: Borden K.L.: Structure/function in neuroprotection and apoptosis. Ann. Neurol. 1998; 44 (3 supl. 1): S65-S Maiti N.R., Surewicz W.K.: The role of disulfide bridge in the folding and stability of the recombinant human prion protein. J. Biol. Chem. 2001; 276: Mori K.: Tripartite management of unfolded proteins in the endoplasmic reticulum. Cell 2000; 101: Lee A.S.: The glucose-regulated proteins: stress induction and clinical applications. Trends Biochem. Sci. 2001; 26: Kaufman R.J.: Orchestrating the unfolded protein response in health and disease. J. Clin. Invest. 2002; 110: Vattemi G., Engel W.K., McFerrin J., Askanas V.: Endoplasmic reticulum stress and unfolded protein response in inclusion body myositis muscle. Am. J. Pathol. 2004; 164: Voges D., Zwickl P., Baumeister W.: The 26S proteasome: a molecular machine designed for controlled proteolysis. Annu. Rev. Biochem. 1999; 68: Ciechanover A., Brundin P.: The ubiquitin proteasome system in neurodegenerative diseases: sometimes the chicken, sometimes the egg. Neuron 2003; 40: Berke S.J., Paulson H.L.: Protein aggregation and the ubiquitin proteasome pathway: gaining the UPPer hand on neurodegeneration. Curr. Opin. Genet. Dev. 2003; 13: Bennett E.J., Bence N.F., Jayakumar R., Kopito R.R.: Global impairment of the ubiquitin-proteasome system by nuclear or cytoplasmic protein aggregates preceded inclusion body formation. Mol. Cell 2005; 17: Johnston J.A., Ward C.L., Kopito R.R.: Aggresomes: a cellular response to misfolded proteins. J. Cell Biol. 1998; 143: Wigley W.C., Fabunmi R.P., Lee M.G. i wsp.: Dynamic association of proteasomal machinery with the centrosome. J. Cell Biol. 1999; 145: Kopito R.R.: Aggresomes, inclusion bodies and protein aggregation. Trends Cell Biol. 2000; 10: Fratta P., Engel W.K., Askanas V.: Novel identification of aggresomes in sporadic inclusion-body myositis (s-ibm) muscle fibers suggests that inhibition of 26S/20S proteasome and misfolded proteins play a pathogenic role. Ann. Neurol. 2003; 54: Fratta P., Engel W.K., Askanas V.: Proteasome abnormalities participate in the pathogenesis of sporadic inclusion body myositis (s-ibm). Neurology 2004; 62: Fratta P., Engel W.K., McFerrin J. i wsp.: Proteasome inhibition and aggresome formation in sporadic inclusionbody myositis and in amyloid-beta precursor protein-overexpressing cultured human muscle fibers. Am. J. Pathol. 2005; 167: van Leeuwen F.W., de Kleijn D.P., van den Hurk H.H. i wsp.: Frameshift mutants of β amyloid precursor protein and ubiquitin-b in Alzheimer s and Down patients. Science 1998; 279:

11 75. van Leeuwen F.W., Fischer D.F., Kamel D. i wsp.: Molecular misreading: a new type of transcript mutation expressed during aging. Neurobiol. Aging 2000; 21: Fratta P., Engel W.K., van Leeuwen F.W. i wsp.: Mutant ubiquitin UBB +1 is accumulated in sporadic inclusion-body myositis muscle fibers. Neurology 2004; 63: Lindsten K., de Vrij F.M.S., Verhoef L.G. i wsp.: Mutant ubiquitin found in neurodegenerative disorders is a ubiquitin fusion degradation substrate that blocks proteasomal degradation. J. Cell Biol. 2002; 157: Lee S.J.: Regulation of muscle mass by myostatin. Annu. Rev. Cell Dev. Biol. 2004; 20: Wojcik S., Engel W.K., McFerrin J., Askanas V.: Myostatin is increased and complexes with amyloid-beta within sporadic inclusion-body myositis muscle fibers. Acta Neuropathol. (Berl.) 2005; 110: Zasady prenumeraty kwartalnika Aktualnoœci Neurologiczne 1. Prenumeratê mo na rozpocz¹æ od ka dego numeru pisma. Prenumeruj¹cy otrzyma zamówione numery kwartalnika poczt¹ na podany adres. 2. Pojedynczy egzemplarz kwartalnika kosztuje 25 z³. Przy zamówieniu rocznej prenumeraty (4 kolejne numery) koszt ca³orocznej prenumeraty wynosi 80 z³. Koszt ca³orocznej prenumeraty zagranicznej wynosi 25 dolarów. 3. Istnieje mo liwoœæ zamówienia numerów archiwalnych (do wyczerpania nak³adu). Cena numeru archiwalnego 25 z³. 4. Prenumeraty mo na dokonaæ za pomoc¹ za³¹czonego blankietu. Zamówienie proszê przes³aæ poczt¹ lub faksem. 5. Istnieje równie mo liwoœæ zamówienia prenumeraty przez Internet. Druk zamówienia znajduje siê na stronie 254