Wpływ wybranych chorób oczu na obraz pisma osób starszych studium przypadku

Transkrypt

1 Wpływ wybranych chorób oczu na obraz pisma osób starszych studium przypadku Grafizm ma wiele indywidualnych cech charakterystycznych dla konkretnej osoby. Jest przejawem procesów psychicznych i fizycznych, w tym wzrokowych. Pod wp³ywem tych czynników po³¹czonych z nauk¹ pisania powstaje system trwa³ych nawyków psychoruchowych. Na podstawie ich analizy przeprowadzany jest graficzny proces identyfikacji pisma. Niekiedy pod wp³ywem ró nych czynników, np. up³ywu czasu, procesu starzenia cz³owieka, a tak e chorób (w tym dysfunkcji wzroku), pismo mo e ulegaæ swoistym modyfikacjom. Ka d¹ sprawê nale y wiêc traktowaæ indywidualnie, wykorzystuj¹c przy tym dostêpne informacje o wieku, zawodzie, wykszta³ceniu i zdrowiu pisz¹cego. Jeœli badanie pisma wyka e zaburzenia, powinniœmy staraæ siê wyjaœniæ ich przyczyny, równie poprzez dokumentacjê medyczn¹ badanej osoby. Wiele trudnoœci badawczych (ze wzglêdu na wieloœæ i z³o onoœæ czynników maj¹cych wpyw na proces pisania) stwarza pismo osób starszych, maj¹cych wielokrotnie problemy zdrowotne. Do cech charakteryzuj¹cych typowe pismo osób starszych zaliczyæ mo na: chaotyczny obraz pisma, obni on¹ klasê graficzn¹ (degradacja pisma), falstarty graficzne, tremor, zaburzenia topograficzne, rozchwianie linii podstawowej wierszy (wyrazów), powiêkszenie rozmiaru znaków, zró nicowanie relacji wielkoœciowych wystêpuj¹cych w tych samych znakach graficznych. Nale y jednak zaznaczyæ, e nie mo na jednoznacznie wskazaæ, które z nich i w jakim zakresie pozostaj¹ w zwi¹zku z tzw. naturalnymi (starzeniowymi) procesami obni ania siê sprawnoœci psychomotorycznej pisz¹cego, a które s¹ nastêpstwem schorzeñ, na jakie badany cierpi. Wiêkszoœæ chorób, poza tymi, które s¹ zwi¹zane z organicznymi uszkodzeniami oœrodkowego uk³adu nerwowego, zw³aszcza uszkodzeniami p³atów czo³owych, nie prowadzi do powstania charakterystycznych cech graficznych w piœmie. Wyj¹tek mog¹ stanowiæ choroby Alzheimera i Parkinsona. Osoby obci¹ one tymi schorzeniami maj¹ tendencjê do miniaturyzowania pisma, charakteryzuj¹cego siê dodatkowo specyficznym tremorem. Na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ jednostki chorobowe zwi¹zane z dysfunkcj¹ oczu i to wy- ³¹cznie w zakresie tzw. niedowidzenia. Grafizm osób niedowidz¹cych wykazuje zaburzenia g³ównie w wielkoœci marginesów i przebiegu linii podstawowej zapisów. Charakteryzuje go równie obecnoœæ dodatkowych, w³osowatych linii inicjalnych w konstrukcjach znaków graficznych. Wydaje siê, e chorobami wp³ywaj¹cymi na widzenie i byæ mo e na pisanie (za czym przemawia zakres objawów) s¹: 1. Zapalenie plamki ó³tej (tzw. AMD) schorzenie prowadz¹ce stopniowo do utraty wzroku, dotykaj¹ce osoby po 65. roku ycia. Typowymi objawami AMD s¹: widzenie prostych linii jako linii falistych lub zniekszta³conych, postêpuj¹ce trudnoœci w czytaniu, problemy z widzeniem centralnym (œrodka obrazu), rozmycie krawêdzi ogl¹danych przedmiotów, trudnoœci w rozró nianiu kolorów. 2. Zaæma starcza (w tym zaæma pierwotna, tzw. zaæma korowo-j¹drowa i zaæma brunatna). Typowymi objawami s¹: dwojenie konturów obrazów, tzw. jednooczne podwójne widzenie, pogorszenie ostroœci wzroku do dali i bli y, niedaj¹ce siê skorygowaæ adnymi soczewkami. Przytoczone wy ej objawy chorób sugeruj¹, e pismo osoby dotkniêtej któr¹kolwiek z nich powinno charakteryzowaæ siê zaburzeniami, których zakres mo e byæ szerszy od zakresu zaburzeñ charakteryzuj¹cych pismo osób w podesz³ym wieku i niedowidz¹cych. W niniejszym artykule analizie poddane zosta³y rêkopisy Jana M., mê czyzny w wieku 82 lat, dotkniêtego obydwiema wy ej wymienionymi schorzeniami. Badany ma wy sze wykszta³cenie ukoñczy³ trzy fakultety i biegle w³ada piêcioma jêzykami. Pisanie stanowi³o istotny czynnik w jego yciu zawodowym i prywatnym. K³opoty ze wzrokiem pojawi³y siê zaœ i nasili³y w latach , a zwi¹zane z nimi zaburzenia zaczê- ³y utrudniaæ badanemu wykonywanie codziennych czynnoœci, jak czytanie, ogl¹danie telewizji, robienie zakupów, poruszanie siê po mieœcie itp. Nale y podkreœliæ, e badaniom poddano rêkopisy pochodz¹ce z lat Jest to materia³ zarówno bezwp³ywowy, jak i wykonany w obecnoœci prowadz¹cej badania (lata ). Rêkopisy sporz¹dzone na polecenie pochodz¹ z okresu intensywnego rozwoju choroby i leczenia. Zaznaczyæ przy tym nale y, 74

2 e leczenie nie doprowadzi³o do poprawy jakoœci wzroku mê czyzny, a jedynie zahamowa³o rozwój choroby. Tak zgromadzony materia³ badawczy poddano analizie w zakresie wytypowanych cech identyfikuj¹cych pismo rêczne osób starszych oraz niedowidz¹cych. Celem badañ by³o sprawdzenie, czy w rêkopisach Jana M. zachodz¹ zmiany w cechach motorycznych, topograficznych i konstrukcyjnych typowe dla pisma osób starszych i niedowidz¹cych. Analizowane cechy graficzne pisma skonfrontowano z ich odpowiednikami znajduj¹cymi siê w rêkopisach badanego, pochodz¹cych z okresu sprzed choroby (lata ). Pierwszy z prezentowanych rêkopisów pochodzi z 1980 r. (ryc. 1). Poni ej przedstawiono materia³ badawczy sporz¹dzony przez Jana M. przed dysfunkcj¹ wzroku i w czasie trwania choroby. Materia³ z okresu, kiedy to badany widzia³ prawid³owo, obwiedziono ramkami w kolorze niebieskim, a z okresu upoœledzenia wzroku ramkami w kolorze czerwonym. 1. Cechy topograficzne (ryc. 2 11): a) zgodny prosty lewy margines Ryc. 2. Rêkopisy kreœlone w 1981 r. Fig. 2. Manuscripts made in 1981 Ryc. 1. Pismo charakteryzuje siê pe³n¹ spontanicznoœci¹ i dynamik¹ kreœlenia, prawoskoœnym k¹tem nachylenia. Linia podstawowa wyrazów i wierszy wykazuje stabilny przebieg. Analiza cech motorycznych i konstrukcyjnych, w tym sposób wi¹zañ znaków, iloœæ odmian jednobrzmi¹cych liter i cyfr oraz form powtarzalnych, pozwala stwierdziæ, e ww. grafizm cechuje siê wysok¹ klas¹ wyrobienia i stopniem zautomatyzowania pisania. Ryc. 3. Rêkopisy kreœlone w 2004 r. Fig. 3. Manuscripts made in

3 b) zgodna szerokoœæ lewego marginesu Ryc. 4. Rêkopisy kreœlone w 1981 r. Fig. 4. Manuscripts made in 1981 Na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ akapity w utworze wierszowym. Jan M. pisane w m³odoœci piosenki i wiersze dzieli³ na akapity (zwrotki), ró nicuj¹c wciêcia. Cecha ta zosta³a przez niego tak silnie zakodowana, e kiedy podyktowano mu porównywalny w formie literackiej utwór (wiersz), mê czyzna si³¹ nawyku zachowa³ analogiczny uk³ad zwrotek. Poszczególne wciêcia akapitowe rozmieszcza³ miêdzy pionowo rozstawionymi dwoma palcami, a usytuowanie zakoñczenia poszczególnych wersów okreœla³, wyczuwaj¹c krawêdzi¹ d³oni praw¹ stronê arkusza papieru (ryc. 9). Ryc. 5. Rêkopisy kreœlone w 2005 r. Fig. 5. Manuscripts made in 2005 c) zgodne rozmieszczenie nag³ówków Ryc. 6. Rêkopisy kreœlone w 1981 r. Fig. 6. Manuscripts made in 1981 Ryc. 9. Rêkopisy kreœlone w 2004 r. Fig. 9. Manuscripts made in 2004 d) usytuowanie liter wzglêdem siebie Zgodne usytuowanie linii pocz¹tkowej litery w wzglêdem o Ryc. 7. Rêkopisy kreœlone w 1994 r. Fig. 7. Manuscripts made in 1994 Ryc. 10. Rêkopisy kreœlone w 1992 r. Fig. 10. Manuscripts made in 1992 Ryc. 8. Rêkopisy kreœlone w 2005 r. Fig. 8. Manuscripts made in 2005 Ryc. 11. Rêkopisy kreœlone w 2001 r. Fig. 11. Manuscripts made in

4 2. Cechy mierzalne Zgodne relacje wielkoœciowe pasma œródlinijnego, nadlinijnego i podlinijnego zapisów na przestrzeni 27 lat (ryc ): 3. Cechy konstrukcyjne znaków i wi¹zañ (ryc ): a) liter w zapisie duszy Ryc. 12. Rêkopisy kreœlone w 1986 r. Fig. 12. Manuscripts made in 1986 Ryc. 18. Rêkopisy kreœlone w 1980 r. Fig. 18. Manuscripts made in 1980 Ryc. 19. Rêkopisy kreœlone w 1992 r. Fig. 19. Manuscripts made in 1992 Ryc. 20. Rêkopisy kreœlone w 2007 r. Fig. 20. Manuscripts made in 2007 Ryc. 13. Rêkopisy kreœlone w 2006 r. Fig. 13. Manuscripts made in 2006 b) litery W Ryc. 14. Rêkopisy kreœlone w 1992 r. Fig. 14. Manuscripts made in 1992 Ryc. 21. Rêkopisy kreœlone w 1980 r. Fig. 21. Manuscripts made in 1980 Ryc. 22. Rêkopisy kreœlone w 2001 r. Fig. 22. Manuscripts made in 2001 Ryc. 23. Rêkopisy kreœlone w 2007 r. Fig. 23. Manuscripts made in 2007 Ryc. 15. Rêkopisy kreœlone w 2005 r. Fig. 15. Manuscripts made in 2005 c) wi¹zanie wa Ryc. 16. Rêkopisy kreœlone w 1980 r. Fig. 16. Manuscripts made in 1980 Ryc. 17. Rêkopisy kreœlone w 2005 r. Fig. 17. Manuscripts made in 2005 Ryc. 24. Rêkopisy kreœlone w 1980 r. Fig. 24. Manuscripts made in 1980 Ryc. 25. Rêkopisy kreœlone w 2005 r. Fig. 25. Manuscripts made in 2005 Z przeprowadzonej analizy wynika, e miêdzy zestawionymi rêkopisami nie ma istotnych ró nic graficznych. Wystêpuj¹ce mog¹ byæ nastêpstwem odchyleñ wynikaj¹cych np. z ró nego tempa pisania. 77

5 Brak w rêkopisach Jana M. cech charakteryzuj¹cych typowe pismo osób starszych, niedowidz¹cych jest uzasadnieniem wniosku, e nie wszystkie schorzenia oczu maj¹ istotny wp³yw na grafizm. Nasuwa siê równie kolejny wniosek, e wysoki stopieñ wykszta³cenia i sta³a aktywnoœæ osoby w podesz³ym wieku chroni¹ jej grafizm przed czynnikami deformuj¹cymi. Teza ta, oparta na jednostkowym przyk³adzie, wymaga jednak dalszego potwierdzenia na szerszej grupie badawczej. W codziennej pracy eksperta nale y równie pamiêtaæ, e ka de schorzenie przebiega indywidualnie. Kompletuj¹c materia³ porównawczy od osób starszych z dysfunkcj¹ wzroku, nale y dotrzeæ do dokumentacji medycznej. Zasadne jest tak e gromadzenie wzorów z dwóch okresów: sprzed choroby i z czasu jej trwania. Przy pobieraniu materia³u na polecenie nale y zwróciæ uwagê na to, w jaki sposób pisz¹cy kontroluje rozmieszczenie tekstu na pod³o u. Przeprowadzona analiza wykaza³a, e nawet gdy badany niedowidzi, mo e zachowaæ nawykowe w³aœciwoœci topograficzne. Nie nale y wiêc z uwagi na chorobê danej osoby z góry rezygnowaæ z pobierania wzorów na polecenie. Niniejsze opracowanie jest prób¹ zwrócenia uwagi na problemy, z jakimi stykaj¹ siê eksperci podczas analizy pisma osób starszych z dysfunkcj¹ wzroku. Wykaza³o równie koniecznoœæ rozszerzenia badañ w tym zakresie. Anna Przewor zdj.: autorka BIBLIOGRAFIA 1. Czeczot Z.: Badania identyfikacyjne pisma rêcznego, Zak³ad Kryminalistyki KGMO, Warszawa Epstein G.: Podstawowe zasady badania starczego pisma rêcznego, [w:] Problematyka dowodu z ekspertyzy dokumentów, tom I, pod red. Z. Kegla, Wroc³aw Gajdowski J.: Obraz pisma osób starszych o ró nym poziomie wykszta³cenia (komunikat z badañ nad pismem osób w wieku podesz³ym i starczym), [w]: Problematyka dowodu z ekspertyzy dokumentów... op.cit. 4. Spaeth G.L.: Chirurgia okulistyczna, wydanie I polskie, pod red. J. Szaflika, Wyd. Medyczne Urban&Partner, Wroc³aw Kañski J.: Okulistyka, objawy i ró nicowanie, Wydawnictwo Medyczne Urban&Partner, Wroc³aw Kañski J.: Okulistyka kliniczna, wyd. I, pod red. Z. Zagórskiego, Wyd. Medyczne Urban&Partner, Wroc³aw uszczuk A., NiedŸwiedŸ B.: Komunikat z wyników badañ pisma osób niedowidz¹cych zakwalifikowanych do II grupy inwalidzkiej, [w:] Problematyka dowodu z ekspertyzy dokumentów... op.cit. 8. Okulistyka wspó³czesna, cz. 1, praca zbiorowa pod red. W. Or³owskiego, PZWL, Warszawa Uwaga Czytelnicy, ukazały się dwa Zeszyty Metodyczne z dziedziny badań dokumentów pt.: Wybrane zagadnienia z zakresu badań dokumentów, autorstwa Marka Nowickiego, Krzysztofa Wali, Pawła Włodarskiego i Anny Janiszewskiej-Rybki, w cenie 32 zł Wpływ podłoża i monotonii sensorycznej na obraz pisma ręcznego i podpisów, autorstwa Stanisławy Masłowskiej, Hanny Tydelskiej, Iwony Sanewskiej i Beaty Urbanik, w cenie 41 zł Zamówienia można składać na adres: Biuro Logistyki Policji KGP ul. Domaniewska 36/ Warszawa tel. (0-22)