Wydawnictwo WAM, 2006
|
|
- Marta Julia Dobrowolska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1
2 Wydawnictwo WAM, 2006 Recenzenci naukowi dr hab. Stanisław Głaz, prof. WSF-P Ignatianum prof. dr hab. Józef Król Korekta Barbara Cabała Projekt okładki i stron tytułowych Andrzej Sochacki ISBN WYDAWNICTWO WAM ul. Kopernika Kraków tel faks wam@wydawnictwowam.pl DZIAŁ HANDLOWY tel , , faks handel@wydawnictwowam.pl Zapraszamy do naszej KSIĘGARNI INTERNETOWEJ tel Drukarnia Wydawnictwa WAM ul. Kopernika Kraków
3 Spis treści Stanisław Głaz Wstęp 9 PSYCHOLOGIA RELIGII JAKO NAUKA Stanisław Głaz Zarys historii psychologii religii 21 Jerzy Szymołon Koncepcje psychologii religii 35 Jerzy Szymołon Przedmiot psychologii religii 42 Józef Król Metody badań psychologii religii 50 RELIGIJNOŚĆ JAKO TEMAT BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH Zdzisław Golan Pojęcie religijności 71 Stanisław Tokarski Zarys poszukiwań genezy religii 80 Stanisław Tokarski Psychologiczne źródła religijności 92 ROZWÓJ RELIGIJNOŚCI CZŁOWIEKA W CIĄGU CAŁEGO ŻYCIA Czesław Walesa Rozwój religijności człowieka 111 Stanisław Tokarski Dojrzałość religijna 147 Franciszek Głód Kryzys religijny 179
4 6 SPIS TREŚCI STRUKTURA RELIGIJNOŚCI Józef Król, Stanisław Głaz Doświadczenie religijne 203 Józef Król Pojęcie Boga u dzieci i młodzieży w świetle dotychczasowych badań 225 Andrzej Molenda Obraz Boga z perspektywy psychoanalitycznej teorii relacji z obiektem 244 Marek Jarosz Relacja do Boga w psychologii religii 253 Romuald Jaworski Typologie religijności 271 PSYCHOLOGICZNA INTERPRETACJA FORM ŻYCIA RELIGIJNEGO Marian Wolicki Metodologiczne problemy opisywania zjawisk życia religijnego 289 Dariusz Buksik Zagadnienie sumienia 293 Marian Wolicki Doświadczenie grzechu 317 Marian Wolicki Doświadczenie łaski 319 Marian Wolicki Doświadczenie przebaczenia 322 Dariusz Krok Pojednanie 327 Dariusz Krok Eucharystia 334 Katarzyna Wojtasik Wiara 341 Katarzyna Wojtasik Modlitwa 354 Dariusz Krok Medytacja 366 Dariusz Krok Kontemplacja 372
5 SPIS TREŚCI 7 Romuald Jaworski Asceza 376 Borys Jacek Soiński Nawrócenie religijne 387 ZNACZENIE ŻYCIA RELIGIJNEGO Z PERSPEKTYWY PSYCHOLOGII RELIGII Jacek Prusak Religia i duchowość w psychoterapii 423 Czesław Cekiera Poradnictwo religijne w duszpasterstwie 448 Stanisław Głaz Logoterapia i religia 477 Władysław Szewczyk Sumienie skrupulatne analiza przypadku 490 Andrzej Molenda Nerwice na tle religijnym 501 Marian Wandrasz Choroba i cierpienie a religijność 511 Ewa Zasępa Religijność w życiu osób z niepełnosprawnością intelektualną 533 Małgorzata Starzomska Religijność i anoreksja rola poradnictwa 546 Sławomir Ślaski Religijność a używanie substancji psychoaktywnych 562 Dariusz Krok Medialny przekaz treści religijnych 573 Stanisław Głaz Summary 593 Biogramy autorów 600 Bibliografia 606 Indeks osobowy 665
6 Wstęp Psychologia nie jest nauką wewnętrznie jednorodną. Przedstawiciele poszczególnych kierunków psychologicznych różnią się między sobą zakresem przyjmowanych założeń odnoszących się do natury człowieka, a także zakresem opcji metodologicznych. Słusznie zauważają niektórzy psychologowie (Frankl, Król), że nie bez znaczenia jest to, czy człowieka spostrzega się jako jedność fizyczno-psychiczno-duchową, czy jako byt biologiczny, materialny, który w trakcie swojego życia rozwija złożone funkcje psychiczne. Nie bez znaczenia jest również to, czy naukowiec psycholog religii przyjmuje istnienie wartości Ostatecznej, czy nie. Obecne opracowania poszczególnych zagadnień dotyczą psychologii religii. Obiektem analizy psychologicznej jest religia. Określenie psychologia religii zakłada, że mamy do czynienia z dwoma poniekąd różnymi zagadnieniami. Pierwsze z nich, najogólniej mówiąc, dotyczy zjawisk psychicznych, drugie zaś odnosi się do religii i sposobu przeżywania jej przez danego człowieka, czyli religijności. Przegląd literatury ujawnia, że psychologia religii zajmuje się szeroką gamą zagadnień dotyczących życia religijnego człowieka. Zadaniem psychologii religii jest wyjaśnienie fenomenu religii od strony przeżyć i zachowań człowieka, subiektywnych i osobistych aspektów wierzeń religijnych. Zajmuje się ona takimi aspektami życia religijnego, jak asceza, pobożność, kryzys i nawrócenie religijne, ukazując funkcje religii w życiu psychicznym człowieka. Określa strukturę aspektów życia religijnego człowieka, ich właściwości i związki z niektórymi elementami osobowości. Jak zauważa Król (1999), ciągle otwarty jest problem wypracowania odpowiednich relacji pomiędzy psychologią a religią. Przegląd literatury ujawnia, że tego rodzaju relacja może mieć charakter konfliktowy, podporządkowania, paralelizmu bądź integracji psychologii i religii. Poszukiwania niektórych naukowców (Girgensohn, 1921; Fromm, 1966) doprowadziły do cennych odkryć i dowiodły, że człowiek jest układem transgresyjnym, albo inaczej intencjonalnym, otwartym na drugiego i Absolut przekraczający jego zdolności oraz na możliwości. Ma różnorakie potrzeby, m.in. potrzebę religijną, potrzebę orientacji i posiadania przedmiotu czci. Może on
7 10 WSTĘP w swoim życiu czcić swój naród, niewidzialnego Boga czy wreszcie głosić kult sukcesu. Pomiędzy człowiekiem a przedmiotem czci, Bogiem, może zaistnieć relacja osobowa, pozytywna, w której człowiek realizuje najistotniejsze cele własnej egzystencji. Wyraża się ona w jego postawie, wyznaniu wiary, formach świadomości. Realizuje on swoje wrodzone predyspozycje oraz możliwości i jak stwierdził May staje się człowiekiem. Trzeba powiedzieć, że psychologia religii nie zajmuje się wprost problematyką istnienia czy nieistnienia rzeczywistości Transcendentnej. Bada jedynie wyobrażenia, obrazy, jakie poszczególne osoby mają o tej rzeczywistości. Tymi zagadnieniami interesuje się filozofia i teologia. Ale rodzi się pytanie, czy psycholog, zajmując się psychologią religii, jest usprawiedliwiony z pomijania kwestii istnienia Transcendencji. Odpowiedź na to pytanie, jak zauważają niektórzy psychologowie (Jaworski, 2001), należy do obszaru tzw. ukrytych założeń w psychologii. Świat przejawów życia religijnego człowieka, który jest przekonany o realności Transcendencji i przeświadczony o Jej obecności w jego życiu i otaczającym go świecie, może być przez psychologa negującego istnienie Transcendencji widziany i traktowany jako iluzje, złudzenia, urojenia, jako pewne symptomy patologii. Psycholog zaś przekonany o realności Transcendencji, nie odważy się interpretować zjawisk życia religijnego człowieka w kategoriach patologii. Będzie on poszukiwał kryteriów pozwalających odróżnić symptomy patologii od autentycznej religijności. Takie podejście do aspektów życia religijnego danego człowieka potwierdza literatura i zaangażowanie psychoterapeutyczne niektórych naukowców. Pytanie człowieka o rzeczy ostateczne, o sens ludzkiego życia, rozumność człowieka znajdują swoje uzasadnienie w istnieniu osobowego Boga. Sacrum, Transcendencja, Nadsens i cała rzeczywistość religijna człowieka jest dla niego na tyle ważna, że niemal żaden z wielkich twórców antropologiczno-psychologicznych koncepcji człowieka od Freuda do psychologów nam współczesnych nie przechodzi obojętnie wobec tych zagadnień. Próby interpretacji aspektów życia religijnego z psychologicznego punktu widzenia podejmowane były przez niektórych naukowców, szczególne filozofów, jeszcze przed powstaniem psychologii jako odrębnej dyscypliny naukowej. Tego zadania podjął się już Sokrates, potem Hume, Locke, Schleiermacher, Kierkegaard. Jak słusznie zauważa Szmyd (zob. 2002, s ), jedni z nich zmierzali do utworzenia koncepcji poznawczych, które sprzyjałyby psychologicznemu podejściu do religii, dostarczając teoretycznego zaplecza do dalszych poszukiwań, inni zaś spełniali funkcje bezpośrednio, przez określone psychologiczne ujęcia niektórych aspektów religijności, co miało doprowadzić do utworzenia oddzielnej specjalizacji obejmującej dociekania nad religijnością człowieka.
8 WSTĘP 11 Zdaniem wielu naukowców ukazanie się publikacji Halla oraz Starbucka, które dotyczyły niektórych zagadnień religijności człowieka, należy uznać za moment narodzin nowo formującej się dziedziny naukowej, psychologii religii, i oddzielenia się jej od filozofii religii 1. Pewną konkurencją dla tego wydarzenia mogłoby stać się powołanie w Genewie już 1873 r. pierwszej Katedry Historii i Psychologii Religii, pod kierunkiem Drozda. Prezentowana publikacja pt. Wybrane zagadnienia z psychologii religii jest owocem wieloletnich poszukiwań teoretycznych i empirycznych wielu naukowców zajmujących się psychologią religii i religijnością współczesnego człowieka. Przedstawiona została dziedzina wiedzy, która mimo różnych ograniczeń i trudności, wyjaśnia w sposób naukowy wiele aspektów fenomenu religijności. Pomysł przygotowania do druku tego rodzaju książki zrodził się nie tak dawno. Możemy się poszczycić kilkoma wcześniejszymi opracowaniami tego zagadnienia w formie podręcznikowej (np.: Psychologia religii pod redakcją Chlewińskiego, Psychologia religii autorstwa zmarłego kilka lat temu Kuczkowskiego, tłumaczenie Psychologii religii Wulffa). Zauważa się jednak brak nowych opracowań naukowców polskich dotyczących różnych aspektów życia człowieka religijnego w zakresie szerszym. Celem tej pracy jest nie tylko, jak już wspomniano, zapoznanie z problematyką psychologii religii każdego zainteresowanego tymi zagadnieniami człowieka, ale także próba zainspirowania naukowców do nowych przemyśleń i dalszych poszukiwań oraz głębszej refleksji nad przejawami życia religijnego współczesnego nam człowieka. Prezentowana książka nie jest pracą nowatorską, pewne zagadnienia dotyczące religii i religijności współczesnego człowieka zostały już wcześniej opracowane przez niektórych psychologów religii w nieco innej formie. Obecna książka stanowi zbiór różnych artykułów naukowców zajmujących się tymi zagadnieniami, ukazując ich złożoność. Trzeba też dodać, że publikowana praca nie wyczerpuje wszystkich zagadnień odnoszących się do religii i religijności człowieka. Cała praca składa się z sześciu części. W pewnym stopniu przedstawione partie materiału są ze sobą powiązane. Obejmują one niejako całość problematyki psychologii religii. Autorzy poszczególnych artykułów odwołują się do założeń teoretycznych, jak i poszukiwań empirycznych. Pierwsza część pracy dotyczy psychologii religii jako nauki. Psychologia religii jako dziedzina nauki rozwija się i ma swoją historię. W artykule dotyczącym historii psychologii religii Głaz przedstawił rozwój tej dziedziny wie- 1 G. Hall (1882). The Moral and Religious Training of Children, Princeton Review, New Series. IX, 26-45; E. Starbuck (1899). The Psychology of Religion. London: Walter Scott.
9 12 WSTĘP dzy w różnych krajach świata i ośrodkach naukowych. Za kolebkę psychologii religii uważa się Stany Zjednoczone, dlatego też prezentacje historii tej dyscypliny rozpoczęto od przedstawienia jej początków na tym terenie, aby następnie ukazać jej rozwój w poszczególnych krajach Europy. Poszukiwania naukowców doprowadziły do opracowania koncepcji psychologii religii, które niekiedy są w opozycji ze sobą. Mimo wielu starań w tym względzie nadal widoczne są pewne trudności w określeniu przedmiotu badań w tej dziedzinie, które wynikają z wieloznaczności stosowanego przez naukowców terminu religia oraz wielości i różnorodności uwarunkowań religijności człowieka. Problematykę koncepcji psychologii religii znajdujących się w obrębie tej dziedziny ukazał Szymołon. Przedstawił on najpierw koncepcję historyczno-psychologiczną psychologii religii, a następnie koncepcje wypracowane przez nurty: psychoanalityczny, behawiorystyczny, humanistyczny i kognitywistyczny. Każda nauka ma swój przedmiot zainteresowań. Naukowcy uprawiający psychologię religii zajmują się podmiotową stroną religijności. Interesuje ich jej struktura, funkcja przekonań, zachowań, postaw religijnych. Literatura przedmiotu ujawnia nam, że życie religijne człowieka przejawia się na wiele sposobów, ma bogatą strukturę. Ukazanie przedmiotu religii z punktu widzenia behawioryzmu, psychoanalizy, psychologii poznawczej i humanistycznej to zadanie, jakiego podjął się także Szymołon. Przedmiot psychologii religii podlega analizie, objęty jest badaniami. W historii psychologii religii próbowano stosować różne punkty widzenia i metody badań, takie jak fenomenologiczne i empiryczne. Narzędzia badawcze, którymi najczęściej posługują się współcześni badacze psychologii religii, przedstawił Król. Dotyczą one metod zarówno ilościowych, jak i jakościowych. Pierwsze służą do określenia związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy poszczególnymi zachodzącymi zjawiskami i do sformułowania zasad wyjaśniających zachowanie człowieka, drugie zaś zajmują się opisem przypadków, a więc poszukiwaniem niepowtarzalnych zasobów psychiki człowieka. W drugiej części przedstawiono problematykę religijności człowieka jako temat badań psychologicznych. W poglądach naukowców, najogólniej biorąc, religijność jest rozumiana jako podmiotowe, indywidualne ustosunkowanie się człowieka wobec Boga i nadprzyrodzoności wyrażające się w sferze przekonań, pojęć, uczuć i zachowań, które może być rozpatrywane na wiele sposobów. W dziejach badań nad religią proponowano wiele różnych, zarówno opozycyjnych, jak i komplementarnych sposobów rozumienia religii. Tokarski w swoim artykule ukazuje szeroko ujętą problematykę genezy religii na przestrzeni ostatnich lat. Można przyjąć, że w psychologii istnieją dwa różne podstawowe założenia filozoficzne, określające zjawiska religijne. Według podejścia autonomicznego religijność jest zjawiskiem tkwiącym w dążeniach ludz-
10 WSTĘP 13 kich. Rozumienie redukcjonistyczne zaś zakłada, że obserwowalne zjawiska religijności są konkretyzacjami pewnych pierwotnych procesów psychicznych. Ukazania psychoanalitycznego, behawioralnego, humanistycznego i biologicznego nurtu rozumienia religijności podjął się Golan. Trudno jest określić, czy u podłoża religijności człowieka znajduje się jedno jej źródło, czy jest ich wiele, a jeśli tak, to które z nich jest podstawowe. Trzeba przyjąć, że motywy naturalne i nadprzyrodzone religijności najczęściej wzajemnie uzupełniają się i przenikają. Ukazanie różnorakich źródeł religijności, które tkwią w czynnikach wewnętrznych i zewnętrznych dotyczących instynktu religijnego, wynikających z doświadczenia własnej ograniczoności, motywów poznawczych, poszukiwania sensu życia to zadanie, jakiego podjął się Tokarski. W części trzeciej zaprezentowano rozwój religijności człowieka w ciągu całego życia. Życie religijne człowieka ma charakter dynamiczny, podlega procesowi rozwoju. Religijność każdego człowieka rozwija się według własnych jej praw, kształtowana przez wiele czynników zewnętrznych oraz wewnętrznych. Proces rozwoju religijności człowieka od najmłodszych lat aż do momentu śmierci, uwzględniając jej przebieg, dynamiczność oraz specyfikę, ukazał Walesa. Efektem prawidłowo rozwijającej się religijność jest jej dojrzałość. Problematykę dojrzałości religijnej, odwołując się do inspiracji teologicznych, filozoficznych i psychologicznych, przedstawił Tokarski. Wyodrębnił on istotne cechy religijności, a następnie na ich podstawie ukazał wskaźniki dojrzałości religijnej. Należą do nich: centralność wartości religijnych, zaangażowanie religijne, integralny charakter religijnej postawy, uwzględniający równocześnie jej charakter personalny, dynamiczny i wspólnotowy. Rozwojowi religijności człowieka często towarzyszy kryzys religijny. Tego rodzaju kryzys przebiega nierównomiernie i ze zróżnicowanym nasileniem w życiu człowieka. Wątpliwości z zakresu życia religijnego przysparzają często nowych problemów natury religijnej i nowych niepewności. Ale nie tylko. Sprzyjają one także oczyszczeniu własnej religijności. Problematykę kryzysu na tle religijnym, jego dynamikę, znaczenie i rolę w rozwoju życia religijnego człowieka ukazał Głód. Religijność człowieka ma swoją strukturę. W tej (czwartej) części pracy autorzy ukazali niektóre ważniejsze jej elementy. Zdaniem naukowców, istotnym elementem religijności człowieka jest doświadczenie religijne, będące esencją religijności (Jung, Maslow). Pełni ono ważną rolę w życiu religijnym człowieka. Ogólne rozumienie doświadczenia religijnego na gruncie psychologii oraz dwa ważne najczęściej spotykane sposoby jego rozumienia: fenomenologiczny i heurystyczny ukazał Król. Próby analizy przeżycia religijnego w formie mistycznej podjął się Głaz. Ukazał on typy przeżyć mistycznych znanych współczesnym psychologom, jego cechy, fazy oraz zalety w tworze-
11 14 WSTĘP niu się dojrzałej religijności człowieka. Jednak nie wszyscy naukowcy przypisują pozytywną rolę tego rodzaju przeżyciom. Zdaniem niektórych z nich przyczyny tych przeżyć mogą tkwić w schorzeniach psychicznych, a nawet sprzyjającym niezwykłym przeżyciom środkom psychodelicznym. Uznając, iż pojęcie Boga należy do ważnych i najbardziej podstawowych kategorii pojęciowych każdej religii, Król zajął się problematyką obrazu Boga u dzieci i młodzieży. Ukazał on w tym zakresie zarówno dorobek teoretyczny, jak i własny empiryczny oraz wielu innych naukowców. Natomiast Molenda, odwołując się do teorii relacji z obiektem z jej zasadniczą ideą, iż dla człowieka podstawową potrzebą jest potrzeba związku, przedstawił problematykę badań nad obrazem Boga z perspektywy psychoanalizy. Innym ważnym wymiarem religijności człowieka jest autentyczna i dojrzała relacja z Bogiem lub relacja religijna umożliwiająca człowiekowi odkrycie swojej niepowtarzalności i wyjątkowości. Religijność nie jest tylko niezrozumiałym zachowaniem człowieka poszukującego zaspokojenia swoich potrzeb, ale próbą zbudowania psychologicznej więzi z osobowym Bogiem. Analizy tego zagadnienia podjął się Jarosz. Chociaż aktualne badania międzykulturowe nad strukturą religijności człowieka zmierzają w kierunku unifikacji i wydobycia elementów wspólnych dla wszystkich form religijności niezależnie od wyznawanej wiary, to jednak wielu psychologów uwzględnia w swych poszukiwaniach określone typy religijności. Próby przybliżenia typologizacji religijności dokonał Jaworski, bazując na określonych aspektach charakteryzujących życie religijne człowieka. Należy do nich: poziom zaangażowania w życie religijne, intensywność oraz centralność postaw religijnych, motywacja zachowań religijnych, typ interakcji pomiędzy człowiekiem a Bogiem. Uwzględnił on również w typologizacji religijności kontekst osobowościowy i społeczny żyjącego człowieka, wyodrębniając wskaźniki jego zdrowej religijności. W części piątej zaprezentowano psychologiczną interpretację form życia religijnego człowieka. Ukazania metodologicznych problemów związanych z opisaniem zjawisk życia religijnego podjął się Wolicki. Słusznie zauważa autor artykułu, że wielu badaczy uważa, iż tego rodzaju rzeczywistość życia religijnego umyka wszelkim badaniom eksperymentalnym, jakimi dysponuje współczesna psychologia. Nie mając bezpośredniego dostępu do życia nadprzyrodzonego człowieka, psychologia może zajmować się w tym wypadku tylko tego rodzaju życiem w sposób pośredni, poprzez symptomy zewnętrzne wynikające z postaw związanych np. ze stanem łaski. Życie to ujawnia się najczęściej w takich formach, jak stan grzechu i łaski oraz w przebaczeniu, nawróceniu, modlitwie itp. Decyzje i działania człowieka są kontrolowane przez sumienie. Zagadnienie sumienia w różnych koncepcjach psychologicznych, sposób jego funkcjonowania w strukturze osobowości oraz w odniesieniu do
12 WSTĘP 15 świata duchowego przedstawił Buksik. Psychologiczną analizę doświadczenia grzechu, uwzględniającą jego kontekst moralny, religijny i estetyczny, oraz przeciwstawny stanowi grzechu stan łaski, a także zagadnienie przebaczenia ujmowanego jako akt bezinteresownej miłości (uwzględniając jego potrójną konieczność: teologiczną, psychologiczną i socjologiczną) przedstawił Wolicki. Ukazania elementu transcendentnego, jak i psychologicznego w sakramencie pojednania, czyli sakramencie spowiedzi, do którego należą: uświadomienie sobie grzechów, następnie ich wyznanie, żal za nie oraz postanowienie o zmianie życia, dokonał Krok. Każdy system religijny zawiera element kultu zwany ofiarą, który jest wyrazem czci i dziękczynienia wobec bóstwa. Jednym ze sposobów wyrażania postawy wierzącego wobec Boga jest uczestnictwo w Eucharystii. Ma ona dwojaki charakter: boski i ludzki. Oznacza to, że tajemnica Eucharystii opiera się na treściach psychicznych głęboko zakorzenionych w duszy człowieka i oddziałujących na myślenie człowieka, uczestniczącego w tej tajemnicy. Z ludzkiego zaś punktu widzenia w trakcie Eucharystii składane są Bogu dary, symbolizujące samoofiarowanie się każdego z uczestników to następne zagadnienie przedstawione przez Kroka. Można powiedzieć, że o aktywności życia religijnego człowieka decydują zarówno zalety, jak i niedostatki wiary i modlitwy. Te dwa elementy życia religijnego łączą się ze sobą: intensywność wiary zależy od modlitwy, modlitwa zaś jest najbardziej podstawowym faktem wiary. Te zagadnienia zostały przedstawione przez Wojtasik. Wiara i modlitwa mają charakter relacyjny. Autorka ukazała również rodzaje i psychospołeczne uwarunkowania ich procesu rozwoju oraz znaczenie tego rodzaju elementów życia religijnego w procesie kształtowania osobowości i dojrzałej religijności człowieka. Pogłębieniu życia religijnego i duchowego służą medytacja i kontemplacja. Te dwa zagadnienia zostały przedstawione przez Kroka. Medytacja zazwyczaj jest widziana jako włączająca dyskursywne rozumowanie, natomiast kontemplacja opiera się na percepcji przedmiotu religijnego bez użycia wyższych procesów poznawczych, takich jak rozumowanie i wnioskowanie. Oba przejawy życia religijnego, jak i wiele innych, mogą mieć charakter religijny bądź terapeutyczny. Pierwszy rodzaj sprzyja nawiązaniu duchowej łączności z Absolutem i fascynacji Jego obecnością, drugi zaś umożliwia poprawę stanu fizycznego i psychicznego człowieka. Asceza to następny przejaw religijnego życia człowieka dbającego o rozwój własnej religijności. Wielu naukowców uważa, że jest ona niezbędna także współczesnemu człowiekowi do jego pełniejszego i wszechstronnego rozwoju. Niektórzy z nich uważają, że tendencje ascetyczne mają swe źródło w strukturze organizmu osoby ludzkiej. Omówienia znaczenia psychologicznego i religijnego oraz rodzaju zachowań ascetycznych podjął się Jaworski. Zdaniem wielu psychologów jednym z ważnych zagadnień dotyczą-
13 16 WSTĘP cych przejawów życia religijnego człowieka jest nawrócenie. Psychologiczną analizę tego fenomenu przeprowadził w swoim opracowaniu Soiński. Nawrócenie polega na przeobrażeniu, przemianie człowieka, na przybliżeniu go do Boga. Autor artykułu przedstawił wybrane definicje i teorie nawrócenia religijnego, a następnie poszczególne jego elementy, takie jak motywy nawrócenia, etapy procesu nawrócenia oraz jego skutki. W części szóstej pracy przedstawiono znaczenie niektórych zagadnień życia religijnego i ich powiązanie z wymiarem psychologicznym. Czy godne uwagi dla psychologów i psychiatrów są religijne bądź duchowe problemy ich pacjentów? Refleksja dotycząca relacji pomiędzy psychoterapią a religią jest zagadnieniem, które często na przestrzeni lat budziło wiele kontrowersji, a przyjmowane rozwiązania wynikały najczęściej z dominujących poglądów filozoficznych, a także uwarunkowań polityczno-społecznych. Problematykę tego zagadnienia przedstawił Prusak. Doświadczenie uczy nas, że ludzie coraz częściej potrzebują pomocy, wsparcia oraz rzetelnej i skutecznej porady. Poszukują również poradnictwa duchowego w rozwoju osobowym oraz w dążeniu ku doskonałości. Cekiera, długoletni pracownik ośrodka psychologicznego i psychoterapeutycznego, przedstawił przydatność poradnictwa psychologicznego w duszpasterstwie w kształtowaniu postaw religijnych, jako pewnego rodzaju pomocy osobom o zaburzonej osobowości, a także osobom uzależnionym. Z pomocą człowiekowi przychodzi logoterapia. Jej celem jest pomóc pacjentowi w odkryciu przez niego samego nie tylko sensu życia i cierpienia, ale także nowych znaczeń tych wartości. Wypełnienie sensu ludzkiego bytowania jest podstawowym zadaniem każdego człowieka, które prowadzi do samorealizacji. Dlatego w poszukiwaniu głębszego rozumienia tych wartości człowiek kieruje się albo ku rzeczywistości nadprzyrodzonej, albo ku naturalnej. W tym układzie religia proponuje sensowne rozumienie natury wszechświata. Problematykę tego zagadnienia przedstawił Głaz. O tym, czy dana czynność została wykonana dobrze czy źle, decyduje sumienie. Artykuł Szewczyka na temat sumienia ma podwójny charakter: teoretyczny i praktyczny. Teoretyczny wyjaśnia problematykę powstawania sumienia skrupulatnego, praktyczny zaś ukazuje jak skrupulatom pomóc. Autor posługuje się konkretnym przypadkiem. Na jego bazie ukazuje przebieg procesu stosowanej terapii. Niektórzy badacze zadają sobie pytanie, czy religijność może mieć negatywne oddziaływanie na zdrowie psychiczne człowieka, co więcej, czy religijność może być przyczyną nerwic? Tego rodzaju zagadnienie przedstawił Molenda. Ukazał on problem nerwicy eklezjogennej i jej kryteria rozpoznawcze. Skoncentrował się głównie na ukazaniu różnorakich źródeł tego rodzaju nerwic i sposobie ich leczeniu. Nie należy przeceniać, jak i niedoceniać znaczenia oddziaływania religijności w przeżywaniu choroby i cierpienia. Ważne zna-
14 WSTĘP 17 czenie w ich przeżywaniu ma przyjęta postawa samego chorego wobec tego rodzaju stanów. Postawy chorych wobec własnej choroby i cierpienia, powiązanie religijności ze sposobem znoszenia i przeżywania choroby i bólu oraz regulacyjną rolę religii w życiu tych osób ukazał w swoim artykule Wandrasz. Cierpienie i choroba związane są z losem człowieka. Tym fenomenom, jak i własnemu życiu należy nadać odpowiedni sens, wartość. Coraz więcej naukowców próbuje scharakteryzować subiektywny świat przeżyć osób z niepełnosprawnością intelektualną. Dotyczy to także i ich religijności. Zasępa podjęła próbę nakreślenia, czym jest niepełnosprawność intelektualna, aby następnie ukazać świat religijności tych osób oraz powiązanie niepełnosprawności intelektualnej z religijnością w świetle dotychczasowych badań. Pojawienie się problemu, jakim jest anoreksja, zmusiło niejako wielu naukowców do określenia jej związku z religijnością człowieka. Poszukiwania w tej dziedzinie ujawniają, że obok anoreksji o znaczeniu psychicznym (patologicznej) można dostrzec w życiu niektórych osób symptomy tzw. anoreksji religijnej. Osobom z tym problemem przychodzi z pomocą poradnictwo pastoralne i psychoterapeutyczne zorientowane na rozwój religijny to problematyka opracowana w artykule autorstwa Starzomskiej. Ślaski ukazał charakterystykę religijności osób uzależnionych oraz jej powiązanie z innymi aspektami osobowości osób korzystających z substancji psychoaktywnych. Stabilizująca i hamująca funkcja religii przed pojawieniem się niepożądanych myśli i zachowań, co w konsekwencji może zapobiec nadużywaniu substancji psychoaktywnych to jedno z głównych oddziaływań religii. Religia może pełnić również funkcję terapeutyczną w życiu tych osób. Tego rodzaju osoby poszukują wsparcia, i często czynnik religijny jest dla nich jedynym motywem przewartościowania własnego życia. W kontekście rozwoju cywilizacji i bogactwa życia społecznego pojawia się pytanie o miejsce i rolę mass mediów oraz ich psychologiczne znaczenie w przekazie treści o charakterze religijnym. Krok, odpowiadając na to pytanie, w swoim artykule wpierw przeprowadził psychologiczną analizę komunikacji medialnej, aby następnie ukazać sposoby nadawania i odbioru przez współczesnego człowieka różnych treści religijnych w szeroko rozumianych mass mediach. Serdecznie dziękuję wszystkim Autorom artykułów za podjęcie trudu związanego z powstaniem tej książki. Dziękuję im za wszelką życzliwość. Dziękuję Recenzentom naukowym, jak i tym wszystkim, którzy zasugerowali wniesienie konstruktywnych poprawek do niektórych artykułów. Stanisław Głaz
Darmowy fragment www.bezkartek.pl
Wydawnictwo WAM, 2006 Recenzenci naukowi dr hab. Stanisław Głaz, prof. WSF-P Ignatianum prof. dr hab. Józef Król Korekta Barbara Cabała Projekt okładki i stron tytułowych Andrzej Sochacki ISBN 83-7318-751-0
Bardziej szczegółowoWstęp Człowiek żyje w określonym środowisku, które dostarcza mu wciąż nowych wrażeń, a nierzadko również problemów. Niekiedy środowisko jest dla niego nowym wyzwaniem, z jednej strony niesie wsparcie,
Bardziej szczegółowoStanisław Głaz SJ PSYCHOLOGICZNE PREDYKTORY PRZEŻYCIA RELIGIJNEGO MŁODZIEŻY
Stanisław Głaz SJ PSYCHOLOGICZNE PREDYKTORY PRZEŻYCIA RELIGIJNEGO MŁODZIEŻY AKADEMIA IGNATIANUM W KRAKOWIE WYDAWNICTWO WAM KRAKÓW 2016 Akademia Ignatianum w Krakowie, 2016 ul. Kopernika 26 31-501 Kraków
Bardziej szczegółowoAnna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO
SAMOTNE OJCOSTWO Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2006 Copyright by Anna Dudak Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006 Recenzent: prof. zw. dr hab. Józef Styk Redakcja
Bardziej szczegółowoJakość życia w perspektywie pedagogicznej
Jakość życia w perspektywie pedagogicznej Jadwiga Daszykowska Jakość życia w perspektywie pedagogicznej Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2007 Copyright by Jadwiga Daszykowska Copyright by Oficyna Wydawnicza
Bardziej szczegółowoOpis efektów kształcenia dla kierunku Socjologia Absolwent studiów I-ego stopnia na kierunku Socjologia:
Symbol Opis efektów kształcenia dla kierunku Socjologia Absolwent studiów I-ego stopnia na kierunku Socjologia: WIEDZA S1_W01 Posiada podstawową wiedzę dotyczącą elementarnych pojęć socjologicznych, budowy
Bardziej szczegółowoOPIS ZAKŁADANYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA NA STUDIACH LICENCJACKICH KIERUNEK PSYCHOLOGIA W I E D Z A
OPIS ZAKŁADANYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA NA STUDIACH LICENCJACKICH KIERUNEK PSYCHOLOGIA W I E D Z A KP_W01 KP_ W02 KP_W03 KP_W04 KP_W05 KP_ W06 KP_ W07 KP_ W08 KP_W09 KP_ W10 KP_ W11 Ma podstawową wiedzę o
Bardziej szczegółowoOPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) Kierunek: Dialog i Doradztwo Społeczne ...
I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu kształcenia: Psychologia zdrowia 2. Kod modułu kształcenia 3. Rodzaj modułu kształcenia: wykład nieobowiązkowy, ćwiczenia obowiązkowe 4. Kierunek studiów: Dialog i
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU PSYCHOLOGIA JEDNOLITE STUDIA MAGISTERSKIE PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI
EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU PSYCHOLOGIA JEDNOLITE STUDIA MAGISTERSKIE PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Symbol efektu kierunkowego K_W01 K_W02 K_W03 K_W04 K_W05 K_W06 K_W07 K_W08 Po ukończeniu studiów jednolitych
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW NAUK O RODZINIE STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA - PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI
EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW NAUK O RODZINIE STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA - PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Umiejscowienie kierunku w obszarach kształcenia Kierunek studiów nauki o rodzinie należy do obszarów
Bardziej szczegółowoUniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Wydział Nauk Społecznych. Efekty kształcenia
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Załącznik nr 74 do uchwały nr Senatu Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach z dnia 29 maja 2012 r. Efekty kształcenia dla: nazwa kierunku poziom kształcenia profil kształcenia
Bardziej szczegółowoPublikacja wydana staraniem Instytutu Psychologii WNHiP Uniwersytetu Wrocławskiego
Recenzent: prof. dr hab. Zygfryd Juczyński Redaktor prowadząca: Anna Raciborska Redakcja: Anna Kaniewska Korekta: Joanna Barska Projekt okładki: Katarzyna Juras Copyright 2015 by Wydawnictwo Naukowe Scholar
Bardziej szczegółowoCHARAKTERYSTYKA DRUGIEGO STOPNIA POLSKIEJ RAMY KWALIFIKACJI DLA KIERUNKU: NAUKI O RODZINIE
CHARAKTERYSTYKA DRUGIEGO STOPNIA POLSKIEJ RAMY KWALIFIKACJI DLA KIERUNKU: NAUKI O RODZINIE STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA (POZIOM 6) PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Objaśnienie oznaczeń: P6S kod składnika opisu kwalifikacji
Bardziej szczegółowoHarmonogram zajęć Wprowadzenie do psychologii i historii myśli psychologicznej (konwersatorium) Rok akademicki 2018/19 Prowadzący: mgr Konrad Kośnik
Data Harmonogram zajęć Wprowadzenie do psychologii i historii myśli psychologicznej (konwersatorium) Rok akademicki 2018/19 Prowadzący: mgr Konrad Kośnik Numer zajęć Temat 03.10 1 Wprowadzenie - omówienie
Bardziej szczegółowodr hab. Mieczysław Ciosek, prof. UG, kierownik Zakładu Psychologii Penitencjarnej i Resocjalizacji Instytutu Psychologii UG:
Niedostosowanie społeczne nieletnich. Działania, zmiana, efektywność. Justyna Siemionow Publikacja powstała na podstawie praktycznych doświadczeń autorki, która pracuje z młodzieżą niedostosowaną społecznie
Bardziej szczegółowoEfekty kształcenia Dla kierunku studiów PSYCHOLOGIA jednolite studia magisterskie profil ogólnoakademicki
Załącznik nr 7 Efekty kształcenia Dla kierunku studiów PSYCHOLOGIA jednolite studia magisterskie profil ogólnoakademicki Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia Psychologię jako kierunek studiów
Bardziej szczegółowoCZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE. Beata Pituła
CZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE Beata Pituła Kłopoty z kulturą Nie ma nic bardziej nieokreślonego niż słowo kultura Johann Gottfried Herder, Myśli o filozofii dziejów, przeł. J. Gałecki, Warszawa 1952,
Bardziej szczegółowoPROFILAKTYKA INTEGRALNA KIERUNKIEM ZMIAN ZAPOBIEGANIA UZALEŻNIENIOM
PROFILAKTYKA INTEGRALNA KIERUNKIEM ZMIAN ZAPOBIEGANIA UZALEŻNIENIOM dr Piotr Owczarek Prezes FSL Na podstawie : M. Dziewiecki, Nowoczesna profilaktyka uzależnień, Kielce 2005 r. MOŻE WRESZCIE SOBIE UZMYSŁOWISZ,
Bardziej szczegółowoBEZPIECZEŃSTWO NARODOWE
Opis efektów kształcenia dla kierunku bezpieczeństwo narodowe I stopnia przyjętych uchwałą Rady Wydziału Nauk Politycznych w dniu 27 lutego 2012 r., zmodyfikowanych 24 września 2012 r. Efekty kształcenia
Bardziej szczegółowoZagadnienia na egzamin magisterski Rekrutacja 2015/2016 Rok akademicki 2019/2020
Spis treści Zagadnienia ogólne na egzamin magisterski... 2 Zagadnienia specjalistyczne na egzamin magisterski... 4 specjalność: PSYCHOLOGIA PRACY, ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA... 4 specjalność: PSYCHOLOGIA
Bardziej szczegółowoZbigniew Marek SJ. Religia. pomoc czy zagrozenie dla edukacji? WYDAWNICTWO WAM
Zbigniew Marek SJ Religia pomoc czy zagrozenie dla edukacji? WYDAWNICTWO WAM Spis treści Przedmowa..............................................................7 Wstęp..................................................................
Bardziej szczegółowoCopyright 2011 by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
Recenzent: prof. dr hab. Lidia Cierpiałkowska Redakcja: Zofia Kozik Projekt okładki: Katarzyna Juras Zdjęcie na okładce pojoslaw / fotolia.com Copyright 2011 by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa ISBN
Bardziej szczegółowoWartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości.
Wartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości. N. Hartmann: Materia jest tylko tworem treściowym, który posiada wartościowość.
Bardziej szczegółowoZAGADNIENIA SYSTEMOWE PRAWA OCHRONY ŚRODOWISKA. pod redakcją Piotra Korzeniowskiego
POLSKA AKADEMIA NAUK ODDZIAŁ W ŁODZI KOMISJA OCHRONY ŚRODOWISKA ZAGADNIENIA SYSTEMOWE PRAWA OCHRONY ŚRODOWISKA Zagadnienie systemowe prawa ochrony środowiska, którym została poświęcona książka, ma wielkie
Bardziej szczegółowoEdukacja Elementarna w Teorii i Praktyce : kwartalnik dla nauczycieli nr 4,
Ewa Dybowska "Być czy mieć" wartości w edukacji wczesnoszkolnej : recenzja książki: Beata Wołosiuk, "Wychowanie do wartości w edukacji wczesnoszkolnej", Wydawnictwo KUL, Lublin 2010 Edukacja Elementarna
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. Wprowadzenie Rozdział pierwszy Podejmowanie decyzji przez młodzież w kontekście jej myślenia o własnej przyszłości...
SPIS TREŚCI Wprowadzenie... 7 Rozdział pierwszy Podejmowanie decyzji przez młodzież w kontekście jej myślenia o własnej przyszłości... 11 Rozdział drugi Czynniki determinujące decyzje młodzieży dotyczące
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU SOCJOLOGIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI
EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU SOCJOLOGIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Symbol efektu kierunkowego K_W01 K_W02 K_W03 K_W04 K_W05 K_W06 K_W07 K_W08 K_W09 K_W10 Po ukończeniu studiów absolwent:
Bardziej szczegółowoEfekty kształcenia dla kierunku studiów ENGLISH STUDIES (STUDIA ANGLISTYCZNE) studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki
Załącznik nr 2 do Uchwały Nr XXIII 24.5/15 z dnia 25 marca 2015 r. Efekty kształcenia dla kierunku studiów ENGLISH STUDIES (STUDIA ANGLISTYCZNE) studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Umiejscowienie
Bardziej szczegółowoPROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1
Załącznik nr 1 do Uchwały nr 164 A/09 Senatu WUM z dnia 30 listopada 2009 r. PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1 I. ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNO-PROGRAMOWE ZAKRES WIEDZY TEORETYCZNEJ 1.
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: PEDAGOGIKA. I. Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia wraz z uzasadnieniem
EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: PEDAGOGIKA Poziom kształcenia Profil kształcenia Tytuł zawodowy absolwenta studia I stopnia ogólnoakademicki licencjat I. Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia
Bardziej szczegółowoGodność osoby z niepełnosprawnością
Bernadeta Szczupał Godność osoby z niepełnosprawnością Studium teoretyczno-empiryczne poczucia godności młodzieży z dysfunkcją narządu ruchu Wydawnictwo Naukowe AKAPIT Recenzent naukowy Prof. dr hab. Anna
Bardziej szczegółowoReligijność w psychoterapii. Tomasz Wyrzykowski
Religijność w psychoterapii Tomasz Wyrzykowski II Ogólnopolska Konferencja: Psychiatria i duchowość Kraków 2018 Tezy artykułu Treści o charakterze religijnym należy traktować jak każdy inny element psychoanalizy.
Bardziej szczegółowoANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ
ANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2011 Recenzował prof. dr hab. TADEUSZ BUKSIŃSKI Opracowanie redakcyjne
Bardziej szczegółowoINTUICJE. Zespół norm, wzorców, reguł postępowania, które zna każdy naukowiec zajmujący się daną nauką (Bobrowski 1998)
PARADYGMAT INTUICJE Zespół norm, wzorców, reguł postępowania, które zna każdy naukowiec zajmujący się daną nauką (Bobrowski 1998) PIERWSZE UŻYCIA językoznawstwo: Zespół form deklinacyjnych lub koniugacyjnych
Bardziej szczegółowoSpór o poznawalność świata
ROMAN ROŻDŻEŃSKI FILOZOFIA A RZECZYWISTOŚĆ Spór o poznawalność świata Wydawnictwo WAM Kraków 2012 Spis treści Przedmowa 11 Rozdział I Myślenie filozoficzne w cieniu zwątpienia 15 1. Wprowadzenie 15 2.
Bardziej szczegółowoAndrzej L. Zachariasz. ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii
Andrzej L. Zachariasz ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2004 Opiniowali Prof. zw. dr hab. KAROL BAL Prof. dr hab.
Bardziej szczegółowoRozdział l Agresja i przemoc w szkołach - teoretyczny zarys problematyki... 13
Spis treści Przedmowa do wydania książkowego... 7 Wstęp... 9 Rozdział l Agresja i przemoc w szkołach - teoretyczny zarys problematyki... 13 1. Zjawisko agresji i przemocy - zakres definicyjny... 13 1.1.
Bardziej szczegółowoKLASYCZNA KONCEPCJA RELIGII
KLASYCZNA KONCEPCJA RELIGII Różnice w koncepcjach religii człowiek Bóg człowiek doświadcza Boga człowiek doświadcza Boga i odnosi się do Niego nie za bardzo wiadomo, czy jakiś przedmiot istnieje można
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1WZORCOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PEDAGOGIKA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI
Dz.U. z 2013 poz. 1273 Brzmienie od 31 października 2013 Załącznik nr 1WZORCOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PEDAGOGIKA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Umiejscowienie kierunku
Bardziej szczegółowoANKIETA SAMOOCENY OSIĄGNIĘCIA KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA
Szanowny Studencie, ANKIETA SAMOOCENY OSIĄGNIĘCIA KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA bardzo prosimy o anonimową ocenę osiągnięcia kierunkowych efektów kształcenia w trakcie Twoich studiów. Twój głos pozwoli
Bardziej szczegółowoPOLITOLOGIA Studia I stopnia. Profil ogólnoakademicki
Opis efektów kształcenia dla kierunku politologia I stopnia przyjętych uchwałą Rady Wydziału Nauk Politycznych w dniu 27 lutego 2012 r., zmodyfikowanych 24 września 2012 r. oraz 25 maja 2015 r. Efekty
Bardziej szczegółowoOpis zakładanych efektów kształcenia
Załącznik do uchwały nr 218 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 18 grudnia 2013 r Nazwa kierunku studiów: Psychologia Obszar kształcenia: Obszar nauk społecznych Poziom kształceni: jednolite studia
Bardziej szczegółowoPsychologia WF-PS. Studia drugiego stopnia Profil ogólnoakademicki Studia stacjonarne, niestacjonarne Magister
Załącznik nr 4 do Uchwały nr 34/2012 Senatu UKSW z dnia 26 kwietnia 2012 r. 1. Dokumentacja dotycząca opisu efektów kształcenia dla programu kształcenia dla kierunku psychologia dla jednolitych studiów
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW NAUK O RODZINIE STUDIA DRUGIEGO STOPNIA - PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI
EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW NAUK O RODZINIE STUDIA DRUGIEGO STOPNIA - PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Umiejscowienie kierunku w obszarach kształcenia Kierunek studiów nauki o rodzinie należy do obszarów
Bardziej szczegółowoDEPRESJA ASPEKT PSYCHOTERAPEUTYCZNY MGR EWA KOZIATEK. Członek Sekcji Naukowej Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego WZLP Olsztyn
DEPRESJA ASPEKT PSYCHOTERAPEUTYCZNY MGR EWA KOZIATEK Członek Sekcji Naukowej Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego WZLP Olsztyn PSYCHOTERAPIA Wywodzi się z greckich określeń: psyche (dusza)
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp
Spis treści Wstęp... 0 5 Rozdział 1. Psychologia sądowa... 14 1.1. Definicja, przedmiot, podstawowe pojęcia... 14 1.2. Współczesne relacje prawo psychologia sądowa... 16 1.2.1. Co jest przestępstwem według
Bardziej szczegółowoRecenzja: prof. dr hab. Helena Sęk. Redaktor prowadząca: Anna Raciborska. Redakcja: Magdalena Pluta. Korekta: Magdalena Pluta oraz Zespół
Recenzja: prof. dr hab. Helena Sęk Redaktor prowadząca: Anna Raciborska Redakcja: Magdalena Pluta Korekta: Magdalena Pluta oraz Zespół Projekt okładki: Katarzyna Juras Zdjęcie Autora: Maria Krzyślak-Kowalik
Bardziej szczegółowoFilozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk
Filozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk 10 października 2009 Plan wykładu Czym jest filozofia 1 Czym jest filozofia 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady Znaczenie
Bardziej szczegółowoSzkolny Ośrodek Psychoterapii
Szkolny Ośrodek Psychoterapii Kiedy zgłosić się na psychoterapię? Gdy czujesz, że wszystko idzie nie tak jak chcesz i nie potrafisz tego zmienić. Podstawowym wskaźnikiem tego, że powinniśmy rozważyć psychoterapię
Bardziej szczegółowoPsychologia jako dziedzina nauki i praktyki
Psychologia jako dziedzina nauki i praktyki Plan Co to jest psychologia Cele psychologii Nauki powiązane z psychologią Czym zajmuje się psychologia (psycholog) Psychologia jako nauka - problemy etyczne
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW NAUKI O RODZINIE prowadzonego na Wydziale Studiów nad Rodziną UKSW STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA
EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW NAUKI O RODZINIE prowadzonego na Wydziale Studiów nad Rodziną UKSW Nazwa kierunku studiów i kod programu Poziom kształcenia Profil kształcenia Forma studiów Tytuł
Bardziej szczegółowoCZyM SĄ ĆwICZENIA DUChOwNE
Spis treści Wstęp... 5 Czym są Ćwiczenia duchowne Mieczysław Bednarz SJ Całościowa wizja Ćwiczeń duchownych św. Ignacego Loyoli... 13 Istota Ćwiczeń duchownych... 14 Przeżycie Ćwiczeń duchownych... 18
Bardziej szczegółowoBóg z pogranicza. Obraz Boga osób z patologią osobowości typu borderline
Bóg z pogranicza Obraz Boga osób z patologią osobowości typu borderline Serdecznie dziękuję Prof. dr hab. Halinie Grzymała-Moszczyńskiej za całą okazaną pomoc, cierpliwość i wiarę w moje możliwości, mojemu
Bardziej szczegółowoSTUDIUM LOGOTERAPII Podejście logoterapeutyczne w terapii uzależnienia i współuzależnienia
WOTUW w Czarnym Borze we współpracy ze Szkołą Psychoterapii Uzależnień CEDR ogłasza nabór na szkolenia z cyklu "Studium logoterapii - Podejście logoterapeutyczne w terapii uzależnienia i współuzależnienia.
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. Wprowadzenie... 11
SPIS TREŚCI Wprowadzenie... 11 1. CHARAKTERYSTYCZNE CECHY NAUKI... 13 1.1. Pojęcie nauki...13 1.2. Zasady poznawania naukowego...15 1.3. Cele nauki...15 1.4. Funkcje nauki...16 1.5. Zadania nauki...17
Bardziej szczegółowoStrumiłowski Kościół, religie Piękno i zbawienie świat?
Zbigniew Jan Paweł Kubacki SJ Strumiłowski Kościół, religie Piękno i zbawienie świat? O jedyności i powszechności zbawczej Kościoła oraz zbawczej roli religii niechrześcijańskich 86 Myśl Teologiczna Wydawnictwo
Bardziej szczegółowoŚWIAT WARTOŚCI DZIECI KOŃCZĄCYCH EDUKACJĘ PRZEDSZKOLNĄ
ŚWIAT WARTOŚCI DZIECI KOŃCZĄCYCH EDUKACJĘ PRZEDSZKOLNĄ Jolanta Malanowska Powiatowy Ośrodek Edukacji w Środzie Śląskiej WYCHOWANIE DLA WARTOŚCI Potrzeby dziecka w wieku przedszkolnym potrzebuje punktu
Bardziej szczegółowoPedagogika - Spis treści CZĘŚĆ PIERWSZA PEDAGOGIKA? NAUKA O WYCHOWANIU 1. Pedagogika jako nauka 1.1. Cele rozdziału 1.2. Pojęcie nauki.
Pedagogika - Spis treści CZĘŚĆ PIERWSZA PEDAGOGIKA? NAUKA O WYCHOWANIU 1. Pedagogika jako nauka 1.1. Cele rozdziału 1.2. Pojęcie nauki. Klasyfikowanie nauk 1.3. Terminy podstawowe i pochodne w pedagogice
Bardziej szczegółowookreślone Uchwałą Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 156/2012/2013
Załącznik Nr 2.9 do Uchwały Nr 156/2012/2013 Senatu UKW z dnia 25 września 2013 r. EFEKTY KSZTAŁCENIA określone Uchwałą Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 156/2012/2013 z dnia 25 września 2013
Bardziej szczegółowoProcedura przeprowadzania egzaminu magisterskiego w Instytucie Psychologii (obowiązująca od roku akad. 2010/11):
Procedura przeprowadzania egzaminu magisterskiego w Instytucie Psychologii (obowiązująca od roku akad. 2010/11): 1.W trakcie egzaminu magisterskiego student otrzymuje trzy pytania główne: a. Recenzent
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE 9 WPROWADZENIE 13
SPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE 9 WPROWADZENIE 13 CZĘŚĆ IV ŻYCIE I DUCH I. Zycie, jego dwuznaczności i poszukiwanie życia niedwuznacznego 19 A. Wielowymiarowa jedność życia 19 1. Zycie: esencja i egzystencja
Bardziej szczegółowoTeoretyczne podstawy wychowania
Teoretyczne podstawy wychowania 1. Wychowanie człowieka na tle różnych epok 2. Przedmiotowy wymiar wychowania 3. Podstawowe kategorie procesu wychowania 4. Proces wychowania i jego istota 5. Determinanty
Bardziej szczegółowoSymbol EKO S2A_W01 S2A_W02, S2A_W03, S2A_W03 S2A_W04 S2A_W05 S2A_W06 S2A_W07 S2A_W08, S2A_W09 S2A_W10
Załącznik do uchwały nr 73 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 30 stycznia 2013 r. Opis zakładanych efektów kształcenia Nazwa kierunku studiów: Administracja 1. Odniesień efektów kierunkowych do
Bardziej szczegółowoZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY DLA KIERUNKU PEDAGOGIKA STUDIA II STOPNIA. Rok akademicki 2018/2019
ZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY DLA KIERUNKU PEDAGOGIKA STUDIA II STOPNIA Rok akademicki 2018/2019 OGÓLNE 1. Dziedziny wychowania (moralne, estetyczne, techniczne). 2. Koncepcje pedagogiki porównawczej
Bardziej szczegółowoActa Universitatis Nicolai Copernici Pedagogika XXXI/2015 Nauki Humanistyczno-Społeczne Zeszyt 426. DOI:
RECENZJE OMÓWIENIA Acta Universitatis Nicolai Copernici Pedagogika XXXI/2015 Nauki Humanistyczno-Społeczne Zeszyt 426 DOI: http://dx.doi.org/10.12775/aunc_ped.2015.010 Tomasz Różański Wydział Nauk Pedagogicznych
Bardziej szczegółowoPedagogika współczesna
Pedagogika współczesna Sebastian Bakuła Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Struktura wykładu Wprowadzenie Pedagogika jako nauka: przedmiot, metody
Bardziej szczegółowoSkala Postaw Być i Mieć. Podręcznik
Skala Postaw Być i Mieć. Podręcznik Bronisław Grulkowski Skala Postaw Być i Mieć. Podręcznik Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2007 Copyright by Bronisław Grulkowski, 2007 Copyright by Oficyna Wydawnicza
Bardziej szczegółowoSpołeczne aspekty kultury
Kierunek Wydział Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II rok akademicki 2012/2013 kulturoznawstwo stopień drugi studia stacjonarne Forma zajęć: Społeczne aspekty kultury konwersatorium
Bardziej szczegółowo1 Odpowiedzialna pomoc wychowawcza Marek Dziewiecki
1 Spis treści 2 Spis treści I Wychowanie a psychologia...... 8 1. Psychologizacja wychowania......8 2. Właściwa relacja między psychologią a pedagogiką.... 10 3. Psychologia a wychowanie: przykłady oddziaływania
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PEDAGOGIKA studia pierwszego stopnia profil praktyczny
Załącznik do Uchwały Senatu nr 34/2019 EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PEDAGOGIKA studia pierwszego stopnia profil praktyczny Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia: Kierunek studiów pedagogika
Bardziej szczegółowoDIETRICH VON HILDEBRAND CZYM JEST FILOZOFIA? Tłumaczenie. Paweł Mazanka Janusz Sidorek. Wydawnictwo WAM
DIETRICH VON HILDEBRAND CZYM JEST FILOZOFIA? Tłumaczenie Paweł Mazanka Janusz Sidorek Wydawnictwo WAM Kraków 2012 Spis treści OD TŁUMACZY 9 Kim był Dietrich von Hildebrand? 9 Nawrócenie 12 Stosunek do
Bardziej szczegółowoKIERUNEK SOCJOLOGIA Pytania na egzamin licencjacki Studia stacjonarne i niestacjonarne I stopnia Obowiązują od roku akad.
KIERUNEK SOCJOLOGIA Pytania na egzamin licencjacki Studia stacjonarne i niestacjonarne I stopnia Obowiązują od roku akad. 2015/2016 Egzamin licencjacki jest ostatnim etapem weryfikacji efektów kształcenia.
Bardziej szczegółowoEkonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Wartości w wychowaniu
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Wartości w wychowaniu prof. Ewa Chmielecka Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 20 października 2009 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTETDZIECIECY.PL O czym
Bardziej szczegółowoRola religii i duchowości w radzeniu sobie z chorobą nowotworową. Opieka duszpasterska i wsparcie duchowe u pacjentów ze szpiczakiem
Rola religii i duchowości w radzeniu sobie z chorobą nowotworową Opieka duszpasterska i wsparcie duchowe u pacjentów ze szpiczakiem Duchowość 1. Duchowość = religijność 2. Duchowość versus religijność
Bardziej szczegółowoMatryca efektów kształcenia dla programu kształcenia na kierunku Socjologia Studia pierwszego stopnia
Załącznik nr 4 do Uchwały nr 1647 Senatu Uniwersytetu w Białymstoku z dnia 17 grudnia 2014 r. Matryca efektów kształcenia dla programu kształcenia na kierunku Socjologia Studia pierwszego stopnia Efekty
Bardziej szczegółowoSYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU. Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Osobowości 4. Kod przedmiotu/modułu
1. Nazwa przedmiotu w języku polskim SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU Psychologia ogólna - Osobowość 2. Nazwa przedmiotu w języku angielskim Psychology of Personality 3. Jednostka prowadząca przedmiot Wydział
Bardziej szczegółowoćwiczenia 30 zaliczenie z oceną
Wydział: Psychologia Nazwa kierunku kształcenia: Psychologia Rodzaj przedmiotu: specjalnościowy Opiekun: dr Konrad Janowski Poziom studiów (I lub II stopnia): Jednolite magisterskie Tryb studiów: Stacjonarne
Bardziej szczegółowoKsiążka została wydana dzięki dotacji Instytutu Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk w Warszawie
Recenzja: prof. dr hab. Janina Godłów-Legiędź Projekt okładki: Katarzyna Juras Zdjęcie na okładce: Fotolia anyaberkut Redaktor prowadzący: Łukasz Żebrowski Redakcja i korekta: Claudia Snochowska-Gonzalez
Bardziej szczegółowoFilozoficzna interpretacja doświadczenia mistycznego w ujęciu Mieczysława Gogacza. Izabella Andrzejuk
Filozoficzna interpretacja doświadczenia mistycznego w ujęciu Mieczysława Gogacza. Izabella Andrzejuk Doświadczenie mistyczne w filozofii i teologii Wydaje się, iż ujęcie doświadczenia mistycznego zarazem
Bardziej szczegółowoEfekty kształcenia dla kierunku studiów Etyka prowadzonego w Instytucie Filozofii UJ. Studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki
Efekty kształcenia dla kierunku studiów Etyka prowadzonego w Instytucie Filozofii UJ Studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Lp. K_W01 K_W02 Nazwa Wydziału: Wydział Filozoficzny Nazwa kierunku
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA WSPÓLNE DLA WSZYSTKICH ABSOLWENTÓW KIERUNKU WIEDZA
Załącznik do uchwały 102/03/2013 Senatu Uniwersytetu Rzeszowskiego KIERUNEK STUDIÓW POZIOM KSZTAŁCENIA PROFIL KSZTAŁCENIA TYTUŁ ZAWODOWY ABSOLWENTA EFEKTY KSZTAŁCENIA PEDAGOGIKA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA
Bardziej szczegółowoRecenzje. Nakładem Wydawnictwa WAM oraz Wydawnictwa Wyższej Szkoły Filozoficzno-Pedagogicznej
252 stanowić wspaniałe uzupełnienie wiedzy praktyków sprawujących opiekę nad chorymi, lekarzy, pielęgniarek, psychologów, pedagogów, pracowników socjalnych, osób świeckich, jak i konsekrowanych, jak również
Bardziej szczegółowoPiazza Soncino, Cinisello Balsamo (Milano) Wydawnictwo WAM, 2013
Tytuł oryginału Perché credo? Teksty Benedykta XVI Libreria Editrice Vaticana EDIZIONI SAN PAOLO s.r.l., 2012 Piazza Soncino, 5-20092 Cinisello Balsamo (Milano) Wydawnictwo WAM, 2013 Konsultacja merytoryczna
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: PRACA SOCJALNA
EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: PRACA SOCJALNA Poziom kształcenia Profil kształcenia Tytuł zawodowy absolwenta Obszar wiedzy Dziedzina Dyscyplina studia I stopnia praktyczny licencjat obszar nauk
Bardziej szczegółowoPsychologia humanistyczna
Psychologia humanistyczna Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku pojawił się w psychologii nowy nurt częściowo w odpowiedzi na mechanicystyczne teorie psychoanalityczne i behawiorystyczne,
Bardziej szczegółowoProfesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki. Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Definicja etyki : Etykę stanowi ustalenie, które działania ludzkie chronią zgodne z prawdą dobro osób
Bardziej szczegółowoŚWIATOPOGLĄD NEW AGE
ŚWIATOPOGLĄD NEW AGE ŚWIATOPOGLĄD względnie stały zespół sądów (często wartościujących), przekonań i opinii na temat otaczającego świata czerpanych z rozmaitych dziedzin kultury, głównie z nauki, sztuki,
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE - FILOZOFIA JAKO TYP POZNANIA. 1. Człowiek poznający Poznanie naukowe... 16
SPIS TREŚCI P r z e d m o w a... 5 P r z e d m o w a do d r u g i e g o w y d a n i a... 7 P r z e d m o w a do t r z e c i e g o w y d a n i a... 9 P r z e d m o w a do c z w a r t e g o w y d a n i a...
Bardziej szczegółowoEtyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk
Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece
Bardziej szczegółowoOlga Strembska, Duchowość w Polsce 16 (2014), ISSN 2081-4674, s. 244-245.
Duchowość w Polsce 16 (2014) ISSN 2081-4674 s. 244-245 Olga STREMBSKA JAK ŻYĆ PO CHRZEŚCIJAŃSKU? JAN PAWEŁ II ODPOWIADA NA NAJWAŻNIEJSZE PYTANIA opr. ks. Marek Chmielewski, Wydawnictwo AA, Kraków 2014,
Bardziej szczegółowoPEDAGOGIKA I STOPIEŃ PRAKTYCZNY
WYDZIAŁ PEDAGOGIKI I PSYCHOLOGII Nazwa kierunku PEDAGOGIKA Poziom I STOPIEŃ Profil PRAKTYCZNY Symbole Efekty - opis słowny Odniesienie do efektów Po ukończeniu studiów pierwszego stopnia na kierunku Pedagogiki
Bardziej szczegółowoWIEDZA. przywołuje pogłębioną wiedzę o różnych środowiskach społecznych kształtujących bezpieczeństwo, ich specyfice i procesach w nich zachodzących
Nazwa kierunku studiów: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE Poziom kształcenia: studia II stopnia; Profil kształcenia: praktyczny; Obszar nauk społecznych; Dziedziny nauk: nauki społeczne, nauki ekonomiczne, nauki
Bardziej szczegółowoPOCZUCIE TOŻSAMOŚCI W KONTEKŚCIE SPOŁECZNOŚCI NARODOWO - PAŃSTWOWEJ
POCZUCIE TOŻSAMOŚCI W KONTEKŚCIE SPOŁECZNOŚCI NARODOWO - PAŃSTWOWEJ Wstęp Żyjemy w świecie wielkich procesów integracji i globalizacji. Z samej swojej istoty są to procesy pozytywne pozwalające wspólnie
Bardziej szczegółowoOsoba podstawą i zadaniem pedagogiki. Izabella Andrzejuk
Osoba podstawą i zadaniem pedagogiki Izabella Andrzejuk Plan wystąpienia 1. Człowiek jako osoba 1. Relacje osobowe 2. Istota wychowania 1. Znaczenie relacji osobowych w wychowaniu 3. Pedagogika, filozofia
Bardziej szczegółowoKościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH
Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH CHARAKTERYSTYKA: Program przeznaczony jest dla uczniów szkół ponadpodstawowych: liceum, technikum oraz szkół zawodowych. Katechezy
Bardziej szczegółowoKierunkowe efekty kształcenia. dla kierunku KULTUROZNAWSTWO. Studia pierwszego stopnia
Załącznik nr 1 do Uchwały nr 41/2014/2015 Senatu Akademickiego Akademii Ignatianum w Krakowie z dnia 26 maja 2015 r. Kierunkowe efekty kształcenia dla kierunku KULTUROZNAWSTWO Studia pierwszego stopnia
Bardziej szczegółowoKARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Psychologia KOD S/I/st/9
KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Psychologia KOD S/I/st/9 2. KIERUNEK: Sport 3. POZIOM STUDIÓW 1 : I stopień studia stacjonarne 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: I rok/i semestr 5. LICZBA PUNKTÓW ECTS: 2 6.
Bardziej szczegółowoZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE - PEDAGOGIKA:
PYTANIA Z TREŚCI OGÓLNYCH, PODSTAWOWYCH I KIERUNKOWYCH: 1. Pedagogika jako nauka społeczna. 2. Wyjaśnij, na czym polegają związki pedagogiki z psychologią. 3. Uniwersalna rola filozofii. 4. Jaka jest struktura
Bardziej szczegółowo