Pełnomocnictwo procesowe w sprawach cywilnych

Transkrypt

1 Iwona Wiszniewska Krzysztof Wiszniewski Pełnomocnictwo procesowe w sprawach cywilnych Komentarz praktyczny z orzecznictwem Wzory pism procesowych i kazus PRAWO SÑDOWE PRAWO SÑDOWE PRAWO SÑDOWE

2 Iwona Wiszniewska Krzysztof Wiszniewski Pełnomocnictwo procesowe w sprawach cywilnych PRAWO SÑDOWE Komentarz praktyczny z orzecznictwem Wzory pism procesowych i kazus Wydawnictwo C.H.Beck Warszawa 2014

3 Autorami poszczególnych części są: Iwona Wiszniewska rozdziały 3, 5 i 6, wzory pism procesowych oraz kazus Krzysztof Wiszniewski rozdziały 1, 2 i 4 oraz kazus Wydawca: Wioleta Beczek Redakcja: Iwona Duda Projekt okładki: GRAFOS Wydawnictwo C.H.Beck 2014 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: GRAFOS Druk i oprawa: Totem, Inowrocław ISBN ISBN e-book

4 Spis treści Przedmowa... Wykaz skrótów... Wykaz literatury... VII IX XIII Część I. Komentarz praktyczny z przeglądem orzecznictwa... 1 Rozdział 1. Zagadnienia wstępne Przedstawicielstwo w szerokim znaczeniu Przedstawicielstwo w wąskim ujęciu Uwagi wstępne Przedstawicielstwo ustawowe Pełnomocnictwo jako forma przedstawicielstwa Pełnomocnictwo w postępowaniu cywilnym Pełnomocnictwo procesowe jako instytucja prawa procesowego cywilnego Działanie przez pełnomocnika. Zdolność postulacyjna Istota pełnomocnictwa udzielonego w postępowaniu cywilnym Sposób powstania stosunku pełnomocnictwa w postępowaniu cywilnym Adresat oświadczenia o udzieleniu pełnomocnictwa Znaczenie pełnomocnictwa dla procesu cywilnego Warunki skutecznego działania pełnomocnika Stosunek wewnętrzny Pojęcie działania przed sądem Wybór orzecznictwa Rozdział 2. Zakres przedmiotowy Rodzaje pełnomocnictw w postępowaniu cywilnym Określenie sprawy Zakres przedmiotowy pełnomocnictwa Modyfikacje zakresu pełnomocnictwa Wybór orzecznictwa III

5 Spis treści Rozdział 3. Zakres podmiotowy Mocodawca Krąg osób, którym można udzielić pełnomocnictwa Uwagi wstępne Adwokat lub radca prawny Prawnicy zagraniczni Rzecznik patentowy w sprawach własności przemysłowej Osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony Osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia Współuczestnik sporu Rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia Pracownik osoby prawnej lub przedsiębiorcy będącego stroną postępowania, w tym nieposiadającego osobowości prawnej, jak również pracownik jej organu nadrzędnego Przedstawiciel organizacji pozarządowych (społecznych) Inni pełnomocnicy Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa Prokurent Przedstawiciel związków zawodowych Pracownik przedsiębiorstwa państwowego Pracownicy niektórych urzędów Przymus adwokacko-radcowski Uwagi wstępne Zakres przedmiotowy przymusu adwokacko-radcowskiego Podmiotowe wyłączenia przymusu adwokacko-radcowskiego Wybór orzecznictwa Rozdział 4. Udzielenie pełnomocnictwa i wykonywanie pełnomocnictwa w postępowaniu Zgłoszenie pełnomocnika w postępowaniu Forma pełnomocnictwa Obowiązek wykazania umocowania mocodawcy Skutki dokonania czynności procesowej bez należytego umocowania Tymczasowe dopuszczenie pełnomocnika do podjęcia naglącej czynności procesowej Wspólne występowanie mocodawcy i pełnomocnika w postępowaniu IV

6 Spis treści 7. Modyfikacje przebiegu postępowania ze względu na udział pełnomocnika Wybór orzecznictwa Rozdział 5. Wygaśnięcie pełnomocnictwa Przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa Wypowiedzenie pełnomocnictwa i jego skutki Wygaśnięcie pełnomocnictwa i jego skutki Wybór orzecznictwa Rozdział 6. Pełnomocnictwo udzielone z urzędu uregulowania szczególne Przesłanki przyznania pełnomocnika z urzędu Wniosek o przyznanie pełnomocnika z urzędu Postanowienie w przedmiocie ustanowienia pełnomocnika z urzędu i wyznaczenie pełnomocnika Zakres przedmiotowy pełnomocnictwa z urzędu Zmiana stosunku pełnomocnictwa procesowego z urzędu Cofnięcie ustanowienia pełnomocnika z urzędu Koszty pomocy prawnej z urzędu Wybór orzecznictwa Część II. Wzory pism procesowych Pełnomocnictwo do reprezentowania w sprawie o zapłatę odszkodowania za nienależyte wykonanie umowy o dzieło Pełnomocnictwo do reprezentowania spółki we wszystkich sprawach o zapłatę czynszu i opłat związanych z najmem lokali Pełnomocnictwo do reprezentowania stowarzyszenia przed sądami powszechnymi oraz przed Sądem Najwyższym Pełnomocnictwo do reprezentowania spółdzielni przed sądem okręgowym w sprawie o stwierdzenie nieważności uchwały Pełnomocnictwo do reprezentowania spółki przed sądem apelacyjnym udzielone przez prokurenta Pełnomocnictwo do reprezentowania na rozprawie Upoważnienie aplikanta do zastępowania w sprawie Pełnomocnictwo do reprezentowania strony w postępowaniu apelacyjnym Pełnomocnictwo do wniesienia skargi kasacyjnej i reprezentowania przed Sądem Najwyższym V

7 Spis treści 10. Pełnomocnictwo do reprezentowania w sprawie o rozwód przez sądem pierwszej i drugiej instancji Zgłoszenie do sprawy jako pełnomocnik powoda Część III. Kazus dotyczący pełnomocnictwa w postępowaniu cywilnym Założenia Stan faktyczny Pozew w sprawie o zadośćuczynienie złożony przez Leona Nowaka Pełnomocnictwo w sprawie o zadośćuczynienie Pismo procesowe powoda zatwierdzające czynności pełnomocnika Rozwiązanie apelacja z powodu nieważności postępowania (nienależyte umocowanie pełnomocnika) z pełnomocnictwem Indeks VI

8 Przedmowa Udział pełnomocników w postępowaniu cywilnym już dawno stał się normą. Czasem jest on potrzebny z uwagi na fizyczną niemożliwość stawiennictwa mocodawcy w sądzie, innym razem ze względu na chęć powierzenia losów własnej sprawy innej osobie. Rosnący stopień skomplikowania spraw poddanych pod rozstrzygnięcie sądu, formalizm postępowania cywilnego oraz postępujący przyrost regulacji prawnych sprawiają, że coraz częściej udział fachowych pełnomocników w postępowaniu jest nie tyle wskazany, co wręcz konieczny. Niniejsza książka jest oparta na doświadczeniach praktyków, stosujących przepisy postępowania cywilnego w zakresie pełnomocnictwa. Doświadczenia te opierają się zarówno na wieloletnim sprawowaniu urzędu sędziego, jak i na pełnieniu funkcji zawodowego pełnomocnika procesowego. Książka ma stanowić wydatną pomoc przede wszystkim dla praktyków. Jest ona jednak skierowana również do stron postepowania cywilnego, a także studentów zamierzających pogłębić swoją wiedzę w zakresie pełnomocnictwa cywilnoprocesowego. Założeniem autorów było przedstawienie problematyki pełnomocnictwa procesowego w sposób jak najbardziej praktyczny. Poszczególne zagadnienia zostały omówione ze szczególnym uwzględnieniem orzecznictwa Sądu Najwyższego, którego wpływ na stosowanie prawa w praktyce jest kluczowy oraz na ważnych orzeczeniach sądów powszechnych i administracyjnych. Dla wygody Czytelnika książka została podzielona na część zawierającą praktyczny komentarz i niezbędne orzecznictwo sądów oraz część zawierającą wzory pism. Elementem książki jest również kazus, który obrazuje przykładowe problemy, jakie mogą powstać na VII

9 Przedmowa tle instytucji pełnomocnictwa w postępowaniu cywilnym. Praktyczny komentarz wraz z orzecznictwem został podzielony na rozdziały, zajmujące się węzłowymi zagadnieniami związanym z pełnomocnictwem w postępowaniu cywilnym. Omawia on zatem: istotę pełnomocnictwa cywilnoprocesowego, zakres umocowania udzielonego pełnomocnikowi, krąg podmiotów, które mogą zająć pozycję pełnomocnika w postępowaniu cywilnym, a także sposób udzielenia i wykonywania pełnomocnictwa w tym postępowaniu oraz problematykę wygaśnięcia pełnomocnictwa. W dalszej kolejności omówiona została instytucja pełnomocnictwa udzielonego z urzędu, która ze względu swój szczególny charakter wymagała odrębnego potraktowania. Szczecin, czerwiec 2014 r. Autorzy VIII

10 Wykaz skrótów 1. Źródła prawa KC ustawa z r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) KP ustawa z r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPC ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.) KRO ustawa z r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.) KSCU ustawa z r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) KSH ustawa z r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.) OpłSkarbU ustawa z r. o opłacie skarbowej (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz ze zm.) PrAdw ustawa z r. Prawo o adwokaturze (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 146, poz ze zm.) PrNot Ustawa z r. Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 164 ze zm.) ProkGenU ustawa z r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1150) PrUpN ustawa z r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz ze zm.) PrUSP ustawa z r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 427 ze zm.) RPrU ustawa z r. o radcach prawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.) IX

11 Wykaz skrótów RzeczPatU ŚwUsłPrZagrU ustawa z r. o rzecznikach patentowych (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 155, poz. 925 ze zm.) ustawa z r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 134) 2. Organy, organizacje, instytucje EFTA Europejskie Porozumienie o Wolnym Handlu EOG Europejski Obszar Gospodarczy SA Sąd Apelacyjny SN Sąd Najwyższy TK Trybunał Konstytucyjny TS Trybunał Stanu ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych 3. Publikatory i czasopisma BSN Biuletyn Sądu Najwyższego Dz.U. Dziennik Ustaw Gl. Glosa MoP Monitor Prawniczy MoPod Monitor Podatkowy MoPr Monitor Prawa Pracy ONSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego ONSAiWSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i Wojewódzkich Sądów Administracyjnych OSA Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego ( , ), Orzeczenia Sądu Najwyższego Izby Cywilnej i Izby Karnej ( ), Orzecznictwo Izby Cywilnej Sądu Najwyższego (1962), Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna oraz Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych ( ), Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna i Administracyjna oraz Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1982), Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych (od 2003) X

12 Wykaz skrótów OSN SD OSNAPiUS OSNCPiUS OSP OSPiKA Pal. PiP POSAG PPC Prok. i Pr. PS Zb.Urz. Orzecznictwo Sądu Najwyższego Sądu Dyscyplinarnego Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Palestra Państwo i Prawo Przegląd Orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w Gdańsku Polski Proces Cywilny Prokuratura i Prawo Przeglad Sądowy Zbiór Urzędowy 4. Inne skróty niepubl. niepublikowany (-a, -e) Nr numer orz. orzeczenie post. postanowienie poz. pozycja s. strona t. tom uchw. uchwała ww. wyżej wymieniony (-a, -e) wyr. wyrok XI

13

14 Wykaz literatury W. Broniewicz, Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 1995; S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna, Warszawa 2006; T. Ereciński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2007; T. Ereciński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie rozpoznawcze, t. 1, Warszawa 2012; E. Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2006; J. Gudowski, Pełnomocnictwo procesowe na tle podziału prawa na prywatne i publiczne, PPC 2011, Nr 1; J. Gudowski, w: T. Ereciński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie rozpoznawcze, t. 1, Warszawa 2012; J. Jodłowski, Z. Resich, J. Lapierre, T. Misiuk-Jodłowska, K. Weitz, Postępowanie cywilne, Warszawa 2009; Ś. Kruszelnicki, Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego z 1930 r., cz. 1, Poznań 1938 Z. Krzemiński, Adwokat w procesie cywilnym z wyboru i z urzędu, Kraków 1999; Z. Krzemiński, Pełnomocnik w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 1971; M. Pazdan, w: Z. Radwański (red.), Prawo cywilne część ogólna. System Prawa Prywatnego, t. 2, Warszawa 2008; Z. Radwański, Prawo cywilne część ogólna, Warszawa 2005; Z. Radwański, M. Zieliński, w: M. Safjan (red.), Prawo cywilne część ogólna. System Prawa Prywatnego, t. 1, Warszawa 2007; M. Smyk, Pełnomocnictwo według kodeksu cywilnego, Warszawa 2010; J. Sobkowski, Pełnomocnictwo procesowe. Jego istota, powstanie i wygaśnięcie, Poznań 1967; A. Zieliński, Glosa do post. SN z r., III CZ 133/98, Pal. 1999, Nr XIII

15

16 Część I Komentarz praktyczny z przeglądem orzecznictwa Rozdział 1. Zagadnienia wstępne 1. Przedstawicielstwo w szerokim znaczeniu 2. Przedstawicielstwo w wąskim ujęciu 3. Pełnomocnictwo w postępowaniu cywilnym 4. Warunki skutecznego działania pełnomocnika 5. Stosunek wewnętrzny 6. Pojęcie działania przed sądem 7. Wybór orzecznictwa Rozdział 2. Zakres przedmiotowy 1. Rodzaje pełnomocnictw w postępowaniu cywilnym 2. Określenie sprawy 3. Zakres przedmiotowy pełnomocnictwa 4. Modyfikacje zakresu pełnomocnictwa 5. Wybór orzecznictwa Rozdział 3. Zakres podmiotowy 1. Mocodawca 2. Krąg osób, którym można udzielić pełnomocnictwa 3. Inni pełnomocnicy 4. Przymus adwokacko-radcowski 5. Wybór orzecznictwa Rozdział 4. Udzielenie pełnomocnictwa i wykonywanie pełnomocnictwa w postępowaniu 1. Zgłoszenie pełnomocnika w postępowaniu 2. Forma pełnomocnictwa 3. Obowiązek wykazania umocowania mocodawcy 4. Skutki dokonania czynności procesowej bez należytego umocowania 5. Tymczasowe dopuszczenie pełnomocnika do podjęcia naglącej czynności procesowej 6. Wspólne występowanie mocodawcy i pełnomocnika w postępowaniu

17 7. Modyfikacje przebiegu postępowania ze względu na udział pełnomocnika 8. Wybór orzecznictwa Rozdział 5. Wygaśnięcie pełnomocnictwa 1. Przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa 2. Wypowiedzenie pełnomocnictwa i jego skutki 3. Wygaśnięcie pełnomocnictwa i jego skutki 4. Wybór orzecznictwa Rozdział 6. Pełnomocnictwo udzielone z urzędu uregulowania szczególne 1. Przesłanki przyznania pełnomocnika z urzędu 2. Wniosek o przyznanie pełnomocnika z urzędu 3. Postanowienie w przedmiocie ustanowienia pełnomocnika z urzędu i wyznaczenie pełnomocnika 4. Zakres przedmiotowy pełnomocnictwa z urzędu 5. Zmiana stosunku pełnomocnictwa procesowego z urzędu 6. Cofnięcie ustanowienia pełnomocnika z urzędu 7. Koszty pomocy prawnej z urzędu 8. Wybór orzecznictwa

18 Rozdział 1. Zagadnienia wstępne 1. Przedstawicielstwo w szerokim znaczeniu W obrocie prawnym podmioty prawa, co do zasady, mogą działać samodzielnie, kształtując w ten sposób swoją sytuację prawną. Za samodzielne działanie uznać należy nie tylko osobiste dokonywanie czynności przez osobę fizyczną, lecz także działanie organu osoby prawnej (art. 38 KC), co wynika z teorii organów przyjętej w polskim systemie prawnym. Realizacja prawnie doniosłych czynności może jednak następować również przy pomocy innych podmiotów prawa. W tym zakresie wyodrębnić można zastępstwo w szerokim ujęciu, obejmujące wszelkie postaci zaangażowania innych podmiotów w proces podejmowania prawnie doniosłych czynności, oraz zastępstwo w znaczeniu wąskim (przedstawicielstwo), obejmujące działanie przedstawiciela w imieniu reprezentowanego. Materialnoprawne oświadczenia woli mogą być składane przy wykorzystaniu posłańca. W cywilnym prawie procesowym w pewnych okolicznościach czynności procesowe również mogą być dokonywane przez posłańca. Jego funkcja ogranicza się wyłącznie do przekazania woli wyrażonej przez uczestnika postępowania. Posłaniec nie ma możliwości ingerowania w treść wyrażonej woli ani nie uczestniczy w procesie jej wyrażenia. Jako przykład wskazać można złożenie pisma procesowego w sądzie. Czynności prawne mogą być dokonywane przez zastępcę pośredniego, który działa we własnym imieniu, lecz na cudzy rachunek. Instytucja ta znajduje swój odpowiednik również na gruncie postępowania cywilnego. W niektórych bowiem sytuacjach Sposoby działania podmiotów w obrocie prawnym Zastępstwo w rozumieniu szerokim i wąskim Posłaniec Zastępca pośredni 3

19 Część I. Komentarz praktyczny z przeglądem orzecznictwa strona lub uczestnik postępowania działa we własnym imieniu, jednak skutki postępowania występują w sferze prawnej osoby trzeciej, co w nauce prawa nazywa się podstawieniem procesowym. Może ono mieć charakter bezwzględny. Jest tak, gdy podmiot zastępowany nie ma formalnej legitymacji procesowej, zaś wyłączną legitymację ma zastępca. Przesłanki bezwzględnego podstawienia procesowego spełnia chociażby pozycja syndyka w postępowaniu cywilnym. Jest on stroną lub uczestnikiem postępowania, jednakże prawa lub obowiązki, o których przesądza się w postępowaniu, dotyczą upadłego (art. 144 ust. 2 PrUpN). Jednocześnie upadły nie może samodzielnie dochodzić praw ani bronić się przed obowiązkami, które dotyczą masy upadłości. Podstawienie procesowe ma charakter względny, gdy legitymację procesową ma nie tylko podmiot podstawiony, lecz także ten, na którego rzecz działa przedstawiciel. Taka konfiguracja procesowa powstaje w przypadku wytoczenia powództwa przez prokuratora na rzecz oznaczonej osoby (art. 55 KPC). W tej sytuacji postępowanie może być prowadzone przez prokuratora bez udziału podmiotu zastępowanego. Niewykluczone jest jednak wstąpienie tego podmiotu do postępowania. Wówczas zastępca i podmiot zastępowany działają równolegle. Zastępstwo bezpośrednie Teorie przedstawicielstwa w doktrynie niemieckiej 2. Przedstawicielstwo w wąskim ujęciu 2.1. Uwagi wstępne Od zastępstwa pośredniego odróżnić należy zastępstwo bezpośrednie, nazywane przedstawicielstwem sensu stricto. Przedstawicielstwo w tym ujęciu polega na działaniu w imieniu podmiotu reprezentowanego. Zastępca bezpośredni dokonuje czynności prawnie doniosłych nie tylko na rzecz reprezentowanego, ale przede wszystkim w jego imieniu. W konsekwencji skutki prawne zachowania zastępcy powstają bezpośrednio w sferze prawnej reprezentowanego. Wyjaśnienie istoty przedstawicielstwa było przedmiotem sporu, którego zasadniczy etap przypadł na XIX w. W doktrynie niemieckiej wykształciły się następujące teorie. 4

20 Rozdział 1. Zagadnienia wstępne Według najstarszej koncepcji, nazywanej teorią reprezentowanego (teoria fikcji lub teoria podmiotu interesu), wypracowanej przez Bartolusa de Saxoferratę i Baldusa de Ubaldisa, istnieje znak równości pomiędzy działaniem reprezentanta a działaniem reprezentowanego. Teoria została następnie rozwinięta przez F. K. von Savigny ego. Założeniem teorii reprezentowanego było to, że w świetle prawa za dokonującego czynności prawnej uznać należy reprezentowanego, zaś rola przedstawiciela ogranicza się do przeniesienia woli podmiotu, dla którego powstają skutki działania. Wyjątki dotyczyć miały reprezentacji osób niezdolnych do działania. W takim przypadku źródła przedstawicielstwa należało poszukiwać w stosunku opieki. Zob. M. Smyk, Pełnomocnictwo, Część pierwsza, Rozdział 1, pkt 2.1. Zanegowanie roli przedstawiciela jako przenosiciela obcej woli (co stanowiło główne założenie torii reprezentowanego) stało się przyczynkiem do powstania teorii podwójnej umowy (niem. Theorie vom Doppelvertrag). Według tej torii przedstawiciel przez złożenie własnego oświadczenia woli wyraża ogólną, nieskonkretyzowaną wolę reprezentowanego, której treścią jest wola dokonania czynności prawnej. Dopiero przedstawiciel konkretyzuje tę wolę, składając własne oświadczenie. W konsekwencji adresat oświadczenia woli zawiera dwie umowy: jedną z przedstawicielem, drugą zaś z reprezentowanym. Jedynie zawarcie obu umów prowadzi przy tym do związania reprezentowanego złożonym przez przedstawiciela oświadczeniem woli. Zob. M. Smyk, Pełnomocnictwo, Część pierwsza, Rozdział 1, pkt 2.2 Według teorii pośredniej (niem. vermittelnde Theorie), opracowanej przez L. Mitteisa i A. Lenela, za działających należy uważać zarówno reprezentowanego, jak i przedstawiciela. Czynność prawna nie była bowiem zdziałania w rezultacie wyłącznej woli ani reprezentowanego, ani przedstawiciela. Do powstania skutków prawnych konieczne było współdziałanie obu podmiotów. W odróżnieniu od teorii podwójnej umowy, w wyniku złożenia oświadczenia woli miało jednak dojść nie do dwóch, a do jednej czynności prawnej. Zob. M. Pazdan, w: Z. Radwański (red.), Prawo cywilne część ogólna. System Prawa Prywatnego, t. 2, Warszawa 2008, s