Ewaluacja postępów w realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji na lata (stan na rok 2010)

Transkrypt

1 Ewaluacja postępów w realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji na lata (stan na rok 2010) Raport z badań Zespół autorów: Mirosław Grochowski (kierownik zespołu) Sylwia Dudek-Mańkowska Aleksandra Jadach-Sepioło Tomasz Zegar Raport wykonany na zlecenie Biura Polityki Lokalowej Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy Warszawa, maj

2 Spis treści: Wprowadzenie 1. Założenia ewaluacji Lokalnego Programu Rewitalizacji m. st. Warszawy na lata Cele i zasady formułowania i realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji Ocena realizacji i zaawansowania LPR Zakres osiągniętych celów strategicznych Lokalnego Programu Rewitalizacji m. st. Warszawy na lata na koniec 2010 r Postęp we wdrażaniu poszczególnych dzielnicowych mikroprogramów rewitalizacji w nawiązaniu do ich celów i kwalifikacja wskaźników, produktów i rezultatów Finansowe wdrażanie dzielnicowych mikroprogramów rewitalizacji Realizacja LPR wyzwania i problemy Dobre praktyki w realizacji projektów rewitalizacyjnych w Warszawie - studia przypadków Wnioski i rekomendacje Wnioski dotyczące modyfikacji struktur i procesów wdrażania LPR na lata Wnioski i rekomendacje dotyczące aktualizacji i zmian w LPR Podsumowanie 110 Bibliografia 2

3 Zastosowane skróty: DMR dzielnicowy mikroprogram rewitalizacji LUPR Lokalny Uproszczony Program Rewitalizacji LPR Lokalny Program Rewitalizacji m.st. Warszawy na lata SUiKZP Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego m.st. Warszawy 3

4 Wprowadzenie W Warszawie od 2005 roku realizowany jest program rewitalizacji będący reakcją na różnorodne zjawiska kryzysowe zachodzące w przestrzeni miasta. Jest to pierwszy program o tak szerokim zakresie w sensie tematycznym. W zależności od specyfiki dzielnic realizowane są w nich różnorodne projekty, których celem jest rozwiązanie problemów najbardziej istotnych z punktu widzenia społeczności lokalnych. Liczbę projektów, z perspektywy Warszawy jako całości, można uznać za ograniczoną, jednakże ich efekty są widoczne i dowodzą skuteczności podejmowanych działań. Przedstawiony raport zawiera wyniki badania ewaluacyjnego przeprowadzonego na zlecenie Biura Polityki Lokalowej Urzędu m. st. Warszawy dotyczącego osiągniętych rezultatów Lokalnego Program Rewitalizacji (LPR). W części wstępnej przedstawiono cele i zasady formułowania i realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji. Ten kontekst historyczny i logistyczny jest wyjątkowo ważny z punktu widzenia przedstawionej w dalszej części raportu oceny realizacji i zaawansowania LPR. Raport zawiera ocenę zakresu osiągniętych celów strategicznych do roku Należy zaznaczyć, że w trakcie prowadzenia badania ewaluacyjnego okazało się, iż w okresie do roku 2010 wiele projektów znajdowało się w fazie przygotowawczej. Zostały one zakończone w okresie po roku Ze względu na zakres czasowy opracowania nie zostały one uwzględnione w analizach. Dlatego też ocena zakresu osiągniętych celów strategicznych nie jest pełna; poza tym na szersze rezultaty projektów zrealizowanych do roku 2010 też trzeba będzie poczekać. W raporcie zawarto także ocenę postępu we wdrażaniu poszczególnych dzielnicowych mikroprogramów rewitalizacji odnosząc je do założonych celów. Omówiono także finansowe aspekty wdrażania dzielnicowych mikroprogramów rewitalizacji (DMR) oraz przedstawiono dobre praktyki w realizacji projektów rewitalizacyjnych w Warszawie. Z przeprowadzonej ewaluacji wynika m.in. że jednym z problemów związanych z realizacją LPR jest przyjęta formuła programowania i zarządzania realizacją LPR. Temu problemowi poświecona jest m.in. część opisująca problemy i wyzwania związane z realizacją LPR do roku Końcowe części raportu zawierają wnioski i rekomendacje dotyczące modyfikacji struktur i procesów wdrażania LPR na lata oraz te dotyczące aktualizacji i zmian w LPR. 4

5 1. Założenia ewaluacji Lokalnego Programu Rewitalizacji m. st. Warszawy na lata Przedmiotem zamówienia było przygotowanie ewaluacji postępów w realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji (LPR) w Warszawie, przygotowanego na okres Ewaluacja dotyczyła stanu realizacji LPR oraz dzielnicowych mikroprogramów rewitalizacji na koniec roku 2010 w zakresie uzyskanych rezultatów i poziomów osiągniętych wskaźników. Celem analiz była ocena osiągniętych celów strategicznych LPR na lata , ocena zaawansowania i postępów we wdrażaniu dzielnicowych mikroprogramów rewitalizacji w odniesieniu do ich szczegółowych celów wraz z kwantyfikacją osiągniętych wskaźników, produktów i rezultatów, oraz ocena finansowych aspektów wdrażania dzielnicowych mikroprogramów rewitalizacji odnosząca się do faktycznie poniesionych wydatków. Przeprowadzone analizy posłużyły do sformułowania wniosków na temat potencjalnych modyfikacji struktur i procesów wdrażania Lokalnego Programu Rewitalizacji na lata , aktualizacji i ewentualnych zmian w LPR. Wnioski te sformułowano w postaci rekomendacji adresowanych do podmiotów zaangażowanych w przygotowanie i realizację Lokalnego Programu Rewitalizacji. Przedmiot zamówienia określił główny cel badania jako ewaluację postępów w realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji. Realizacja tego celu wymaga przeprowadzenia analiz, które: dostarczą szczegółowych informacji o realizacji dzielnicowych mikroprogramów rewitalizacji; doprowadzą do identyfikacji uzyskanych rezultatów prowadzonych projektów i określenia poziomu osiągniętych wskaźników przyjętych w LPR; umożliwią określenie poziomu zaawansowania i postępów we wdrażaniu dzielnicowych mikroprogramów rewitalizacji w odniesieniu do ich szczegółowych celów wraz z kwantyfikacją osiągniętych wskaźników, produktów i rezultatów; pozwolą ocenić faktycznie poniesione wydatki na realizacje dzielnicowych mikroprogramów rewitalizacji oraz dynamikę działań rewitalizacyjnych w poszczególnych dzielnicach w badanym okresie; umożliwią identyfikację czynników stanowiących bariery bądź sprzyjających planowaniu i skutecznej realizacji projektów rewitalizacji w ramach LPR. Wykonanie wymienionych analiz wymaga przeprowadzenia badań o charakterze ilościowym i jakościowym. Tym samym planuje się wykorzystanie instrumentów badawczych i źródeł informacji, które pozwolą na wyczerpujący opis aktualnej sytuacji w zakresie realizacji LPR. Do najważniejszych metod badawczych zastosowanych w ewaluacji należały: analiza danych zastanych (desk research), indywidualne wywiady pogłębione (IDI), bezpośrednie wywiady kwestionariuszowe (PAPI), a także, w ograniczonym stopniu ze względu na dostępność danych, analizy statystyczne. Obszary analizy i źródła informacji przedstawia rycina 1. W procesie ewaluacji podjęto współpracę mającą na celu uzyskanie potrzebnych danych z: pracownikami Biura Polityki Lokalowej, członkami Komitetu Monitorującego ds. rewitalizacji, koordynatorami ds. rewitalizacji w dzielnicach, 5

6 beneficjentami mikroprogramów (w ramach studiów przypadku). Ryc. 1 Obszary analizy i źródła informacji Literatura oraz dokumenty programowe Komitet Monitorujący Koordynatorzy dzielnicowi Lokalny Program Rewitalizacji / Mikroprogramy Biuro Polityki Lokalowej/ Opiekunowie Sprawozdania Studia przypadków Pierwszym etapem w planowanym badaniu było przygotowanie szczegółowej metodologii badania z określeniem instrumentów badawczych oraz zebranie informacji do wykorzystania w analizie danych zastanych. W drugim etapie przeprowadzono analizę danych zastanych. Podstawowymi źródłami informacji były LPR, dzielnicowe mikroprogramy rewitalizacji, półroczne i roczne sprawozdania z ich realizacji, protokoły z obrad Komitetu Monitorującego ds. Rewitalizacji, a także System gromadzenia i przetwarzania wskaźników osiągnięć procesu rewitalizacji w latach w m.st. Warszawie. Ponadto wykorzystano następujące dokumenty i opracowania: literaturę teoretyczną, raporty z badań w zakresie przedmiotowego badania, opracowania eksperckie oraz akty prawne dotyczące zakresu przedmiotowego badania, dokumenty strategiczne, operacyjne i planistyczne m.st. Warszawy. W trzecim etapie badania przeprowadzono indywidualne wywiady pogłębione (IDI) z dzielnicowymi koordynatorami ds. rewitalizacji, pracownikami Wydziału Rewitalizacji oraz członkami Komitetu Monitorującego. Wywiady te zostały przeprowadzone według oryginalnych scenariuszy przygotowanych osobno dla poszczególnych grup badanych. Metoda wywiadów pogłębionych, ze względu na jakościowy charakter, pozwoliła na uzyskanie pogłębionej wiedzy na temat postępów w realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji, napotykanych barier i problemów związanych z realizacją. Zastosowanie techniki IDI umożliwiło pozyskanie od respondentów pogłębionych opinii oraz spostrzeżeń, a także informacji, których pozyskanie w inny sposób byłoby niemożliwe. W ostatnim, piątym etapie badania przygotowano raport z badania. 6

7 2. Cele i zasady formułowania i realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji Lokalny Program Rewitalizacji m. st. Warszawy na lata jako dokument Lokalny Program Rewitalizacji m. st. Warszawy na lata jest podstawowym dokumentem strategicznym przedstawiającym politykę władz miasta w zakresie odnowy obszarów zdegradowanych. Obejmuje działania przestrzenne, społeczne i gospodarcze, odwołując się tym samym do szerokiej definicji rewitalizacji miast zawartej w Rozporządzeniu Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 9 czerwca 2010 r. 1 Dokument został przyjęty uchwałą Rady m. st. Warszawy na sesji, która odbyła się 8 maja 2008 roku. Uchwała nosiła numer XXX/995/2008, została zmieniona Uchwałą z dnia 27 listopada 2008 r. o numerze XLIII/1348/2008, Uchwałą z dnia 16 kwietnia 2009 r. o numerze LII/1607/2009, Uchwałą z dnia 18 marca 2010 r. o numerze LXXIV/2290/2010 oraz Uchwałą z dnia 16 czerwca 2011 r. o numerze XVII/355/2011. Lokalny Program Rewitalizacji m. st. Warszawy na lata to chronologicznie drugi dokument określający strategię Miasta w zakresie rewitalizacji obszarów zdegradowanych. Pierwszym dokumentem tworzącym ramy działań rewitalizacyjnych w Warszawie był Lokalny Uproszczony Program Rewitalizacji m. st. Warszawy na lata , przyjęty uchwałą Rady m. st. Warszawy 3. LPR nie jest to dokumentem wykonawczym (planem działania), a strategią, w której zawarto: cele pożądanych działań rewitalizacyjnych w skali całego miasta, priorytety i zasady realizacyjne Programu, brzegowe kryteria kwalifikowania obszarów i projektów, mechanizmy wdrażania, monitoringu i oceny efektów Programu, mechanizmy i źródła finansowania Programu 4. Powiązania LPR z dokumentami planistycznymi i strategicznymi uchwalonymi w m.st. Warszawa LPR powstał w momencie, kiedy w Warszawie obowiązywały inne dokumenty odnoszące się do zagadnień przestrzennych, gospodarczych i społecznych. W związku z tym konieczne było znalezienie z nimi powiązań i doprowadzenie do ich spójności. W LPR zostały one wymienione: 1 Dz. U. Nr 117, Poz Zwany dalej LUPR. 3 Uchwała Nr XLV/1107/2005 Rady m. st. Warszawy z dnia 27 stycznia 2005 r. w sprawie Lokalnego Uproszczonego Programu Rewitalizacji miasta stołecznego Warszawy na lata oraz zmieniające tę uchwałę: uchwała nr LII/1385/2005 Rady m.st. Warszawy z dnia 19 maja 2005 r. w sprawie Lokalnego Uproszczonego Programu Rewitalizacji miasta stołecznego Warszawy na lata , uchwała nr LVI/1532/2005 Rady m.st. Warszawy z dnia 8 lipca 2005 r. w sprawie Lokalnego Uproszczonego Programu Rewitalizacji miasta stołecznego Warszawy na lata , uchwała nr LXI/1733/2005 Rady m. st. Warszawy z dnia 28 października 2005 r. w sprawie Lokalnego Uproszczonego Programu Rewitalizacji miasta stołecznego Warszawy w latach Tamże, s

8 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego uchwalonego dla m. st. Warszawy 26 października 2006 r. zawierające określenie obszarów, które kwalifikowane są przez planistyczne władze m. st. Warszawy do rehabilitacji, rekultywacji i rewaloryzacji; Strategia rozwoju m. st. Warszawy do 2020 r., Społeczna Strategia Warszawy, Strategia rozwiązywania problemów społecznych na lata Wyróżnione w SUiKZP obszary wymagające przekształceń pokrywają się częściowo z obszarami kryzysowymi wyznaczonymi w dzielnicach. Szczególny nacisk położony jest na historyczne struktury urbanistyczne podlegające degradacji, które wymagają działań rewitalizacyjnych, przyczyniających się do poprawy jakości życia i bezpieczeństwa mieszkańców, ożywienia społeczno-gospodarczego oraz przywracanie obiektom i układom zabytkowym utraconych wartości. Kompleksowa odnowa zdegradowanych obszarów pomoże wzmocnić tożsamość miejską przestrzeni lokalnych i podnieść prestiż historycznych części miasta. Cytując SUiKZP przytoczono dwa typy obszarów wymagające: przekształceń po przeprowadzeniu rekultywacji jako najbardziej zdegradowane wskazano obszary Żerania, Huty Lucchini, Zakładów Mechanicznych Ursus. Żoliborza Przemysłowego, Czystego i Odolan, Targówka Przemysłowego i Odolan, rehabilitacji (rewaloryzacji) 5. Tymczasem podział ten nie jest do końca zgodny z zastosowanym w tekście SUiKZP. Wyodrębniono w nim 4 typy obszarów wymagających: przekształceń po przeprowadzeniu rekultywacji, przekształceń przestrzenno-funkcjonalnych, rehabilitacji, w tym szczególnie wymagających rewaloryzacji zabytkowych układów urbanistycznych oraz dóbr kultury, innych przekształceń 6. Tabela 1. Porównanie kategorii obszarów wymienionych w Studium oraz LPR Typ obszaru przekształceń przeprowadzeniu rekultywacji po Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego dla m. st. Warszawy tereny składowania odpadów przemysłowych, tereny dzikich wysypisk, Lokalny Program Rewitalizacji m.st. Warszawy na lata tereny składowania odpadów przemysłowych, tereny dzikich wysypisk, zdegradowane tereny położone w obszarach poprzemysłowych, które 5 LPR, s Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego dla m. st. Warszawy, s. 8

9 rehabilitacji (rewaloryzacji) obszary ochrony dziedzictwa kulturowego, w tym: Zespół Staromiejski z podskarpiem i Trakt Królewski, wieloprzestrzenne założenia urbanistyczne, przestrzenie publiczne ulic, układ urbanistyczny miasta tradycyjnego wraz z kwartałami XIX-wiecznej zabudowy Śródmieścia i Pragi, historyczne części miasta oraz miasta-ogrody, historyczne ogrody i parki, osiedla mieszkaniowe z okresu socrealizmu, dzieła architektury obronnej, dwa pierścienie fortów wokół miasta, system fortyfikacji XIXwiecznej Twierdzy Warszawa, utraciły swoje pierwotne funkcje gospodarcze i uległy dekapitalizacji, tereny kolejowe 7 osiedla mieszkaniowe nie spełniające współczesnych standardów technicznych, obszary ochrony dziedzictwa kulturowego przekształceń przestrzennofunkcjonalnych zdegradowane tereny położone w obszarach poprzemysłowych, które utraciły swoje pierwotne funkcje gospodarcze i uległy dekapitalizacji, tereny kolejowe, innych przekształceń osiedla mieszkaniowe nie spełniające współczesnych standardów funkcjonalnych i technicznych oraz osiedla zdegradowane lub zagrożone degradacją zewzględu na niskie parametry techniczne mieszkań, wielofukcyjne centra handlowe o niskich walorach architektonicznych z programem ograniczającym się do funkcji handlowych, obiekty handlowe o powierzchni sprzedaży powyżej 2 tysięcy m 2, położone na obszarach wskazanych do tworzenie centrów lokalnych i dzielnicowych. Źródło: opracowanie własne. brak brak 7 W odniesieniu do terenów pokolejowych w strukturze przestrzennej m. st. Warszawy powtórzono zapis Studium o powstaniu w przyszłości osobnego opracowania dotyczącego tych obszarów. 9

10 Brak spójności w warstwie semantycznej między oboma dokumentami rodzi skutki istotne z punktu widzenia programowania działań rewitalizacyjnych w m. st. Warszawie. Warto zwrócić uwagę przykładowo na pominięcie kategorii przekształceń przestrzenno-funkcjonalnych i połączenie ich w tekście LPR z obszarami wymagającymi przekształceń po rekultywacji. Jest to oczywisty skrót myślowy i pisarski, jednak taki skrótowy sposób opisu przekłada się na sposób definiowania projektów na obszarach kryzysowych w mikroprogramach, które notabene nie odnoszą się już do Studium ani miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla wskazywanych obszarów kryzysowych. Wymieniane w mikroprogramach projekty nie odnoszą się do zapisów Studium wskazujących priorytety w zakresie przekształceń przestrzennych w mieście i ich rangi. Nie wykorzystano również kryjącej się za zapisami Studium analizy potencjału obszarów, np. w stosunku do obszarów dziedzictwa kulturowego. W związku z tym część obiektów podlegających rewaloryzacji silnie oddziałujących na przestrzeń publiczną i wpływających nie tylko na jej estetykę poprzez remonty, ale również poprawiające jakość tej przestrzeni poprzez zmianę funkcji (np. przekształcenia funkcjonalnoprzestrzenne na Skwerze Hoovera) nie zostało włączonych do mikroprogramów, choćby jako tło prowadzonej rewitalizacji. Brak tej integracji skłania do sugerowania przeprowadzenia pogłębionej analizy możliwości oddziaływania na przestrzeń wymagającą przekształceń wskazaną w Studium przy pomocy instrumentów stosowanych w projektach rewitalizacyjnych. W przypadku Strategii Rozwoju m.st. Warszawy do 2020 roku również powiązanie dokumentu z LPR ma charakter deklaratywny. Jest to konieczny zabieg wynikający z hierarchii dokumentów strategicznych uchwalanych w mieście. LPR jako dokument szczegółowo określający działania w wybranym polu tematycznym powinien być spójny ze Strategią Rozwoju m. st. Warszawy i proponowane w nim działania powinny mieścić się w programach wskazywanych w Strategii. LPR odwołuje się więc do piątego celu strategicznego (Osiągnięcie w Warszawie trwałego ładu przestrzennego) i wynikającego z niego celu celu operacyjnego Rewitalizacja obszarów zdegradowanych 8. Wymieniono następnie 4 programy wykonawcze zmierzające do jego realizacji: program Rewitalizacja wybranych zdegradowanych fragmentów dzielnic, w tym o znaczeniu historycznym w Strategii wskazuje się na powiązanie tego programu z dwoma innymi, tj Rewitalizacja wybranych zdegradowanych fragmentów dzielnic, w tym o znaczeniu historycznym oraz Rewitalizacja zdegradowanych zasobów mieszkaniowych 9, program Zagospodarowanie terenów poprzemysłowych i powojskowych na obszarze m. st. Warszawy, program Zagospodarowanie terenów Portu Praskiego jako obszaru budownictwa mieszkaniowego i biurowego, program Rewitalizacja osiedli mieszkaniowych z wielkiej płyty. 8 LPR, s Program nie pojawia się w treści LPR. 10

11 Ramka 1. Projekty flagowe Przy okazji Portu Praskiego należy poruszyć także kwestię projektów flagowych w rewitalizacji m. st. Warszawy. Do tej pory nie prowadzono tego typu dyskusji i nie akcentowano znaczenia tego typu obiektów, choć niektóre powstające w Warszawie obiekty miano flagowych stopniowo uzyskują (Muzeum Powstania Warszawskiego, Centrum Nauki Kopernik, Stadion Narodowy). Są to duże inwestycje, często związane z przekształceniami przestrzenno-funkcjonalnymi oddziałującymi na całą dzielnicę bądź miasto. W miastach zachodniej Europy często projekty flagowe są instrumentem ożywiania zdegradowanych dzielnic. W tym kontekście Muzeum Powstania Warszawskiego może być dobrym, chociaż jeszcze nie do końca wykorzystanym, przykładem na Woli. Podobne znaczenie może mieć Muzeum Warszawskiej Pragi wraz z okolicznymi obiektami i planowanym do rewitalizacji Koneserem. Ostatnim dokumentem strategicznym, do którego odwołano się w treści LPR, jest Społeczna Strategia Warszawy na lata W planowanej do uchwalenia w czasie przyjmowania LPR, Społecznej Strategii Warszawy wskazano jako komponent społeczny pilotażowy projekt Rewitalizacja społeczna uzupełnienie inwestycyjnych działań dzielnic umieszczanych w mikroprogramach. Szczegółowego powiązania LPR ze zapisami Społecznej Strategii nie mogło być w pierwszej wersji powstającego LPR, jednak w czasie kolejnych aktualizacji spójność prowadzonych działań powinna być bardziej zaakcentowana. Projekty społeczne, zwłaszcza o znacznej sile oddziaływania, jak np. wykraczający czasowo poza zakres ewaluacji projekt Blok, podwórko, kamienice ożywiły się dzielnice, powinny być wpisywane do LPR przynajmniej jako towarzyszące. W mikroprogramach dzielnic również znalazły się odwołania do dokumentów strategicznych i programowych, których cele są realizowane poprzez działania rewitalizacyjne prowadzone przez dzielnice. Powiązania te są tak samo deklaratywne, jak w przypadku omówionych powyżej, mają jednak inne uzasadnienie. Dominowały odwołania do Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata , ponieważ w załączniku nr 6 do tego dokumentu określono zasady delimitacji obszarów przeznaczonych do rewitalizacji. Pojawiały się też odniesienia do dokumentów strategicznych na poziomie krajowym oraz do rozporządzeń unijnych i wytycznych krajowych dotyczących delimitacji. Takie zapisy w DMR wynikały przede wszystkim z dążenia do spełnienia, niejasnych w chwili uchwalania części DMR, wytycznych dotyczących dofinansowania projektów rewitalizacyjnych z RPO. Tabela 2. Dokumenty powiązane z Dzielnicowymi Mikroprogramami Rewitalizacji Dzielnica Bemowo Bielany Dokumenty powiązane z DMR Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego , Strategia rozwoju Gminy Warszawa-Bielany do 2014 roku, Poprawa jakości życia mieszkańców osiedla Wrzeciono, Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego Odwołania jedynie w odniesieniu do delimitacji obszaru kryzysowego. 11 Jak wyżej. 11

12 Program Profilaktyki Uzależnień Dzielnicy Bielany m.st. Warszawy na rok 2006 Mokotów Brak wskazanych powiązań w dokumencie. Ochota Strategia Rozwoju Miasta Stołecznego Warszawy do 2020 roku, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia , Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku Praga Pośrednie odwołanie do Strategii Rozwoju Miasta Stołecznego Warszawy do Południe 2020 roku. Praga Północ Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020, Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata , Strategia rozwoju m.st. Warszawy do 2020 roku, Rembertów Brak odniesienia. Śródmieście Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020, Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego Targówek Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego Ursus Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020, Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata , Strategia Rozwoju Miasta Stołecznego Warszawy do 2020 roku, Wawer Strategia Rozwoju Miasta Stołecznego Warszawy do 2020 roku, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia , Strategia Rozwoju Kraju , Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego , Wesoła RPO WM, Strategia rozwoju m.st. Warszawy do roku 2020, Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 Włochy Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia , Strategia Rozwoju Kraju , Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego , Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020, Wola Żoliborz Źródło: opracowanie własne. Brak określenia dokumentów, które byłyby spójne z MDR jako całością, ale na poziomie projektów zostało to określone (głównie projekt, który starał się o dofinansowanie powiązanie z RPO WM) 14, Strategia Rozwoju Narodowego Produktu Turystycznego Miasta Stołecznego Warszawy Trakt Królewski Strategia Rozwoju Miasta Stołecznego Warszawy do roku 2020 Narodowa Strategia Rozwoju Kultury Odwoływano się także dość często do zapisów strategii regionalnej oraz strategii rozwoju miasta. Jako pozytywne, w kontekście znajomości powiązań prowadzonych przez dzielnicę działań, należy ocenić w 12 W fiszkach projektowych pokazano nie tylko zbieżność z celami i odniesienie do działań kierunkowych zamieszczonych w LPR, ale także odniesienie do celów strategicznych Strategii Rozwoju m. st. Warszawy. 13 Odwołania jedynie w odniesieniu do delimitacji obszaru kryzysowego. 14 Projekt Wspólnoty Mieszkaniowej Nowolipki 14, Wspólnot Mieszkaniowych na Dzielnej, Złotej

13 przypadku Pragi Północ i Ursusa odniesienie do Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami. Odniesienia do działań związanych z turystyką i kulturą zawiera także DMR Żoliborza. W przypadku Bielan na uwagę zasługuje natomiast odniesienie do programu profilaktyki uzależnień. Wesoła mimo braku odwołań do dokumentów programowych w czytelny i trafny sposób odwołała się do celów określonych w Strategii Rozwoju Miasta. Z analizy powiązań wskazywanych w DMR wynika, że część dzielnic, obok koniecznego do dofinansowania powiązania programu z dokumentami programowymi, przeprowadziła analizę wykorzystywanych w rewitalizacji innych dokumentów i wyniki tej analizy wykorzystała przy sporządzaniu dokumentów. W trzech mikroprogramach nie stwierdzono bezpośrednich związków dokumentu z innymi dokumentami strategicznymi. Programowanie rewitalizacji w m.st. Warszawa Nadrzędnym celem LUPR jako pierwszego dokumentu programowego dotyczącego rewitalizacji m. st. Warszawy było umożliwienie m. st. Warszawie ubieganie się o środki z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego przeznaczonego na rewitalizację zdegradowanych obszarów miejskich, poprzemysłowych i powojskowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 15. LUPR zakładał decentralizację działań rewitalizacyjnych. Aby mogły być one sprawnie koordynowane na poziomie miasta powołano w październiku 2005 r. Pełnomocnika ds. rewitalizacji, a także oddelegowano do realizacji działań rewitalizacyjnych konkretne osoby pracujące w urzędach dzielnicowych koordynatorów ds. rewitalizacji 16. Powołano także Komitet Monitorujący ds. Rewitalizacji, w skład którego weszli przedstawiciele biur, mających w kompetencjach planowanie przestrzenne, ochronę zabytków, planowanie wydatków i finansowanie projektów miejskich (w tym finansowanych ze źródeł zewnętrznych), a także reprezentanci organizacji pozarządowych i świata nauki. Kompetencje związane z koordynacją działań rewitalizacyjnych, w tym pomoc administracyjną dla Komitetu Monitorującego ds. Rewitalizacji ulokowano w Biurze Polityki Lokalowej. Zadania Komitetu Monitorującego związane z podejmowaniem decyzji o charakterze strategicznym dla rozwoju miasta w dziedzinie rewitalizacji zdefiniowano w czasie inauguracyjnego spotkania Komitetu. Do jego szczegółowych zadań należały od początku jego istnienia: 15 Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) był jednym z sześciu programów operacyjnych służących realizacji Narodowego Planu Rozwoju (NPR). Koordynowany był na poziomie krajowym, realizowany w poszczególnych województwach od 2004 r. do końca I połowy 2009 r. Działania rewitalizacyjne w ZPORR zakwalifikowane zostały do trzeciej osi priorytetowej (Rozwój lokalny), odpowiadającej realizacji celów strategicznych zawartych w Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego (NSRR): Restrukturyzacja bazy ekonomicznej regionów i tworzenie warunków jej dywersyfikacji oraz rozwój zasobów ludzkich i Wsparcie obszarów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją (Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego na lata , Załącznik do Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2004 r. (Dz. U. Nr 160, poz. 1745), s. 442). Oś 3 obejmowała m.in. działanie 3.3. Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe, a w tym poddziałanie Rewitalizacja obszarów miejskich oraz Rewitalizacja obszarów poprzemysłowych i powojskowych. 16 Zarządzenie nr 2814/2005 Prezydenta m. st. Warszawy z dnia 4 paździenika 2005 r. w sprawie powołania Pełnomocnika ds. rewitalizacji oraz dzielnicowych koordynatorów ds. rewitalizacji dla realizacji Lokalnego Uproszczonego Programu Rewitalizacji m. st. Warszawy na lata

14 aktualizacja programu poprzez wypracowanie kierunkowych strategicznych dla rozwoju miasta rozwiązań w dziedzinie rewitalizacji, wyznaczanie nowych obszarów w m.st. Warszawa, które wymagają uruchomienia procesów rewitalizacji, ocena projektów, ich stopnia zgodności z celami programu rewitalizacji 17. Jak widać z powyższego katalogu zadań postawionych przed Komitetem, miał to być organ nadzorczy, programowy, wytyczający kierunek. Niejednokrotnie podkreślano także jego horyzontalny charakter i dobre umocowanie w Urzędzie m. st. Warszawy oraz reprezentację pozostałych interesariuszy procesu rewitalizacji w Warszawie. Miało to prowadzić do przemyślanego programowania działań rewitalizacyjnych w strukturze miasta i pozwolić na uniknięcie rozproszenia efektów realizowanych projektów. W czasie jednego z pierwszych posiedzeń Komitetu Monitorującego ds. Rewitalizacji stwierdzono, że bardzo istotne jest niedopuszczenie w programie do zjawiska rozproszenia działań rewitalizacyjnych na terenie miasta 18 W sferze założeń organizacyjnych Komitet jest jednym z najlepszych rozwiązań w Polsce 19, niestety sfera programowania ustąpiła na samym początku sferze projektowania. Już na inauguracyjnym spotkaniu Komitetu pojawiło się oczekiwanie, że jego prace będą obejmować przede wszystkim dokładaną analizę zgłoszonych projektów oraz wybór tych spośród nich, których stopień przygotowania będzie pozwalać się o ubieganie się o środki z funduszy strukturalnych w najbliższej rundzie aplikacyjnej 20. Komitet zapoznał się z warunkami zgłaszania projektów do dofinansowania i możliwościami uzyskania środków 21. Terminarz aplikacyjny narzucił Komitetowi pierwsze poważne ograniczenia. Spotkanie inauguracyjne odbyło się w październiku 2005 r., tymczasem termin składania wniosków był bardzo bliski (24 października 16 listopada 2005 r.), zaczęto więc pracę nad projektami przedstawianymi do konkursu, które były już przedstawione w LUPR. Jednocześnie założono, zgodnie z sugestią Rady m. st. Warszawy, że do końca marca 2006 r. powstanie program rewitalizacji obejmujący całe miasto, a dzielnice w oparciu o wytyczone cele, kierunki, priorytety wypracowane na poziomie miasta, przygotują swoje własne mikroprogramy rewitalizacji 17 Protokół nr 1/ z posiedzenia Komitetu Monitorującego dla Lokalnego Uproszczonego Programu Rewitalizacji miasta stołecznego Warszawy na lata z dn. 14 października 2005 r., s Protokół nr 2 z posiedzenia Komitetu Monitorującego dla Lokalnego Uproszczonego Programu Rewitalizacji m. st. Warszawy na lata z dn. 2 grudnia 2005 r., s Koncepcja i struktura Komitetu Monitorującego stała się pierwowzorem tworzonej Mazowieckiej Regionalnej Rady ds. Rewitalizacji. Potrzeba utworzenia Rady ujawniła się już w czasie pierwszego spotkania Lokalnej Grupy Wsparcia, utworzonej dla Regionu przez Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego, które było partnerem w grupie roboczej NODUS w programie URBACT II. Grupa robocza NODUS (Powiązanie rewitalizacji miast i planowania przestrzennego na poziomie regionalnym) złożona była z przedstawicieli 3 regionów (Katalonia, Emilia-Romagna, województwo mazowieckie) oraz 4 miast (Alba Iulia, Amsterdam, Dobrich, Katowice). Wraz z realizacją projektu i wymianą doświadczeń między partnerami w grupie roboczej koncepcja Rady bazująca na doświadczeniach Warszawy z Komitetem Monitorującym ds. Rewitalizacji była szeroko dyskutowana i zyskała duże uznanie partnerów zagranicznych. 20 Protokół nr 1/ , s Wysokość dostępnych środków z EFRR w ramach Działania 3.3 nie przekracza kwoty 17,4 mln zł. Ponadto wprowadzone zostały dodatkowe kryteria wyboru projektów polegające na następujących ograniczeniach: maksymalny poziom współfinansowania projektów wynosi do 65% kosztów kwalifikowalnych; maksymalny poziom dofinansowania jednego projektu wynosi do 3 mln złotych (tamże, s. 2). 14

15 dla obszarów wyznaczonych z poziomu dzielnicy w oparciu o krytyczną analizę zjawisk. Wyznaczone wstępnie obszary kryzysowe w dzielnicach zostaną poddane ocenie przez Komitet Monitorujący pod kątem kwalifikacji do działań rewitalizacyjnych 22. Główną przyczyną takiej konstrukcji programu są w opinii zespołu ewaluacyjnego uwarunkowania administracyjno-prawne wynikające z Ustawy z dnia 15 marca 2002 r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy 23. Określa ona w art. 5 ust.1, że utworzenie jednostek pomocniczych (dzielnic) w m.st. Warszawie jest obowiązkowe. Dzielnice realizują działania o charakterze lokalnym na podstawie nadanych statutów i uchwał Rady m.st. Warszawy przekazujących obowiązki i kompetencje powiatu i gminy do dzielnic. Jedną z uchwał tego rodzaju jest uchwała dotycząca przyjęcia Lokalnego Programu Rewitalizacji. W kompetencjach dzielnic umieszczono prowadzenie działań ukierunkowanych na przywracanie do życia i zrównoważony rozwój określonych obszarów, które utraciły dotychczasowe funkcje społeczne i gospodarcze. Działania koordynacyjne przypisano Wydziałowi Rewitalizacji ulokowanemu w Biurze Polityki Lokalowej bez jednoznacznych kompetencji w stosunku do koordynacji działań innych biur oraz dzielnic zmierzających do realizacji misji programu. Nad koordynacją realizacji celów programu miał czuwać Komitet Monitorujący ds. Rewitalizacji. Jak wynika jednak z wywiadów z członkami Komitetu, pełnił on przede wszystkim na początkowym etapie realizacji programu rolę edukacyjnodoradczą. W czasie spotkań z koordynatorami dyskutowano projekty, które często nie miały cech projektów rewitalizacyjnych. Dopiero po uzupełnieniach wracały one z powrotem do Komitetu i były przedmiotem powtórnej oceny. 22 Tamże, s Dz. U. z 2002 r. nr 41, poz. 361 z późn. zm. 15

16 3. Ocena realizacji i zaawansowania LPR 3.1. Zakres osiągniętych celów strategicznych Lokalnego Programu Rewitalizacji m. st. Warszawy na lata na koniec 2010 r. Cele strategiczne w LUPR W LUPR po raz pierwszy wskazano główne cele strategiczne warszawskiej rewitalizacji: I. Ożywienie społeczno gospodarcze poprzez podniesienie jakości przestrzeni publicznej, zgodnie z zasadami ładu przestrzennego i estetyki II. Ochrona dziedzictwa kulturowego, rozwój turystyki i kultury III. Zwiększenie bezpieczeństwa mieszkańców oraz poprawa możliwości komunikacyjnych wewnątrz osiedli IV. Integracja mieszkańców, zapobieganie i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu Określono w nim potrzeby w zakresie odnowy obszarów zdegradowanych m. st. Warszawy zarówno w sferze przestrzennej, jak i społecznej i ekonomicznej. Biorąc zaś pod uwagę krótszy okres realizacji działań wynikający z niepełnego udziału Polski w perspektywie finansowej zdecydowano o objęciu programem: w zakresie rewitalizacji obszarów miejskich obszaru obejmującego fragmenty czterech dzielnic Miasta (Pragi Północ, Pragi Południe, Śródmieścia i Woli), w zakresie rewitalizacji obszarów powojskowych rejonu Fortu Bema w dzielnicy Bemowo. Przed ostatecznym przygotowaniem LURP przeprowadzono konsultacje społeczne, ukierunkowane przede wszystkim na rozpoczęcie społecznej dyskusji wokół problemu dzielnic zdegradowanych. Na stronie internetowej Miasta umieszczono ankietę, w której można było zająć stanowisko wobec planowanych działań rewitalizacyjnych. Mając świadomość ograniczeń związanych z tą techniką komunikacji z mieszkańcami, zorganizowano w dzielnicach objętych pilotażem 4 konferencje wprowadzające w tematykę rewitalizacji i promujące podejście prezentowane w LURP. Wybór projektów w LURP nie był więc jedynie zestawieniem planów władz miejskich. W Lokalnym Uproszczonym Programie Rewitalizacji zaplanowano do realizacji w latach na obszarze pilotażowym 26 projektów. Większość z nich służyć miała realizacji I celu strategicznego, tj. ożywieniu społeczno-gospodarczemu poprzez podniesienie jakości przestrzeni publicznej zgodnie z zasadami ładu przestrzennego i estetyki. Połowa projektów prowadzić miała do rozwoju turystyki i kultury w mieście. Najwięcej przewidziano do realizacji na terenie Pragi Północ (9). Kilka natomiast miało sprzyjać rewitalizacji obszarów kryzysowych w dzielnicach: Śródmieście (6), Wola (5), Praga Południe (5). Jeden zakładał prowadzenie działań na terenie Bemowa. W LUPR ujęto także listę 13 projektów inwestycyjnych planowanych do realizacji w dzielnicach objętych pilotażem na lata , przypisanych do 4 strategicznych celów LUPR. Większość z nich miała przyczynić się do ożywienia społeczno-gospodarczego, najmniej projektów natomiast do 16

17 zwiększenia bezpieczeństwa mieszkańców oraz poprawy możliwości komunikacji wewnątrz osiedli. Zdecydowana większość planowanych inwestycji miała być realizowana w dzielnicy Praga Północ (11), po jednym projekcie zaplanowano na Pradze Południe oraz w Śródmieściu. Tabela 3. Liczba projektów wpisanych do LUPR z przypisaniem do poszczególnych celów strategicznych Cele strategiczne LUPR Cel I: Ożywienie społeczno-gospodarcze poprzez podniesienie jakości przestrzeni publicznej zgodnie z zasadami ładu przestrzennego i estetyki Cel II: Rozwój turystyki i kultury w oparciu o zasoby dziedzictwa kulturowego Cel III: Zwiększenie bezpieczeństwa mieszkańców oraz poprawa możliwości komunikacyjnych wewnątrz osiedli Cel IV: Integracja mieszkańców, zapobieganie i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu Źródło: opracowanie własne na podstawie LUPR. Projekty inwestycyjne na lata Projekty inwestycyjne na lata Cele strategiczne LPR W Lokalnym Programie Rewitalizacji określono cel nadrzędny programu oraz cele strategiczne utrzymane z LUPR. Każdy projekt przewidziany do rewitalizacji powinien odnosić się do co najmniej trzech kierunkowych działań (ujęte w Załączniku nr 16 do LPR) mieszczących się w co najmniej dwóch wyznaczonych celach strategicznych oraz uwzględniać główne cele rewitalizacji. Celem nadrzędnym LPR jest odnowa i ożywienie wybranych, obecnie kryzysowych 24 obszarów miasta stołecznego Warszawy 25. W latach objętych ewaluacją, , programem objętych było 15 dzielnic, z których większość zdefiniowała główne cele realizowane przy pomocy mikroprogramu w odniesieniu do nadrzędnego celu LPR. Tabela 4. Cele strategiczne określone w MDR Dzielnica Cel główny/nadrzędny Bemowo Bielany ożywienie społeczno gospodarcze Fortu Bema oraz rozwój turystyki i kultury na tym terenie 26 ożywienie społeczno-gospodarcze wskazanych w Programie obszarów dla poprawy warunków i jakości życia ich mieszkańców, a także poprawa standardu zasobów mieszkaniowych oraz funkcjonalności struktury ruchu kołowego i pieszego na rewitalizowanych obszarach Obszary kryzysowe rozumiane są w Raporcie zgodnie z kryteriami określonymi w Załączniku nr 6. Zasady przygotowania Lokalnych Programów Rewitalizacji (Zarząd Województwa Mazowieckiego, 2011, Szczegółowy Opis Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego (Uszczegółowienie RPO WM), Załącznik Nr 1 do uchwały Nr 2114/90/11 Zarządu Województwa Mazowieckiego z dnia 27 września 2011 r., Warszawa, s ). 25 Tamże, s DMR Bemowo, s DMR Bielany, s

18 Mokotów Ochota Praga Południe Praga Północ Rembertów Śródmieście Targówek Ursus Wawer Wesoła Wola Brak wskazanego jednego głównego, nadrzędnego celu w dokumencie. ożywienie społeczno-gospodarcze obszaru na terenie Dzielnicy przeznaczonego do rewitalizacji, stymulowanie aktywności mieszkańców dla rozwiązywania problemów tak wspólnych jak i indywidualnych nękających grupy i osoby poddane marginalizacji, przywrócenie nie tylko utraconej wartości ale i świetności obszarom i nieruchomościom cennym dla dziedzictwa narodowego, a także na rozwój turystyki i kultury w oparciu o zasoby rewitalizowanego dziedzictwa 28. brak sprecyzowanego celu dla Dzielnicy odniesienie do celu nadrzędnego sformułowanego w LPR, czterech celów strategicznych i działań kierunkowych prowadzących do ich realizacji. ożywienie społeczne i gospodarcze Pragi Północ poprzez rewitalizację wybranego obszaru zdegradowanego pod względem materialnym, społecznym i ekonomicznym 29. likwidacja brak integracji pomiędzy mieszkańcami Starego i Nowego Rembertowa oraz pomiędzy Dzielnicą jako taką a pozostałymi sąsiednimi dzielnicami Warszawy poprzez zgłoszone projekty rewitalizacyjne, jak i projekty towarzyszące, które wzmacniać będą działania wynikające z programu opracowanego projektu rewitalizacji 30. wyprowadzenie określonego obszaru z sytuacji kryzysowej, przywrócenie mu dawnych funkcji lub stworzenie warunków do jego dalszego rozwoju. Działania te nakierowane są na podniesienie jakości życia mieszkańców oraz stworzenie im możliwości działania i stałego rozwoju 31. ożywienie społeczno-gospodarcze obszaru kryzysowego, które stopniowo będzie skutkować zmniejszeniem na tych terenach poziomu bezrobocia, ubóstwa, a także ograniczeniem poziomu przestępczości. Ponadto, w efekcie realizacji działań ujętych w Programie powinna nastąpić poprawa ładu przestrzennego i estetyki na terenach rewitalizowanych, a dodatkowo w zakresie infrastruktury drogowej oraz sportowo-rekreacyjnej 32. ożywienie społeczne i gospodarcze dzielnicy Ursus poprzez odnowę wybranych obszarów jej centrum, zdegradowanych pod względem materialnym, społecznym i ekonomicznym po upadku funkcji przemysłowej Ursusa 33. ożywienie społeczno gospodarcze obszarów kryzysowych i ich integracja z pozostałą częścią dzielnicy Wawer. poprawa jakości życia mieszkańców obszaru rewitalizowanego poprzez zapewnienie podstawowej infrastruktury technicznej oraz społecznej. ożywienie społeczno-gospodarcze obszarów zdefiniowanych jako kryzysowe na terenie dzielnicy w oparciu o istniejące zasoby dziedzictwa kulturowego. Żoliborz Nie jest wskazany bezpośrednio 34. Źródło: Mikroprogramy. 28 Dmr Ochota, s DMR Praga Północ, s. 32. Określono również misję Mikroprogramu: Praga Północ to dobry adres do mieszkania, zwiedzania, inwestowania. Praga Północ to przyszłe centrum artystyczno-kulturalne stolicy (tamże). 30 DMR Rembertów, s DMR Śródmieście, s DMR Targówek, s DMR Ursus, s DMR Żoliborz, s

19 Wśród wskazywanych celów dominowało ożywienie społeczno-gospodarcze rewitalizowanego obszaru, które w różny sposób w zależności od specyfiki dzielnicy powiązane było z integracją społeczną, poprawą jakości życia i zmniejszeniem bezrobocia, uruchomieniem procesów rozwojowych pobudzających lokalną gospodarkę, m.in. przy wykorzystaniu potencjału kulturowego i turystycznego. Brakowało jednak wskazania konkretnych obiektów mających potencjał rozwojowy na rewitalizowanych obszarach. Projekty przewidziane do realizacji w latach i wpisane do dzielnicowych mikroprogramów rewitalizacji przyczyniać się miały przede wszystkim do ożywienia społecznoekonomicznego. Celem najmniejszej liczby projektów było zwiększenie bezpieczeństwa mieszkańców oraz poprawy możliwości komunikacji wewnątrz osiedli. Tabela 5. Odsetek projektów wpisanych do LPR przypisanych do poszczególnych celów strategicznych Programu Cele strategiczne LPR Cel I: Ożywienie społeczno-gospodarcze poprzez podniesienie jakości przestrzeni publicznej zgodnie z zasadami ładu przestrzennego i estetyki Cel II: Rozwój turystyki i kultury w oparciu o zasoby dziedzictwa kulturowego Cel III: Zwiększenie bezpieczeństwa mieszkańców oraz poprawa możliwości komunikacyjnych wewnątrz osiedli Cel IV: Integracja mieszkańców, zapobieganie i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu Odsetek projektów rewitalizacyjnych służących do realizacji celu: 91% 59% 53% 70% Źródło: opracowanie własne na podstawie dzielnicowych mikroprogramów rewitalizacji Stan realizacji celów strategicznych LPR na podstawie oceny założeń zrealizowanych projektów W momencie przygotowania niniejszego opracowania LPR składał się ze 137 projektów realizowanych na terenie m.st. Warszawy, w tym z 58 projektów dzielnicowych oraz 79 projektów beneficjentów zewnętrznych. Większość dzielnic w Mikroprogramach uwzględniła tzw. projekty towarzyszące, które miały przyczynić się do poprawy sytuacji na obszarach kryzysowych. Warto, przed omówieniem projektów zakończonych do roku 2010, przedstawić charakterystykę wszystkich projektów jakie znalazły się w LPR. Umożliwi to szersze spojrzenie na Program. Najwięcej zakwalifikowanych do Programu projektów dzielnicowych zgłosiły dzielnice, na terenie których prowadzone były wcześniej działania rewitalizacyjne w ramach LUPR: Praga Północ, Praga Południe oraz Śródmieście. W Programie nie znalazł się żaden projekt dzielnicowy z Wesołej; niewiele spośród projektów zaplanowano do realizacji w dzielnicach: Żoliborz, Ursus, Mokotów, Bielany oraz Bemowo. 19

20 Wyk. 1 Struktura projektów rewitalizacyjnych w DMR w podziale na projekty dzielnicowe i beneficjentów zewnętrznych Większość projektów rewitalizacyjnych zostało zgłoszonych przez beneficjentów zewnętrznych. W grupie beneficjentów zewnętrznych dominują wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe. Dość liczną grupę stanowiły też parafie i związki wyznaniowe, w tym: Caritas Archidiecezji Warszawskiej, Gmina Wyznaniowa Żydowska oraz zgromadzenia sióstr zakonnych. Wśród innych typów beneficjentów wyróżnić można: stowarzyszenia (Stowarzyszenie Doskonalenia Umiejętności); kluby sportowe (Klub Sportowo - Rekreacyjny TKKF "Stadion"); ośrodki naukowe (Polska Akademia Nauk, Wyższa Szkoła Menadżerska); inne (np. Mazowiecki Zarząd Nieruchomości, Specjalny Ośrodek Szkolno - Wychowawczo - Rehabilitacyjny "TPD Helenów, Międzyleski Szpital Specjalistyczny). Najwięcej projektów beneficjentów zewnętrznych zaplanowano do realizacji w dzielnicach Wola oraz Targówek. W Programie nie ma projektów zewnętrznych z dzielnic Rembertów i Żoliborz. Do DMR wpisano także projekty towarzyszące, zarówno dzielnicowe jak i beneficjentów zewnętrznych. Najwięcej towarzyszących projektów dzielnicowych przewidziano do realizacji na Mokotowie oraz Ochocie. Pięć dzielnic nie włączyło takich projektów do DMR. Znaczne różnice zaobserwowano natomiast w liczebności włączonych do Mikroprogramów projektów towarzyszących zgłaszanych przez beneficjentów zewnętrznych. Zdecydowana większość z nich została przewidziana do realizacji w dzielnicy Śródmieście. 20

21 Wyk. 2 Struktura projektów towarzyszących w podziale na projekty dzielnicowe i beneficjentów zewnętrznych Większość projektów rewitalizacyjnych wpisanych do Programu zlokalizowana jest na obszarach mieszkaniowych, zwłaszcza w zdegradowanych osiedlach blokowych. Projekty dotyczą w największym stopniu problemów lokalnych a ich beneficjentami są przede wszystkim mieszkańcy budynków objętych projektem oraz przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą na obszarach kryzysowych. Część projektów sprzyjać ma aktywizacji gospodarczej. Co piąty projekt rewitalizacyjnych prowadzony miał być na terenach zieleni oraz obszarach rekreacyjnych (parki, skwery). Niewiele projektów zaplanowano do realizacji na terenach powojskowych i poprzemysłowych. Prowadzenie inwestycji na tych obszarach utrudniają sporne kwestie własnościowe lub brak chęci włączenia się właścicieli terenów do Programu. Działania rewitalizacyjne dotyczą przede wszystkim obiektów punktowych ale również obszarów i ciągów komunikacyjnych. Zdecydowana większość obiektów punktowych, w których zaplanowano działania rewitalizacyjne zlokalizowana jest na obszarach mieszkaniowych. Są to zarówno budynki wielorodzinne w osiedlach blokowych, jak i przedwojenne kamienice czy też budynki usługowe oraz użyteczności publicznej. Wiele z tych projektów została zgłoszona przez beneficjentów zewnętrznych. Projekty zakładające rewitalizację większych fragmentów miasta dotyczyły głównie obszarów mieszkaniowych oraz terenów zieleni. Do Programu zakwalifikowały się także projekty zakładające rewitalizację ciągów komunikacyjnych, zarówno ważnych arterii komunikacyjnych jak i ulic pełniących funkcje reprezentacyjne. Spośród projektów rewitalizacyjnych przeważały takie, które miały na celu zachowanie funkcji wytypowanego obiektu lub obszaru. Zidentyfikowano także projekty, których skutkiem miało być wprowadzenie nowej funkcji do istniejącego obiektu. W przypadku projektów obejmujących nie obiekt a obszar, często planowano utrzymanie istniejącej funkcji (mieszkaniowej) przy zmianie funkcji 21

22 pojedynczych obiektów (np. udostępnienie lokalu użytkowego na działalność społeczną lub kulturalną). Część projektów zakładała powstanie nowych obiektów, zwłaszcza na terenach zieleni i rekreacji, terenach niezagospodarowanych (hala sportowa) oraz mieszkaniowych (ośrodki integracji mieszkańców). Większość projektów ma lokalny zasięg oddziaływania. Są to przede wszystkim projekty realizowane na obszarach mieszkaniowych i związane z ingerencją w tkankę mieszkaniową oraz aktywizację i integrację mieszańców. Większość projektów o zasięgu miejskim i ponadmiejskim zakłada powstanie nowego obiektu, wprowadzenie nowej funkcji do istniejącego budynku, modernizacją lub budowę ciągu komunikacyjnego bądź poprawę atrakcyjności turystycznej obszaru. Do końca 2010 roku zrealizowano 19 projektów dzielnicowych, w 6 dzielnicach. Najwięcej projektów zakończono w 2007r. oraz w 2010 r. Tabela 6. Projekty rewitalizacyjne zrealizowane do końca 2010 roku Dzielnica Tytuł projektu Lata realizacji Bemowo Bielany Praga Południe Budowa Międzyszkolnego Bemowskiego Ośrodka Piłki Nożnej przy ulicy Obrońców Tobruku w Warszawie Adaptacja budynku przy ul. Szegedyńskiej 13a na potrzeby Mediateka Biblioteki multimedialnej dla młodzieży oraz pomieszczenia dla Oddziału Straży Miejskie Modernizacja kamienicy przy ul. Lubelskiej 30/ Restauracja terenów zieleni osiedla "TOR" ograniczonego ulicami: Kobielską, Podskarbińską i Stanisławowską Modernizacja kamienicy przy ul. Kamionkowskiej Modernizacja kamienicy przy ul. Kobielskiej 88/ Modernizacja parku ograniczonego ulicami: Grochowską, Podskarbińską, Kobielską, Weterynaryjną Renowacja kamienic praskich o znaczeniu historycznym wraz z adaptacją pomieszczeń na cele społeczne Opracowanie i przygotowanie nowych szlaków turystycznych -"Spacery po Pradze" Praga Północ Rewitalizacja przestrzeni ulicy Białostockiej Rembertów Rozbudowa i modernizacja Domu Dziennego Pobytu "centrum Złotego Wieku" Remont i konserwacja murów obronnych Starego Miasta w Warszawie Remont budowlano-konserwatorski tzw. "kamienicy artystycznej" przy ul. Foksal Remont dachu i elewacji oficyny północnej oraz remont dachu oficyny południowej przy ul. Nowy Świat 18/ Remont budynków przy ul. Brzozowej 6/8 i 6/8a Remont zabytkowej kamienicy przy ul. Krakowskie Przedmieście Śródmieście Modernizacja Placu Grzybowskiego w Warszawie

23 Rewitalizacja otoczenia fragmentów muru Getta Warszawskiego 2005 Wola Rewitalizacja przestrzeni publicznej warszawskiej Woli - Osiedle Muranów 2005 Źródło: opracowanie własne na podstawie LUPR Ponad połowa zakończonych projektów w LUPR przyczynić się miała do realizacji tylko jednego celu strategicznego. Zdecydowana większość projektów miała na celu ożywienie społeczno-gospodarcze poprzez podniesienie jakości przestrzeni publicznej zgodnie z zasadami ładu przestrzennego i estetyki (7). Badane projekty w mniejszym stopniu miały prowadzić do integracji mieszkańców, zapobiegania i przeciwdziałania wykluczenia społecznego (3) oraz rozwoju turystyki i kultury w oparciu o zasoby dziedzictwa kulturowego (2). Jeden projekt miał na celu zwiększenie bezpieczeństwa mieszkańców oraz poprawę możliwości komunikacyjnych wewnątrz osiedli. Nieco inne warunki spełniać musiały projekty wpisane do realizacji w dzielnicowych mikroprogramach rewitalizacji: każdy projekt powinien spełniać co najmniej trzy działania kierunkowe mieszczące się w dwóch celach strategicznych. Spośród 10 projektów, zakończonych do końca 2010 roku, aż 6 przypisanych było właśnie do dwóch celów strategicznych. Pozostałe spełniały działania mieszczące się w 3 celach (2 projekty) oraz 4 celach (2 projekty). Projektami, które miały przyczyniać się do realizacji wszystkich celów strategicznych, zatem projektami najbardziej kompleksowymi były: Adaptacja budynku przy ul. Szegedyńskiej 13a na potrzeby Mediateka Biblioteki multimedialnej dla młodzieży oraz pomieszczenia dla Oddziału Straży Miejskiej; Renowacja kamienic praskich o znaczeniu historycznym wraz z adaptacją pomieszczeń na cele społeczne. Zakończone projekty przyczyniły się w największym stopniu do realizacji celu strategicznego I (23) oraz II (18). Zdecydowanie w mniejszym stopniu nastąpiła realizacja celu IV (6) oraz III (2). Przeanalizowano także działania w ramach każdego zakończonego projektu, które mają prowadzić do realizacji celów strategicznych. Ożywienie społeczno-gospodarcze starano się osiągnąć zwłaszcza poprzez modernizację, remont, rozbudowę istniejącej substancji mieszkaniowej bądź budynków użyteczności publicznej (m.in. Mediateka, kamienica przy ul. Foksal 11). Trzy projekty przyczyniły się do porządkowania starej tkanki urbanistycznej poprzez odpowiednie zagospodarowanie pustych przestrzeni w harmonii z otoczeniem (m.in. Budowa Międzyszkolnego Bemowskiego Ośrodka Piłki Nożnej przy ulicy Obrońców Tobruku, modernizacja placu Grzybowskiego). W ramach zakończonych projektów zostały także zrealizowane działania przypisane do poszczególnych celów określonych w Załączniku nr 16, tj.: ułatwienie możliwości inwestowania na terenach poprzemysłowych (Budowa Międzyszkolnego Bemowskiego Ośrodka Piłki Nożnej przy ulicy Obrońców Tobruku w Warszawie), pielęgnacja zieleni parkowej i przyulicznej (np. Rewitalizacja przestrzeni ulicy Białostockiej), 23

24 poprawa sytuacji w zakresie drogownictwa i transportu miejskiego umożliwiająca integrację obszarów miasta w tym szczególnie lewej i prawej strony Warszawy (Rewitalizacja przestrzeni ulicy Białostockiej), porządkowanie obszarów miasta wykorzystywanych jako place (np. Modernizacja Placu Grzybowskiego w Warszawie), zagospodarowanie niewykorzystanej przestrzeni publicznej (Budowa Międzyszkolnego Bemowskiego Ośrodka Piłki Nożnej przy ulicy Obrońców Tobruku w Warszawie), ułatwienia dla poruszania się w przestrzeni publicznej dla osób niepełnosprawnych (np. Renowacja kamienic praskich o znaczneniu historycznym wraz z adaptacją pomieszczeń na cele społeczne), wzrost inwestycji podnoszących konkurencyjność terenu (np. Remont zabytkowej kamienicy przy ul. Krakowskie Przedmieście 10) wykreowanie Marki Warszawskiej (Opracowanie i przygotowanie nowych szlaków turystycznych - "Spacery po Pradze") poprawa stanu środowiska przyrodnicznego (Remont budynków przy ul. Brzozowej 6/8). Pewien postęp osiągnięto także w realizacji celu związanego z rozwojem turystyki i kultury w oparciu o zasoby dziedzictwa kulturowego, zwłaszcza poprzez poprawę stanu zagrożonych obiektów o wartości zabytkowej (m.in. budynki przy ul. Brzozowej 6/8, kamienica przy ul. Krakowskie Przedmieście 10) oraz promocję przedsięwzięć o znaczeniu turystyczno-kulturalnym (m.in. oficyny przy ul. Nowy Świat 18/20, przestrzeń ulicy Białostockiej). Pozostałe realizowane działania w badanym okresie to: odnowa zasobów dziedzictwa kulturowego, w tym parki miejskie (np. Modernizacja Placu Grzybowskiego w Warszawie) wsparcie dla odnowy zasobów mieszkaniowych stanowiących dziedzictwo kulturowe (Renowacja kamienic praskich o znaczneniu historycznym wraz z adaptacją pomieszczeń na cele społeczne) budowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja obiektów kulturowo-edukacyjnych (Adaptacja budynku przy ul. Szegedyńskiej 13a na potrzeby Mediateka Biblioteki multimedialnej dla młodzieży oraz pomieszczenia dla Oddziału Straży Miejskie) tworzenie warunków wspieracjących możliwości rozwoju usług w zakresie turystyki i kultury (np. Opracowanie i przygotowanie nowych szlaków turystycznych - "Spacery po Pradze") tworzenie warunków dla rozwoju partnerstwa publiczno-prywatnego (np. Remont zabytkowej kamienicy przy ul. Krakowskie Przedmieście 10). Do realizacji kolejnego celu strategicznego, zwiększenia się bezpieczeństwa mieszkańców oraz poprawy możliwości komunikacyjncych wewnątrz osiedli przyczyniło się wprowadzenie systemu monitoringu i budowa oświetlenia na obszarach o zwiększonej przestępczości (Rewitalizacja przestrzeni ulicy Białostockiej) oraz dostosowanie istniejących układów komunikacyjncyh wewątrz osiedli do potrzeb mieszkańców (Modernizacja Placu Grzybowskiego w Warszawie). Tabela 7. Liczba projektów rewitalizacyjnych [zrealizowanych do końca 2010 roku] w zależności od ich celów strategicznych i działań kierunkowych 24

25 Cel strategiczny CEL I CEL II Cel III CEL IV Działania Liczba projektów Źródło: opracowanie własne na podstawie LUPR Celem sześciu projektów była integracja mieszkańców, zapobieganie i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. Cel ten został osiągany poprzez realizację następujących projektów: stworzenie warunków dla powstania placówek działających w systemie pomocy społecznej i edukacji dla osób zagrożonych marginalizacją (np. Adaptacja budynku przy ul. Szegedyńskiej 13a na potrzeby Mediateka Biblioteki multimedialnej dla młodzieży oraz pomieszczenia dla Oddziału Straży Miejskie) wzmacnianie poczucia tożsamości mieszkańców na rewitalizowanym obszarze (Modernizacja Placu Grzybowskiego w Warszawie) tworzenie lokalnych centrów aktywizacji społecznej na terenie rewitalizowanym integracja międzypokoleniowa i wzajemna edukacja (Remont zabytkowej kamienicy przy ul. Krakowskie Przedmieście 10) tworzenie programów aktywizacji dla młodzieży zagrożonej marginalizacją z obszaru rewitalizowanego (Remont dachu i elewacji oficyny północnej oraz remont dachu oficyny południowej przy ul. Nowy Świat 18/20) stworzenie warunków dla intensyfikowania działań profilaktycznych w szkołach oraz w środowiskach zagrożonych marginalizacją (Adaptacja budynku przy ul. Szegedyńskiej 13a na potrzeby Mediateka Biblioteki multimedialnej dla młodzieży oraz pomieszczenia dla Oddziału Straży Miejskiej). Podsumowując, zrealizowane do końca 2010 roku projekty rewitalizacyjne miały przyczynić się przede wszystkim do ożywienia społeczno-gospodarczego poprzez podniesienie jakości przestrzeni publicznej, zgodnie z zasadami ładu przestrzennego i estetyki oraz promowanie przedsiębiorczości. Także kolejne cele strategiczne były realizowane. Zakończone projekty miały stymulować rozwój turystyki i kultury w oparciu o zasoby dziedzictwa kulturowego oraz integrację mieszkańców, zapobieganie i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. W najmniejszym stopniu realizowane projekty łączono z III celem strategicznym, tj. zwiększeniem liczby oraz poprawą funkcjonowania ciągów komunikacyjnych wewnątrz osiedli. Warto także zaznaczyć, że wszystkie projekty realizowane były na obszarach mieszkaniowych. Były to zarówno obszary z przewagą zabudowy przedwojennej (Stara Praga), międzywojennej (Kamionek) jak i zdegradowanych osiedli blokowych z lat XX wieku (Wrzeciono). Działania prowadzono także w obrębie Starego Miasta i Traktu Królewskiego. Żaden z zakończonych projektów nie był realizowany na terenie poprzemysłowym czy powojskowym. 35 Numery porządkowe działań kierunkowych ujętych w tabeli odpowiadają zestawieniu w Załączniku nr 16 do LPR 25

26 Większość projektów miała lokalny zasięg oddziaływania. Ich odbiorcami byli przede wszystkim mieszkańcy obszarów kryzysowych, a głównie budynków poddanych remontowi lub modernizacji. Wskazać można wiele przykłady projektów, skutki których realizacji odczuwać mogli także mieszkańcy reszty dzielnicy czy też całego miasta (m.in. modernizacja parku na Kamionku, utworzenie Mediateki, rozbudowa i modernizacja domu dziennego pobytu w Rembertowie). Remont i konserwacja murów obronnych Starego Miasta, rewitalizacja otoczenia fragmentów muru Getta Warszawskiego oraz opracowanie i wytyczenie szlaków Spacery po Pradze to przykłady projektów mających zasięg pozamiejski i mogących podnosić atrakcyjność turystyczną Warszawy. Klasyfikując projekty według czterech sfer działania: porządkowanie przestrzeni publicznych, porządkowanie tkanki mieszkaniowej, dziedzictwo kulturowe i turystyka oraz infrastruktura społeczna można stwierdzić, że najwięcej projektów związanych było z porządkowaniem tkanki mieszkaniowej. Jednak każda z wymienionych sfer była reprezentowana: zmodernizowano park na Kamionku, tereny zieleni osiedla TOR oraz plac Grzybowski (przestrzeń publiczna). Renowacji poddano zabytkowe budynki oraz mury obronne Starego Miasta, opracowano Spacery po Pradze (dziedzictwo kulturowe i turystyka). Ponadto powstało boisko, Mediateka, rozbudowano dom dziennego pobytu w Rembertowie (Infrastruktura społeczna). Tabela 8 Sfery i zasięg oddziaływania zrealizowanych projektów Sfery działania Źródło: opracowanie własne Zasięg oddziaływania mikro mezo makro Przestrzenie publiczne 2 3 Tkanka mieszkaniowa 6 2 Dziedzictwo kulturowe i turystyka 3 Infrastruktura społeczna 3 Analiza zakończonych projektów wykazała, że przeważają projekty, których zasięg oddziaływania można określić jako mezo, czyli dotyczy on nie tylko obszaru kryzysowego ale terenu całej dzielnicy lub miasta oraz mikro skierowane do mieszkańców obszaru kryzysowego. Większość projektów, z których korzyści czerpią lokalni mieszkańcy obejmowały porządkowanie tkanki mieszkaniowej. W grupie tej znalazły się także projekty modernizacji terenów zieleni. Projekty o większym zasięgu oddziaływania częściej aniżeli porządkowania tkanki mieszkaniowej dotyczyły zmian w przestrzeniach publicznych oraz infrastruktury społecznej. W zmodernizowanych parkach czy na placach czas spędzać mogą mieszkańcy z różnych części miasta, podobnie w przypadku placówek kulturalnych czy opiekuńczych. Projekty o największych, pozamiejskim zasięgu, wiązały się z ochroną dziedzictwa kulturowego oraz podnoszeniem atrakcyjności turystycznej. Realizacja celów strategicznych w opinii dzielnicowych koordynatorów Badania jakościowe wykazały, że dzielnicowi koordynatorzy ds. rewitalizacji dobrze oceniają cel nadrzędny LPR oraz cele strategiczne. Wśród wypowiedzi badanych powtarzały się opinie, że cele LPR zostały sformułowane prawidłowo, a ich atutem jest z jednej strony duża ogólność, a z drugiej 26

27 różnorodność. Umożliwia to przyłączenie się do programu wszystkim dzielnicom oraz włączenie wielu, bardzo odmiennych obszarów. Niestety choć LPR teoretycznie umożliwia prowadzenie spójnych działań rewitalizacyjnych na terenie miasta, jednak w praktyce bezwładność systemu jest tak duża, że nie ma mowy o elastyczności, a bariery w komunikacji między dzielnicami praktycznie uniemożliwiają współpracę. Jest ona utrudniona również na poziomie dzielnicy między poszczególnymi wydziałami urzędów. Zdaniem większości koordynatorów współpracę poprawiłaby zmiana umocowania ich w strukturze urzędów, np. w randze pełnomocnika burmistrza, ale także zmiana rangi projektów. Brakuje w ich opinii projektów ogólnomiejskich, rozwiązujących problemy na najważniejszych obszarach problemowych w mieście i wymuszających współpracę między dzielnicami dla realizacji wspólnych działań. Najistotniejszym celem w opinii koordynatorów jest aktywizacja i integracja mieszkańców. Zdaniem koordynatorów większy nacisk powinien zostać postawiony na projekty o takim charakterze. Powinna natomiast zostać ograniczona realizacja projektów o czysto remontowym charakterze. Zdaniem części badanych prace remontowe czy też modernizacyjne nie są rewitalizacją, i tylko prowadzenie towarzyszących działań aktywizujących i integrujących mieszkańców jest zasadne. Inni koordynatorzy natomiast uznają, że tylko przekształcanie zaniedbanej tkanki urbanistycznej w ogólnodostępne placówki kulturalne czy edukacyjne jest szansą na efektywne łączenie prac remontowo-budowalnych z celami społecznymi. Stygmatyzowana jest również tendencja, która pojawiła się w czasie aktywnego przygotowywania się beneficjentów zewnętrznych do włączenia do LPR deklaracje utworzenia miejsc spotkań dla mieszkańców w ramach każdego projektu remontu i modernizacji kamienicy. Realizacja celów strategicznych w opinii członków Komitetu Monitorującego ds. Rewitalizacji Określenie skutków rewitalizacji i ocena prowadzonych działań w ramach LPR z punktu widzenia realizacji celów strategicznych na podstawie efektów projektów zrealizowanych do roku 2010 według członków Komitetu Monitorującego z którymi przeprowadzono wywiady nie jest możliwe z dwóch powodów: po pierwsze do roku 2010 prowadzonych było wiele prac przygotowawczych i niektóre projekty zapisane w LPR nie zostały rozpoczęte bądź też były w trakcie realizacji i nie zostały jeszcze zakończone. Po drugie: realizacja pojedynczych projektów nie przekłada się natychmiast na mierzalne efekty. Obiektywna ocena powinna być przeprowadzona po zakończeniu Programu. Wskazywanym często problemem są trudności z finansowaniem projektów, szczególnie niemożność finansowania projektów beneficjentów zewnętrznych. Z punktu widzenia rozwoju miasta za problem kluczowy wskazano brak współpracy między różnymi biurami w Urzędzie Miasta, dla których rewitalizacja i LPR są czymś mało znanym Postęp we wdrażaniu poszczególnych dzielnicowych mikroprogramów rewitalizacji w nawiązaniu do ich celów i kwalifikacja wskaźników, produktów i rezultatów Część dzielnic, która opracowała mikroprogramy zgodnie z modelową strukturą zawartą w LPR, zamieściła stosowny rozdział poświęcony Systemowi wdrażania, monitorowania i okresowej oceny i aktualizacji mikroprogramu. Brak jednolitej interpretacji zamieszczonych w nim zapisów spowodował, że każda z dzielnic inaczej potraktowała konieczność i formę zamieszczania informacji o monitorowaniu mikroprogramu. Poniższa tabela przedstawia zidentyfikowaną formę (a w pewnym 27

28 sensie także podstawę do wnioskowania na temat postępów w realizacji DMR) systemu monitorowania. Tabela 9. Zakładane formy monitorowania realizacji mikroprogramu L.p. Dzielnica Forma okresowego monitorowania realizacji MDR 1 Bemowo opis 2 Bielany rozbudowana lista wskaźników + określone wartości docelowe 3 Mokotów opis 4 Ochota opis Praga 5 Południe rozbudowana lista wskaźników 6 Praga Północ lista wskaźników nawiązująca do LPR + określone wartości docelowe 7 Rembertów brak 8 Śródmieście lista wskaźników nawiązująca do LPR 9 Targówek rozbudowana lista wskaźników 10 Ursus lista wskaźników nawiązująca do LPR 11 Wawer rozbudowana lista wskaźników 12 Wesoła opis 13 Włochy lista wskaźników nawiązująca do LPR 14 Wola rozbudowana lista wskaźników 15 Żoliborz rozbudowana lista wskaźników Źródło: opracowanie własne. Część dzielnic opisała swój system monitorowania przenosząc wprost lub z niewielkimi modyfikacjami wskaźniki produktu i rezultatu LPR. Sześć dzielnic poszło krok dalej i zamieściły bardzo rozbudowany system ponad 30 wskaźników szczegółowo opisujących produkty i rezultaty projektów rewitalizacji. Dzielnice ograniczające się do opisu, nie wymieniały żadnych wskaźników poza nawiązaniem wprost do systemu monitorowania opisanego w LPR. Były też takie dzielnice, które określiły wartości docelowe wskaźników oraz takie, które przypisały wskaźniki do poszczególnych celów lub projektów. Różne podejścia do monitorowania i różne zastosowane rozwiązania w dzielnicach są przyczyną niskiej efektywności systemu monitorowania LPR jako całości. W ocenie zakresu osiągniętych celów programu pomocna jest także analiza wskaźników: produktu, rezultatu i oddziaływania. Na tym etapie prac napotkano istotne trudności, wynikające przede wszystkim z niedostatków bieżącego monitoringu rewitalizacji. Wskaźniki produktu publikowane są w sprawozdaniach z realizacji LPR, natomiast wskaźniki rezultatu i oddziaływania zestawione były tylko dla roku 2008, co uniemożliwia porównania. Wskaźniki postępu rzeczowego realizacji programu dla okresu sprawozdawczego 2008 były uporządkowane według celów strategicznych. W stosunku do lat poprzednich w 2008 roku znacznie wzrosła długość zbudowanych lub zmodernizowanych ciągów komunikacyjnych. Przybyło także powierzchni zrewitalizowanych nieruchomości, powierzchni zrewitalizowanych terenów zieleni, zrewitalizowano kolejne obiekty małej architektury, zorganizowano obiekty i wydarzenia turystyczne i 28

29 kulturalne przygotowane z udziałem finansowym miasta. W stosunku do zakładanych wartości, najlepiej ocenić należy postępy w budowie lub modernizacji ciągów komunikacyjnych mających przyczynić się do rozwoju turystyki i kultury w oparciu o zasoby dziedzictwa kulturalnego. Do końca 2008 roku kilka działań nie zostało zrealizowanych. Sprawozdania nie informują o: projektach prywatnych i pozarządowych z udziałem finansowym miasta (Cel I), wartości pomocy publicznej w obszarze rewitalizowanym (Cel I), punktach systemu monitoringu bezpieczeństwa (Cel III), dotacjach z budżetu miasta na finansowanie projektów społecznych organizowanych przez partnerów społecznych (Cel III i Cel IV), projektach społecznych z udziałem finansowym miasta na obszarze rewitalizowanym (Cel IV). Wymienione powyżej braki nie świadczą o tym, że tego rodzaju działania nie są prowadzone. Na obszarach rewitalizowanych dzielnice często organizują projekty współ lub w całości finansowane z budżetu miasta. Nie ma jednak nawyku wśród koordynatorów, a tym bardziej służb finansowych dzielnic, aby łączyć z rewitalizacją działania innego typu z powodu ich lokalizacji przestrzennej. Tabela 10. Wskaźniki postępu rzeczowego realizacji LPR stan na koniec 2008 r. Wskaźniki produktu wartość wskaźników w okresie objętym sprawozdaniem 2008 CEL 1 Długość zbudowanych lub zmodernizowanych ciągów komunikacyjnych ,2 Powierzchnia zrewitalizowanych terenów zieleni ,9 Liczba zrewitalizowanych obiektów małej architektury (pomniki, sadzawki, ogródki jordanowskie, place zabaw itd.) ,8 Powierzchnia zrewitalizowanych nieruchomości ,92 14,3 Kubatura zrewitalizowanych nieruchomości 50034,03 19,3 Zlokalizowane na obszarze rewitalizowanym projekty prywatne i pozarządowe z udziałem finansowym miasta 0 0,0 Pomoc publiczna udzielona na projekty w obszarze rewitalizowanym [kwota] 0 - odsetek wartość wskaźników osiągniętych od początku realizacji Programu do końca 2008 roku w stosunku do wartości zakładanej na koniec realizacji Programu [%] 29

30 CEL 2 Powierzchnia zrewitalizowanych nieruchomości zabytkowych ,3 Kubatura zrewitalizowanych nieruchomości zabytkowych ,3 Długość zbudowanych lub zmodernizowanych ciągów komunikacyjnych ,7 Powierzchnia zrewitalizowanych terenów zieleni ,9 Liczba zrewitalizowanych obiektów małej architektury (pomniki, sadzawki, ogródki jordanowskie, place zabaw itd.) 29 43,9 Imprezy i wydarzenia turystyczne i kulturalne zorganizowane na obszarze zrewitalizowanym (liczba) 17 50,0 Dotacje z budżetu miasta przeznaczone na finansowanie imprez i wydarzeń turystycznych i kulturalnych organizowanych przez partnerów zewnętrznych [kwota] ,4 CEL 3 Powierzchnia zrewitalizowanych nieruchomości 17535,56 10,1 Kubatura zrewitalizowanych nieruchomości ,7 Długość zbudowanych lub zmodernizowanych ciągów komunikacyjnych ,6 Powierzchnia zrewitalizowanych terenów zieleni ,3 Liczba zrewitalizowanych obiektów małej architektury (pomniki, sadzawki, ogródki jordanowskie, place zabaw itd.) 29 8,7 Zainstalowane i działające punkty systemu monitoringu bezpieczeństwa (liczba) 0 0,0 Projekty społeczne zorganizowane na obszarze rewitalizowanym (liczba) 2 15,4 Dotacje z budżetu miasta przeznaczone na finansowanie imprez i wydarzeń turystycznych i kulturalnych organizowanych przez partnerów zewnętrznych [kwota] 0 - CEL 4 Powierzchnia zrewitalizowanych nieruchomości 23528,56 13,3 Kubatura zrewitalizowanych nieruchomości ,2 Długość zbudowanych lub zmodernizowanych ciągów komunikacyjnych ,5 Powierzchnia zrewitalizowanych terenów zieleni ,3 Liczba zrewitalizowanych obiektów małej architektury (pomniki, sadzawki, ogródki jordanowskie, place zabaw itd.) 69 24,5 30

31 Projekty społeczne zorganizowane na obszarze rewitalizowanym (liczba) 0 - Dotacje z budżetu miasta przeznaczone na finansowanie imprez i wydarzeń turystycznych i kulturalnych organizowanych przez partnerów zewnętrznych [kwota] 0 - Źródło: opracowanie własne na podstawie Sprawozdań z realizacji LPR W latach pewnej zmianie uległy wskaźniki produktu, co też utrudnia zestawienie ich z poprzednim okresem sprawozdawczym. W 2009 roku przybyło lokali zaadaptowanych na cele kulturalne i/lub turystyczne oraz społeczne. Zorganizowano ponad 200 imprez i wydarzeń turystycznych i kulturalnych zorganizowanych na obszarze zrewitalizowanym. Przybyło zrewitalizowanych obiektów małej architektury, wyremontowanym bądź przebudowanych budynków o znaczeniu historycznym, zbudowano lub zmodernizowano ciągi komunikacyjne. Zwiększyła się powierzchnia budynków poddanych remontowi/przebudowie, zrewitalizowanych obszarów miejskich oraz zrewitalizowanych obszarów powojskowych. W 2010 r. przybyło wiele odcinków przebudowanych lub nowopowstałych ciągów komunikacyjnych oraz wzrosła powierzchnia budynków poddanych remontowi/przebudowie. W sprawozdaniach nie ma natomiast żadnych informacji, aby zaadaptowano lokale na cele gospodarcze oraz kulturalne i turystyczne, nie wiadomo też, aby prowadzono działań na obszarach powojskowych lub rozwijano system monitoringu bezpieczeństwa. Działania tego rodzaju nie były też planowane do realizacji w analizowanym okresie. Tabela 11. Wskaźniki postępu rzeczowego realizacji LPR stan na koniec 2009 r. i 2010 r. wartość wartość wskaźników w wskaźników w okresie objętym okresie objętym sprawozdaniem sprawozdaniem Wskaźniki produktu Liczba lokali zaadaptowanych na cele gospodarcze 0 0 Liczba lokali zaadaptowanych na cele kulturalne i/lub turystyczne 1 0 Liczba lokali zaadaptowanych na cele społeczne 1 1 Projekty społeczne zorganizowane na obszarze rewitalizowanym (liczba) 0 1 Zainstalowane i działające punkty systemu monitoringu bezpieczeństwa (liczba) 0 0 Imprezy i wydarzenia turystyczne i kulturalne zorganizowane na obszarze zrewitalizowanym (liczba) Liczba zrewitalizowanych obiektów małej architektury (pomniki, sadzawki, ogródki jordanowskie, place zabaw itd.) 7 2 Powierzchnia zrewitalizowanych terenów zieleni Długość zbudowanych lub zmodernizowanych ciągów komunikacyjnych

32 Liczba budynków o znaczeniu historycznym (zabytkowych) poddanych remontowi/przebudowie Liczba budynków poddanych remontowi/przebudowie 33 5 Powierzchnia budynków ( w tym o znaczeniu historycznym zabytkowym) poddanych remontowi/przebudowie 16604, ,25 Zrewitalizowana powierzchnia obszarów miejskich Zrewitalizowana powierzchnia obszarów wojskowych w 2009 roku powojskowych Źródło: opracowanie własne na podstawie Sprawozdań z realizacji LPR Wyk. 3. Poziom realizacji wskaźników produktu dla lat 2009 i 2010 w odniesieniu do wartości planowanych wskaźników do osiągnięcia do końca Programu Źródło: opracowanie własne na podstawie Sprawozdań z realizacji LPR Na podstawie pozyskanych danych określić można, jaki jest postęp w realizacji programu, określając stopień osiągnięcia wskaźników produktu zakładanych do uzyskania na koniec LPR. Najkorzystniej ocenić można postępy w rewitalizacji obiektów małej architektury. Do 2009 roku postępy w tym zakresie były niewielkie, jednak w 2010 roku osiągnięto zdecydowanie więcej niż planowano na koniec programu. Korzystnie wypadają wskaźniki obrazujące postępy w rewitalizacji obszarów powojskowych oraz adaptacji lokali na cele gospodarcze. Najmniej informacji z obszarów kryzysowych przedstawia postępy w realizacji projektów społecznych. 32

33 3.3. Finansowe wdrażanie dzielnicowych mikroprogramów rewitalizacji Finansowanie rewitalizacji w LUPR Pierwsze lokalne programy rewitalizacji zaczęły powstawać w województwie mazowieckim w 2004 r., jednak najwięcej LPR powstało w 2005 r. Wtedy powstał także Lokalny Uproszczony Program Rewitalizacji (LUPR) m. st. Warszawa. Był to okres najbardziej intensywnego przygotowania się miast do absorbcji środków na rewitalizację w związku z konkursem w ZPORR. Zgodnie z zapisami LUPR dokument ten stanowił podstawę do ubiegania się przez m.st. Warszawa o środki z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na działania związane ze zdegradowanymi obszarami miejskimi, poprzemysłowymi i powojskowymi w pierwszym okresie programowania funduszy strukturalnych w latach Program zawierał 26 projektów o łącznej wartości ok. 53 mln zł, gdzie stosunek planowanych nakładów z budżetu Miasta oraz beneficjentów zewnętrznych kształtował się na poziomie 5:1 37. Z założenia Miasto miało pozyskać na projekty rewitalizacyjne jak największą pulę środków finansowych, ograniczając tym samym zaangażowanie budżetowe. Zgodnie z Protokołem z posiedzenia Komitetu Monitorującego Warszawa złożyła w terminie 10 wniosków w tym sześć Urząd Miasta, cztery beneficjenci zewnętrzni będący w Programie Rewitalizacji m.st. Warszawy 38. W sierpniu 2006 r. zapadła decyzja o dofinansowaniu 3 projektów m. st. Warszawy, jednak po dołączeniu projektów z listy rezerwowej dofinansowanie ze środków ZPORR otrzymały następujące: Tabela 12. Projekty rewitalizacyjne współfinansowane ze środków unijnych w ramach działania 3.3. ZPORR DZIELNICA TYTUŁ PROJEKTU LATA BEMOWO PRAGA POŁUDNIE REALIZACJI KOSZT PROJEKTU [zł] Budowa Międzyszkolnego Bemowskiego Ośrodka Piłki Nożnej przy ul. Obrońców Tobruku Rekultywacja obiektów po i przyfabrycznych na osiedlu Kamionek Renowacja kamienic o znaczeniu LPR, s Określono także 13 projektów inwestycyjnych przeznaczonych do realizacji w kolejnym okresie programowania ( ). 38 W czasie ZPORR z działania 3.3. Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe sfinansowano projekty rewitalizacyjne w 19 miastach województwa mazowieckiego. Całkowita wartość złożonych projektów wynosiła ,70 zł, natomiast dofinansowanie możliwe do uzyskania z EFRR ,21 zł. W ramach Poddziałania Rewitalizacja obszarów miejskich złożono 77 wniosków na ,03 zł, w tym dofinansowanie z EFRR wyniosło ,83 zł (Protokół nr 2, op. cit., s. 2.). 33

34 PRAGA PÓŁNOC historycznym wraz z adaptacją pomieszczeń na cele społeczne Remont i konserwacja murów ŚRÓDMIEŚCIE obronnych Starego Miasta w Warszawie Rewitalizacja otoczenia fragmentów muru Getta Warszawskiego WOLA Rewitalizacja przestrzeni publicznej warszawskiej Woli- Osiedle Muranów RAZEM Źródło: opracowanie własne. Rozpoczęto także realizację innych projektów, które były w całości finansowane ze środków dzielnic. Zadania inwestycyjne w tych projektach były skoncentrowane w 2006 r., natomiast w 2007 r. realizowano jedynie projekty nieinwestycyjne. Na podstawie sprawozdań z 2006 i 2007 r. z realizacji LUPR 39 widać istotną dominację nakładów na projekty dzielnic w 2006 r.: Tabela 13. Projekty dzielnic realizowane w okresie ze środków dzielnic Dzielnica Praga Południe Praga Północ Nazwa projektu Budowa Dzielnicowego Centrum Promocji Kultury Modernizacja parku OPAK Sąsiedzkie Centrum Integracji Społecznej przy ul. Korsaka 2/6 Realizacja stałej imprezy Spotkajmy się na Ząbkowskiej Opracowanie i przygotowanie nowych szlaków turystycznych Spacery po Pradze Wydatki na realizację projektu , , , , , , ,00 RAZEM , ,67 Źródło: opracowanie własne. Łącznie z projektami realizowanymi przy współfinansowaniu środków unijnych wydatkowano w okresie realizacji LUPR ( ) ,75 zł. Wydatkowanie środków przez dzielnice przedstawia poniższa tabela: 39 Sprawozdanie z realizacji Lokalnego Uproszczonego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy dla obszarów miejskich i powojskowych na lata za 2006 r., Biuro Polityki Lokalowej, 2007, s ; Sprawozdanie z realizacji Lokalnego Uproszczonego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy dla obszarów miejskich i powojskowych na lata za 2007 r., Biuro Polityki Lokalowej, 2008, s

35 Tabela 14. Łączne nakłady na projekty rewitalizacyjne w dzielnicach objętych LUPR w latach Dzielnica Wydatki na działania rewitalizacyjne Bemowo , ,68 Praga Południe , ,00 Praga Północ , ,54 Śródmieście , ,47 Wola ,80 0,00 RAZEM , ,69 Źródło: opracowanie własne. Istotnych informacji dostarczają zestawienia dotyczące pozyskania środków innych niż Fundusze Strukturalne w analizowanym okresie. W 2006 r. nie stwierdzono pozyskania żadnych środków zewnętrznych na działania rewitalizacyjne. W 2007 r. Burmistrz Dzielnicy Śródmieście wystąpił o dofinansowanie projektu mającego na celu poprawę sytuacji Osiedla Muranów oraz działań zmierzających do zabezpieczenia Skarpy Wiślanej Warszawskiej, jednak Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej udzielił odpowiedzi odmownej na złożony wniosek. W związku z tym w omawianym okresie poza środkami z Funduszy Strukturalnych nie wykorzystano żadnych innych środków zewnętrznych. Wydatki bieżące i majątkowe oraz klasyfikacja budżetowa W sprawozdaniu finansowym z 2008 r. zamieszczona została rubryka wydatki poniesione do r. w podziale na wydatki inwestycyjne (WPI) oraz wydatki bieżące. Na jej podstawie można stwierdzić, że do r. rozpoczęto (a w części i zakończono) realizację 41 projektów rewitalizacyjnych, w których poniesiono głównie wydatki majątkowe (31 projektów). W przypadku 17 projektów dokonano również wydatków ze środków bieżących. W sześciu projektach realizowano zarówno wydatki majątkowe jak i bieżące: Tabela 15. Projekty rozpoczęte przed końcem 2007 r. Liczba w tym finansowanych z wydatków projektów majątkowych bieżacych Bemowo Bielany Ochota Praga Południe Praga Północ Rembertów

36 Śródmieście Targówek Ursus Wola RAZEM Źródło: opracowanie własne. Od 2009 r. w zestawieniach wydatków dzielnic na projekty rewitalizacyjne nie prowadzi się już rozróżnienia na wydatki majątkowe i bieżące, co w znacznym stopniu utrudnia ocenę proporcji tych wydatków w 2009 i 2010 r. Nie jest zatem możliwa całościowa ocena tych wydatków w całym okresie poddanym ewaluacji. W tym miejscu występuje niezgodność z założeniami LPR, które wśród kryteriów oceny LPR wskazywały: wydatki majątkowe budżetu miasta przeznaczone na projekty inwestycyjne w poszczególnych obszarach rewitalizowanych w przeliczeniu na 1 km kw. obszarów rewitalizacji w stosunku do wydatków majątkowych budżetu w przeliczeniu na 1 na km kw. w mieście ogółem; wydatki niemajątkowe budżetu miasta przeznaczone na projekty i działania realizowane w poszczególnych obszarach rewitalizowanych w przeliczeniu na mieszkańca w stosunku do wydatków niemajątkowych budżetu per capita ogółem. Proporcja wydatków majątkowych i bieżących pokazałaby, czy projekty inwestycyjne były w badanym okresie finansowane ze źródeł majątkowych (wskazywanych w WPI), czy ze środków bieżących, co umożliwiłoby uzyskanie pełniejszego obrazu planowanych działań rewitalizacyjnych. W związku z przechodzeniem do budżetowania zadaniowego również w zakresie rewitalizacji ależy wrócić do ujmowania w zestawieniach osobno wydatków bieżących i majątkowych. Powinno to też umożliwić analizę, które z wymienionych w DMR projektów mają zabezpieczone środki na realizację, a w których brakować będzie środków. W przypadku projektów kontynuowanych z poprzednich lat brak zabezpieczenia środków w WPI powinien powodować automatyczną reakcję BPL w związku z zagrożeniem realizacji projektu. Drugim rodzajem informacji, który powinien zostać uzupełniony w opisie projektów w zestawieniach finansowych są dokładne klasyfikacje budżetowe (dział, rozdział i paragraf). Będzie to istotne ułatwienie przy łączeniu działań rewitalizacyjnych w wiązki w czasie tworzenia budżetu zadaniowego. Projekty w mikroprogramach przypisane były do następujących działów: 36

37 Tabela 16. Działy klasyfikacji budżetowej obejmujące projekty rewitalizacyjne [zestawienie wydatków z 2008 r.] nr działu Opis 600 Transport i łączność 700 Gospodarka mieszkaniowa 801 Oświata i wychowanie 852 Pomoc społeczna 854 Edukacyjna opieka wychowawcza 900 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 921 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 926 Kultura fizyczna i sport Źródło: opracowanie własne. Rozrzut tematyczny projektów świadczy o tym, że projekty rewitalizacyjne w Warszawie miały charakter interdyscyplinarnej interwencji. Zwłaszcza, jeśli zestawi się powyższą tabelę z wykazem rozdziałów budżetu, do których projekty zostały przypisane: Tabela 17. Rozdziały klasyfikacji budżetowej obejmujące projekty rewitalizacyjne [zestawienie wydatków z 2008 r.] Nr rozdziału Opis Drogi publiczne gminne Różne jednostki obsługi gospodarki mieszkaniowej Gospodarka gruntami i nieruchomościami Szkoły podstawowe Gimnazja Licea ogólnokształcące Ośrodki wsparcia Ośrodki pomocy społecznej Placówki wychowania pozaszkolnego Utrzymanie zieleni w miastach i gminach Ochrona powietrza atmosferycznego i klimatu Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Biblioteki Muzea Domy i ośrodki kultury Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami Pozostała działalność Obiekty sportowe Źródło: opracowanie własne. 37

38 Finansowanie projektów rewitalizacyjnych zgodnie z powyższą klasyfikacją przyczyniło się do poprawy sytuacji różnorakich podmiotów, wśród których wiele jest instytucji kultury bądź placówek oświatowych. Przedstawiona klasyfikacja projektów nie oddaje jednak ilościowego zróżnicowania projektów. Najwięcej projektów przypisanych było do działu 700 (gospodarka mieszkaniowa), na drugim miejscu był dział 921 (kultura i ochrona dziedzictwa narodowego). Warto porównać, jak kształtowały się liczby projektów w poszczególnych kategoriach wśród projektów wpisanych do DMR i faktycznie realizowanych (wyk. 4 i 5). 38

39 Wyk. 4. Liczba projektów rewitalizacyjnych wg działów budżetu w układzie dzielnicowym na podstawie planów w DMR Źródło: opracowanie własne. Wyk. 5 Liczba faktycznie realizowanych projektów rewitalizacyjnych wg działów budżetu w układzie dzielnicowym Źródło: opracowanie własne. 39

40 Na podstawie szczegółowych zestawień w układzie dzielnicowym można stwierdzić, że najbardziej zróżnicowane tematycznie projekty 40 występują w Mikroprogramie dzielnicy Ursus. Można tu znaleźć projekty zarówno zakwalifikowane do gospodarki mieszkaniowej, oświaty i wychowania, pomocy społecznej, gospodarki komunalnej i ochrony środowiska, jak i z zakresu kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Na drugim miejscu pod względem zróżnicowania projektów znalazła się Praga Północ. Obok transportowych wystąpiły tu projekty z zakresu gospodarki mieszkaniowej i kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. W pozostałych przypadkach dominowały gospodarka mieszkaniowa i kultura. Jeśli chodzi o liczbę projektów skoncentrowanych w jednej kategorii tematycznej wyraźnie wybiły się Wola (13 projektów w dziale Gospodarka mieszkaniowa), Śródmieście (8 projektów w dziale Gospodarka mieszkaniowa) oraz Praga Południe i Targówek (po 6 projektów w tym samym dziale). Koncentracja ta nie budzi zdziwienia, biorąc pod uwagę ogromne potrzeby remontowe wszystkich wymienionych dzielnic sygnalizowanych wyraźne w częściach diagnostycznych tych mikroprogramów. Warto jednak podkreślić, że są to dzielnice, w których jedynie pojedyncze projekty zostały zaklasyfikowane do innych działów niż Gospodarka mieszkaniowa. Dominują działania stricte remontowe. Ze względu na jakość zasobów mieszkaniowych w tych dzielnicach należy rozważyć w kolejnym okresie programowania możliwość pobudzenia aktywności na rynku nieruchomości w tych dzielnicach poprzez lokalizację w nich projektów flagowych i ogólnomiejskich o szerszych możliwościach oddziaływania na całe miasto. Zapisy mikroprogramów należy zestawić z klasyfikacją budżetową projektów faktycznie realizowanych w poszczególnych dzielnicach. Dominuje aspekt remontowy widać to zwłaszcza na Pradze Południe (6 projektów w dziale Gospodarka mieszkaniowa), w Śródmieściu i na Woli (odpowiednio 5 i 3 projekty w tym samym dziale). Ponownie, jak w przypadku analizy zapisów mikroprogramów, najbardziej zróżnicowane są działania rewitalizacyjne prowadzone przez Ursus (3 projekty z działu Gospodarka mieszkaniowa, 1 projekt z działu Pomoc społeczna i 2 projekty z działu Gospodarka komunalna i ochrona środowiska). 40 W zasadzie zadania Ursus ma zgłoszone dwa duże projekty złożone z zadań. 40

41 Wyk. 6 Wydatki na projekty rewitalizacyjne w poszczególnych działach klasyfikacji budżetowej w badanym okresie [zł] Źródło: opracowanie własne. Projekty rewitalizacyjne nie tylko najczęściej klasyfikowane są do działu Gospodarka mieszkaniowa, ale i największe środki przeznaczane są na realizację projektów z tego działu. We wszystkich badanych okresach wydatki na dział 700 były największe i przewyższały w każdym roku znacznie inne działy. Dość wysokie nakłady występowały na projekty z działu Kultura i ochrona dziedzictwa kulturalnego. Systematycznie zaś wzrastały wydatki w projekcie związanym z przebudową ulic. Wyk. 7 Wydatki na projekty rewitalizacyjne w poszczególnych działach klasyfikacji budżetowej w badanym okresie, na podstawie analizy zestawień projektów dzielnicowych z kolejnych lat [zł] Źródło: opracowanie własne. 41

42 Ostatnim z analizowanych elementów klasyfikacji budżetowej projektów rewitalizacyjnych są paragrafy budżetowe. Tu również badanie ograniczono do 2008 r. W poniższej tabeli zestawiono numery i nazwy paragrafów z liczbą projektów, do których są one przypisane: Tabela 18. Paragrafy budżetowe wskazane w opisie projektów rewitalizacyjnych wpisanych do MDR Nr paragrafu Opis Liczba projektów 4270 Zakup usług remontowych Zakup usług pozostałych Zakup usług remontowo-konserwatorskich dotyczących obiektów zabytkowych będących w użytkowaniu jednostki budżetowej Wydatki inwestycyjne jednostek budżetowych Finansowanie programów i projektów ze środków funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rybackiego oraz z funduszy unijnych finansujących Wspólną Politykę Rolną - środki budżetu państwa Finansowanie programów i projektów ze środków funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rybackiego oraz z funduszy unijnych finansujących Wspólną Politykę Rolną - wkład własny (ujęty w umowie) Wydatki na zakupy inwestycyjne jednostek budżetowych 1 Źródło: opracowanie własne. Planowane wydatki na projekty rewitalizacyjne w latach W badanym okresie najwyższe środki na projekty rewitalizacyjne zaplanowane były na rok 2010, natomiast najniższe na Rozbieżności wynikały przede wszystkim z włączenia się w 2010 r. dzielnicy Włochy do LPR, co w związku z planami finansowymi dzielnicy podniosło wartość całego programu. W 2009 r. natomiast wprowadzono do mikroprogramów dzielnic drobne korekty w poszczególnych projektach wynikające przede wszystkim z aktualizacji kosztorysów realizowanych projektów. Znaczące obniżenie (o prawie dziesiątą część) wartości programu w tym roku wynika przede wszystkim z nieuwzględnienia w programie danych z Żoliborza. Żoliborz nie przedstawił danych finansowych także w 2010 r., ale w zestawieniu z podwyższeniem planów finansowych dzielnicy Bemowo i włączeniem dzielnicy Włochy, nie przełożyło się to już na spadek wartości programu. Plany finansowe zawarte w mikroprogramach dla poszczególnych dzielnic przedstawia tabela Ze względu na dostępność danych ograniczono analizę do lat objętych dzielnicowymi mikroprogramami. 42

43 Tabela 19. Wydatki zaplanowane w DMR na realizację projektów rewitalizacyjnych w mikroprogramach w latach [zł] Komentarz Bemowo i 2009 bez zmian, zwiększenie planów w 2010 r. Bielany W 2010 r. zakończono działania. Mokotów Ochota Praga Południe Praga Północ i 2009 bez zmian, zwiększenie planów w 2010 r. Dostosowanie planów do zmian zakresie projektów bez zmian. Dostosowanie planów do zmian zakresie projektów. Rembertów i 2010 bez zmian. Śródmieście Obniżenie planów w 2009 r. Targówek bez zmian. Ursus Dostosowanie planów do zmian zakresie projektów. Wawer i 2010 bez zmian. Włochy nie dotyczy nie dotyczy Nie dotyczy. Wola Żoliborz RAZEM brak informacji brak informacji Całość LPR Źródło: opracowanie własne. Dostosowanie planów do zmian zakresie projektów. Od 2009 r. brak sprawozdań z realizacji działań w dzielnicy. Najczęściej zmiany dotyczyły jedynie wysokości środków przewidzianych na finansowanie z budżetu miasta. W przypadku 6 projektów rewitalizacyjnych w czasie ich trwania zwiększono środki przeznaczone na ich realizację o ponad połowę. W najdroższym z nich, projekcie bemowskim, zmiana wynikała ze znacznego poszerzenia projektu i włączenia elementów komercyjnych (m.in. stajnia) do kolejnego etapu realizacji projektu. Na koniec 2010 r. nie było jednak w WPI zagwarantowanych środków na realizację poszerzonych zadań. Jedynie jeden projekt miał w trakcie realizacji obniżone planowane finansowanie o ponad połowę (Rewitalizacja budynków historycznych przy ul. Żelaznej i w jej otoczeniu-chłodna 34), co wynikało według sprawozdania z aktualizacji kosztorysu. W strukturze finansowania uwzględnionej w mikroprogramach dominuje zresztą to źródło finansowania. Jedynie w przypadku 7 projektów wyszczególniono inne źródła finansowania w DMR. 43

44 Tabela 20. Projekty o zróżnicowanych źródłach finansowania w mikroprogramach dzielnic ( ) budżet m. st. środki z kredyty i Dzielnica Nazwa projektu ogółem inne Warszawy funduszy UE pożyczki Budowa Międzyszkolnego Bemowskiego Bemowo Ośrodka Piłki Nożnej przy ul. Obrońców Tobruku w Warszawie Rewitalizacja Placu Starynkiewicza z modernizacją Skweru Grotowskiego w celu spowodowania ożywienia gospodarczego Ochota obszaru poprzez podniesienie standardu przestrzeni publicznej i wprowadzenie nowych funkcji, w tym turystycznych Modernizacja kamienicy przy ul Skaryszewskiej 2, Modernizacja kamienicy przy ul. Skaryszewskiej Praga Południe Praga Północ Źródło: opracowanie własne. Modernizacja kamienicy przy ul. Jakubowskiej Modernizacja parku ograniczonego ulicami Grochowską, Podskarbińską, Kobielską, Weterynaryjną Renowacja kamienic praskich o znaczeniu historycznym wraz z adaptacją pomieszczeń na cele społeczne Utworzenie Muzeum Warszawskiej Pragi

45 Brakuje konsekwencji w wyszczególnianiu źródeł finansowania poza projektem Renowacja kamienic praskich o znaczeniu historycznym wraz z adaptacją pomieszczeń na cele społeczne. W przypadku wyszczególniania środków unijnych w już zrealizowanym projekcie w dzielnicy Bemowo należałoby od początku pokazywać w zestawieniu środki zgodnie ze źródłami finansowania, można jednak sądzić, że ich brak wynikał z błędu pisarskiego od 2009 r. klasyfikacja środków jest poprawna. Z kolei w odniesieniu do projektu Utworzenie Muzeum Warszawskiej Pragi dopiero w 2009 r. pojawiła się realna możliwość wykorzystania na ten cel środków unijnych (działanie w PO IŚ), co odnotowano aktualizując DMR. W trzech projektach 42 zmiany w strukturze finansowania zapisanej w DMR mają charakter przejściowy wyłączenie w ramach innych środków tzw. środków niewygasających to nie zmiana źródła, a jedynie księgowej klasyfikacji środków pochodzących z budżetu. Wykazanie ich jako innych nie spowodowało zmian w strukturze finansowania, a odzwierciedla decyzje Rady m.st. Warszawa o zaliczenie środków do niewygasających, a więc pozostawienie ich na realizację dotychczas realizowanych działań mimo przekroczenia zakładanego harmonogramu prac. W odniesieniu do realizowanych projektów również zdarzały się sytuacje, w których w projektach nie zostaną wydatkowane wszystkie środki przewidziane na dany rok. W niektórych dzielnicach była możliwość przesunięcia tych kwot w ramach środków niewygasających na kolejny okres. Przesunięcia takie były najczęściej możliwe, kiedy opóźnienia wynikały z konieczności zachowania procedur innego rodzaju. Szczególnie długotrwałe w opiniach koordynatorów, które można przeczytać w sprawozdaniach z kolejnych lat, były procedury uzyskiwania zaleceń konserwatorskich oraz ustalenia z Biurem Stołecznego Konserwatora Zabytków zakresu dopuszczalnych robót. Tymczasem, na co wskazywali koordynatorzy w wywiadach bezpośrednich, narzekali na brak możliwości aplikowania o środki z konkursu planowanego jeszcze w 2010 r. w ramach działania 5.2. Konkurs ten nie doszedł do skutku. 42 Jednego w 2008 r. i dwóch w 2009 r. 45

46 Tabela 21. Przyczyny opóźnień w realizacji założeń DMR w latach Bemowo zrealizowano opóźnienia w terminie z uwagi na przedłużające się procedury (Stołeczny Konserwator Zabytków) - uchwała Rady m.st. Warszawy o środkach finansowych, które nie wygasają zrealizowano Bielany zrealizowano zrealizowano zrealizowano Mokotów opóźnienia wpisania projektów do WPI brak środków w WPI (Orzycka 20) brak środków w WPI (ul. Orzycka 20) Ochota Praga Południe Praga Północ wystąpienie innych pilniejszych zadań (zagrożenia budowlane), unieważnienia przetargów opóźnienie w terminie, niewystarczające środki w stosunku brak środków w WPI, u beneficjenta zewnętrznego - przedłużająca się ocena wniosku o dofinansowanie niewystarczające środki w WPI, u beneficjenta zewnętrznego - przedłużająca się procedura podpisywania umowy o dofinansowanie do zaplanowanych zrealizowano opóźnienia związane z wykwaterowaniem (Targowa 14) opóźnienia w terminie, zwiększenie zakładanego zakresu robót i niewystarczające środki (podział inwestycji na ul. konieczność sporządzenia Białostockiej na 2 etapy), przedłużające się dodatkowej dokumentacji technicznoprojektowej, procedury (Stołeczny Konserwator Zabytków), niewystarczające środki ograniczenie planów beneficjentów zewnętrznych opóźnienia związane z pracami projektowymi, brak u beneficjenta zewnętrznego (wspólnot) w związku z brakiem konkursów środków w WPI Rembertów zrealizowano zrealizowano zrealizowano brak środków (Bednarska 9, Al. Jerozolimskie 59), roszczenia (ul. Krakowskie Przedmieście 6, ul. Próżna Śródmieście 12 i 14) niewystarczające środki usunięcie projektu al. Jerozolimskie 59 z DMR Targówek brak środków w WPI dla ZGN, brak środków u brak środków w WPI dla ZGN 1 i ZGN 2 beneficjenta zewnętrznego brak środków unijnych dla beneficjentów zewnętrznych zmiana wykonawcy (Zadanie 4 Projektu I), roszczenia (Zadanie 3 i Ursus Zadanie 5 Projektu II) zrealizowano brak środków założonych w WPI 46

47 Wawer brak środków w WPI brak strony internetowej zrealizowano Wesoła nieobecne w LPR w 2008 r. zrealizowano zrealizowano Włochy nieobecne w LPR w 2008 r. nieobecne w LPR projekty dzielnicowe - zrealizowane, projekty beneficjentó zewnętrznych - brak środków Wola wyłączenie budynków Żelazna 43A i Żelazna 64 z projektu własnego "Rewitalizacja budynków historycznych przy ul. Żelaznej i w jej otoczeniu" zrealizowano zrealizowano Żoliborz zrealizowano brak informacji brak informacji Źródło: opracowanie własne. 47

48 Faktyczne wydatki na projekty rewitalizacyjne Na sfinansowanie działań prowadzonych w ramach tych projektów przeznaczono od początku realizacji LUPR do końca 2007 r. łącznie zł. Wyk. 8 Wydatki poniesione w projektach rewitalizacyjnych w Warszawie do końca 2007 r. [zł] Źródło: opracowanie własne. W wymienionych w zestawieniach dzielnicowych wydatkach na realizację projektów nie wykazano prawie wcale zróżnicowania źródeł finansowania projektów. Pokazano je tylko w przypadku projektu na Pradze Północ Renowacja kamienic praskich o znaczeniu historycznym wraz z adaptacją pomieszczeń na cele społeczne. Inne środki natomiast wyróżniono w przypadku dwóch projektów (na Pradze Południe Modernizacja parku ograniczonego ulicami: Grochowską, Podskarbińską, Kobielską, Weterynaryjną oraz ponownie Renowacja kamienic praskich o znaczeniu historycznym wraz z adaptacją pomieszczeń na cele społeczne ). Pierwszy z nich finansowany był ze środków wyodrębnionych z budżetu Miasta na Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, drugi w związku ze współfinansowaniem unijnym z budżetu Państwa. Dla okresu do końca 2007 r. nie ma możliwości oceny, jak kształtowały się poniesione wydatki w stosunku do zaplanowanych w LUPR. W kolejnych latach objętych analizą ( ) można już przeprowadzić takie analizy w stosunku do zapisów MDR. Pojawia się jednak istotna trudność, polegająca na tym, że istnieją rozbieżności między wysokościami wydatków w zestawieniach dla kolejnych okresów. Dane dla roku bazowego nie są zbieżne z danymi dla poprzedniego okresu w zestawieniu z kolejnego roku. Do dalszych analiz przyjęto dane z lat bazowych jak w tabelach 22 i

49 Wyk. 9 Faktyczne wydatki poniesione w analizowanym okresie na projekty rewitalizacyjne według sprawozdań z lat bazowych [zł] 49

50 Tabela 22. Faktyczne wydatki poniesione w analizowanym okresie na projekty rewitalizacyjne według sprawozdań z lat bazowych [zł] Bemowo Bielany Mokotów Ochota Praga Południe Praga Północ Rembertów Śródmieście Targówek Ursus Wawer Wesoła Włochy Wola Żoliborz bd. bd. RAZEM LPR Źródło: opracowanie własne. 50

51 Dla kolejnych lat dzielnice deklarowały w sprawozdaniach finansowych następujące plany na kolejne lata: Tabela 23. Planowane wydatki na kolejne lata wg dzielnic [zł] Bemowo Bielany Mokotów Ochota Praga Południe Praga Północ Rembertów Śródmieście Targówek Ursus Wawer Wesoła Włochy Wola Żoliborz Brak sprawozdań Źródło: opracowanie własne. Na tej podstawie można stwierdzić, że niektóre dzielnice (Bemowo, Praga Południe, Rembertów) zrealizowały z powodzeniem swoje plany w zakresie rewitalizacji. Przed przystąpieniem do sporządzenia LPR na kolejny okres programowania należy dokonać szczegółowej diagnozy sytuacji ekonomiczno-społecznej w obszarach rewitalizowanych w tych dzielnicach. Wyk. 10 Struktura planowanego zaangażowania finansowego dzielnic w realizację MDR w latach [%] 51

52 Źródło: opracowanie własne. Systematycznie dobiega końca realizacji programów dzielnic Ursus i Śródmieście, jednak z uwagi na stan zasobu w tych dzielnicach i diagnozę społeczną jest prawdopodobne, że w kolejnym okresie programowania potrzebne będą dodatkowe działania w tych obszarach. Zwłaszcza w Śródmieściu, gdzie wynika przede wszystkim z roszczeń zgłoszonych wobec projektów wpisanych do MDR. W obecnym okresie programowania nie zaleca się już wprowadzania nowych projektów w tej dzielnicy w kolejnym natomiast, ze względu na wysokość renty gruntowej na tym obszarze sugeruje się wprowadzenie elementów typowo komercyjnych do programu rewitalizacji tej dzielnicy, finansowanych z kredytów preferencyjnych (Inicjatywa JESSICA) lub typowo komercyjnych, bądź realizowanych w partnerstwie publiczno-prywatnym. Z drugiej strony dzielnice o dużych problemach mieszkaniowych i społecznych (Praga Północ, Wola) stale zwiększają planowane zaangażowanie w realizację MDR, przy czym zaangażowanie Pragi Północ zdecydowanie ma charakter dominujący, co w obrazowy sposób przedstawia poniższy wykres: Wyk. 11 Planowane wydatki na kolejne lata wg dzielnic [zł] Źródło: opracowanie własne. W kolejnym okresie programowania należy wziąć pod uwagę potrzeby rewitalizacyjne Pragi Północ, natomiast już w ramach aktualizacji w 2013 r. należy przeprowadzić ocenę, które z projektów wpisanych do MDR oraz potencjalnych projektów mógłby zostać zrealizowany ze środków pozabudżetowych w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego. Zwłaszcza wobec zbliżających się do końca w 2013 r. projektów Utworzenia Muzeum Warszawskiej Pragi oraz zlokalizowanego na ul. 52

53 Targowej 56 Centrum Kreatywności. Te projekty dodatkowo powinny wzmocnić i tak znaczną atrakcyjność inwestycyjną tej części Warszawy. W tabeli 22 zestawiono różnice między planowanymi na dane lata wydatkami dzielnic a faktycznie poniesionymi wydatkami. Tabela 24. Różnica między wydatkami planowanymi a faktycznymi [zł] Bemowo Bielany Mokotów Ochota Praga Południe Praga Północ Rembertów Śródmieście Targówek Ursus Wawer Włochy Wola Żoliborz RAZEM LPR Źródło: opracowanie własne. Z tabeli powyższej wynika, że dzielnice przeszacowały swoje potrzeby finansowe w zakresie finansowania projektów rewitalizacyjnych. Przeszacowanie to wzrosło ponad dwukrotnie w 2010 r. w stosunku do 2009 r. Nie można tu oczywiście mówić o trendzie, ale warto już przy kolejnej aktualizacji LPR zwrócić uwagę na planowane nakłady finansowe, zwłaszcza jeśli nie są one jednocześnie wprowadzane do WPI. Finansowanie projektów beneficjentów zewnętrznych Poniższe wykresy przedstawiają zestawienie projektów zgłoszonych przez beneficjentów zewnętrznych do DMR w poszczególnych dzielnicach oraz faktycznie realizowane projekty. 53

54 Wyk. 12 Liczba projektów beneficjentów zewnętrznych (BZ) w DMR Wyk. 13 Liczba projektów faktycznie realizowanych przez BZ Źródło: opracowanie własne. 54

55 W badanym okresie w niewielkim zakresie zmieniły się środki planowane na realizację projektów beneficjentów zewnętrznych w DMR: Tabela 25. Wydatki na realizację projektów rewitalizacyjnych beneficjentów zewnętrznych w DMR [zł] środki własne beneficjenta , , ,93 środki z funduszy UE , , ,28 kredyty i pożyczki Inne RAZEM Źródło: opracowanie własne. Wyk. 14 Struktura wydatków beneficjentów zewnętrznych w latach [%] 55

56 Źródło: opracowanie własne. Zakładano przede wszystkim, podobnie jak w LPR, że projekty będą finansowane ze środków własnych beneficjentów zewnętrznych. Około 13% środków miało pochodzić ze środków unijnych. Faktycznie poniesione wydatki przedstawia wykres 16. Największe zaangażowanie wykazywali beneficjenci zewnętrzni z Targówka oraz Pragi Północ, przy czym wyraźnie w 2010 r. osłabło zaangażowanie w obu dzielnicach. Również w Śródmieściu były realizowany był projekt beneficjenta zewnętrznego. W tym kontekście warto prześledzić faktyczną strukturę źródeł finansowania realizowanych projektów. Na 25 projektów realizowanych w latach jedynie 3 mają w zestawieniu wyróżnione różne źródła: 56

57 Wyk. 15 Faktyczne wydatki beneficjentów zewnętrznych na realizację projektów rewitalizacyjnych [zł] Źródło: opracowanie własne. 57

58 Wyk. 16 Projekty rewitalizacyjne beneficjentów zewnętrznych o złożonej strukturze finansowania [zł] Źródło: opracowanie własne. W analizowanym okresie ( ) miały miejsce dwa zdarzenia istotnie zmieniające zaangażowanie beneficjentów zewnętrznych w realizację projektów rewitalizacyjnych ze środków własnych. Pierwszym z nich była możliwość uzyskania dofinansowania ze środków unijnych na realizację projektu w ramach działania 3.3. w ZPORR. Drugim brak możliwości ponownego aplikowania o środki unijne na rewitalizację z działania 5.2. (Rewitalizacja miast) w RPO. 58

59 4. Realizacja LPR wyzwania i problemy Przygotowując się do perspektywy finansowej , starano się wykorzystać doświadczenia zdobyte w czasie realizacji LUPR. Na ich podstawie przygotowano założenia do pełnego programu rewitalizacji m. st. Warszawy, przyjęte w marcu 2006 r. Z punktu widzenia prowadzonej ewaluacji mają one znaczenie fundamentalne, ponieważ określają podstawowe zamierzenia władz miasta w zakresie kształtowania polityki rewitalizacyjnej, a więc to ich realizacja jest w dużej mierze przedmiotem tego opracowania. Docelowy LPR to program, który obejmuje swoim zasięgiem wszystkie dzielnice miasta stołecznego Warszawy. Pełni rolę spójnej strategii rewitalizacji dla całego miasta, realizowanej poprzez mikroprogramy opracowane przez dzielnice miasta. Określa działania o charakterze przestrzennym, społecznym i gospodarczym. Jest programem otwartym dla zewnętrznych beneficjentów. Określa środki finansowe niezbędne do zrealizowania projektów rewitalizacyjnych oraz sposób ich wydatkowania, z uwzględnieniem zarówno środków miasta jaki podmiotów zewnętrznych oraz możliwości wykorzystania funduszy strukturalncyh i innych źródeł zewnętrznych. Jest objęty szerokimi konsultacjami społecznymi. W założeniach sformułowano również misję Lokalnego Programu Rewitalizacji m. st. Warszawy na lata , którą jest koordynacja wybranych polityk miasta stołecznego Warszawy na obszarach objętych rewitalizacją oraz wsparcie dzielnic w prowadzeniu działań ukierunkowanych na przywracanie do życia i zrównoważony rozwój określonych obszarów, które utraciły dotychczasowe funkcje społeczne i gospodarcze 44. W LPR przywołano założenia, określono także kryteria i wskaźniki decydujące o sukcesie wdrażanego podejścia do rewitalizacji miasta: Tab. 26 Kryteria i wskaźniki do oceny skuteczności działań rewitalizacyjnych Kryteria Stopień, w jakim udało się skoordynować podstawowe polityki miasta na terenach rewitalizowanych Względne zrównoważenie wdrażania LPR na terenie całej Warszawy zrównoważenie udziału w programie rewitalizacji wszystkich dzielnic Wskaźniki Koordynacja i zrównoważenie wdrażania LPR: tki majątkowe budżetu miasta przeznaczone na projekty inwestycyjne w poszczególnych obszarach rewitalizowanych w przeliczeniu na 1 km kw. obszarów rewitalizacji w stosunku do wydatków majątkowych budżetu w przeliczeniu na 1 na km kw. w mieście ogółem; tki niemajątkowe budżetu miasta przeznaczone na projekty i działania realizowane w poszczególnych obszarach rewitalizowanych w przeliczeniu na mieszkańca w stosunku do wydatków niemajątkowych budżetu per capita ogółem; icowanie pod względem udziału ludności objętej procesami rewitalizacyjnymi w poszczególnych dzielnicach;- zróżnicowanie pod 43 Zwanego dalej LPR. 44 LPR, s

60 Zintegrowany efekt rewitalizacji w skali całego miasta Źródło: LPR, s. 37. względem udziału prywatnych i pozarządowych środków finansowych w finansowaniu poszczególnych mikroprogramów dzielnicowych. Zintegrowany efekt rewitalizacji: łączna powierzchnia zrewitalizowanych nieruchomości gruntowych, łączna kubatura zrewitalizowanych nieruchomości budynkowych, łączny efekt społeczny rewitalizacji ocena jakościowa poprzez badania społeczne ewaluacyjne, łączny efekt gospodarczy rewitalizacji ocena jakościowa poprzez badania ewaluacyjne, podsumowanie bilans kosztów i korzyści rewitalizacji ocena jakościowa poprzez badanie ewaluacyjne. Misja LPR określa jego główne znaczenie w polityce przestrzennej miasta. Lokalny Program Rewitalizacji jest więc przede wszystkim dokumentem kierunkowym wspomagającym koordynację działań rewitalizacyjnych prowadzoną z poziomu Biura Polityki Lokalowej oraz Komitet Monitorujący ds. Rewitalizacji. Wdrażany jest poprzez dzielnicowe mikroprogramy rewitalizacji, które po zatwierdzenie przez Komitet Monitorujący ds. Rewitalizacji, przyjmowane w dzielnicach uchwałami zarządów dzielnic. Mikroprogramy będące w istocie integralnymi częściami LPR zawierają szczegółową diagnozę potrzeb rewitalizacyjnych poszczególnych dzielnic, delimitację obszaru na podstawie wybranych wskaźników społeczno-ekonomicznych oraz charakterystykę projektów realizowanych w dzielnicach i procesu wdrażania mikroprogramu. Warto zauważyć, że już po opracowaniu założeń do LPR część dzielnic rozpoczęła intensywne przygotowania do sporządzenia mikroprogramów. Przykładem może być Ochota: Ramka 2 Pierwotnie dokument Mikroprogram Rewitalizacji Dzielnicy Ochota m. st. Warszawy na lata został opracowany zgodnie Wytycznymi dla Dzielnicowych Mikroprogramów Rewitalizacji, sformułowanymi przez Biuro Polityki Lokalowej m. st. Warszawy w piśmie znak BPL 07171/AW/110/2006 w marcu 2006 roku, w związku z planowanym rozszerzaniem Lokalnego Uproszczonego Programu Rewitalizacji m. st. Warszawy na lata o programy dzielnicowe (Uchwała Nr LXI/1733/2005 Rady m. st. Warszawy z dnia r. zmieniająca Uchwałę Nr XLV/1107/2005 z dnia r. w sprawie LUPR miasta stołecznego Warszawy na lata ). Źródło: DMR Ochota, s Wszystkie dzielnice, kierując się zapisami założeń do LPR, poddały szczegółowym konsultacjom społecznym zapisy przygotowywanych mikroprogramów, co znalazło odbicie w strukturze większości 60

61 dokumentów. W części pojawiło się odniesienie do przeprowadzonych ankiet wraz z ich omówieniem, w pozostałych odwołania pośrednie lub nawiązanie do przeprowadzonych konsultacji w częściach poświęconych uspołecznieniu procesu przygotowania mikroprogramu lub jego wdrażaniu. Lokalny Program Rewitalizacji ma elastyczny charakter. Zakłada się możliwość włączania do realizacji LPR beneficjentów zewnętrznych w czasie corocznie dokonywanej aktualizacji programu w porozumieniu między koordynatorem rewitalizacji w dzielnicy oraz Komitetem Monitorującym ds. Rewitalizacji. Ramka 3. Potencjalne działania uruchamiające czynniki rozwojowe na obszarach kryzysowych W opracowaniu Analiza sfery zagospodarowania przestrzennego m. st. Warszawy dla potrzeb Lokalnego Programu Rewitalizacji wraz z proponowanymi sposobami rozwiązań przedstawiono następujące główne kierunki działań: wytworzenie, na bazie istniejącego zainwestowania, zwartego i ciągłego przestrzennie (realnego) Usługowo-Kulturalno-Handlowo-Rozrywkowego Centrum Warszawy o randze ośrodka europejskiego, krajowego i regionalnego; wytworzenie nowego Centrum Kongresowo-Wystawienniczego o randze ośrodka europejskiego, krajowego i regionalnego; wytworzenie zwartych przestrzennie subcentrów dzielnicowych i osiedlowych usługowokulturalno-handlowo-rozrywkowych; efektywne wykorzystanie środków publicznych przeznaczonych na Program Rewitalizacji oraz metody stymulowania inwestorów prywatnych do angażowania na ten cel własnych środków, inicjowanie pomocy publicznej wspierającej na obszarze rewitalizacji rozwój przedsiębiorczości oraz inwestowanie w swoje nieruchomości indywidualnych właścicieli, wymiana ciągów sieciowych podstawowych urządzeń infrastruktury technicznej sprzyjająca podniesieniu sprawności technicznej i niezawodności, opracowanie programów oszczędnościowych w korzystaniu z urządzeń infrastruktury, zmierzających do dalszego ograniczenia zużycia wody, ciepła, energii elektrycznej i gazu 45. Na kształt i rezultaty realizowanego w Warszawie LPR miały bez wątpienia wpływ uwarunkowania podejścia do wyboru projektów. Dominowało podejście proceduralne uwzględniające przede wszystkim formalne kryteria kwalifikowania projektów do LPR. Z wywiadów z członkami Komitetu Monitorującego wynika, że nie analizowano potencjalnych czynników rozwojowych w dzielnicy jako elementów wspomagających rewitalizację. Koncentrowano się na ocenie projektów zgłaszanych przez dzielnicę oraz beneficjentów zewnętrznych, które miały zapobiegać zjawiskom kryzysowym. Na kluczowy charakter analizy potencjału dzielnic w programowaniu działań rewitalizacyjnych zwracają zaś uwagę eksperci. Istnieje potrzeba stymulowania obszaru kryzysowego do wykorzystania jego przewag konkurencyjnych, a tego nie można uczynić bez szczegółowej i wielowymiarowej analizy potencjału obszaru i znajdujących się na nim obiektów. 45 Protokół nr 3 z posiedzenia Komitetu Monitorującego dla Lokalnego Uproszczonego Programu Rewitalizacji miasta stołecznego Warszawy na lata z dn stycznia 2006 r., s

62 Brak określenia potencjału obszarów kryzysowych miał istotne skutki: 1. Jeśli chodzi o programowanie działań rewitalizacyjnych. Nie uświadamiając sobie swoich atutów i czynników rozwojowych, dzielnice w bardzo niewielkim zakresie były w stanie tworzyć hierarchię projektów do realizacji, a nawet określić ich kolejność. W wywiadach z koordynatorami pojawiały się także opinie, że nie jest to potrzebne, zwłaszcza w przypadku dzielnic o niewielkim obszarze kryzysowym lub silnej koncentracji zjawisk patogennych, gdzie każde działanie przynosi jakiś efekt. Na drugim biegunie są dzielnice, które planowały kolejność działań rewitalizacyjnych i określały priorytety. Jest to większość dzielnic, których obszary kryzysowe były objęte wsparciem także w LUPR. 2. Jeśli chodzi o koordynację wybranych polityk miejskich, a więc o fundament LPR misję. Dzielnice, które brały udział w LUPR mają wynikające z dłuższego zdobywania doświadczenia w zakresie rewitalizacji szersze spojrzenie na działania rewitalizacyjne. Jeśli projekt inwestycyjny związany z rewaloryzacją obiektu zabytkowego, parku bądź modernizacją przestrzeni publicznej nie jest nawet włączony do MDR często jest traktowany jako rewitalizacyjny per se i, choć nie mieści się w sprawozdaniach, jego współgranie z projektami rewitalizacyjnymi jest brane pod uwagę. Należy wspierać takie rozwiązania i szkolić koordynatorów w zakresie integracji działań, niezależnie od umiejscowienia ich w MDR. Dotyczy to nie tylko koordynatorów, ale i pracowników innych wydziałów dzielnic, aby wspomagali pracę koordynatorów poprzez udzielanie kompleksowych informacji o działaniach realizowanych w obszarach kryzysowych, niezależnie od wpisania tych działań do MDR. Poprzez integrację informacji dotyczących obszarów kryzysowych na poziomie dzielnic będzie możliwe spięcie działań prowadzonych w biurach Urzędu m. st. Warszawa i lepsze planowanie projektów flagowych i ogólnomiejskich oddziałujących na obszary kryzysowe. Kolejna kwestią związaną ze sposobem realizacji LPR są jego instytucjonalne i organizacyjne ramy. Jak wspomniano wcześniej misją Lokalnego Programu Rewitalizacji jest koordynacja wybranych polityk miasta stołecznego Warszawy na obszarach objętych rewitalizacją oraz wsparcie dzielnic w prowadzeniu działań ukierunkowanych na przywracanie do życia i zrównoważony rozwój określonych obszarów, które utraciły dotychczasowe funkcje społeczne i gospodarcze. Zgodnie z tak sformułowaną misją LPR ma pełnić dwie kluczowe dla rewitalizacji funkcje: funkcję koordynacyjną strategiczną, realizowaną na poziomie całego miasta, głównie w dialogu Biura Polityki Lokalowej, Komitetu Monitorującego, administracji urzędu m.st. Warszawy i instytucjonalnych partnerów Programu; oraz funkcję wspierającą na poziomie dzielnic o charakterze wdrożeniowym i pomocowym dla urzędów dzielnic i potencjalnych partnerów w projektach Programu. LPR przygotowany więc został głównie jako narzędzie zarządzania procesem rewitalizacyjnym, w mniejszym stopniu zaś wypełnia funkcję bezpośredniego programowania, która jest zdecentralizowana i ulokowana głównie na poziomie dzielnic (mikroprogramy dzielnicowe) (ryc. 2). LPR określa generalne warunki brzegowe kwalifikacji przedsięwzięć, natomiast szczegółowe programowanie odbywa się na poziomie dzielnicowym. LPR przyjmowany jest i aktualizowany uchwałą Rady m.st. Warszawy. 62

63 Ryc. 2 Podział kompetencji i zadań w ramach LPR Z podziału kompetencji i zadań oraz koniecznych powiązań między różnymi działaniami przedstawionymi na rycinie 2 wynika, że sukces LPR zależy nie tylko od spójności merytorycznej planowanych działań ale także od współpracy różnych podmiotów w ramach istniejących struktur instytucjonalnych. Ideogram zamieszczony w LPR (patrz ryc. 3) redukuje zależności miedzy szczeblem miasta i dzielnicy do związków między LPR a DMR. Tymczasem zależności miedzy dwoma szczeblami: ogólno miejskim i dzielnicowym są dużo bardziej złożone. Wynika to z przyjętych rozwiązań instytucjonalnych przedstawionych w dalszej części tekstu. W celu wdrażania i monitorowania Programu, zgodnie z zapisami w LPR, Prezydent m.st. Warszawy w drodze zarządzenia powołuje: Komitet Monitorujący, Dzielnicowych koordynatorów ds. rewitalizacji i Zespoły do spraw rewitalizacji w dzielnicach. W skład Komitetu Monitorującego wchodzą wskazani przez Prezydenta m.st. Warszawy pracownicy Urzędu m.st. Warszawy oraz osoby wskazane przez partnerów społecznych i gospodarczych. 63

64 Ryc. 3 Ideogram LPR Źródło: Lokalny Program Rewitalizacji miasta stołecznego Warszawy na lata Ze strony Urzędu Miasta za realizację LPR odpowiedzialne jest Biuro Polityki Lokalowej. Do zadań BPL bowiem, zgodnie z Regulaminem Organizacyjnym, należy przygotowanie i monitorowanie działań związanych z rewitalizacją m.st. Warszawy. W strukturze BPL powstał Wydział Rewitalizacji, do którego zadań należy określanie jednolitej polityki m.st. Warszawy w zakresie spraw związanych z rewitalizacją na ternie m.st. Warszawy, a w szczególności: 1. koordynacja realizacji, monitorowanie przebiegu oraz ocena efektywności i skuteczności Programu Rewitalizacji miasta stołecznego Warszawy na lata zwanego dalej Programem, 2. przyjmowanie raportów okresowych oraz raportu końcowego z realizacji projektów realizowanych w ramach Programu, 3. rozpatrywanie i opiniowanie wniosków zmian do Programu, 4. przedkładanie Prezydentowi m.st. Warszawy projektów aktualizacji Programu, w tym określanie kierunków działań na poziomie miasta oraz Dzielnic, 5. promocja Programu oraz stworzenie systemu informacji o możliwościach i zasadach przystąpienia do Programu, 6. organizacja systemu monitorowania Programu, 7. sporządzanie raportów okresowych oraz raportu końcowego z realizacji Programu, 8. przygotowywanie projektów aktualizacji Programu, 9. współdziałanie z Dzielnicowymi koordynatorami ds. rewitalizacji, 10. współpraca z partnerami społecznymi i gospodarczymi, 11. współpraca z administracją rządową oraz samorządową w zakresie wykorzystywania funduszy strukturalnych do współfinansowania Programu, 12. prowadzenie obsługi kancelaryjno-biurowej Komitetu Monitorującego. Zadania Komitetu Monitorującego określone zostały w następujący sposób: 1. przyjmowanie raportów okresowych oraz raportu końcowego z realizacji Programu. 2. monitorowanie przebiegu oraz ocena efektywności i skuteczności realizacji Programu. 64

65 3. rozpatrywanie wniosków zmian do Programu. 4. hierarchizacja miejskich projektów rewitalizacyjnych ujętych w Lokalnym Programie Rewitalizacji. 5. przedkładanie Prezydentowi m. st. Warszawy projektów aktualizacji Programu, w tym określenie kierunków działań na poziomie miasta oraz dzielnic. Obsługę organizacyjną i techniczną Komitetu zapewnia Sekretariat, którego funkcję pełni Wydział ds. Rewitalizacji. Do zadań Sekretariatu należy: przygotowanie porządku obrad, przygotowanie oraz wysyłanie materiałów i projektów dokumentów przeznaczonych do rozpatrzenia, zaopiniowania lub zatwierdzenia przez Komitet, sporządzanie protokołów z posiedzeń, gromadzenie i przechowywanie dokumentacji związanej z posiedzeniami Komitetu, przygotowanie i obsługa posiedzeń Komitetu, wykonywanie innych zadań zleconych przez Komitet lub Przewodniczącego Komitetu, związanych z LPR. Do zadań Dzielnicowych koordynatorów ds. rewitalizacji należy: koordynacja Programu na obszarze dzielnicy, przygotowanie niezbędnych informacji i dokumentów potrzebnych do sporządzania raportów okresowych oraz raportu końcowego z realizacji Programu, współpraca z beneficjentami Programu, współpraca z realizatorami projektów miejskich na obszarze dzielnicy, sporządzanie propozycji aktualizacji Programu. ocena projektów zgłoszonych do realizacji przez partnerów zewnętrznych na obszarze objętym rewitalizacją pod kątem celów Lokalnego Programu Rewitalizacji miasta stołecznego Warszawy na lata i wnioskowanie o umieszczenie ich w mikroprogramie. Dzielnicowy koordynator ds. rewitalizacji wykonuje swoje zadania we współpracy z Wydziałem Rewitalizacji w Biurze Polityki Lokalowej. Zadaniem Zespołów do spraw rewitalizacji w dzielnicach, zgodnie z zapisami w LPR, jest opracowanie dzielnicowego mikroprogramu rewitalizacji i sporządzanie propozycji jego aktualizacji, koordynacja procesu wdrażania i monitorowania dzielnicowego mikroprogramu rewitalizacji na obszarze dzielnicy, ocena projektów zgłoszonych do realizacji przez partnerów zewnętrznych na obszarze objętym rewitalizacją pod kątem celów Lokalnego Programu Rewitalizacji miasta stołecznego Warszawy na lata i wnioskowanie o umieszczenie ich w mikroprogramie. Na podstawie wyników przeprowadzonych badań można stwierdzić, że nie wszystkie założenia i plany dotyczące stworzenia ram instytucjonalnych LPR zostały zrealizowane. Mimo to, LPR jest realizowany skutecznie co skłania do weryfikacji wstępnych założeń dotyczących tychże ram. Kluczowymi aktorami w procesie realizacji LPR są: Wydział ds. Rewitalizacji Biura Polityki Lokalowej, Komitet Monitorujący i Koordynatorzy dzielnicowi. Należy zwrócić uwagę na zdefiniowanie ról Wydziału ds. Rewitalizacji i Komitetu Monitorującego w procesie rewitalizacji. Wydziałowi ds. Rewitalizacji przypisano funkcje sekretariatu ale także ciała o charakterze wykonawczym (patrz zadania Wydziału wymienione wyżej). Komitet Monitorujący ma przypisane częściowo podobne kompetencje, jednakże przedstawia swoje zdanie w formie opinii, co stawia Komitet w pozycji ciała doradczego (Komitet przyjmuje raporty okresowe i raport końcowy; monitoruje przebieg realizacji Programu, rozpatruje wnioski zmian w Programie, hierarchizuje projekty, przedkłada Prezydentowi m. st. Warszawy projekty aktualizacji Programu). Koordynatorzy dzielnicowi ds. rewitalizacji, mimo iż mianowani przez Prezydent miasta, funkcjonują w strukturach urzędów dzielnic i są podporządkowani służbowo burmistrzom. 65

66 Wyniki przeprowadzonego badania są podstawą do stwierdzenia, że problemy związane z realizacja LPR mają charakter strukturalny i wynikają ze swego rodzaju dualizmu już w sferze programowania i zarządzania. Choć z ryciny 2 można wnioskować iż działania prowadzone na dwóch poziomach: poziomie miasta i poziomie dzielnicy, są integrowane w ramach struktur zarządczych, to w praktyce brakuje instrumentów skutecznej kontroli, motywowania i korygowania przebiegu realizacji procesów rewitalizacji. Wyniki badań wskazują też, że nie zrealizowano kilku założeń organizacyjnych LPR oraz że wspomniany wyżej dualizm w podejściu do rewitalizacji w Warszawie wynikający z przyczyn ustrojowych i być może innych, których nie zdiagnozowano w czasie tego badania, ma charakter destrukcyjny (ryc. 4). Ryc. 4 Diagnoza powiązań instytucjonalnych podmiotów włączonych w LPR Na poziomie ogólno-miejskim nie powstało forum rewitalizacji. Podobnie stało się w przypadku for dzielnicowych: funkcjonują jedynie dwa fora na 15 dzielnic biorących udział w programie, które to 66

67 fora są raczej pasywne). W dzielnicach nie powołano także zespołów ds. rewitalizacji. Z badań wynika, że kontakty na linii: opiekun dzielnicowy --- koordynator dzielnicowy dotyczą kwestii formalnych. Komitet Monitorujący działa w sposób raczej statyczny: opiniuje nie inicjuje. Kontakty między Komitetem Monitorującym a władzami dzielnic są sporadyczne. Komitet, mimo obecności 11 przedstawicieli biur Urzędu Miasta, nie jest skuteczny jeśli chodzi o informowanie o LPR, jego założeniach, praktyce realizacji, itp. Najlepiej układa się współpraca między Komitetem Monitorującym a Wydziałem ds. Rewitalizacji. Koordynatorzy dzielnicowi podporządkowani są władzom dzielnic. Wpływ Wydziału ds. Rewitalizacji na sposób działania koordynatorów jest bardzo ograniczony. Z diagnozy obecnej sytuacji wynika, że sposób zarządzania LPR powinien ulec modyfikacji. Wzmocniona powinna zostać rola zarządcza Wydziału ds. Rewitalizacji (ryc. 5). W czasie badań pojawiała się regularnie kwestia umocowania Wydziału ds. Rewitalizacji w strukturach Urzędu Miasta. Jego obecność w strukturze Biura Polityki Lokalowej była często krytykowana. Nie rozstrzygając tej kwestii należy stwierdzić, że zespół zajmujący się obecnie rewitalizacją jest zespołem odpowiednio przygotowanym profesjonalnie do realizacji powierzonych mu zadań. Doświadczenia zebrane w ciągu ostatnich kilku lat są bezcenne. Stworzenie takiego wydziału w ramach innego biura będzie dużym wyzwaniem organizacyjnym. Wzmocnienie roli Wydziału ds. Rewitalizacji polegać powinno m.in. na podziale kompetencji miedzy Wydziałem a Komitetem Monitorującym jak w układzie korporacyjnym: Komitet Monitorujący powinien pełnić role rady nadzorczej zaś wydział zarządu. Oznacza to, że Komitet Monitorujący w swych kompetencjach powinien mieć planowanie o charakterze strategicznym (czyli zgodnie ze wstępnymi założeniami). Niezbędnym jest poprawienie obiegu informacji między Komitetem Monitorującym a różnymi jednostkami w strukturze Urzędu Miasta (co rycina nr 6 stara się wyeksponować). System zarządzania wymaga też rozważnej centralizacji. W sprawach programowych dzielnice powinny zachować duży stopień autonomii. Jednakże w sprawach zarządzania realizacją konieczne jest stworzenie mechanizmu, który zwiększy możliwości wpływu na działania władz dzielnic. W innym przypadku skuteczne zarządzanie rewitalizacją będzie znacznie utrudnione bądź wręcz niemożliwe. Wydaje się także, że koordynator dzielnicowy powinien być zastąpiony przez operatora rewitalizacji role tę pełnić może osoba albo mała firma, która zajmuje się tylko rewitalizacją. Operator ma silne wsparcie Wydziału ds. Rewitalizacji, bezpośredni i częsty kontakt z Komitetem Monitorującym. Konieczne jest powołanie do życia bądź uaktywnienie warszawskiego i dzielnicowych for rewitalizacji. Powinny one pełnić instrumentalna i bardzo ważną funkcję w procesie uspołecznienia procesu rewitalizacji w Warszawie. 67

68 Ryc. 5 Rekomendowane relacje w ramach układu instytucjonalnego W kontekście rozważań o zmianach w zarządzaniu realizacja LPR warto wspomnieć o głównych problemach z realizacją projektów jakie wskazywali koordynatorzy dzielnicowi. Opinie te uzasadniają proponowane zmiany. Wśród problemów najczęściej wymieniano brak zabezpieczenia środków finansowych na realizację projektów. Tłumaczono to z jednej strony ograniczeniami w budżetach dzielnic, z drugiej natomiast innymi priorytetami rozwojowymi dzielnicy. Kilkakrotnie podkreślano, że wpisane do Mikroprogramów projekty rewitalizacyjne nie są postrzegane przez władze dzielnic jako kluczowe, natomiast prowadzone są inne działania, zarówno o charakterze inwestycyjnym jak i społecznym, na zdiagnozowanych obszarach problemowych. 68

69 Kolejnym ważnym czynnikiem uniemożliwiającym lub przedłużającym realizację projektów jest brak tytułu własności do nieruchomości. Dotyczy to zwłaszcza obszarów poprzemysłowych oraz powojskowych (Ursus, Rembertów). Zgłaszane są liczne roszczenia do nieruchomości, istotnym problemem była także współpraca z Akademią Obrony Narodowej. W kilku przypadkach prowadziło to do usunięcia projektu z Programu. Inne ważne czynniki utrudniające realizację projektów to problemy z wywłaszczaniem lokatorów, brak woli współpracy ze strony wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych. W kilku dzielnicach zgłaszano problem z modernizacją lub przebudową altanek śmieciowych i podwórek (sprawy własnościowe, użytkowanie przez więcej niż jedną wspólnotę). W przypadku realizacji projektów beneficjentów zewnętrznych głównym problemem był brak środków finansowych. Badania wykazały jednak, że część projektów które opisywane są jako niezrealizowane lub nawet nie rozpoczęte zostały uruchomione przez beneficjentów. Realizowane są one ze środków własnych beneficjentów zewnętrznych bądź pozyskanych środków zewnętrznych. Część beneficjentów deklarowała chęć pozostania w Programie, licząc na możliwość zdobycia finansowania projektu. Pojawiają się jednak przypadki nie wywiązywania się beneficjentów z obowiązku sprawozdawczego, w wielu przypadkach Koordynatorzy nie dysponują informacjami na temat postępów w realizacji tych projektów. Kolejną grupę stanowiły projekty towarzyszące. W przypadku ich realizacji także napotkano kilka problemów. Projekty towarzyszące cechuje ogromne zróżnicowanie. Są to zarówno duże projekty inwestycyjne wymagające znacznych środków finansowych jak i współpracy wielu podmiotów (np. modernizacja i przebudowa układu komunikacyjnego u zbiegu ulic Marsa i Cyrulików) jak i projekty o charakterze uzupełniających (budowa chodników, modernizacja terenów zieleni). Ważne problemy utrudniające realizację projektów towarzyszących to brak zabezpieczonych środków finansowych oraz problemy w nawiązaniu współpracy z innymi stronami zaangażowanymi w projekt (np inna dzielnica, beneficjent zewnętrzny, PKP, MZDW). Beneficjentami tych projektów są nie tylko dzielnice ale także miasto lub beneficjent zewnętrzny. Dzielnicowy Koordynatorzy podkreślali, że często nie mają żadnego wpływu na realizację projektów towarzyszących. Kwestia funkcjonowania dzielnicowych koordynatorów ds. rewitalizacji wymaga oddzielnego komentarza. Zostali oni powołani przez Prezydent m.st. Warszawy w drodze zarządzenia 46. Do zadań dzielnicowych koordynatorów ds. rewitalizacji należy: koordynacja Programu na obszarze dzielnicy, przygotowanie niezbędnych informacji i dokumentów potrzebnych do sporządzania raportów okresowych oraz raportu końcowego z realizacji Programu, współpraca z beneficjentami Programu, współpraca z realizatorami projektów miejskich na obszarze dzielnicy, sporządzanie propozycji aktualizacji Programu, ocena projektów zgłoszonych do realizacji przez partnerów zewnętrznych na obszarze objętym rewitalizacją pod kątem celów Lokalnego Programu Rewitalizacji miasta stołecznego 46 Zarządzenie nr 1980/2008 Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 21 sierpnia 2008r. z późniejszymi zmianami. 69

70 Warszawy na lata i wnioskowanie o umieszczenie ich w mikroprogramie. Dzielnicowi koordynatorzy ds. rewitalizacji zostali powołani w celu wdrożenia i monitorowania LPR. Funkcjonują w strukturach urzędów dzielnic, podlegają służbowo zarządowi dzielnicy i są reprezentantami dzielnicy w procesie rewitalizacji. Zgodnie z zapisami LPR koordynator wykonuje swoje zadania we współpracy z Biurem Polityki Lokalowej. Badania potwierdziły istnienie takiej współpracy. Najczęściej jest to kontakt koordynatora z opiekunem dzielnicy dotyczący sprawozdań i raportów z realizacji programu. Koordynatorzy współpracują także z BPL podczas realizacji projektów oraz aktualizacji programu. Wysoko oceniane przez Koordynatorów były szkolenia i warsztaty organizowane przez BPL; okazały się one być bardzo pomocne przy konstruowaniu dzielnicowych mikroprogramów rewitalizacji a także w pierwszych fazach ich wdrażania. Koordynatorzy wnioskowali także o organizowanie regularnych warsztatów w Biurze Polityki Lokalowej z udziałem wszystkich koordynatorów, opiekunów dzielnic i innych pracowników Wydziału Rewitalizacji. Celem spotkań miałaby być wymiana doświadczeń z realizacji DMR. Koordynatorzy chętnie dyskutują i dzielą się opiniami i spostrzeżeniami. Spotkania mogłyby nie być wyłącznie forum wymiany doświadczeń, ale także usprawniłyby przepływ informacji na linii dzielnicowi koordynatorzy ds. rewitalizacji Biuro Polityki Lokalowej i wpływały mobilizująco na wszystkich uczestników. Można wskazać także słabe strony współpracy koordynatorów z BPL. Wielokrotnie koordynatorzy nie wywiązują się w terminie ze swoich obowiązków. Sprawozdania z realizacji mikroprogramów spływają z opóźnieniem, często w przesyłanych do Biura dokumentach są błędy bądź braki. Styl pracy koordynatorów można wiązać z czynnikami zewnętrznymi, personalnymi oraz organizacyjnymi. Tab. 27 Czynniki decydujące o stylu pracy Dzielnicowych Koordynatorów ds. rewitalizacji Czynniki zewnętrzne Czynnik personalne Czynniki organizacyjne Polityka dzielnicy Relacje koordynator-burmistrz Relacje koordynator-biuro Polityki Lokalowej Relacje koordynator-inne komórki urzędu dzielnicy Doświadczenie Samodzielność Kwalifikacje Aktywność Zorganizowanie Cechy przywódcze Otwartość spojrzenia Kreatywność Zakres pełnionych obowiązków Instrumenty kontroli jakości pracy koordynatora Zakres instrumentów umożliwiających podział zadań przez koordynatora i współpracę z innymi podmiotami Środki finansowe umożliwiające realizację programu 70

71 Koordynatorzy zatrudnieni są na różnych stanowiskach. Często nadmiar pracy bądź duże zróżnicowanie / rozdrobnienie powierzanych zadań utrudnia im realizację działań związanych z rewitalizacją. Zdaniem badanych brakuje zarówno kija jak i marchewki. Koordynator nie jest rozliczany z jakości swojej pracy przez Biuro Polityki Lokalowej. Pracownicy Biura nie mogą jednak wpływać na koordynatorów inaczej niż ponaglając, aby wywiązał się ze swoich obowiązków. Często w dzielnicach postępy w realizacji Mikroprogramów są niewielkie, co przekłada się na mniejsze zaangażowanie koordynatorów w proces monitorowania programu. Znaczna część koordynatorów deklaruje, że na działania związane z rewitalizacją w dzielnicy poświęca przynajmniej kilkanaście procent czasu spędzanego w pracy. Wskazywanym problemem są częste zmiany na stanowisku koordynatorów. Osoby obejmujące to stanowisko w wielu przypadkach nie miały wcześniej doświadczeń z rewitalizacją, co może utrudniać sprawną realizację programu. Koordynatorzy pracujący w dzielnicach, w których wielokrotnie zmieniały się osoby pełniące tę funkcje, mieli mniejszą wiedzę o postępach w realizacji mikroprogramów. Szczególnym problemem jest słaba znajomość specyfiki poszczególnych projektów zapisanych w DMR. Ważnym czynnikiem decydującym i o jakości pracy Koordynatora i o przebiegu współpracy między koordynatorem a Biurem Polityki Lokalowej jest polityka rewitalizacyjna prowadzona w dzielnicach. Przełożonym koordynatora jest burmistrz i to władze dzielnicy, decydując o dystrybucji środków finansowych, odgrywają kluczową rolę w realizacji mikroprogramów. Są przykłady dzielnic, których władze zadeklarowały silną chęć dalszego udziału w programie, co przekładało się na zaangażowanie koordynatorów i owocowało współpracą na rzecz realizacji DMR na szczeblu dzielnicowym. Niewielkie zainteresowanie LPR ze strony władz dzielnic owocuje natomiast brakiem postępów w realizacji projektów rewitalizacyjnych. Także relacje między koordynatorem a burmistrzem mogą mieć wpływ na realizację programu. Takim czynnikiem może być również gotowość do dyskusji z władzami dzielnicy, inicjowanie spotkań, informowanie i promowanie LPR. Do obowiązków koordynatorów należy także współpraca z beneficjentami LPR oraz współpraca z realizatorami projektów miejskich na obszarze dzielnicy. Wszystkie badane strony podkreślały, że duży wpływ na realizację mikroprogramów mają cechy charakteru koordynatorów. Funkcję koordynatora powinny pełnić osoby potrafiące współpracować z różnymi podmiotami, otwarte, chętne do dyskusji oraz potrafiące pracować w sytuacjach kryzysowych. Umiejscowienie koordynatorów w urzędach dzielnicowych jest zróżnicowane, począwszy od samodzielnych stanowisk, specjalistów w wydziałach po naczelników. Zauważono, że koordynatorom pełniącym stanowisko naczelnika łatwiej podejmować współpracę z innymi wydziałami przy realizacji LPR oraz budować zespół. Koordynatorzy mający samodzielne stanowisko wszystkie obowiązki wykonują sami, jednak w razie potrzeby nawiązują współpracę z innymi jednostkami. Pozostali częściej wskazywali na problemy we współpracy z innymi wydziałami. Podkreślali, że wszystkie zadania muszą wykonywać sami, a pracownicy innych jednostek często nie wykazują woli współdziałania. Wskazywano na brak instrumentów pozwalających na większe włączenie innych komórek urzędu w działania związane z rewitalizacją w dzielnicach. Koordynatorzy najczęściej współpracują z Zarządem Gospodarowania Nieruchomościami, Ośrodkiem Pomocy Społecznej, Komisariatem Policji w dzielnicy oraz Powiatowym Urzędem Pracy. Z jednostek 71

72 tych pozyskują dane do corocznych sprawozdań. Podczas realizacji projektów rewitalizacyjnych nawiązywana jest współpraca z wydziałami ochrony środowiska, inwestycji, spraw społecznych, inwestycji oraz architektury i budownictwa. Koordynatorzy odpowiadają także za działania informacyjno-promocyjne powinni organizować konsultacje społeczne, udzielać informacji beneficjentom zewnętrznym, także doradzać. Badania potwierdziły, że aktywność koordynatorów w zakresie informacji i promocji jest niska. Działania promujące LPR, wykorzystywane przez większość koordynatorów to kontakty z potencjalnymi i zainteresowanymi beneficjentami (spotkania bezpośrednie i telefoniczne) oraz aktualizowanie informacji na stronie internetowej dzielnicy. Koordynatorzy nie podają w sprawozdaniach przebiegu spotkań z mieszkańcami czy też beneficjentami zewnętrznymi jak również ich liczby. Co więcej wystąpiły sytuacje, że dzielnice nie opisały działań podjętych w ramach realizacji planu informacji i promocji LPR w sprawozdaniach rocznych (w 2009 roku 1 dzielnica, w dzielnice). W badanym okresie wyraźnie spadła aktywność koordynatorów w tym zakresie: organizowanych jest mniej spotkań, warsztatów, mniej informacji publikowanych jest w prasie oraz materiałach promocyjnych. Tłumaczyć to należy brakiem realnych możliwości zachęcenia nowych uczestników do włączenia się w LPR z uwagi na brak jakichkolwiek zachęt finansowych, w tym najistotniejszej zachęty do tej pory perspektywy aplikowania o środki unijne. Przeprowadzona analiza pozwoliła wyróżnić cztery typy Koordynatorów. Autokrata sam dzieli obowiązki między podległych pracowników, jego rola sprowadza się do kontroli postępów w realizacji zadań oraz firmowaniu projektu. Często autokrata nie zna dobrze DMR, nie potrafi przedstawić postępów w jego realizacji. Typ ten jest rzadko reprezentowany wśród koordynatorów. Typ drugi lider posiada umiejętność pracy z zespole, koordynuje wszystkie działania i włącza w realizację Programu innych pracowników urzędu czy też beneficjentów zewnętrznych. Jest charyzmatyczny, otwarty i aktywny. Wśród badanych koordynatorów można wskazać kilka osób o cechach lidera. Trzeci typ to biurokrata. Przywiązuje wagę do powierzonych mu obowiązku, przestrzega procedur jednak jest mało elastyczny, co utrudnia realizację obowiązków koordynatora. Rzadko nawiązuje współpracę z innymi jednostkami oraz beneficjentami zewnętrznymi. Jest to typ silnie reprezentowany w badanej grupie. Typ reprezentacyjny wyróżnia się natomiast stronieniem od powierzonych zadań. Często towarzyszy temu brak akceptacji warunków oraz struktur, w których funkcjonuje. Są to koordynatorzy uchylający się od działalności sprawozdawczej oraz unikający współpracy z innymi podmiotami. 72

73 Ryc. 6 Typy Koordynatorów Zgodnie z modelem partnerstwa opisanym w LPR 47 obok dzielnicowych koordynatorów ds. rewitalizacji w procesie wdrażania i monitorowania DMR udział brać mogą zespoły do spraw rewitalizacji w dzielnicach. Zespoły do spraw rewitalizacji zostały powołane przez Prezydenta m.st. Warszawy w drodze zarządzenia 48. Do zadań Zespołów należy w szczególności: opracowanie dzielnicowego mikroprogramu rewitalizacji i sporządzanie propozycji jego aktualizacji, koordynacja procesu wdrażania i monitorowania dzielnicowego mikroprogramu rewitalizacji na obszarze dzielnicy, ocena projektów zgłoszonych do realizacji przez partnerów zewnętrznych na obszarze objętym rewitalizacją pod kątem celów Lokalnego Programu Rewitalizacji miasta stołecznego Warszawy na lata i wnioskowanie o umieszczenie ich w mikroprogramie. Kierowanie zespołami powierzono koordynatorom, natomiast nadzór nad pracą zespołu w danej dzielnicy sprawuje właściwy Burmistrz Dzielnicy m.st. Warszawy. Badania wykazały, że zespoły te nie funkcjonowały w dzielnicach, w większości przypadków jedynie koordynator wykonywał obowiązki związane z wdrażaniem i realizacją DMR. Lokalny Program Rewitalizacji przewiduje także funkcjonowanie w dzielnicach Forum Rewitalizacji Dzielnicy (FRD), działającego w odrębnie w poszczególnych dzielnicach z udziałem partnerów aktywnie zaangażowanych na terenie danej dzielnicy. Fora współpracować miały bezpośrednio z dzielnicowymi Koordynatorami ds. rewitalizacji i stanowić podstawową płaszczyznę współpracy partnerów w dzielnicy i generowania partnerskich projektów rewitalizacyjnych. Fora działały w dzielnicy Ochota i Praga Północ. Liderzy utrzymywali 47 LPR, s Zarządzenie nr 2043/2008 Prezydenta miasta stołecznego Warszawy z dnia 10 września 2008 r. w sprawie powołania zespołów do spraw rewitalizacji w dzielnicach m.st. Warszawy 73

74 kontakt z beneficjentami zewnętrznymi i informowali o postępach we wdrażaniu Programu, w ramach Forów organizowano konsultacje społeczne, spotkania z mieszkańcami, bezpłatne szkolenia. 5 Dobre praktyki w realizacji projektów rewitalizacyjnych w Warszawie - studia przypadków Metodologia badania dobrych praktyk Badanie przeprowadzono w maju 2012 roku z pomocą zespołu studentów Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego na pięciu obszarach rewitalizacyjnych. Główną metodą badawczą były badania sondażowe z użytkownikami wybranych obszarów. Respondentami byli zatem zarówno mieszkańcy, przedsiębiorcy, pracownicy zakładów zlokalizowanych na badanych terenach oraz turyści i przechodnie. Dodatkową metodą wykorzystaną w projekcie badawczym była inwentaryzacja terenowa. Studenci badali czy projekt został zakończony oraz obserwowali znaczenie jakie on niesie dla użytkowników jak i struktury funkcjonalno-przestrzennej obszaru. Celem badań sondażowych było: (1) określenie zmian zachodzących w jakości życia na badanych obszarach (w bezpośrednim sąsiedztwie zrealizowanych projektów rewitalizacji); (2) ustalenie czy mieszkańcy dostrzegają działania rewitalizacyjne prowadzone na badanym obszarze; (3) efektów projektu rewitalizacyjnego. W badaniu udział wzięło łącznie 347 respondentów. Badanie prowadzono w sąsiedztwie zrealizowanych projektów rewitalizacyjnych. 74

75 Projekt rewitalizacyjny Liczba Płeć Wiek Związek z miejscem respondentów mężczyzna kobieta poniżej 18 lat lata K/64 M 60K/65M i więcej lat Mieszkaniec Pracownik Uczeń, student Przedsiębiorca Przechodzień, spacerowicz [%] [%] [%] Plac Grzybowski Mediateka Krakowskie Przedmieście Kamienica artystyczna Foksal Spacery po Pradze Turysta 75

76 5.1 Modernizacja placu Grzybowskiego w Warszawie Celem projektu było: (cel I) (cel II) (cel III) (cel IV) ożywienie społeczno - gospodarcze poprzez podniesienie jakości przestrzeni publicznej, zgodnie z zasadami ładu przestrzennego i estetyki; rozwój turystyki i kultury w oparciu o zasoby dziedzictwa kulturowego, zwiększenie bezpieczeństwa mieszkańców oraz poprawa możliwości komunikacyjnych wewnątrz osiedli oraz integracja mieszkańców, zapobieganie i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. Projekt został przypisany do 6 działań kierunkowych. Realizacja projektu ma prowadzić zatem do: - porządkowania obszarów miasta wykorzystywanych jako place; - porządkowania starej tkanki urbanistycznej poprzez odpowiednie zagospodarowanie przestrzeni miejskiej w harmonii z otoczeniem; - pielęgnacji zieleni miejskiej mająca na celu podnoszenie estetyki na rewitalizowanym terenie; - odnowy zasobów dziedzictwa kulturowego; - dostosowania istniejących układów komunikacyjnych wewnątrz osiedli do potrzeb mieszkańców - wzmacniania poczucia tożsamości mieszkańców na rewitalizowanym obszarze (miejsce spotkań mieszkańców przy zbiorniku wodnym, który zostanie wybudowany na ich prośbę). Fot.1. Plac Grzybowski Źródło: z archiwum Zespołu badawczego 76

77 Zgodnie z zapisami w Mikroprogramie Rewitalizacji Dzielnicy Śródmieście m. st. Warszawy skutkiem działań powinna być poprawa konkurencyjności regionu i podniesienie atrakcyjności turystycznej stolicy przy wykorzystaniu historycznych walorów tej części miasta. Projekt modernizacji placu Grzybowskiego jest działaniem prowadzonym na wytypowanym obszarze ulicy Próżnej, Placu Grzybowskiego i ul. Królewskiej. Podstawowy celem rewitalizacji tego rejonu było przywrócenie do życia przestrzeni wokół placu oraz zabytkowych budynków, które po drugiej wojnie światowej uległy dewastacji i degradacji. Rewitalizacja otoczenia placu Grzybowskiego i ul. Próżnej powinna przywrócić dawne funkcje mieszkalne i handlowe tego rejonu oraz stworzyć przestrzeń dla działań o charakterze kulturalnym i rekreacyjnym. Projekt realizowany był w latach i kosztował zł. W ramach prowadzonych prac zwiększono powierzchnię skweru, wymieniono nawierzchnię jezdni, przebudowano uliczną sieć oświetleniową oraz wykonano nowy układ zieleni miejskiej. Teren placu uatrakcyjniono elementami małej architektury oraz iluminacją zbiornika wodnego. Dużą atrakcją placu stały się zbiorniki, z których wydobywa się ozon oraz mobilne siedziska. Projekt został wybrany do badań pogłębionych, ponieważ dotyczył on przestrzeni rewitalizacji placu, którego zły stan od wielu lat był przedmiotem żarliwych dyskusji a ponadto obszar ten jest częścią reprezentacyjnego rejonu miasta o burzliwej przeszłości, a jednocześnie ogromnym potencjale. Badania ankietowe wykazały, że zdaniem większości badanych plac Grzybowski oraz jego sąsiedztwo zmieniły się na lepsze w ciągu ostatnich 5 lat (70%). Pozytywnie oceniono także zmiany w liczbie turystów odwiedzających ten obszar oraz w zakresie stanu bezpieczeństwa. Ankietowani uważają, że dzięki poprawie oświetlenia na placu Grzybowskim czują się bardziej bezpiecznie, chociaż postulują rozbudowę systemu monitoringu w tym rejonie. Coraz rzadziej, zdaniem badanych, plac odwiedzany jest przez osoby bezdomne. Najgorzej oceniono natomiast zmiany w zakresie warunków życia (23% ocen negatywnych) oraz w liczbie placówek handlowych i usługowych (26%). Wykres 17. Ocena zmian zachodzących na placu Grzybowskim i w jego okolicy Źródło: opracowanie własne 77

78 Respondentom najtrudniej było ocenić zmiany dotyczące problemów społecznych oraz stosunków sąsiedzkich. Zdaniem znacznej części badanych zmianie nie uległa natomiast oferta kulturalna w okolicy. Na badanym obszarze odbywa się od lat Festiwal Kultury Żydowskiej, mieszkańcy biorący udział w badaniu nie słyszeli o innych wydarzeniach kulturalnych organizowanych na placu Grzybowskim i w jego okolicy. Znalazła się również grupa respondentów, która negatywnie oceniła efekty działań rewitalizacyjnych. Zdaniem tej części badanych na placu i w jego okolicy jest zbyt głośno (w związku z niekończącymi się remontami), niewystarczająca jest także liczba miejsc parkingowych. Podkreślają, że po modernizacji plac wydaje się obcy, nieprzyjazny, szary [ jest sam beton ]. Powtarzały się także opinie, że o efektach rewitalizacji warto porozmawiać dopiero po zakończeniu rewitalizacji ulicy Próżnej, gdyż ma ona bardzo duży wpływ na postrzeganie i funkcjonowanie całej okolicy. Zdaniem większości badanych plac Grzybowski oraz jego sąsiedztwo zmieniło się, jednak tylko część badanych łączy te przemiany z rewitalizacją. O działaniach rewitalizacyjnych podejmowanych w tej części miasta słyszało 44% ankietowanych, ale już o konsultacjach jedynie 20%. Wśród respondentów zaledwie 21% słyszało o projekcie rewitalizacyjnym, jakim była modernizacja placu Grzybowskiego. Najważniejszymi źródłami informacji o realizacji projektu był media, zwłaszcza internet i prasa (51%) oraz ogłoszenia o konsultacjach społecznych (22%). Zdaniem zdecydowanej większości badanych oferta z zakresie spędzania czasu wolnego na Ppacu Grzybowskim i w jego sąsiedztwie w ostatnich pięciu latach uległa poprawie (79%). Większość gotowa jest także polecić to miejsce znajomym i turystom (73%). Badani często odwiedzają tą okolicę (79%); ankietowani spędzający czas regularnie na placu najczęściej spacerują, przychodzą do kościoła, odpoczywają, spotykają się ze znajomymi. Projekt rewitalizacyjny jakim była modernizacja placu Grzybowskiego można uznać za sukces. Zdaniem 73% badanych rewitalizacja tego obszaru udała się. Zwiększyła się przede wszystkim atrakcyjność placu, realizacja projektu przyczyniła się ponadto do poprawy estetyki okolicy. Wyk.18 Ocena efektu rewitalizacji placu Grzybowskiego Źródło: opracowanie własne 78

79 Zdaniem większości ankietowanych rewitalizacja placu spowodowała wzrost liczby osób odwiedzających to miejsce. Negatywnie ankietowani wypowiedzieli się natomiast o konkurencyjności placu; przyznano że jego atrakcyjność wzrosła jednak zrealizowane działania nie sprawiają, że respondenci wybierali to miejsce, zmieniając plany i rezygnując z bywania w innych rejonach miasta. Realizacja projektu rewitalizacyjnego nie wpłynęła zatem na zachowania przestrzenne znacznej części respondentów. 5.2 Adaptacja budynku przy ul. Szegedyńskiej 13a na potrzeby Mediateka Biblioteki multimedialnej dla młodzieży oraz pomieszczenia dla Oddziału Straży Miejskie Projekt został zrealizowany w latach i kosztował zł. Mediateka jest nowoczesną placówką multifunkcją; pełni funkcję biblioteczną (wypożyczalnia książek, płyt z grami komputerowymi, muzyką i filmami) jak również obywają się w niej projekcie filmów, spektakle teatralne, debaty. Dzieci i młodzież mogą korzystać z interaktywnego placu zabaw. W celu poprawy bezpieczeństwa w okolicy, w budynku Mediateki zlokalizowano siedzibę Komendy Bielańsko- Żoliborskiej Straży Miejskiej. Fot 2. Mediateka Źródło: z archiwum Zespołu badawczego Celem projektu było (Cel I LPR ) ożywienie społeczno - gospodarcze poprzez podniesienie jakości przestrzeni publicznej, zgodnie z zasadami ładu przestrzennego i estetyki; (II) rozwój turystyki i kultury w oparciu o zasoby dziedzictwa kulturowego oraz (IV) integracja mieszkańców, zapobieganie i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. Projekt został przypisany do 4 działań kierunkowych. Realizacja projektu ma prowadzić zatem do: modernizacji, remontu, rozbudowy istniejącej substancji mieszkaniowej oraz budynków użyteczności publicznej; budowy, rozbudowy, modernizacja i adaptacja obiektów kulturowo edukacyjnych; stworzenia warunków dla powstawania placówek działających w systemie pomocy społecznej 79

80 i edukacji dla osób zagrożonych marginalizacją; stworzenia warunków dla intensyfikowania działań profilaktycznych w szkołach oraz w środowiskach zagrożonych marginalizacją. Projekt adaptacji budynku przy ul. Szegedyńskiej 13a na potrzeby Mediateka Biblioteki multimedialnej dla młodzieży oraz pomieszczenia dla Oddziału Straży Miejskie został wybrany ze względu na swój społeczny charakter oraz peryferyjne położenie obiektu, który swe usługi w znacznym stopniu kieruje przede wszystkim do mieszkańców dzielnicy. Respondenci w większości pozytywnie oceniają całokształt zmian zachodzących w okolicy Mediateki. Zdecydowana większość ankietowanych uważa, że poprawiła się oferta kulturalna na badanym obszarze. Mniej pozytywnie oceniane są zmiany w zakresie stanu bezpieczeństwa oraz warunków życia i liczby placówek handlowych i usługowych. Zdaniem ankietowanych mieszkańców oraz osób regularnie odwiedzających okolice Mediateki korzystne zmiany zachodzące na tym obszarze wynikają w znacznym stopniu z poprawą dostępności komunikacyjnej po otwarciu stacji metra w 2008 roku. Nie zmieniły się natomiast istniejące problemy społeczne. Respondenci przyznawali, że na badanym obszarze pojawiło się więcej patroli policji i Straży Miejskiej jednak co trzeci badany nie odczuł poprawy stanu bezpieczeństwa; większość nie dostrzega zmian także zmian w stosunkach sąsiedzkich. Wyk. 19 Ocena zmian zachodzących w okolicy Mediateki Źródło: opracowanie własne Z badań sondażowych wynika, iż niecała połowa respondentów słyszała o działaniach rewitalizacyjnych podejmowanych w najbliższej okolicy (43%). Spośród badanych zaledwie jedna osoba wiedziała, iż w okolicy były prowadzone konsultacje dotyczące projektów rewitalizacyjnych. Większość respondentów często bywa na ulic Szegedyńskiej i w jej najbliższych okolicach (82%). Poza osobami mieszkającymi w sąsiedztwie, osoby w tym rejonie często robią zakupy (w drodze do domu/pracy), spacerują, odwiedzają znajomych. Co dziesiąty badany szedł właśnie do Mediateki. 80

81 Mimo iż badania były prowadzone w sąsiedztwie Mediateki, tylko 73% ankietowanych wiedziało o powstaniu tej placówki. Większość sama dostrzegła powstanie tego obiektu, inni dowiedzieli się od znajomych, sąsiadów, czy z internetu. W tym przypadku przeważały nieformalne kanały przekazu informacji. Ponad połowa badanych deklarowała, że zna ofertę Mediateki (53%), jednak nawet osoby które tej oferty nie znają były gotowe polecić odwiedzenia tego miejsca mieszkańcom dzielnicy/miasta (63%). Podzielone są opinie na temat wpływu powstania Mediateki na wizerunek ulicy 40% badanych uznało, że realizacja tego projektu poprawiła obraz ulicy, reszta badanych była przeciwnego zdania. Raczej krytycznie oceniono także efekty projektu rewitalizacyjnego, jakim było powstanie Mediateki. Zdaniem większości badanych Mediateka nie zwiększyła atrakcyjności ulicy, nie sprawiła, że osoby zamiast w inne rejony Warszawy przychodzą do niej aby wypożyczyć książki czy media bądź odpocząć jak również nie przyczyniła się do poprawy estetyki w okolicy. Bardziej zróżnicowane odpowiedzi dotyczyły wpływu Mediateki na zmianę liczby odwiedzających tą część miasta, jednak także przeważały oceny negatywne. Podzielone są także opinie dotyczące potrzeby kontynuowania działań podobnych do powstania Mediateki w dzielnicy. Część respondentów uznała, że potrzeba więcej takich miejsc, gdzie mieszkańcy mogą się spotkać, odpocząć, poczytać. Znaczna grupa badanych oczekuje natomiast odnowy tkanki mieszkaniowej, poprawy nawierzchni chodników i budowy placów zabaw. Wyk. 20 Ocena efektu projektu rewitalizacyjnego utworzenia Mediateki Źródło: opracowanie własne Powstanie Mediateki zostało dostrzeżone przez mieszkańców oraz innych użytkowników ulicy Szegedyńskiej i najbliższych okolic. Pozytywnie oceniają oni jej funkcjonowanie, polecają jej odwiedzenie i skorzystanie z usług wypożyczalni czy też wzięcie udziału w wydarzeniach o charakterze kulturalnym. Jednak jest ona dla nich przede wszystkim nowoczesną i ciekawą placówką kulturalną, która nie ma znacznego wpływu na funkcjonowanie okolicy. Większość badanych uważa bowiem, że 81

82 realizacja tego projektu rewitalizacyjnego nie poprawiła wizerunku ulicy, nie zwiększyła jej atrakcyjności i konkurencyjności, nie miała także wpływu na estetykę okolicy. 5.3 Remont zabytkowej kamienicy przy ul. Krakowskie Przedmieście 10 Projekt był realizowany w latach , jego koszt wyniósł zł. Realizacja projektu obejmowała remont zabytkowego budynku w historycznym układzie urbanistycznym Krakowskiego Przedmieścia. Zakładano przywrócenie estetyki elewacji, poprawa stanu technicznego budynku, wraz z dachami i klatkami schodowymi, remont podwórek oraz przeznaczenie piwnic po remoncie na cele kulturalno oświatowo turystyczne. Projekt był częścią całej grupy działań rewitalizacyjnych prowadzonych obszaru ulic Nowy Świat i Krakowskie Przedmieście. Program zakładał podniesienie standardu przestrzeni publicznej obu ulicy. Zakładane działania miały być ukierunkowane na podkreślenie i rozbudowę istniejącego układu przestrzennego oraz rozwój już istniejących funkcji kulturalno - turystycznych tego obszaru. Remont podwórek czy też udostępnianie piwnic kamienicy przy ulicy Krakowskie Przedmieście 30 wiązał się z założeniami poszerzenie przestrzeni funkcjonalnej Krakowskiego Przedmieścia (poprzez maksymalne udostępnienie dziedzińców, podwórek, uaktywnienie parterów i wykorzystanie piwnic). Fot. 3. Kamienica przy ulicy Krakowskie Przedmieście 10 Źródło: z archiwum Zespołu badawczego Celem projektu było (Cel I) ożywienie społeczno - gospodarcze poprzez podniesienie jakości przestrzeni publicznej, zgodnie z zasadami ładu przestrzennego i estetyki; (II) rozwój turystyki i kultury w oparciu o zasoby dziedzictwa kulturowego, (III) zwiększenie bezpieczeństwa mieszkańców oraz poprawa możliwości komunikacyjnych wewnątrz osiedli oraz (IV) integracja mieszkańców, zapobieganie i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. Projekt został przypisany do 6 działań kierunkowych. Realizacja projektu ma prowadzić zatem do: odnowy zasobów dziedzictwa kulturowego; poprawy stanu zagrożonych obiektów o wartości zabytkowej; promocji działań o znaczeniu turystyczno-kulturowym; podniesienia konkurencyjności terenu; 82

83 modernizacji i remontu istniejącej substancji mieszkaniowej; tworzenia lokalnych centrów aktywizacji społecznej na terenie rewitalizowanym integracja międzypokoleniowa i wzajemna edukacja. Zdaniem większości respondentów Krakowskie Przedmieście i najbliższa okolica zmieniło się na lepsze. Zdecydowana większość badanych pozytywnie ocenia zmianę w liczbie turystów odwiedzających ten obszar. Pozostałe zmiany zachodzące na badanym terenie zostały ocenione gorzej. Około % ankietowanych uznało, że stan bezpieczeństwa poprawia się. Zróżnicowane są opinie na temat zachodzących zmian w zakresie oferty kulturalnej 37% respondentów uważa, że oferta poprawiła się, podobny odsetek nie dostrzega zmian w ofercie (38%). Najgorzej oceniono zmiany problemów społecznych zdaniem 38% obecnie jest więcej problemów społecznych niż przed 5 latami. Wysoki był udział badanych uważających, że poziom bezpieczeństwa w tym okresie się pogorszył oraz oceniających źle zmiany w zakresie warunków życia. Wyk. 21 Ocena zmian zachodzących w okolicy kamienicy przy ulicy Krakowskie Przedmieście 10 Źródło: opracowanie własne Zaskakuje duży udział osób, które nie wiedziały o rewitalizacji ulicy Krakowskie Przedmieście. Jedynie 41% ankietowanych odpowiedziało, że słyszało o działaniach rewitalizacyjnych podejmowanych w okolicy. Większość badanych dostrzegła przemianę jaką przeszła ta część miasta, jednak nie kojarzyła tych zmian z procesem rewitalizacji. O konsultacjach społecznych słyszał co 5 badany, byli to wszyscy mieszkańcy kamienicy oraz pracownicy okolicznych punktów usługowych (21%). Źródłem informacji o konsultacjach dotyczących projektów rewitalizacyjnych na Krakowskim Przedmieściu byli znajomi, sąsiedzi oraz media. Także wyłącznie mieszkańcy kamienicy oraz pracownicy firm z najbliższej okolicy słyszeli o projekcie rewitalizacji przy ulicy Krakowskie Przedmieście 10 (23%). Także tym razem 83

84 źródłem informacji byli przede wszystkim sąsiedzi. Zdecydowana większość badanych bywa często na ulicy Krakowskie Przedmieście (84%). Poza osobami mieszkającymi i pracującymi w tej okolicy, badani najczęściej tą ulicą chodzą do pracy / na uczelnię, spacerują oraz odwiedzają placówki usługowe. Prawie wszyscy badani są gotowi polecić znajomym i turystom Krakowskie Przedmieście jako miejsce szczególnie warte odwiedzenia w Warszawie (91%). Badani znali także przeznaczenie tego budynku (89%). Bardziej podzielone były opinie na temat wpływu rewitalizacji kamienicy na wizerunek ulicy. Nieznacznie przeważały opinie, iż obecnie jest ładniej i czyściej (55%); znaczna część badanych twierdziła jednak, że nic się nie zmieniło, odnowa pojedynczych budynków to za mało, że tylko z przodu jest ładniej, a z tyłu strasznie (45%). Zdecydowana większość postuluje kontynuowanie tego typu działań na ulicy Krakowskie Przedmieście. Zdaniem badanych dzięki remontom kamienic będzie miło i ładnie, ulica zacznie przypominać Warszawę sprzed wojny, poprawi się wizerunek okolicy (87%). Pojawiały się pojedyncze głosy, że takie działania nie powinny być realizowane ponieważ prowadzą one do wzrostu ruchu turystycznego, przez co jest głośno i niebezpiecznie oraz są liczne pilniejsze sprawy, na które należy przeznaczać publiczne środki. Fot. 4. Wnętrza kamienicy przy ulicy Krakowskie Przedmieście 10 Źródło: z archiwum Zespołu badawczego Podwórka kamienicy przy ulicy Krakowskie Przedmieście odwiedziło niewielu badanych, poza mieszkańcami i pracownikami okolicznych firm, (24%). Część badanych na początku rozmowy nie potrafiło przypisać konkretnego podwórka do tej kamienicy (nawet jeśli tam byli). Większość osób, które te podwórka widziało, ich stan ocenia negatywnie. Odpowiadano: są szare, obskurne, zaniedbane. Zdaniem wielu badanych podwórka te niczym się nie wyróżniają ( takie zwykłe podwórko ). Trzem respondentom podwórka się podobają - są postrzegane jako ciche i przytulne. Na podwórkach uwagę zwracają zaniedbane oraz zniszczone śmietniki. Mieszkańcy skarżą się także na stan klatki schodowej. Farba olejna łuszczy się, poza tym ściany zostały miejscami pomazane przez wandali. Według lokatorów poza remontem elewacji budynku, nic się nie zmieniło w ciągu ostatnich pięciu lat. Wizerunek poprawiają wymienione niedawno okna. Mieszkańcy dostrzegają także korzyść płynącą z ograniczenia dostępu dla osób trzecich z zewnątrz, co znacznie spowolniło dewastację podwórka i klatki schodowej. 84

85 Prawie wszyscy badani uznali, że remont kamienicy przy ulicy Krakowskie Przedmieście zwiększył atrakcyjność ulicy oraz przyczynił się do poprawy estetyki ulicy. Bardziej podzielone są natomiast opinie dotyczące wpływu projektu na wzrost liczby odwiedzających tą część miasta. Większość badanych uznała, że analizowany projekt rewitalizacji nie spowodował, że osoby coraz chętniej przychodzą spacerować, odpoczywać czy też odwiedzają restauracje właśnie w rejonie Krakowskiego Przedmieścia na wzrost popularności tego obszaru miał wpływ przede wszystkim wzrost liczby lokali gastronomicznych w okolicy a także całokształt działań podejmowanych w rejonie ulicy Nowy Świat i Krakowskie Przedmieście. Wyk. 22 Ocena efektu rewitalizacji kamienicy przy ulicy Krakowskie Przedmieście 10 Źródło: opracowanie własne 5.4 Remont budowlano-konserwatorski tzw. kamienicy artystycznej przy ul. Foksal 11 Projekt był realizowany w latach i kosztował zł. Projekt realizowany był na obszarze przylegającym do ul. Nowy Świat - ul. Foksal, ul. Chmielna, Kopernika, ul. Ordynacka, ul. Okólnik, ul. Gałczyńskiego i wyróżniającym się wyjątkowymi wartościami architektonicznymi. Remont kamienicy przy ulicy Foksal 11 wpisywał się w rekonstrukcję południowej pierzei ulicy Foksal. Zgodnie z zapisami w Mikroprogramie Rewitalizacji Dzielnicy Śródmieście m. st. Warszawy projekt ma na celu likwidację patologii społecznych występujących w tym rejonie. Część frontowa kamienicy przeznaczona jest całkowicie na funkcje użytkowe [ ] Ponadto projekt obejmuje wprowadzenie stałego monitoringu podwórzy oraz iluminacji. Monitoring wyeliminuje libacje, zakłócanie spokoju oraz notowane przez służby miejskie dewastacje mienia. Planowane jest w tym budynku 85

86 usytuowanie pracowni plastycznej dla dzieci i młodzieży. Fot. 5. Elewacja kamienicy przy ulicy Foksal 11 Źródło: z archiwum Zespołu badawczego Celem projektu było (cel I w LPR) ożywienie społeczno - gospodarcze poprzez podniesienie jakości przestrzeni publicznej, zgodnie z zasadami ładu przestrzennego i estetyki; (II) rozwój turystyki i kultury w oparciu o zasoby dziedzictwa kulturowego, (III) zwiększenie bezpieczeństwa mieszkańców oraz poprawa możliwości komunikacyjnych wewnątrz osiedli oraz (IV) integracja mieszkańców, zapobieganie i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. Projekt został przypisany do 6 działań kierunkowych. Realizacja projektu ma prowadzić zatem do: odnowy zasobów dziedzictwa kulturowego; poprawy stanu zagrożonych obiektów o wartości zabytkowej; promocji działań o znaczeniu turystyczno-kulturowym; podniesienia konkurencyjności terenu; modernizacji i remontu istniejącej substancji mieszkaniowej; tworzenia lokalnych centrów aktywizacji społecznej na terenie rewitalizowanym integracja międzypokoleniowa i wzajemna edukacja. Wyniki badań sondażowych na temat remontu budowlano-konserwatorskiego tzw. kamienicy artystycznej przy ul. Foksal 11 wykazały, że większość respondentów pozytywnie oceniła zmiany zachodzące w okolicy, co więcej żaden z badanych nie uznał tych zmian za negatywne. Zdaniem większości ankietowanych oferta kulturalna w okolicy poprawiła się. Raczej pozytywnie oceniono także zmiany w zakresie liczby placówek handlowych i usługowych oraz stanu bezpieczeństwa (podoba liczba respondentów uznała, że stan bezpieczeństwa poprawił się oraz że nie uległ one zmianie). Bardzo zróżnicowane są opinie dotyczące zmiany problemów społecznych na omawianym obszarze więcej badanych uznało, że problemów jest więcej niż 5 lat aniżeli oceniających, że sytuacja się poprawia (odpowiednio: 44%, 23%); co trzeci badany uważa, że sytuacja w tym zakresie nie zmieniła się. Najważniejsze problemy to alkoholizm i wandalizm, ankietowani mieszkańcy skarżyli się na dewastację zarówno wyremontowanej elewacji kamienicy jak i przestrzeni publicznych. Zdaniem większości stosunki sąsiedzkie nie uległy w ostatnich latach zmianom. 86

87 Wyk. 23 Ocena zmian zachodzących w okolicy kamienicy przy ulicy Foksal 11 Źródło: opracowanie własne Prawie wszyscy badani dobrze znają ulicę Foksal i często bywają w tej okolicy (91%). Najczęściej, poza mieszkaniem i pracą, respondenci spacerują, robią zakupy lub spotykają się ze znajomymi w tej okolicy. Nieco ponad połowa ankietowanych słyszała o działaniach rewitalizacyjnych podejmowanych w sąsiedztwie (53%), jednak niewiele osób wiedziało o konsultacjach dotyczących remontu kamienicy przy Foksal 11 (13%). Zaledwie co trzeci wiedział, że kamienica ta została poddana działaniom rewitalizacyjnym (32%). Biorąc pod uwagę niewielki udział mieszkańców w badaniu, wynik ten można uznać za satysfakcjonujący. Respondenci dowiadywali się o projekcie głównie od sąsiadów, wykonawców remontu, z prasy lub stron internetowych. Większość badanych odpowiadała, że zna przeznaczenie tego budynku (60%), wskazywano że będą tam / są tam placówki artystyczne (galerie, fundacje, Instytut Jana Pawła II). Zdaniem zdecydowanej większości remont kamienicy poprawił wizerunek ulicy (89%); większość deklarowała, że poleciłaby odwiedzenie ulicy Foksal znojomym i turystom. Fot. 5Wnętrza kamienicy przy ulicy Foksal 11 Źródło: z archiwum Zespołu badawczego 87