NajwaŜniejsze uwagi i wnioski uczestników warsztatu:

Transkrypt

1 Wstęp W dzisiejszych czasach, coraz bardziej istotnym aspektem funkcjonowania człowieka stają się nowe technologie. Posiadanie dostępu do nich i umiejętność korzystania z moŝliwości, jakie oferują stają się coraz bardziej niezbędne dla utrzymania normalnego poziomu funkcjonowania w społeczeństwie. Rola nowych technologii zwiększa się w ekonomicznej, społeczno-kulturalnej i politycznej sferze Ŝycia społecznego. Coraz więcej ludzi pracuje na odległość (tzw. tele-praca), wykonując swoje obowiązki w domu za pośrednictwem telefonu komórkowego i komputera podłączonego do Internetu. Coraz więcej ludzi decyduje się teŝ na zakup dóbr poprzez Internet (w wirtualnych sklepach lub na aukcjach internetowych). Kontakt z rodziną i przyjaciółmi równieŝ jest zapośredniczony przez nowe technologie: coraz częściej kontaktujemy się za pośrednictwem telefonów komórkowych (coraz rzadziej dzwonimy na telefony stacjonarne) i za pomocą Internetu (komunikatory internetowe, poczta elektroniczna). Pisanie listów wysyłanych tradycyjną pocztą naleŝy juŝ do rzadkości. RównieŜ w sferze aktywności politycznej rośnie znaczenie dostępu obywateli do nowych technologii. Dzięki dostępowi do Internetu, kaŝdy moŝe przeczytać blog (wirtualny dziennik) wybranego polityka, skontaktować się ze swoim posłem lub senatorem, podpisać petycję itp. Okazuje się zatem, Ŝe brak dostępu do nowych technologii moŝe juŝ dziś w bardzo istotny sposób ograniczać swobodne funkcjonowanie w społeczeństwie. Dostęp do komputera, Internetu i telefonu komórkowego stanie się moŝe juŝ wkrótce miarą bycia w społeczeństwie w ogóle. Tym którzy tego dostępu będą pozbawieni, coraz trudniej będzie załatwić codzienne sprawy, będą teŝ oni pozbawieni nowych moŝliwości i uczestniczenia w tym, co społecznie waŝne.

2 NajwaŜniejsze uwagi i wnioski uczestników warsztatu: 1. Wszyscy uczestnicy podkreślali, Ŝe niezwykle waŝne jest zauwaŝenie faktu, iŝ grupa osób bezrobotnych nie jest grupą homogeniczną. To osoby w róŝnym wieku, z róŝnym wykształceniem, doświadczeniem i motywacjami. Dlatego wszelkie programy, które mają na celu zwiększenie integracji cyfrowej bezrobotnych, a będą odwoływać się do tej grupy jako całości, z góry skazane są na niepowodzenie. Inne są przyczyny wykluczenia cyfrowego bezrobotny zaraz po ukończeniu edukacji, inne osób po pięćdziesiątym roku Ŝycia, inne niepełnosprawnych bezrobotnych, a jeszcze inne osób wykluczonych nie tylko cyfrowo, ale i społecznie. Sytuacja pewnych osób jest bardziej skomplikowana np. osoby niepełnosprawnej w wieku 55 lat, która nie miała moŝliwości nauczenia się korzystania z technik informacyjno-komunikacyjnych w szkole czy poprzez doświadczenie zdobyte w miejscu pracy (jeśli w przeszłości była zatrudniona). PoniewaŜ róŝne są przyczyny nieskorzystania z ICT (technologie informacyjnokomunikacyjne), róŝne muszą być równieŝ podejmowane działania mające na celu włączenie cyfrowe tej grupy społecznej. 2. RównieŜ niezwykle waŝną kwestią jest określenie na jakim etapie procesu integracji cyfrowej znajduje się dana grupa i do tego etapu dostosować potencjalne działania. MoŜemy wyróŝnić pięć takich etapów opisanych w ramach projektu ICT for ALL (model AWAKE): grupa dowiaduje się o istnieniu nowych moŝliwości technicznych i uzyskuje pewną znajomość ich potencjalnego wykorzystania ( Awareness ), u rosnącej liczby członków grupy pojawia się chęć i potrzeba skorzystania z nowej technologii ( Want ), członkowie grupy uzyskują niezbędny sprzęt i zdobywają dostęp do usług ( Access ), ludzie zdobywają większą wiedzę na temat korzystania z nowej technologii i osiągają niezbędną znajomość obsługi technologii cyfrowych ( Know-how ), członkowie grupy wkraczają w społeczeństwo informacyjne, osiągają integrację cyfrową poprzez wykorzystywanie tych usług do polepszania jakości swojego Ŝycia, osiągnięcia równouprawnienia w kwestiach pracy, konsumpcji i wypoczynku, w stosowaniu nowych mediów ( Enter ). 3. Na rynku funkcjonują róŝnego rodzaju programy pomocowe, które mają zapewnić pomoc dla osób bezrobotnych, w celu nauczenia korzystania ich z technologii informacyjno-komunikacyjnych. Są one organizowane najczęściej przez organizacje pozarządowe, ale równieŝ przez powiatowe urzędy pracy w formie kursów i szkoleń dla osób bezrobotnych. Organizacje te wymieniając się w trakcie warsztatu doświadczeniami zauwaŝyli, Ŝe moŝna wyróŝnić dwie główne grupy beneficjentów takich programów: (1) osoby, które mają potrzebę korzystania z ICT i są silnie zmotywowane oraz (2) osoby, które nie chcą korzystać z ICT, nie widzą korzyści płynących z podnoszenia swoich kwalifikacji i zmiany przyzwyczajeń. Pierwsza grupa to najczęściej osoby starsze zgłaszające

3 się np. do uniwersytetów trzeciego wieku, które poza chęcią nie mają jeszcze dostępu do technologii lub/i niezbędnej wiedzy. Instytucje, które organizują szkolenia dla tej grupy są wręcz oblegane ilością chętnych i nie są w stanie wszystkim zapewnić swoich usług. Natomiast druga grupa osób składa się z jednostek wykluczonych juŝ w pewien sposób społecznie; są to np. długotrwale bezrobotne matki w rodzinach wielodzietnych, często równieŝ dzieci długotrwale bezrobotnych. Podmioty organizujące pomoc dla tego typu beneficjentów, jako główny problem zgłaszają często brak chętnych do udziału w projekcie. Rekrutacje beneficjentów przeprowadzają róŝnymi nieoficjalnymi kanałami np. w barach, w kościołach i często ta rekrutacja jest nieefektywna. Niestety udział w projekcie takich osób zrekrutowanych niejako na siłę nie wnosi często nic nowego do ich Ŝycia. Nawet jeśli są przeszkolone, lub wręcz otrzymują sprzęt niezbędny do korzystania z ICT i dostęp do usług, brak motywacji i chęci powoduje, Ŝe projekty tego typu są nieskuteczne w osiągnięciu podstawowego celu jakim jest integracja cyfrowa i społeczna tych osób. Dzieje się tak mimo, iŝ oficjalne statystki projektów wskazują na ich efektywność, bo np. przeszkolono odpowiednią liczbę osób. Dlatego niezwykle waŝne jest zdiagnozowanie na jakim etapie procesu integracji cyfrowej (wg modelu AWAKE) znajduje się grupa, do której chcemy kierować działania. 4. Według uczestników spotkania osób wykluczonych, a znajdujących się w tej pierwszej grupie (zmotywowanych i chętnych do nauki) jest znacznie mniej, niŝ w tej drugiej. Popularność projektów skierowanych do pierwszej grupy wynika z naturalnej aktywności tych osób, które same poszukują dla siebie wsparcia przez co są bardziej widoczne. Osób w drugiej grupie jest znacznie więcej, jednak trudniej do nich dotrzeć i są mniej zauwaŝalne jako uczestnicy podobnych programów wspierających, poniewaŝ nie są nimi zainteresowane. Dlatego wszystkie projekty kierowane do pierwszej grupy powinny być wieloetapowe. W pierwszej kolejności naleŝy zdiagnozować przyczyny wykluczenia społecznego w ogóle i podjąć odpowiednie kroki, dopiero później zogniskować działania na integracji cyfrowej. WaŜne by najpierw sprawić by osoby te poczuły chęć korzystania z usług ICT, dostrzegły ich zalety i potencjalne korzyści, które się z nimi wiąŝą, a dopiero później prowadzić działania mające na celu zapewnienie dostępu i wiedzy zainteresowanym. Jeszcze innym problemem są tzw. nierobotni bezrobotni, którzy czasem potrafią wykorzystywać technologie ICT, ale robią to wyłącznie w celach rozrywkowych i choć włączeni cyfrowo nie korzystają z usług, które pozwoliłyby zaktywizować je na rynku pracy. Zdarza się, Ŝe problemem jest tu dysgrafia, czy dysleksja. Osoby z takimi problemami, często nie rozwiązywanymi przez lata, nawet umiejąc korzystać z ICT, mają problemy ze znalezieniem czy utrzymaniem pracy na większości stanowisk wymagających obsługi komputera. 5. Uczestnicy zwrócili uwagę równieŝ na fakt, Ŝe tak jak ogólnie wykluczenie społeczne jest bardzo często dziedziczne, równieŝ wykluczenie cyfrowe często

4 przechodzi i będzie przechodzić z pokolenia na pokolenie. Przy braku odpowiednich działań dystans pomiędzy takimi osobami, a resztą społeczeństwa będzie się pogłębiał i utrwalał, a przy obecnym postępie technicznym moŝe znacznie ograniczyć ich moŝliwości zaistnienia na rynku pracy. Związek pomiędzy wykorzystywaniem Internetu, a moŝliwościami w znalezieniu pracy jest wyraźny i potwierdzają go wyniki takich badań jak Diagnoza Społeczna. 6. Pojawiły się równieŝ głosy, Ŝe w niektórych przypadkach nieznaczna pomoc państwa czy lokalnych władz moŝe przyczynić się do zaktywizowania mieszkańców małych miasteczek poprzez zapewnienie dostępu do taniego lub bezpłatnego Internetu. Takie przypadki są odnotowywane przez organizacje oferujące usługi przez Internet podczas przeglądania statystyk internetowych i rozmów z internautami. Choć od razu podniosły się głosy, iŝ to nie brak dostępu czy jego koszt jest tu kluczowym problemem w większości przypadków. Ceny usług dostępu do Internetu, telefonii komórkowej, cena sprzętu komputerowego itp. znacznie spadły i będą nadal spadać. RównieŜ analiza korzystania z PIAPów sugeruje, iŝ sama zwiększona dostępność usług nie jest najwaŝniejsza. Bez chęci skorzystania i umiejętności nie przyczyni się ona do włączenia cyfrowego większości osób wykluczonych w tym zakresie. Potwierdzają to równieŝ statystyki - wiele osób, które posiadają w domu dostęp do komputera i Internetu chociaŝby ze względu na dzieci czy wnuki w wieku szkolnym same z niego nie korzystają. 7. Badania pokazują, Ŝe coraz mniejsze znaczenie mają publiczne miejsca dostępu do Internetu. Niemniej jednak dla niektórych osób bywają (lub mogłyby być) jedyną moŝliwością skorzystania z zasobów sieci i moŝliwości komputera. Najczęściej jednak informacja o moŝliwości bezpłatnego skorzystania z takich usług jest znana wąskiej grupie osób. Dlatego waŝne jest maksymalne rozpropagowanie tej informacji odpowiednio dobranymi kanałami. Często np. o dostępie do komputera w bibliotece wiedzą jedynie czytelnicy tejŝe biblioteki. 8. Planując działania mające na celu włączanie cyfrowe róŝnych grup społecznych trzeba mieć świadomość, Ŝe istnieją tzw. strategie Push i Pull. Strategie opracowane dla potrzeb marketingu moŝna z powodzeniem stosować w polityce społecznej. Strategia Push (popychanie) to wszelkiego rodzaju działania mające wypchnąć produkty, usługi do klienta. W przypadku pracy nad włączeniem cyfrowym tego typu strategia będzie obejmowała działania w rodzaju zapewnienia darmowego dostępu do usług czy sprzętu komputerowego osobom wykluczonym. Natomiast strategia Pull (wyciąganie) obejmuje przede wszystkim róŝnego rodzaju działania promocyjne mające zachęcić beneficjentów (klientów) do samodzielnego sięgnięcia po określone produkty czy usługi. Usługi te mogą być dofinansowane czy wspierane w jakiś inny sposób przez państwo, natomiast kluczowym czynnikiem jest tu zogniskowanie wysiłków na stworzenie popytu na dane usługi czy produkty wśród osób wykluczonych lub zagroŝonych wykluczeniem.

5 Doświadczenie uczestników pokazuje, Ŝe w przypadku pracy z osobami wykluczonym znacznie skuteczniejsze są strategie Pull, poniewaŝ wymagają zmotywowania beneficjentów. Bez odpowiedniej motywacji nawet przeszkolone osoby z zapewnionym dostępem do bezpłatnych usług nie będą z nich korzystać i w efekcie środki przeznaczone na włączanie społeczne zostaną zmarnotrawione. Trzeba szczegółowo zaplanować jak optymalnie połączyć obydwie strategie by osiągnąć zakładany efekt. 9. Wiele osób zwracało uwagę, Ŝe duŝym utrudnieniem w pracy społecznej jest chęć osiągnięcia widocznych rezultatów w krótkiej perspektywie czasowej. Zwykle jest to okres czteroletni taki jak kadencja wybieranych władz państwowych i samorządowych. Często efekty róŝnego rodzaju działań byłyby bardziej trwałe i skuteczne jeśli powoli wykluczone grupy przeprowadzałoby się przez poszczególne (opisane powyŝej) etapy integracji społecznej. Osiągnięcie pierwszych etapów jest znacznie trudniejsze i mniej zauwaŝalne, jednakŝe niezbędne. Często jednak prowadzi się szybkie kampanie typu: przeszkolenie bezrobotnych z technologii informacyjno-komunikacyjnych, czy zapewnienie Internetu w kaŝdej gminie. Efekt takich działań moŝna łatwo pokazać w sposób wymierny w liczbach, które często są efektowne. JednakŜe bez zaistnienia wiedzy o moŝliwościach i chęci skorzystania z nich działania te skazane są na niepowodzenie, co wielokrotnie powtarzane było powyŝej. 10. Integracja cyfrowa czy teŝ redukowanie wykluczenia cyfrowe nie musi odbywać się bezpośrednio. Wśród bezrobotnych jest grupa osób dotkniętych wykluczeniem społecznym, które mają bardziej podstawowe potrzeby i problemy do rozwiązania i nowe technologie nie są im w ich obecnym połoŝeniu potrzebne. JednakŜe nowe technologie informacyjno-komunikacyjne mogą pośrednio pomóc tej grupie osób. przykładem moŝe być wyposaŝeniem urzędów pracy, ośrodków pomocy społecznej i innych instytucji o charakterze pomocowo doradczym w sprzęt umoŝliwiający korzystanie z nowych technologii. Sprzęt ten i łącze internetowe moŝe być wykorzystane do bieŝącej obsługi klientów, jak równieŝ do szkoleń i samodzielnego korzystania przez osoby bezrobotne. Ponadto zapraszamy Państwa do zapoznania się z raportami, które zostały opracowane w trakcie trwania projektu ICT for ALL zaprezentowanymi na stronie internetowej W trakcie warsztatu prezentowane zostały wnioski z projektu ICT for ALL, ale równieŝ wybrane statystyki GUS (badanie wykorzystania ICT w gospodarstwach domowych i przedsiębiorstwach) i ogólnopolskiego badania Diagnoza Społeczna. Organizatorem warsztatu była firma ASM Centrum Badań i Analiz Rynku.

6 W dyskusji udział wzięli: 1. dr Dominik Batorski, UW, członek Rady Monitoringu Społecznego, współautor cyklu badań Diagnoza Społeczna 2. dr Paweł Kubicki, SGH 3. Tomasz Pudłowski, główny specjalista GUS zajmujący się badaniem wykorzystania ICT w gospodarstwach domowych i przez osoby indywidualne 4. Joanna Kulczycka, naczelnik Wydziału Nauki, Techniki i Informatyzacji GUS 5. Izabela Kowalska, ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. 6. Katarzyna ŚwieŜawska-Ambroziak, ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. 7. Sylwia Walczak, Powiatowy Urząd Pracy w Cieszynie 8. Marcin Tyszkiewicz, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie 9. Karolina Kozłowska, Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego 10. Bartłomiej Baczyński, Wojewódzki Urząd Pracy w Łodzi 11. Kamil KrzyŜanowski, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej 12. Aleksandra Michalak, Fundacja Pomocy Matematykom i Informatykom Niesprawnym Ruchowo 13. Agata Pękala-Gawska, Fundacja Pomocy Matematykom i Informatykom Niesprawnym Ruchowo 14. Anna Turska, Wojewódzki Urząd Pracy w Lublinie 15. Beata Świercz, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie 16. Maria Modrzejewska, Powiatowy Urząd Pracy Wysokie Mazowieckie 17. Renata Godek 18. Jadwiga Piekarska, Stowarzyszenie Antymobbingowe 19. Zygmunt Kubicki, Fundacja Pomoc Maltańska 20. Marta Bajorek, Fundacja TUS 21. Joanna Makowska, Stowarzyszenie,,Otwarte Drzwi'' 22. Włodzimierz Lora, Stowarzyszenie,,Otwarte Drzwi'' 23. Marek Mucha, Powiatowy Urząd Pracy w Garwolinie 24. Waldemar Zaręba, Powiatowy Urząd Pracy w Garwolinie 25. Zbigniew Rusin, Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie, wydział Polityki Społecznej 26. Małgorzata Czarnota, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, filia Radom 27. GraŜyna Ostrowska-Kacak, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, filia Radom 28. Anna Kicior, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, filia Radom 29. Dariusz Olszewski, Powiatowy Urząd Pracy w Zambrowie 30. Ryszard Choroszy, Fundacja,,Promilitaria XXI'' 31. Barbara Kufta, Powiatowy Urząd Pracy w Bochni 32. ElŜbieta Staniszewska, Fundacja VIA 33. Karol Pawelski, Powiatowy Urząd Pracy dla Miasta Torunia 34. Wojciech Piętka, Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji