ACTA BIOLOGICA NR 16

Transkrypt

1 UNIWERSYTET SZCZECIŃ SKI ZESZYTY NAUKOWE NR 581 ACTA BIOLOGICA NR 16 SZCZECIN

2 Rada Wydawnicza Urszula Chęcińska, Inga Iwasiów, Danuta Kopycińska, Izabela Kowalska-Paszt Piotr Niedzielski, Ewa Szuszkiewicz, Dariusz Wysocki Edward Włodarczyk przewodniczący Rady Wydawniczej Aleksander Panasiuk przewodniczący Senackiej Komisji ds Wydawnictw Edyta Łongiewska-Wijas redaktor naczelna Wydawnictwa Naukowego Rada Redakcyjna Marian Ciaciura, Józef Domagała, Jan Głogowski (Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie), Ewa Kępczyńska, Zbigniew Mirek (Instytut Botaniki PAN w Krakowie), Stanisława Rogalska, Maciej Rogalski, Wojciech Święcicki (Instytut Genetyki PAN w Poznaniu), Maria Zając (Instytut Botaniki UJ) Recenzenci prof dr hab Lucjan Agapow dr hab Wanda Bacieczko, prof ZUT dr hab Julian Chmiel, prof UAM prof dr hab Czesław Hołdyński prof dr hab Piotr Masojć dr hab Maria Olech prof dr hab Antoni Przybył prof dr hab Marianna Turkiewicz prof dr hab Jan Udała Redaktor naukowy prof dr hab Józef Domagała Redaktor Wydawnictwa Hanna Naparty Korektor Renata Bacik Skład komputerowy Ewa Radzikowska-Król Copyright by Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2010 ISSN ISSN WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO Wydanie I Ark wyd 9,5 Ark druk 13,5 Format B5 Nakład 40 egz

3 SPIS TREŚCI Robert Czerniawski Stan ilościowy Nematoda i larw Chironomidae wynoszonych ze zbiorników przepływowych przez rzekę Płonię w roku Robert Czerniawski, Józef Domagała, Małgorzata Pilecka-Rapacz Wstępne wyniki badań nad wpływem żywienia wylęgu troci wędrownej (Salmo trutta m trutta L, 1758) żywym zooplanktonem i larwami ochotki (Chironomidae) na jego przeżywalność i wzrost w ciekach 17 Przemysław Czerniejewski Zależność pomiędzy szerokością karapaksu a masą i kondycją populacji krabika amerykańskiego, Rhithropanopeus harrisii tridentatus (Maitland, 1874) w estuarium Odry 31 Przemysław Czerniejewski, Agnieszka Rybczyk Wybrane cechy biologiczne i morfometryczne spływającego węgorza europejskiego (Anguilla anguilla L) ze zlewni rzeki Myśli 39 Anna Kalitkiewicz, Ewa Kępczyńska Aktywacja szlaku fenoli u pomidora (Lycopersicon esculentum Mill) z wykorzystaniem Pseudomonas putida UW4 47 Karolina Konopska Wstępne wyniki badań flory roślin naczyniowych części mezoregionu Równina Nowogardzka w północno-zachodniej Polsce 57 Małgorzata Pająk, Ewa Kępczyńska Wpływ kwasu β-aminomasłowego na wzrost grzybni oraz aktywność endoglukanaz u Fusarium oxysporum f sp lycopersici 71 Izabela Pasiecznik, Agnieszka Popiela Materiały do flory Pojezierza Myśliborskiego (NW Polska): Dzikowo i okolice 79

4 Bartosz Startek, Agnieszka Popiela Materiały do flory naczyniowej Puszczy Goleniowskiej (NW Polska) 103 Anna Szefner-Mirzołemska Ocena wybranych parametrów hematologicznych bydła rasy holsztyńsko-fryzyjskiej 119 Paweł Sznigir, Jan Kępczyński Reakcja na regulatory wzrostu nasion Amaranthus retrofl exus L inkubowanych w glebie przez okres zimowy 129 Marta Umiastowska Flora i roślinność jezior zachodniej części Pojezierza Drawskiego 139 Anetta Wieczorek Porosty rezerwatów Szczecińskiego Parku Krajobrazowego 155 Anetta Wieczorek, Arleta Durka Ocena stanu środowiska przyrodniczego lewobrzeżnej części miasta szczecina na podstawie reakcji porostu testowego Xanthoria parietina (L) Th Fr 167 Anna Wierzbicka, Józef Kur Identyfikacja i izolacja genu kodującego zaadaptowaną do zimna β-galaktozydazę Paracoccus sp 177 Magdalena Zemlik, Agnieszka Popiela Notatki florystyczne z Mostkowa i okolic (Pojezierze Myśliborskie, NW Polska) 185

5 ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 581 ACTA BIOLOGICA NR ROBERT CZERNIAWSKI Uniwersytet Szczeciński STAN ILOŚCIOWY NEMATODA I LARW CHIRONOMIDAE WYNOSZONYCH ZE ZBIORNIKÓW PRZEPŁYWOWYCH PRZEZ RZEKĘ PŁONIĘ W ROKU 2002 Quantity of Nematoda and Chironomidae larvae removed by the Płonia river from lakes in 2002 Słowa kluczowe: syrton, odpływy jezior, bezkręgowce wodne, Nematoda, larwy Chironomidae Key words: syrton, outfl ows, water invertebrates, Nematoda, chironomids larvae 1 Wstęp Odpływy zbiorników wodnych, zarówno sztucznych jak i naturalnych, wynoszą znaczne ilości syrtonu, w którym spotyka się najczęściej fitoplankton, planktonowe formy skorupiaków i wrotków, ale także przypadkowo oderwane z prądem rzeki typowo litoralowe czy denne bezkręgowce (Szlauer 1977, 1985; Ejsmont-Karabin, Węgleńska 1996; Czerniawski 2008a, b) Wyżej wymienieni autorzy skupiali się w swoich pracach głównie na euplanktonie przebywającym całe życie w toni wody i na tych zooplanktonowych skorupiakach niższych czy wrotkach przypadkowo znajdujących się w pelagialu, traktując z mniejszą uwagą wynoszone ze zbiorników larwy ochotki i nicienie Chociaż z powyższych i innych prac wynika, że organizmy te w niektórych miesiącach osiągają stosunkowo znaczny udział w ogólnych wartościach parametrów ilościowych syrtonu, a szczególnie w jego biomasie i ilości masy wynoszonej w ciągu jednostki czasu (Czerniawski 2004; Wolska, Czerniawski 2006)

6 6 Robert Czerniawski Za cel pracy przyjęto określenie stanu ilościowego wynoszonych ze zbiorników Nematoda i larw Chironomidae, wpływu zbiorników przepływowych na ilość tych organizmów w rzece oraz zmian w ich liczebności w rzece w miarę oddalania się od jeziora 2 Teren badań Badania prowadzono na rzece Płoni (NW Poland) Rzeka Płonia wypływa z Jeziora Barlineckiego i przepływa przez kilka jezior północno-zachodniego regionu Polski: Płoń, Miedwie i Żelewko, po czym uchodzi do Odry, przepływając przez jezioro Dąbie Rzeka płynie w większości przez łąki i grunty orne Szyper i Gołdyn (1990) podają, że wody Płoni, na odcinku pomiędzy jeziorem Płoń a Miedwie, w 1986 roku pod względem czystości należały do drugiej klasy Badania na rzece Płoni prowadzono na czterech stanowiskach (rys 1) Stanowisko pierwsze (st 1) znajdowało się koło miejscowości Lubiatowo w odległości ok 100 m od wypływu rzeki z jeziora Płoń 790,7 ha, przy moście drogowym, gdzie koryto rzeki ulega znacznemu zwężeniu Z eutroficznego jeziora Płoń (Filipiak, Raczyński 2000) rzeka Płonia wypływa sztucznie przekopanym kanałem o miękkim dnie, które sporadycznie porośnięte jest roślinnością zanurzoną Stanowisko drugie (st 2) obejmowało również miejsce zwężenia rzeki, przy moście drogowym, niedaleko od miejscowości Żelewo, w odległości 300 m od wypływu rzeki z mezotroficznego jeziora Miedwie 3500 ha (Filipiak, Raczyński 2000) Powyżej tego stanowiska zbudowana jest tama piętrząca wodę Stanowisko trzecie (st 3) usytuowano przy moście drogowym w miejscowości Jezierzyce, poniżej zbiornika reolimnicznego, gęsto porośniętego roślinnością zanurzoną i wynurzoną Zbiornik ten ma powierzchnię około 3 ha i średnią głębokość około 1 m Stanowisko czwarte (st 4) znajdowało się w Szczecinie-Dąbiu, również w okolicy mostu drogowego, przy torach kolejowych, położone było w odległości około 6 km od stanowiska trzeciego Punkt ten stanowił rodzaj stanowiska kontrolnego, obrazującego skład ilościowy Nematoda i larw Chironomidae w końcowym odcinku Płoni, tuż przed jej ujściem do jeziora Dąbie Plan rzeki Płoni wraz ze stanowiskami poboru prób przedstawia rysunek 1

7 Stan ilościowy Nematoda 7 3 Materiał i metody Badania prowadzono w roku 2002, pobierając próby co miesiąc, z przedstawionych powyżej stanowisk na rzece Płoni (z wyjątkiem lutego) Z każdego stanowiska pobierano próbę ilościową, przecedzając 100 dm 3 wody przez siatkę z gazy młyńskiej o wielkości oczka 50 μm Przeliczono osobniki należące do Nematoda i larw Chioronomidae W każdej z prób mierzono długość co najmniej 30 osobników każdej grupy Dane z tych pomiarów posłużyły do obliczenia biomasy tych zwierząt Przy przeliczaniu długości zwierząt na ich ciężar posłużono się tabelami Bieriezinej (1940) Wyliczone wartości biomasy zooplanktonu oraz przepływu posłużyły do obliczenia tzw wilgotnej masy zooplanktonu wynoszonego przez rzekę, w kg/dobę Wykonywano pomiary temperatury, prędkości prądu oraz przepływu rzeki Płoni Prędkość prądu mierzono za pomocą elektromagnetycznego czujnika prędkości przepływu wody Natężenie przepływu obliczono metodą rachunkową na podstawie wyników pomiarów głębokości, szerokości i prędkości cieku Uzyskane wyniki liczebności, biomasy i masy wynoszonej z jezior opracowano statystycznie w programie Excel i Statistica Istotność różnic badano za pomocą testu Scheffego (p < 0,01) i analizy wariancji (W) (dla wielu prób) (Stanisz 1998) Dodatkowo dla zobrazowania różnic w wybranych cechach pomiędzy poszczególnymi grupami organizmów użyto hierarchicznej metody aglomeracyjnej (analiza aglomeracyjna), której miarą jest odległość euklidesowa obliczana według wzoru: (x, y) = [Σ 1 (x i y i ) 2 ] 1/2, gdzie: x, y obiekty, których odległość jest obliczana Wartość tego parametru wskazuje na odległość geometryczną (niepodobieństwo) w przestrzeni wielowymiarowej 4 Wyniki Odmienny charakter jezior, zbiornika reolimnicznego, z których wynoszone były Nematoda i larwy Chironomidae, miał wpływ na stan ilościowy tych zwierząt na poszczególnych stanowiskach w rzece Wartości średniej rocznej liczebności i biomasy analizowanych organizmów okazały się najwyższe na stanowisku nr 1 wypływie Płoni z jeziora Lubiatowo, odpowiednio: 4,7 osob dm 3 (tab 1) i 0,2408 mg dm 3 (tabela 2) Zanotowano tutaj także najwyższe odchylenie standardowe, co świadczy o stosunkowo dużej rozbieżności wyników w całym roku Na tym stanowisku, zarówno pod względem liczebności jak i biomasy, przeważały Nematoda, osiągając

8 8 Robert Czerniawski najwyższe wartości pierwszego parametru w maju 25,2 osob dm 3 i drugiego w styczniu 0,6000 mg dm 3 Chociaż w maju biomasa okazała się równie wysoka (0,5040 mg dm 3 ), to jednak biomasa styczniowa zanotowana została przy znacznie niższej liczebności 1,8 osob dm 3, co świadczy o większych rozmiarach osobników Inne stanowiska charakteryzowały się niższymi liczebnościami nicieni; co prawda na stanowisku nr 3 stwierdzono 14,0 osob dm 3, ale była to wartość znacznie niższa od majowej na stanowisku nr 1 Analizując wszystkie stanowiska razem, Nematoda notowane były we wszystkich miesiącach w roku Larwy Chironomidae spotykano w miesiącach od marca na stanowisku nr 4 (0,6 osob dm 3 ) do września na stanowisku nr 1 (5,0 osob dm 3, kiedy osiągnęły najwyższą liczebność i biomasę 0,5000 mg dm 3 ) i nr 4 (0,6 sob dm 3 ) Najniższą średnią roczną liczebności i biomasy Nematoda i larw Chironomidae charakteryzowało się stanowisko nr 4, odpowiednio: 1,6 osob dm 3 i 0,0869 mg dm 3 Najwyższą średnią roczną przepływu masy analizowanych zwierząt bezkręgowych cechowało się stanowisko nr 3 (Jezierzyce) 278,10 kg doba 1 (tabela 3), położone za niewielkim zbiornikiem reolimnicznym W maju stwierdzono na tym stanowisku najwyższą masę wynoszonych zwierząt 2189,72 kg doba 1, z czego 72% stanowiły Nematoda Godna uwagi jest również wartość tego parametru w styczniu na stanowisku nr 1, gdzie nicienie uzyskały 1555,52 kg doba 1 Wartości przepływu wynoszonych organizmów były skorelowane z wartościami przepływów wody na poszczególnych stanowiskach (tabela 3 i 4) Analiza statystyczna (p < 0,01) wykazała brak różnic istotnych statystycznie pomiędzy wszystkimi rozpatrywanymi parametrami ilościowymi Stwierdzono natomiast istotną statystycznie korelację w liczebności Nematoda i larw Chironomidae (p < 0,05) pomiędzy stanowiskiem nr 3 (Jezierzyce) i stanowiskiem nr 4 (Dąbie) W biomasie i przepływie masy organizmów nie odnotowano istotnej statystycznie korelacji pomiędzy badanymi stanowiskami Analiza aglomeracyjna wykazała, że najbardziej podobne do siebie były stanowiska: pod względem liczebności st 3 i 4, a pod względem biomasy oraz przepływu masy zwierząt st 2 i 4 (rys 2, 3, 4) W każdym przypadku stwierdzano istotną statystycznie dodatnią korelację pomiędzy wszystkimi ilościowymi parametrami wynoszonych zwierząt a wartościami prędkości przepływu wody (m/s) i przepływu wody (m 3 /s)

9 Stan ilościowy Nematoda 9 5 Dyskusja W kształtowaniu stosunków jakościowych i ilościowych zooplanktonu w wypływach istotną rolę odegrały zapewne sezonowe zmiany składu i ilości tych zwierząt w zbiornikach, z których wypływały Podobnie uważają badacze zajmujący się stworzeniem wynoszonym z jezior (Kaźmierczuk, Szlauer 1984; Eismont-Karabin, Węgleńska 1996; Czerniawski 2008a) Największe ilości Nematoda i larw Chironomidae zostały stwierdzone na stanowiskach najbardziej bogatych troficznie Jezioro Lubiatowo jest zbiornikiem eutroficznym (Szyper, Gołdyn 1990), a do reolimnicznego zbiornika w miejscowości Jezierzyce przez lata zrzucane były nieoczyszczone ścieki (informacja ustna mieszkańców Jezierzyc), co z pewnością wpłynęło na pogorszenie warunków środowiskowych zbiornika Przełożyło się to prawdopodobnie na zwiększenie liczebności Nematoda i larw Chironomidae uważanych za wskaźnik zanieczyszczenia i wysokiego zeutrofizowania wód (Soszka i in 2001) Mezotroficzne jezioro Miedwie (Filipiak, Raczyński 2000) cechowało się o ponad połowę niższą liczebnością zwierząt niż położone wyżej stanowisko nr 1 Można zatem wnioskować, że wynoszone z niego wody nie są w pełni preferowane przez badaną grupę bezkręgowców Najwyższe wartości liczebności i biomasy odnotowano przeważnie w miesiącach wiosennych i letnich, co jest typowe dla zwierząt bezkręgowych, które osiągają szczyt swojej liczebności zazwyczaj w miesiącach ciepłych (Szlauer 1977; Wolska, Czerniawski 2006, 2008a) Natomiast wyniki przepływu masy zwierząt były skorelowane istotnie z jednostką objętości wody wypływającej z jeziora Stąd stosunkowo niewielkie wartości przepływu zwierząt w miesiącach letnich, pomimo ich dominacji ilościowej, kiedy poziom wody ulega spadkowi Jak wspomniano w rozdziale Wyniki badań, nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic analizowanych parametrów pomiędzy wszystkimi rozpatrywanymi stanowiskami Wykazano natomiast istotne statystycznie korelacje w liczebności pomiędzy stanowiskami nr 3 i 4 Leżą one najbliżej siebie spośród wszystkich stanowisk, nie są oddzielone żadnym zbiornikiem, który mógłby wpłynąć na zmiany środowiskowe pomiędzy nimi i w takim stanie hydrologicznym należy się dopatrywać podobieństwa Zbliżone rezultaty wykazała analiza aglomeracyjna Czerniawski (2008a) również odnotował wysokie podobieństwo w składzie syrtonu pomiędzy blisko siebie położonymi na rzece stanowiskami Podobieństwo pod względem masy stanowisk 2 i 4 może wynikać ze zbliżonej na tych stanowiskach przejrzystości wody i tym samym zmieniającej się podobnie w ciągu roku wartości tego

10 10 Robert Czerniawski parametru Syrton jest chętnie wyjadany przez ryby (Szlauer 1977; Czerniawski 2004, 2008a), co może być powodem ograniczania liczebności dużych osobników bezkręgowców w wodzie o znacznej przejrzystości i tym samym gwałtownego spadku biomasy zwierząt Stwierdzono także, co było istotne statystycznie, dodatnią korelację pomiędzy wartościami wszystkich parametrów a prędkością prądu wody i przepływu wody Może to być związane z szybciej przemieszczającym się z prądem wody syrtonem, co czyni go mniej dostępnym dla zerujących ryb Na podstawie wyników pracy można uznać, że na stan ilościowy nicieni i larw ochotki istotny wpływ miał stan środowiskowy zbiorników, z których zwierzęta te były wynoszone Największe ilości analizowanych bezkręgowców notowano w odpływach zbiorników o wyższym stopniu trofii, a najmniejsze w najbardziej oddalonym punkcie, na co prawdopodobnie oddziaływały żerujące ryby

11 Stan ilościowy Nematoda 11 Rys 1 Lokalizacja stanowisk poboru prób na rzece Płoni Fig 1 Map of the study sites along the Płonia River 16 Pojedyncze wi zanie Odleg o euklidesowa Odleg o wi za D bie Jezierzyce elewo Lubiatowo Rys 2 Analiza aglomeracyjna liczebności Nematoda i larw Chironomidae Fig 2 Agglomeration analysis of Nematoda and Chironomidae larvae abundance

12 12 Robert Czerniawski 1,05 Pojedyncze wi zanie Odleg o euklidesowa 1,00 Odleg o wi za 0,95 0,90 0,85 0,80 0,75 Jezierzyce D bie elewo Lubiatowo Rys 3 Analiza aglomeracyjna biomasy Nematoda i larw Chironomidae Fig 3 Agglomeration analysis of Nematoda and Chironomidawe larvae biomass 2000 Pojedyncze wi zanie Odleg o euklidesowa Odleg o wi za Jezierzyce D bie elewo Lubiatowo Rys 4 Analiza aglomeracyjna przepływu masy Nematoda i larw Chironomidae Fig 4 Agglomeration analysis of Nematoda and Chironomidae larvae flow of mass

13 Stan ilościowy Nematoda 13 Tabela 1 Liczebność Nematoda (N) i larw Chironomidae (Ch) w rzece Płoni w roku 2002 [osob dm 3 ] SD odchylenie standardowe, X średnia Table 1 Abundance of Nematoda and Chironomidae larvae in the Płonia River in 2002 St 1 St 2 St 3 St 4 I III IV V VI VII VIII IX X XI XI SD X N 1,8 0,3 25,2 2,1 3,6 7,8 7,5 3,7 Ch 0,6 0 0,6 0,9 3,6 5 1,7 1,0 razem 1,8 0,3 0,6 25,2 2,7 0,9 7,2 5 7, ,4 4,7 N 0,6 2,1 6,75 0 1,8 2,1 0 1,5 5,1 2,2 1,8 Ch 4,2 0,3 1,3 0,4 razem 0,6 6,3 6,75 0 1,8 2,1 0 1,5 5,4 2,7 2,2 N 2,1 14 1,2 0,6 0,9 1,2 0,45 4,1 1,9 Ch 0,3 3 0,5 0,9 0,3 razem 0,3 5,1 14,5 1,2 0,6 0,9 1,2 0,45 4,3 2,2 N 0,85 3 5,4 0,6 1,5 0,5 0,45 0,75 0,6 1,6 1,2 Ch 0,6 1,2 0,9 0,9 0,6 0,5 0,4 razem 0,85 0,6 3 6,6 0,6 2,4 1,4 1,05 0,75 0,6 1,9 1,6 Tabela 2 Biomasa Nematoda (N) i larw Chironomidae (Ch) w rzece Płoni w roku 2002 [mg dm 3] SD odchylenie standardowe, X średnia Table 2 Biomass of Nematoda and Chironomidae larvae in the Płonia River in 2002 St 1 St 2 St 3 St 4 I III IV V VI VII VIII IX X XI XI SD X N 0,60 0,00 0,50 0,17 0,29 0,05 0,22 0,15 Ch 0,06 0,06 0,09 0,32 0,50 0,17 0,09 razem 0,60 0,06 0,50 0,23 0,09 0,61 0,50 0,05 0,26 0,24 N 0,04 0,19 0,47 0,16 0,17 0,12 0,41 0,17 0,14 Ch 0,42 0,03 0,13 0,04 razem 0,04 0,61 0,47 0,16 0,17 0,12 0,44 0,22 0,20 N 0,11 1,26 0,08 0,04 0,05 0,08 0,03 0,37 0,15 Ch 0,03 0,30 0,05 0,09 0,03 razem 0,03 0,41 1,31 0,08 0,04 0,05 0,08 0,03 0,39 0,18 N 0,07 0,21 0,04 0,04 0,09 0,03 0,02 0,05 0,03 0,06 0,05 Ch 0,05 0,11 0,08 0,09 0,05 0,04 0,04 razem 0,07 0,05 0,21 0,15 0,04 0,17 0,12 0,08 0,05 0,03 0,07 0,09

14 14 Robert Czerniawski Tabela 3 Przepływ masy Nematoda (N) i larw Chironomidae (Ch) w rzece Płoni w roku 2002 [kg doba 1] SD odchylenie standardowe, X średnia Table 3 Flow of mass of Nematoda and Chironomidae larvae in the Płonia River in 2002 St 1 St 2 St 3 St 4 I III IV V VI VII VIII IX X XI XI SD X N 1555,5 0,8 116,7 8,8 83,6 128,4 461,6 172,2 Ch 14,6 3,2 21,1 94,1 98,1 0,0 37,8 21,0 razem 1555,5 0,8 14,6 116,7 12,0 21,1 177,7 98,1 128,4 0,0 456,2 193,2 N 28,6 93,8 162,9 16,7 38,0 0,0 9,9 148,7 61,2 45,3 Ch 208,4 10,9 62,6 19,9 razem 28,6 302,1 162,9 16,7 38,0 0,0 9,9 159,6 99,6 65,3 N 161,7 1567,6 49,6 50,5 39,2 62,2 8,2 463,9 176,3 Ch 36,2 461,9 622,1 220,8 101,8 razem 36,2 623,6 2189,7 49,6 50,5 39,2 62,2 8,2 0,0 659,1 278,1 N 53,5 198,3 28,9 16,0 12,8 4,3 5,0 8,1 5,1 57,9 30,2 Ch 59,4 82,5 11,6 12,8 12,0 0,0 28,1 16,2 razem 53,5 59,4 198,3 111,4 16,0 24,4 17,1 17,0 8,1 5,1 60,0 46,4 Tabela 4 Temperatura [ C], prędkość prądu [m/s] oraz przepływ wody [m 3 /s] na badanych stanowiskach Table 4 Rates of temperature, velocity, discharge at the study sites Miesiąc St 1 Lubiatowo St 2 Żelewo St 3 Jezierzyce St 4 Dąbie [ C] m/s m 3 /s [ C] m/s m 3 /s [ C] m/s m 3 /s [ C] m/s m 3 /s Styczeń 4,7 1,00 3,00 3,6 0,27 2,0 4,8 0,71 7,27 5,0 0,62 5,64 Marzec 5,2 0,77 2,51 3,5 0,62 14,13 5,0 0,75 13,95 5,0 0,89 14,32 Kwiecień 13,0 1,00 2,81 10,5 0,35 7,98 10,7 0,90 17,82 10,7 0,71 10,93 Maj 19,5 1,10 2,68 19,5 0,29 5,74 18,0 0,80 14,40 18,0 0,68 8,84 Czerwiec 19,0 0,27 0,60 19,5 0,19 3,99 18,5 0,57 6,84 19,0 0,49 4,41 Lipiec 22,3 0,71 2,70 20,7 0,10 1,12 22,3 1,42 13,91 20,3 0,33 1,65 Sierpień 21,8 1,28 3,36 17,3 0,10 1,19 18,2 0,90 10,00 20,1 0,33 1,65 Wrzesień 12,4 1,21 2,27 12,8 0,22 2,62 13,2 0,90 8,56 13,2 0,65 2,57 Październik 5,5 1,21 2,72 10,0 0,17 0,40 7,0 0,28 3,52 7,0 0,52 2,08 Listopad 3,5 1,20 2,70 4,7 0,17 0,95 4,1 1,42 12,92 4,1 0,38 1,67 Grudzień 1,8 1,00 1,87 2,0 0,37 4,21 2,0 1,40 10,38 2,0 0,66 1,98

15 Stan ilościowy Nematoda 15 BIBLIOGRAFIA Bierezina NA, 1940: Wiesowaja charaktieristika Chironomus plumosus Tr Moskowskogo Techn Inst Rybnoj Promyslennosti i Choziajstwa Wyp 3, s Czerniawski R, 2004: Zooplankton exported from Lake Adamowo Zool Pol, 49/1 4, s Czerniawski R, 2008a: The effect of fl ow-through reservoirs on zooplankton of the Płonia river Pol J Nat Sc, 23(3), s Czerniawski R, 2008b: Zooplankton exported from retention reservoirs at the postproduction waste water treatment plant EJPAU Vol 11, Issue 4, series Fisheries wwwejpaupl Ejsmont-Karabin J, Węgleńska T 1996: Przemiany struktury zooplanktonu w strefach przejściowych rzeka jezioro rzeka (System rzeki Krutyni, Pojezierze Mazurskie) Zesz Nauk Kom Człowiek i Środowisko, 13, s Filipiak J, Raczyński M 2000: Jeziora zachodniopomorskie (Zarys faktografi i) Akademia Rolnicza w Szczecinie, Szczecin Kaźmierczuk J, Szlauer B, 1984: Zooplankton w urządzeniach zakładu uzdatniania wody z Jeziora Miedwie Zesz Nauk AR w Szczecinie Seria Ryb i Techn Żywn XIV, 108, s Soszka H, Kudelska D, Kownacki A, Fleituch T, 2001: Projekt: Metodyka badania makrobezkregowców bentosowych na potrzeby biologicznej oceny jakości rzek w Polsce IOŚ, Warszawa Stanisz A, 1998: Przystępny kurs statystyki StatSoft Polska, Kraków Szlauer B, 1977: The zooplankton removal from lakes by the River Płonia Acta Ichthy Pisc, vol VI, Fasc 2, s Szlauer B, 1985: Hydrobiologiczna charakterystyka zbiornika ściekowego Zakładów Chemicznych Police AR, Szczecin Szyper H, Gołdyn R, 1990: Studium ochrony jeziora Miedwie jako źródła wody do picia dla Szczecina Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, Oddział w Poznaniu Poznań Wolska M, Czerniawski R, 2006: Zooseston removed from lakes by river Drawa and a forest stream as a food supply for juvenile fi sh Acta Sc Pol Pisc, 5(1), s

16 16 Robert Czerniawski QUANTITY OF NEMATODA AND CHIRONOMIDAE LARVAE REMOVED BY THE PŁONIA RIVER FROM LAKES IN 2002 Summary The abundance, biomass and flow of mass of Nematoda and chronomids larvae were studied Examinations were performed in outflows of the river Płonia from lakes Płoń, Miedwie and small floodplain Additionally, samples were collected in site before mouth of Płonia river into Dąbie lake The highest amounts of chironomids larvae and nematodes were observed at outflow from lake Płoń Between all sites no significant differences in abundance, biomass and flow of mass of Nematoda and chronomids larvae were stated Translated by Robert Czerniawski

17 ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 581 ACTA BIOLOGICA NR ROBERT CZERNIAWSKI JÓZEF DOMAGAŁA MAŁGORZATA PILECKA-RAPACZ Uniwersytet Szczeciński WSTĘPNE WYNIKI BADAŃ NAD WPŁYWEM ŻYWIENIA WYLĘGU TROCI WĘDROWNEJ (SALMO TRUTTA M TRUTTA L, 1758) ŻYWYM ZOOPLANKTONEM I LARWAMI OCHOTKI (CHIRONOMIDAE) NA JEGO PRZEŻYWALNOŚĆ I WZROST W CIEKACH The effect of feeding sea trout (Salmo trutta m trutta L, 1758) hatch with alive zooplankton and chironomids (Chironomidae) larvae on its survival and growth in watercourses preliminary results Słowa kluczowe: troć wędrowna, podchów wylęgu ryb, narybek, zarybienia, małe cieki Key words: sea trout, fi sh rearing, fry, stocking, small streams 1 Wstęp W ostatnich latach populacja ryb łososiowatych w Polsce, mierzona wielkością odłowów, ze względu na prowadzenie intensywnych zarybień wzrosła (Bartel 2001), jednakże efekty tych zarybień są ograniczane wieloma czynnikami Przede wszystkim są limitowane przez ograniczoną liczbę wypuszczanych smoltów, a także przez niską przeżywalność wylęgu czy narybku, utrudnienia w migracji ryb i nagłe zmiany w środowisku Od lat próbuje się zwiększyć przeżywalność materiału zarybieniowego ryb łososiowatych, przez wcześniejszy podchów, najczęściej na paszy, przed wsiedleniem do cieku lub podchów w małych

18 18 Robert Czerniawski, Józef Domagała, Małgorzata Pilecka-Rapacz ciekach, bez obecności drapieżników (Trzebiatowski, Domagała 1992; Domagała, Bartel 1997, 1999) Efekty są widoczne, ale nie są jednak do końca zadowalające Autorzy niniejszej pracy wpadli na pomysł, aby wylęg troci wędrownej podchować na żywym zooplanktonie, pomimo zupełnego jego braku w naturalnym środowisku młodych ryb łososiowatych Wydaje się jednak, że podchów wylęgu w kontrolowanych warunkach na żywym pokarmie naturalnym mógłby pozwolić na wyższe przeżycie w ciekach ryb łososiowatych Ryby, obcując z żywym, poruszającym się i uciekającym pokarmem, nabierają typowych dla drapieżników zachowań i, co również jest ważne, wcześniej zaczynają pobierać pokarm Fakt ten jest istotny ze względu na naukę pobierania przez ryby łososiowate pokarmu Goryczko (1979, 2001) podaje, że brak paszy podczas podchowu wylęgu pstrąga powoduje zahamowanie nauki pobierania pokarmu (żerowania) i gdyby nawet zapewniono później jego obfitość, padnie z wycieńczenia, po uprzednim wykorzystaniu wszelkich rezerw Wydaje się, że żywy zooplankton, pomimo jego braku w małych i zimnych ciekach, może rozwiązać w okresie podchowu u ryb łososiowatych instynkt łowiecki, który bezpośrednio wpłynie na przeżywalność w ciekach Z danych piśmiennictwa wynika, iż uzasadnione może się okazać podchowywanie na żywym zooplanktonie wylęgu ryb, a w szczególności ryb drapieżnych (Szlauer, Winnicki 1980; Czerniawski, Czerniejewski 2007; Grudniewska i in 2007) Zooplankton jest wartościowym źródłem białka, aminokwasów, tłuszczów i enzymów (Munilla-Moran i in 1990), a poziom białka w niektórych wioślarkach wynosi nawet od 54 do 65% (Kibria i in 1999) Yurkowski i Tabachek (1979) stwierdzili, że poziom aminokwasów w Daphnia pulex i Diaptomus sp jest równy lub wyższy od tego, który jest wymagany do wzrostu narybku Chociaż nie ulega wątpliwości, że nowoczesne, sztuczne pasze są zdecydowanie lepsze pod względem energetycznym od żywego, naturalnego pokarmu (Poczyczyński 1996a; Kamler 2007) Sztuczne pokarmy zawierają związki potrzebne do wzrostu w stosunkowo krótkim czasie (Brett 1971; Poczyczyński 1996b), co jest zrozumiałe z uwagi na ekonomiczny wynik chowu Jednak taki rodzaj pożywienia może się okazać gorszy w procesie przyuczania ryb do pobierania żywego pokarmu i w rezultacie przeżycia w warunkach naturalnych Ponadto według Łuczyńskiego (1992) przeżywalność, rozwój i kondycja ryb żywionych naturalnym pokarmem są zdecydowanie lepsze, niż karmionych paszami sztucznymi Szlauer i Winnicki (1980) sądzą, że zarybiając cieki narybkiem podchowanym na zooplanktonie można osiągnąć lepsze wyniki niż w przypadku zarybiania wylęgiem niepodchowanym lub podchowanym na paszy Wiąże się to z przyzwyczajeniem

19 Wstępne wyniki badań 19 narybku do odżywiania się pokarmem naturalnym Jak widać, żywy zooplankton może być ważnym elementem diety w odżywianiu się podchowywanego wylęgu ryb łososiowatych czy też narybku hodowanego w celach zarybieniowych Głównym celem pracy było sprawdzenie wyników przeżywalności, parametrów wzrostu i kondycji ryb w ciekach, podchowanych wcześniej na żywym zooplanktonie i żywych larwach ochotki Założono bowiem, że wylęg troci karmiony wyłącznie żywym pokarmem osiągnie po zarybieniu wysoką przeżywalność i będzie się charakteryzował dobrym tempem wzrostu 2 Metody badań Materiał do zarybień stanowił narybek troci wędrownej podchowany w zamk niętym obiegu recyrkulacyjnym w Katedrze Zoologii Ogólnej Uniwersytetu Szczecińskiego Ryby, jako wylęg, zostały pozyskane z wylęgarni PZW w Goleniowie Zdecydowano się na zarybienia cieków rybami o różnej masie i karmionych różnym pokarmem W związku z tym pierwsza grupa zarybieniowa karmiona była tylko żywym zooplanktonem, w 99% biomasy Cyclops vicinus Uljanin, pozyskiwanym z pobliskiego wysoko zeutrofizowanego stawu Podchów tej grupy trwał od r (22 dni od wyklucia), przy średniej masie 0,127 g, do r, kiedy ryby osiągnęły masę 0,5482 g Drugiej grupie ryb podawano od 16 kwietnia, podobnie jak pierwszej, zooplankton, a od 7 czerwca do 21 lipca 2007 r wyłącznie żywą ochotkę pochodzącą ze sztucznych hodowli Druga grupa ryb w dniu zarybienia miała masę 1,4531 g Cieki wybrane do zarybień (Pniewa, Sitna i Pokrętna) charakteryzowały się według badań bonitacyjnych i obserwacji własnych dobrymi warunkami do życia ryb łososiowatych (Trzebiatowski i in 1986, 1987; Raczyński i in 2005) Ryby odławiano z cieków jesienią 2007 r elektrycznym urządzeniem przystosowanym do połowu ryb niemieckiej firmy Hans Grassl GmbH Odłowione ryby liczono, mierzono i ważono Do określenia kondycji ryb wykorzystano współczynnik Fultona (1904): K = W/L 3, gdzie: W całkowita masa jednostkowa (g), czyli masa poszczególnych ryb; L długość ogonowa (l caud) (mm)

20 20 Robert Czerniawski, Józef Domagała, Małgorzata Pilecka-Rapacz Aby określić dobowy przyrost średniej masy jednostkowej wylęgu (SGR Specyfic Growth Rate), zastosowano wzór: SGR = (lnw f lnw i 100)/t, gdzie: lnw f logarytm naturalny masy początkowej, lnw i logarytm naturalny masy końcowej, t liczba dni pomiędzy lnw f i lnw i Istotność różnic badano za pomocą analizy wariancji (ANOVA), jako test post-hoc zastosowano test Tuckeya dla prób o różnej liczebności 3 Wyniki Wyniki przeżywalności i wzrostu odłowionych ryb przedstawia tabela 1 Wyniki wzrostu i przeżycia ryb od wsiedlenia do odłowów jesiennych okazały się satysfakcjonujące W Sitnej przeżywalność wyniosła 58,6%, natomiast w Pniewie 52% W Pokrętnej uzyskano 12% przeżycia, jednak należy zaznaczyć, że odłowy w Pokrętnej przeprowadzono na odcinku jedynie 300 m Równie dobre wyniki zanotowano w Pniewie 52% Największą długością i masą charakteryzowały się ryby z Pniewy, które karmiono wcześniej zooplanktonem i ochotką Ryby karmione tylko zooplanktonem uzyskały podobne wyniki wzrostu, choć różniące się statystycznie masą Analiza statystyczna ANOVA wykazała istotne różnice w długości ryb (df = 2, F = 67,51, P = 3, ) Test post-hoc wskazał tutaj na istotną różnicę pomiędzy rybami z Pniewy i Pokrętnej (P < 0,0001) W przypadku masy odłowionych ryb analiza statystyczna również wykazała istotne różnice (df = 2, F = 256,89, P = 1, ) Jednak masa ryb różniła się istotnie pomiędzy wszystkimi rzekami: Sitna vs Pokrętna (P = 0,00006), Sitna vs Pniewa (P = 0,00002) i Pokrętna vs Pniewa (P = 0,00002) Najbardziej skorelowane ze sobą wyniki długości i masy stwierdzono u ryb złowionych w Sitnej (r = 0,9929), następnie w Pokrętnej (r = 0,9881) i Pniewie (r = 0,9791) (rys 1, 2, 3) O silnej zależności i małej rozbieżności wyników długości i masy ryb z Sitnej świadczy również niewielka wartość odchylenia standardowego tych dwóch analizowanych parametrów W Sitnej wartość wskaźnika kondycji była najwyższa 1,47, w dalszej kolejności w Pniewie 1,27 i najniższa w Pokrętnej 1,12 Analiza statystyczna także wykazała istotne różnice w wartościach wskaźnika

21 Wstępne wyniki badań 21 kondycji (df = 2, F = 551,98, P = 2, ) Podobnie jak w przypadku masy ryb, test post-hoc wskazał na różnice w kondycji pomiędzy rybami ze wszystkich rzek: Sitna vs Pokrętna (P = 0,0085), Sitna vs Pniewa (P = 0,00002) i Pokrętna vs Pniewa (P = 0,00002) Reasumując można powiedzieć, że ryby z każdej rzeki charakteryzowały się bardzo dobrymi rezultatami wzrostu, kondycji i przeżycia pomimo zanotowanych różnic statystycznych 4 Dyskusja W porównaniu z danymi literaturowymi można uznać, że jakość pokarmu podczas podchowu może mieć wpływ na wzrost i przeżycie ryb w późniejszym czasie, w warunkach naturalnych Ryby w stadium wylęgu i narybku mające kontakt z żywym, poruszającym się pokarmem uzyskały zadowalające wyniki przeżywalności i wzrostu w ciekach Minimalnie niższe przeżycie ryb w Pniewie (ryb podchowanych na zooplanktonie i ochotce) niż w Sitnej mogło być spowodowane niekorzystnymi warunkami fizycznymi cieku Powstałej różnicy można upatrywać w trudnościach związanych z odłowem ryb w Pniewie Rzeka ta w dolnym biegu kierowana jest na stawy hodowlane, przez co następuje piętrzenie wody w miejscach potencjalnych kryjówek wcześniej wsiedlonego narybku troci W związku z powyższym w cieku istnieją znaczne wahania poziomu i przepływu wody, a jak podają Tschaplinski i Hartman (1983), wysoki stan wód może być przyczyną nawet wysokiej śmiertelności narybku ryb łososiowatych Dodatkowo ciek ten jest co roku eksploatowany w celach podchowowych, poprzez jego zarybianie setkami sztuk ryb łososiowatych Natomiast rzeka Sitna została użyta w celach zarybieniowych po raz pierwszy Na całkiem niewielką ilość odłowionych ryb z cieku Pokrętna wpłynął wysoki stan wód, zasadniczo utrudniający odłów, co w matematycznej konsekwencji przełożyło się na niski procent przeżywalności Z tego względu odłów ryb w tym cieku odbywał się tylko na 300-metrowym odcinku, a według naszych obserwacji i wyników bonitacyjnych ciek ten ma odpowiedni charakter dla ryb łososiowatych przynajmniej na 3-kilometrowym odcinku (Trzebiatowski i in 1986) Zatem 12% przeżycie ryb w 300-metrowym odcinku tego cieku należy uznać za bardzo dobre Ryby z cieku Pniewa znacznie różniły się długością i masą od pozostałych ryb, chociaż ryby w Sitnej i Pokrętnej również uzyskały odpowiednie w tym wieku wartości badanych parametrów Różnice mogły być spowodowane dostępnością pokarmową cieku i bogatszą fauną makrobezkręgową, stanowiącą po-

22 22 Robert Czerniawski, Józef Domagała, Małgorzata Pilecka-Rapacz karm ryb Poza tym ryby z Pniewy podchowywane były także na żywych larwach ochotki, która w naturalnych warunkach jest składnikiem fauny bezkręgowej cieków Być może ryby przyzwyczajone do tego typu pokarmu jeszcze w warunkach sztucznych lepiej radziły sobie z jego odnajdywaniem w warunkach naturalnych Jako trzeci powód tych różnic można wskazać dłuższy okres podchowu ryb, co sugeruje, że dłuższy podchów, a tym samym osiągniecie większych rozmiarów, wpływa na lepsze rezultaty po zarybieniu Z danych piśmiennictwa wynika, iż wsiedlenie do cieków podchowanego na suchej paszy materiału zarybieniowego pozwala na zwiększenie przeżywalności troci w pierwszym roku życia maksymalnie nawet do 45% (Chełkowski 1990; Trzebiatowski, Domagała 1991, 1992), choć zazwyczaj przypadków wartości te są znacznie niższe Natomiast przeżycie troci od wsiedlenia wylęgu podchowanego do okresu smoltyzacji może się zawierać w zakresie tylko 9 11% (Chełkowski 1993; Domagała 1998) Niską, 9% przeżywalność zanotowali również Cunjak i Therrien (1998) u zimowego narybku dzikich form łososia atlantyckiego Zdecydowanie gorsze wyniki uzyskiwane są przez zarybienie wylęgiem niepodchowanym Śmiertelność jednorocznej troci wyrosłej z wsiedlonego do niewielkich cieków wylęgu żerującego może wynosić aż 99% (Chełkowski, Chełkowska 1981), na co może wpływać nieumiejętność pobierania pokarmu lub mała ruchliwość i stosunkowo duży ciężar, niepozwalający na opieranie się prądowi wody w cieku i na szukanie kryjówek (Trzebiatowski, Domagała 1991) Przeżywalność oraz wzrost mogą być także limitowane obecnością ryb drapieżnych (Kennedy, Strange 1986) W niektórych przypadkach drapieżniki mogą być powodem ponad 90% śmiertelności nawet podchowanego narybku (Kelly-Quin, Bracken 1989) Zaznaczyć należy, że podczas odłowów ryb odzyskiwano także drapieżniki W niniejszej pracy wyniki przeżywalności i wzrostu ryb, mających w okresie podchowu kontakt z żywym pokarmem, generalnie okazały się bardzo dobre Niektórzy autorzy badając zależności pomiędzy rybami chowanymi w sztucznych, całkowicie naturalnych czy półnaturalnych warunkach sugerują, że jak najbardziej zbliżone do naturalnego obchodzenie się z rybami oddziałuje dodatnio na ich zachowanie behawioralne w ciekach (Mckeown, Bates 2003) Żywy, poruszający się pokarm zapewne miał wpływ na rozwój u ryb instynktu łowieckiego, decydującego często o przeżyciu danego osobnika w ciekach, i względnie najlepsze przygotowanie do życia w warunkach naturalnych

23 Wstępne wyniki badań 23 Pomimo przeciwności, jakie wiążą się głównie ze zdobyciem żywego, słodkowodnego zooplanktonu w okresie zimowym, warto jest stosować taki rodzaj pokarmu we wstępnym podchowie ryb łososiowatych Chociaż podstawowym składnikiem diety młodych ryb łososiowatych w warunkach naturalnych są bezkręgowce bentosowe (Amundsen, Gabler 2008), to niektórzy autorzy podają, że również zooplankton jest pokarmem chętnie pobieranym przez te ryby, które w porównaniu z rybami karmionymi paszą uzyskują optymalną do zarybień długość i masę (Czerniawski, Czerniejewski 2007) Szlauer (1976) karmiąc narybek troci zooplanktonem stwierdziła, że ryby intensywnie żerowały przez cały okres trwania doświadczenia, zjadały zimnolubne Cyclops vicinus i Cyclops kolensis Haugen i Rygg (1996) podają, iż dorosłe i juwenilne formy troci jeziorowej oraz łososia atlantyckiego zamieszkujące pelagial zimnych jezior odżywiały się dużymi wioślarkami Podobnie twierdzą Winfield i in (2002) Langeland i Nost (1995) uznają nawet ryby łososiowate żyjące powszechnie w jeziorach skandynawskich za względnie planktonożerne Ponadto Nilssen i Waervagen (2002) podają, że w wielu jeziorach skandynawskich, które zarybia się wylęgiem troci, ważna jest dostępność pokarmowa w postaci zooplanktonu lub innych bezkręgowców Wyniki badań niniejszej pracy pozwalają wstępnie wnioskować, iż rodzaj pokarmu podawany wylęgowi ryb podczas podchowu ma prawdopodobnie wpływ na jego dalsze przeżycie i wzrost w warunkach naturalnych Przypuszczenie takie może zatem stanowić asumpt do dalszych, rozwiniętych doświadczeń porównawczych z użyciem ryb podchowywanych na żywym oraz sztucznym pokarmie, wsiedlonych razem do jednego cieku

24 24 Robert Czerniawski, Józef Domagała, Małgorzata Pilecka-Rapacz 20 Trocie z Pokr tnej Weight [g] = -28,26 3,9831 * Length [mm] correlation: r = 0,98806, p< 0,05 10 Masa [g] D ugo [mm] 95% przedzia ufno ci Rys 1 Wykres zależności pomiędzy długością kaudalną a masą ryb odłowionych z cieku Pokrętna Fig 1 The relationship between fork length and weight of fish from stream Pokrętna 20 Trocie z Pniewy Weight [g] = -50,31 6,0379 * Length [mm] correlation: r = 0,97906, p < 0,05 10 Masa [g] D ugo [mm] 95% przedzia ufno ci Rys 2 Wykres zależności pomiędzy długością kaudalną a masą ryb odłowionych z cieku Pniewa Fig 2 The relationship between fork length and weight of fish from stream Pniewa

25 Wstępne wyniki badań 25 8 Trocie z Sitnej Weight [g] = 0, ,92296 * Length [mm] correlation: r = 0,99287, p < 0, Masa [g] D ugo [mm] 95% przedzia ufno ci Rys 3 Wykres zależności pomiędzy długością kaudalną a masą ryb odłowionych z cieku Sitna Fig 3 The relationship between fork length and weight of fish from stream Sitna Tabela 1 Wyniki uzyskane przed i po odłowieniu ryb z cieków WP wariant podchowu wylęgu, pochodzenie narybku: Z na pokarmie żywym, zooplanktonie, Z/Ch na zooplanktonie i od 2106 na ochotce (Chironomidae larva); N liczba ryb, W średnia masa ryb, S przeżywalność ryb, L długość ryb, F współczynnik kondycji Fultona odłowionych ryb Table 1 Results achieved in stocking day and after fish capture from the wild WP reared group; A zooplankton-fed group only; Z/Ch zooplanktonfed group, however from 21 July chironomid-fed group; N amount of fish; W mean weight; S survival rate; F condition factor Ciek W Wsiedlanie narybku Date N [ind] W [g] Date S [%] Odłów ryb N [ind] L [mm] Sitna Z , , ,48 16,9 1,47 Pokrętna Z , , ,1 16,1 1,12 Pniewa Z/Ch , , ,39 30,5 1,27 W [g] F

26 26 Robert Czerniawski, Józef Domagała, Małgorzata Pilecka-Rapacz BIBLIOGRAFIA Amundsen PA, Gabler HM, 2008: Food consumption and growth of Atlantic salmon parr in subarctic rivers: empirical support for food limitation and competition J Fish Biol, 73, s Bartel R, 2001: Return of salmon back to Polish waters Ecohydrology and Hydrobiology, 1, 3, s Brett JR, 1971: Satiation time, appetite and maximum food intake of sockeye salmon (Oncorhynchus nerka) J Fish Res Bd Can, 28, s Chełkowski Z, 1990: Biological characteristics of one year old sea trout Salmo trutta L grown fry released into the stream Osówka Acta Ichtyologica et Piscatoria, XX(1), s Chełkowski Z, 1993: Spływanie smoltów troci wędrownej wyrosłej z narybku w potoku Osówka Zesz Nauk AR Szczecin Ryb Morsk, 20, s 156 Chełkowski Z, Chełkowska D, 1981: Stopień przeżycia młodzieży troci (Salmo trutta L) od wsiedlenia wylęgu do smoltyzacji w zlewni Mołstowej Streszczenia doniesień sesji naukowej Główne kierunki badań Wydziału Rybactwa Morskiego i Technologii Żywności w latach Szczecin, maj 1981, s Cunjak RA, Therrien J, 1998: Inter stage survival of wild juvenile Atlantic salmon, Salmo salar L Fisheries Managament and Ecology, 5(3), s Czerniawski R, Czerniawski P, 2007: Rearing sea trout (Salmo trutta L, 1758) fry for stocking fed on zooplankton caught in the outlets of natural and artificial bodies of water Acta Sci Pol Pisc, 6, s Domagała J, 1998: Zwiększenie przeżycia troci (Salmo trutta) w słodkowodnym okresie życia metodą biomanipulacji Materiały I Konferencji Stan środowiska przyrodniczego Pomorza w badaniach WNP z Szczecin Domagała J, Bartel R, 1997: Przeżycie i wzrost podchowanego i żerującego wylęgu łososia wypuszczanego do małych cieków Kom Ryb, 1, s Domagała J, Bartel R, 1999: Summer fry smolt survival of Salmon (Salmo salar) stocked into River Gowienica 87-th Stattor Meeting ICES, Stockholm, Sweden ICES, CM 1999/ W: 02: 1 4, Heath of Walfare Cultivated Aquatic Animals Fulton TW, 1904: The rate of growth of fi shes Fisheries Bard of Scotland Annual Report, 22, s Goryczko K, 1979: Kwiecień w gospodarstwie pstrągowym Gosp Ryb 3, s Goryczko K, 2001: Pstrągi Chów i hodowla Poradnik hodowcy IRŚ, Olsztyn

27 Wstępne wyniki badań 27 Grudniewska J, Dobosz S, Goryczko K, 2007: Podchów larw lipienia europejskiego (Thymallus thymallus L) przeprowadzony w Zakładzie Hodowli Ryb Łososiowatych w Rutkach Rocz Nauk PZW, 20, s Haugen TO, Rygg TA, 1996: Food and habitat segregation in sympatric grayling and brown trout J Fish Biol, 49, s Kamler E, 2007: Czy jakość młodocianych osobników ryb karpiowatych w warunkach kontrolowanych zależy od pokarmu? Przegląd najnowszych prac Zakładu Rybactwa Stawowego Kom Ryb, 6, s 9 12 Kelly-Quinn M, Bracken JJ, 1989: Survival of stocked hatchery reared brown trout, Salmo trutta L, fry in relation to the carrying capacity of a trout nursery stream Aqua Res, 20(2), s Kennedy GJA, Strange CD, 1986: The effects of intra and inter specific competition on the survival and growth of stocked juvenile Atlantic salmon, Salmo salar L, and resident trout, Salmo trutta L, in an upland stream J Fish Biol, 28(4), s Kibria G, Nugegoda D, Fairclough R, Lam P, Bradley A, 1999: Utilization of wastewater-grown zooplankton: Nutritional quality of zooplankton and performance of silver perch Bidyanus bidyanus (Mitchell 1838) (Teraponidae) fed on wastewatergrown zooplankton Aqua Nutr, 5(4), 1, s Langeland A, Nost T, 1995: Gill raker structure and selective predation on zooplankton by particulate feeding fi sh J Fish Biol, 47, s Łuczyński MJ, 1992: Podchów wylęgu szczupaka żywionego paszą sztuczną Komunikaty Rybackie, 3, s 9 10 Mckeown BA, Bates DJ, 2003: Growth in stream stocked juvenile hatchery reared coastal cutthroat trout (Oncorhynchus clarki clarki) and the implications for wild populations Congres Salmonid Smoltification International Workshop N o 6, Westport, Irlande ( ), 222(1 4), s Munilla-Moran R, Stark JR, Barbout A, 1990: The role of exogenous enzymes in digestion in cultured turbot larvae (Scophthalamus maximus L) Aquaculture, 88, s Nilssen JP, Waervagen SB, 2002: Intensive fi sh predation: an obstacle to biological recovery following liming of acidifi ed lakes? J Aqua Eco Stress Rec, 9, s Poczyczyński P, 1996a: Żywienie larw ryb podstawy energetyczne II Procesy trawienne larw ryb Kom Ryb, 3, s 7 8 Poczyczyński P, 1996b: Żywienie larw ryb podstawy teoretyczne I Pasze sztuczne w żywieniu larwy Kom Ryb, 4, s 19 20

28 28 Robert Czerniawski, Józef Domagała, Małgorzata Pilecka-Rapacz Raczyński M, Czerniejewski P, Czerniawski R, 2005: Możliwości wykorzystania cieków zlewni jeziora Adamowo do podchowu ryb łososiowatych przeznaczonych do zarybień wód Drawieńskiego Parku Narodowego Kom Ryb, 6, s Szlauer B, 1976: Próba karmienia narybku troci i pstrąga tęczowego zimowym zooplanktonem jeziornym Gosp Ryb, 9, s 21 Szlauer L, Winnicki A, 1980: Propozycja wykorzystania zimowego zooplanktonu do podchowu narybku troci Gosp Ryb, 12, s 9 10 Tschaplinski PJ, Hartman GF, 1983: Winter distribution of juvenile coho salmon (Oncorhynchus kisutsch) before and after logging in Carnation Creek, British Columbia, and some implications for overwinter survival Can J Fish Aqua Sc, 40(4), s Trzebiatowski R, Chełkowski Z, Filipiak J, Chełkowska B, Domagała J, Lubieniecka I, Jarczak A, Klasa B, 1986: Inwentaryzacja dorzecza Drawy Opracowanie wykonane na podstawie umowy nr 677/86 z dnia zawartej pomiędzy Urzędem Wojewódzkim Wydziałem Ochrony Środowiska Gospodarki Wodnej i Geologii w Gorzowie a Akademią Rolniczą w Szczecinie I etap badań Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Szczecinie, Szczecin Trzebiatowski R, Chełkowski Z, Filipiak J, Chełkowska B, Ciupiński M, Lubieniecka I, Klasa B, 1987: Bonitacja zlewni Dolnej Drawy Opracowanie wykonane na podstawie umowy nr 677/86 z dnia zawartej pomiędzy Urzędem Wojewódzkim Wydziałem Ochrony Środowiska Gospodarki Wodnej i Geologii w Gorzowie a Akademią Rolniczą w Szczecinie II etap badań Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Szczecinie, Szczecin Trzebiatowski R, Domagała J, 1991: Zarybianie małych cieków wylęgiem podchowanym troci (Salmo trutta L) sposobem na zwiększenie efektywności zarybiania Materiały sesji naukowej XL Lat Wydziału Rybactwa Morskiego i Technologii Żywności Szczecin, września 1991 AR, Szczecin, s Trzebiatowski R, Domagała J, 1992: Możliwości zwiększenia efektywności zarybiania cieków wylęgiem troci (Salmo trutta L) Zesz Nauk AR Wroc, 37 (218), s Winfield IJ, Bean CW, Hewitt DP, 2002: The relationship between spatial distribution and diet of Arctic charr, Salvelinus alpinus, in Loch Ness, UK Environ Biol Fish, 64 (1 3), s Yurkowski M, Tabachek JL,1979: Proximate and amino acid composition of some natural fi sh foods W: Proceedings of the World Symposium on Finfish Nutrition and Fish Feed Technology, Hamburg June 1978 (Halver, JE & Tiews, K, eds), Vol II Heenemann, Hamburg, s

29 Wstępne wyniki badań 29 THE EFFECT OF FEEDING SEA TROUT (SALMO TRUTTA M TRUTTA L, 1758) HATCH WITH ALIVE ZOOPLANKTON AND CHIRONOMIDS (CHIRONOMIDAE) LARVAE ON ITS SURVIVAL AND GROWTH IN WATERCOURSES PRELIMINARY RESULTS Summary The survivability and growth of trout released to watercourses after the initial period of growth in artificial conditions and fed on living zooplankton and Chironomidae larvae were studied The expectation was that after release to watercourses the fish would achieve satisfactory survivability and growth parameters As expected, the parameters were very good; survivability reached over 50%, the body lengths and masses were appropriate for the fish age The highest body length and mass were noted in the fish that had earlier contact with living larvae of Chironomidae The results support the supposition that the type of food given in the initial period of growth influences the survivability and development of fish released into the watercourses Translated by Robert Czerniawski

30

31 ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 581 ACTA BIOLOGICA NR PRZEMYSŁAW CZERNIEJEWSKI Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny ZALEŻNOŚĆ POMIĘDZY SZEROKOŚCIĄ KARAPAKSU A MASĄ I KONDYCJĄ POPULACJI KRABIKA AMERYKAŃSKIEGO, RHITHROPANOPEUS HARRISII TRIDENTATUS (MAITLAND, 1874) W ESTUARIUM ODRY Width-weight relationship and condition in mud crab, Rhithropanopeus harrisii tridentatus (Maitland, 1874) population in the Odra estuary Słowa kluczowe: kondycja, zależność pomiędzy szerokością karapaksu a masą jednostkową, krabik amerykański, estuarium Odry Key words: condition, the carapace width-weight relationship, mud crab, the Odra estuary 1 Wstęp Polskie wody zasiedla wiele gatunków zwierząt, które wskutek naturalnej migracji lub działalności człowieka przedostały się niepostrzeżenie i zasiedliły biocenozy lądowe oraz wodne Najwięcej allochtonicznych gatunków zwierząt występuje w wodach estuariowych Przykładowo, jak podaje Jażdżewski i in (2005), wśród 56 gatunków skorupiaków wyższych (Malacostraca) blisko 20% stanowią gatunki obce (11 gatunków) W estuarium Odry występuje 20 allochtonicznych gatunków skorupiaków, a wśród nich również notuje się sporadycznie pojedyncze osobniki krabika amerykańskiego (Rhithropanapeus harrisi) (Gruszka 1999) Pierwsze dane na temat wybranych cech populacyjnych i biologicznych oraz składu diety przedstawili Czerniejewski i Rybczyk (2008), jednakże dotych-

32 32 Przemysław Czerniejewski czas nie określono kondycji tego skorupiaka, która jest jedną z ważniejszych charakterystyk populacyjnych skorupiaków (Romaire i in 1977; Olmi, Bishop 1983; Atar, Sucer 2002) Celem niniejszej pracy było oszacowanie parametrów zależności pomiędzy szerokością karapaksu i masą jednostkową krabika amerykańskiego oraz ocena wartości współczynników kondycji Fultona i Le Crena 2 Materiał i metody badań W pierwszej dekadzie września 2007 roku przy użyciu żaków ustawionych w południowej części Zalewu Szczecińskiego (rejon Trzebieży i Stepnicy) oraz w jeziorze Dąbie pozyskano 77 żywych krabików amerykańskich Odłowione osobniki zważono (W) za pomocą elektronicznej wagi typu Axis 2000B z dokładnością ±0,01 g, określono ich płeć na podstawie struktur odwłoka oraz dokonano pomiaru szerokości karapaksu (C w ) Kraby mierzono elektroniczną suwmiarką (Helios) z dokładnością pomiaru ±0,01 mm Zależność pomiędzy szerokością karapaksu a masą obliczono za pomocą funkcji (Romaire i in 1977): W = ac wb, gdzie: W masa całkowita (g) C w szerokość karapaksu (mm) a, b parametry charakterystyczne dla danego gatunku określone na podstawie danych empirycznych Ponadto obliczono kondycję krabików, stosując równanie Fultona oraz Le Crena według ogólnie przyjętych wzorów (Atar, Secer 2002; Ewa-oboho, Abby-kalio 2006) Uzyskane wyniki pomiarów opracowano statystycznie, obliczając: średnią, odchylenie standardowe oraz poddano analizie regresji, określając współczynnik korelacji i determinacji, jak również przeprowadzono porównawczą analizę statystyczną za pomocą testu U Manna-Witneya (Sokal, Rohlf 1998) w programie Statistica Pl