Systematyka. Gromada. - Ssaki Rz. Rząd - Parzystokopytne Podrz Rodzina. - Jeleniowate Rodzaj. - Jeleń Gatunek. - Jeleń europejski (Cervus elaphus L.

Transkrypt

1 Jeleń europejski

2 Systematyka Gromada - Ssaki Rz Rząd - Parzystokopytne Podrz Podrząd - Przeżuwacze Rodzina - Jeleniowate Rodzaj - Jeleń Gatunek - Jeleń europejski (Cervus elaphus L.)

3 WYGLĄD Jeleń europejski jest zwierzęciem o harmonijnej budowie. Tułów spoczywa na cienkich ale silnych nogach (badylach) zakończonych dwiema racicami, powyżej których umieszczone są raciczki czyli (szpile). Głowa jest niezbyt wydłużona o dość równym profilu czoła i pyska, zwężająca się ku przodowi i zakończona nieowłosionymi chrapami czarnej barwy.

4 Oczy (świece) duże z ciemnobrunatną tęczówką, przed nimi wyraźnie zaznaczony gruczoł przedoczny (łzawica) w postaci wydłużonego i głębokiego dołka, zawierający maź żółtobrunatnej barwy zwaną (bezoarem). Uszy (łyżki), stosunkowo wysokie, stojące i ruchliwe.

5 Szyja dość długa, u byka grubsza i silniejsza porośnięta dłuższym włosem tworzącym grzywę. Ogon (kwiat) krótki, ale dobrze widoczny. Łanie mają dwie pary sutek.

6 W warunkach krajowych długość ciała dorosłego jelenia wynosi cm, wysokość w kłębie cm. Długość ogona cm. Ciężar samca po wypatroszeniu waha się od około 120 kg do kg w Bieszczadach. Ciężar łań utrzymuje się w granicach od kg.

7

8 Samca jelenia nazywamy bykiem, samicę łanią. Budowa wewnętrzna jeleni jest typowa dla przeżuwaczy. Łącznie 34 zęby, z górnymi kłami (grandlami).

9 Jelenie prowadzą cichy tryb życia i rzadko się odzywają. Jedynie w okresie godowym słychać donośne ryczenie byków i słabsze odgłosy łań (ględzenie), szczególnie młodych łaniek, które są obiektem zalotów byka.

10 W ciągu całego roku można słyszeć niezbyt głośne odgłosy łań wabiących młode, lub jelenie straszące lecz tylko wtedy gdy wyczuwają niebezpieczeństwo i nie mogą określić jego pochodzenia. Odzywają się także cielęta szukające matki. Jeleń nie posiada woreczka żółciowego.

11 Sylwetki byków

12 Sylwetki byków Młody byk Byk w kulminacyjnej fazie rozwoju Stary byk

13 Sylwetka jelenia byka

14 BIOTOP Na kontynencie europejskim jeleń jest silnie związany ze środowiskiem leśnym. Zasiedla lasy liściaste, mieszane i lite drzewostany lub plantacje drzew iglastych. Wspólną cechą tych środowisk jest występowanie w ich obrębie lub bezpośrednim sąsiedztwie powierzchni trawiastych.

15 Jelenie wykazują wyraźną zmienność sezonową w doborze środowiska. W okresie wiosennym często penetrują łąki i szuwary, latem i jesienią lasy dębowobukowe, natomiast zimą bory sosnowe.

16 POKARM Drzewa i krzewy są najważniejszymi roślinamiżerowymi. Dostarczają one pokarmu w postaci pędów, kory, liści i owoców.

17 Najważniejszymi gatunkami drzew są: sosna pospolita, grab, brzoza brodawkowata, dąb bezszypułkowy, dąb szypułkowy olsza czarna, jarzębina, topola osika, klon; Najważniejszymi gatunkami krzewów są: leszczyna, kruszyna, malina, wierzba iwa, jałowiec, wierzba szara.

18 Wśród krzewinek: bagno i borówki (czarna, brusznica i błotna). Spośród roślin dwuliściennych: pszeńce, szczawik zajęczy, zawilec, poziomka, dąbrówka, konwalia, szczaw, gajowiec i gwiezdnica.

19 Dieta jeleni zmienia się w zależności od pory roku. Wiosną trawy, turzyce i sity stanowią 37% diety. Latem najważniejszą grupą zjadanych roślin są zioła - 41%, drzewa i krzewy 29%.

20 Jesienią przeważają krzewinki 34%, poza tym drzewa i krzewy 22%. Zimą pokarm pochodzący z drzew i krzewów stanowi niemal 50% diety jeleni, oprócz nich zjadane są krzewinki w ilości 39%.

21 ROZRÓD Okres rui (rykowisko) przypada na drugą połowę września. Ciąża trwa dni. Łanie rodzą najczęściej jedno cielę w roku.

22 Łanie biorą udział w rui po raz pierwszy w wieku 2 lat i rodzą pierwsze cielę w wieku 3 lat. Młode rodzą się w maju i czerwcu. Ssą przez około 8-10 miesięcy.

23 ROZWÓJ Najaktywniejszy rozwój przypada na pierwsze 5 lat życia, maksymalna wielkość ciała i najlepsza kondycja - w wieku od 5 do 10 lat; po przekroczeniu 10 następuje spadek.

24 ROZWÓJ POROŻA Poroże jelenia (wieniec) składa się z dwu tyk z odgałęzieniami (odnogami). W sile wieku na każdej tyce są trzy odnogi - oczniak, nadoczniak, opierak oraz korona mająca trzy i więcej odnóg.

25

26 Na powierzchni tyki i dolnych części odnóg często występują drobne zgrubienia (zwane perłami), a u podstawy tyki róża. Nasady (możdżenie), stanowiące podstawę przyszłego wieńca, zaczynają wyrastać w 7-8 miesiącu po urodzeniu zwierzęcia.

27

28 Poroże

29 Wkrótce formuje się na nich pierwsze poroże w postaci nie rozgałęzionych i niezbyt wysokich tyk, nie posiadających jeszcze róż. Jelenia o takim wieńcu określa się mianem szpicaka. To poroże wycierane jest ze scypułu zwykle we wrześniu, a w kwietniu, maju następnego roku zostaje zrzucone. W trzecim roku życia jeleń nakłada swój drugi wieniec, wycierany zwykle w sierpniu. W tej klasie wieku występują przeważnie szóstaki, tj. osobniki mające dwie odnogi: oczniak i opierak oraz tykę zakończoną grotem i posiadającą już różę.

30

31 Wieniec jelenia

32

33 Z wiekiem liczba odnóg w porożu jelenia się zwiększa, do pełni rozwoju osobniczego (10-14 lat), a potem maleje. Byka, w którego porożu występuje korona nazywany koronnym, przy czym może on być dwustronnie koronny lub jednostronnie koronny, jeśli jedna z tyk zamiast koroną kończy się widlicą lub grotem.

34 Wieniec o pięciu odnogach na każdej tyce określa się mianem dziesiątaka regularnego, w razie natomiast mniejszej liczby odgałęzień na jednej z tyk - nieregularnego.

35 Wśród osobników w pełni dojrzałych fizycznie często w lesie spotykamy dwunastaki i czternastaki, rzadziej szesnastaki i osiemnastaki, a dwudziestaki, dwu- czy czterodwudziestaki są już bardzo rzadkie. Osobniki w średnim wieku zrzucają poroże w marcu lub kwietniu, nowe zaś wycierają na przełomie lipca i sierpnia. Wraz z wiekiem byka okresy wycierania i zrzucania poroża ulegają przyspieszeniu.

36

37

38 Rekordowy wieniec jelenia

39 Maksymalna długość życia jelenia szlachetnego wynosi około 20 lat,średnia lat.

40 Naturalnymi wrogami jelenia są wilk, ryś i niedźwiedź. Drapieżniki te wywołują zasadniczo wpływ pozytywny, eliminują młodzież i osobniki upośledzone. Linienie rozpoczyna się u starszych osobników z końcem kwietnia, w maju - u większości, a w czerwcu u osobników o słabej kondycji. Zimowa sierść zaczyna rozwijać się we wrześniu i w ciągu października następuje zmiana sukni na zimową.

41

42 BEHAWIOR Czynnikami wpływającymi na zachowanie się jeleni są: pokarm, osłona przed niekorzystnymi warunkami meteorologicznymi, interakcje z człowiekiem i innymi zwierzętami.

43 W warunkach spokoju jelenie są najaktywniejsze w godzinach dziennych. Naturalny rytm aktywności dobowej ulega zakłóceniu przez wiele czynników, np. nękające owady, człowieka, drapieżniki.

44 Aktywność jeleni zmniejsza się zimą, wzrasta latem. Na sen jelenie przeznaczają zaledwie minut na dobę. Społeczne zachowanie się jeleni obejmuje takie przejawy jak znakowanie terytorium, oddawanie moczu, wydzielanie zapachu, wydawanie głosu, ruchy i terytoria chmar.

45 Jeleń szlachetny jest zwierzęciem stadnym o wysokim stopniu rozwoju społecznego. System społeczny opiera się na matriarchacie. Byk, który posiada chmarę łań w okresie rykowiska i pilnuje jej w tym okresie przed dostępem rywali jest bykiem stadnym.

46 Opieka macierzyńska jest u tego gatunku przedłużona do trzeciego roku życia potomstwa. Samce wykazują niższy poziom stadności.

47 W obrębie chmary jeleni występują grupy rodzinne składające się z łani i jej potomstwa z bieżącego i poprzedniego roku. Te podstawowe grupy są stałe. Łączą się z innymi w większe zgrupowania, których skład się ustawicznie zmienia. Do chmar dołączają okresowo zwierzęta samotne.

48 W czasie wycieleń (maj-czerwiec) jednoroczne jelenie są wypędzane przez matki i tworzą luźne ugrupowania lub przebywają samotnie na obrzeżach terytorium łani. Po urodzeniu cieląt łanie dopuszczają na powrót do grupy swe zeszłoroczne potomstwo. Samce zrywają więzy z grupą matriarchalną wcześniej niż samice. Dołączają one do chmar męskich w których byki przebywają przez większą część roku.

49 Stare byki prowadzą czasem samotniczy tryb życia. Chmary jeleni nie bronią aktywnie areału swojego występowania. Najlepsze tereny zajmują chmary łań z potomstwem. Na nich odbywa się ruja i wycielenia. Ugrupowania byków zajmują tereny peryferyjne.

50 Wśród byków istnieje wyraźna hierarchia dominacji, zanikająca wraz ze zrzucaniem poroża. Nowo uformowane hierarchia po odbudowaniu poroża jest często odmienna od poprzedniej. Prawdziwe walki występują tylko wśród 7-9 letnich byków w okresie rui.

51 Walka młodych byków o dominację

52 TROPY JELENIA Tropy jelenia idącego stępem lub kłusem zwłaszcza na twardym podłożu zawierają wyraźne odciski przednich części racic. Szpile nie dotykają ziemi więc nie zostawiają żadnych śladów.

53 TROPY JELENIA 1- raciczki, czyli szpile" (palce II i V), 2 - opuszki palcowe racicy, czyli jabłka" (palce III i IV), 3, 6 - miski" albo muszle", 4 -ścianki i krawędzie racicy obrzeże", 5 - szpara międzyracicowa

54 TROPY JELENIA Jeleń c) przestęp w szybkim kłusie d) przedostęp w stępie e) w wolnym kłusie f) zatrzymanie

55 W galopie oraz w głębokim śniegu, mokrym piasku lub błocie odciski racic są głębsze i większe. Za śladem opuszek palcowych zaznaczają się raciczki. Im ruch zwierzęcia jest szybszy, tym końcówki racic bardziej się rozchodzą, przyjmując kształt litery V.

56 TROPY JELENIA h Jeleń - wyboczenie h) niedostęp łani ciężarnej i) w galopie i

57 Wielkość odcisków racic zależy przede wszystkim od masy i wieku jelenia. Ślady młodego samca są wyraźnie mniejsze od śladów dorosłego byka. Ich kształt zmienia się w zależności od płci zwierzęcia. Odciski kończyny samca są bardziej owalne. Taki wygląd nadaje mu łagodnie zakrzywione brzegi zewnętrzne racic, oraz bardziej zaokrąglone przednie ich części.

58 Odciski kończyn łani są wyższe i krótsze, brzeg zewnętrzny jest bardziej zakrzywiony. Przód odcisku jest wyraźnie ostrzejszy. Odcisk dojrzałych samców 7-letnich lub starszych mają 7,5-9 cm długości i 6-7 cm szerokości.

59 Długość odcisku młodego byka w wieku 3-6 lat wynosi 6,5-7 cm szerokość 5-6 cm. Przeciętna długość odcisku kończyny wynosi 6-6,5 cm szerokość 4,5-5,5 cm. łani Rozstaw tropów również zależy od wieku i płci jelenia: u starego samca wynosi cm, 3-6 letniego samca 5-10 cm. Rozstaw tropów łani wynosi przeciętnie od 10-50cm.

60 Długość kroków starych samców jest największa - wynosi cm, dojrzałego samca cm, młodego cm. Długość kroku łani wynosi od 100 do 120 cm.

61 Trop jelenia idącego stępem charakteryzuje się podwójnymi odciskami, ułożone może być rozmaicie: odciski tylne pokrywają się z przednimi całkowicie lud częściowo. W kłusie jeleń pozostawia dwa rodzaje tropów: pojedyncze lub podwójne. Kończyny tylne stawia mniej więcej na odciskach kończyn przednich lub nieco z boku.

62 Jeżeli odcisk kończyny tylnej wyprzedza odcisk kończyny przedniej jest to tzw. przedstęp, natomiast jeżeli odcisk kończyny tylnej znajduje się tuż za odciskiem kończyny przedniej mówimy o niedostępie. Jeżeli noga przednia trafia z boku odcisku kończyny przedniej mówimy o wyboczeniu. Wyboczenie, niedostęp i przestęp mogą być całkowite lub częściowe.

63 a stęp b kłus c galop d - skoki

64 Umiejętność rozróżniania rodzajów tropów dostarczają wielu informacji o zwierzęciu np. o jego wieku, płci oraz stanie zdrowia i kondycji fizycznej: o krok opóźniony - niedostęp charakteryzuje zwykle starsze zwierzęta, o przestęp jest typowy dla zwierząt młodych i osłabionych, o wyboczenie jest charakterystyczne dla starego byka lub cielnych samic. Im jeleń jest starszy, tym skos czyli odchylenie osi racic od liniiśrodkowej tropów jest większe.

65 ROZMIESZCZENIE I LICZEBNOŚĆ Rozmieszczenie geograficzne gatunku obejmuje prawie całą Europę, Kaukaz, Iran, Azję Centralną i Wschodnią po północne tereny Chin, Indii po Algier i Tunis w Afryce Północnej. Na kontynencie europejskim jeleń nie występuje w Islandii, Irlandii, północnej Skandynawii w przeważającej części Włoch, a Albanii i Grecji.

66 Pozostałe obszary Europy zasiedla dość nierównomiernie. W zachodniej części kontynentu bytuje wyspowo podczas gdy w innych rejonach rozprzestrzeniony jest bardzo szeroko. Najliczniej bytuje w całych Niemczech, Polsce, Węgrzech i krajach byłej Jugosławii.

67 W Polsce jeleń występuje w całym kraju, ale nie wszędzie jest jednakowo liczny, zależy to głównie od warunków ekologicznych. Najwyższe zagęszczenia spotkać można na terenie byłych województw: koszalińskiego, olsztyńskiego, opolskiego, poznańskiego, rzeszowskiego, gdańskiego, szczecińskiego, bydgoskiego.

68 Liczebność i pozyskanie

69 Pozyskanie w sezonie 2002/03 i stan w 2003 roku w szt. na 1000ha pow. leśnej.

70 W sezonie łowieckim 2008/2009 występowało w Polsce sztuk. Pozyskanie osobników

71

72 W latach 90 liczebność jeleni kształtowała się na poziomie 100 tys. sztuk. Kulminacja miała miejsce w 1992 roku i wynosiła 105 tys. pozyskanie w tym roku osiągnęło także najwyższy poziom 66,8 tys. Od tego czasu zarówno liczebność jak i pozyskanie wyraźnie spadają. W sezonie 1996/1997 spadło aż o 39%.

73 ZNACZENIE GATUNKU jelenie wywierają wpływ na środowisko poprzez eliminowanie roślin preferowanych jako pokarm i zwiększanie roli roślin pomijanych jako żer; w warunkach niewielkiego zagęszczenia wywierają one stabilizujący wpływ na ekosystem leśny, zwiększając jego wydajność i zróżnicowanie;

74 szkody w wyniku nadmiernej ilości jeleni mogą przybierać dość duże rozmiary, może to być spałowanie i zgryzienie drzew gospodarczo cennych, gatunków lasotwórczych oraz zgryzanie i tratowanie upraw.

75

76 Okres polowań Byki Łanie Cielęta

77

78 Lokalizacja paśnika

79 Galeria fotografii

80

81 Przykładowy korytarz przepędowy

82

83 Oznakowane zwierzęta

84 Stado na pastwisku

85

86