CELE EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO OGÓLNE I SZCZEGÓŁOWE - ORAZ ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA KOŃCZĄCEGO SZKOŁĘ PODSTAWOWĄ

Transkrypt

1 CELE EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO OGÓLNE I SZCZEGÓŁOWE - ORAZ ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA KOŃCZĄCEGO SZKOŁĘ PODSTAWOWĄ Edukacja w zakresie języka polskiego w szkole podstawowej, według założeń ogólnych Podstawy programowej, tworzy fundament ogólnego rozwoju uczniów, poprzez język umożliwia im poznawanie świata w jego jedności i złożoności, wspomaga ich umiejętność samodzielnego uczenia się, usprawnia i wzbogaca umiejętność komunikowania się, wprowadza w świat kultury. Nadrzędnym celem edukacji polonistycznej w kl. IV VI powinno stać się wykształcenie ucznia, który w sposób dojrzalszy niż małe dziecko będzie rozumiał i odczuwał otaczający go świat. Cele wyprowadzone zostały z kluczowych umiejętności, jakie będą rozwijane w toku trzyletniej edukacji. Większość tych umiejętności Większość tych umiejętności będzie przedmiotem oddziaływań również na kolejnym etapie kształcenia. W sferze poznawczej uczeń powinien nabyć umiejętności: sprawnego mówienia i aktywnego słuchania skutecznego porozumiewania się (w mowie) czytania i odbioru różnych tekstów kultury, a przez to coraz doskonalszego rozumienia człowieka i świata pisania w różnych sytuacjach komunikacyjnych w różnych formach i do różnych adresatów świadomego i refleksyjnego używania języka czynnego uczestniczenia w życiu kulturalnym i społecznym\ekspresji twórczej współdziałania i współpracy w grupie samokształcenia, w tym planowania i organizowania własnego uczenia się W sferze wychowawczej ( w tym emocjonalno motywacyjnej) uczeń, wspierany przez nauczyciela, powinien przede wszystkim uczyć się szacunku dla siebie i innych. Zakładamy zatem, że celem procesu wychowawczego jest kształtowanie i \ lub rozwijanie : wrażliwości moralnej i estetycznej postawy humanistycznej systemu wartości opartego na kanonie podstawowych wartości etycznych inteligencji emocjonalnej poczucia własnej wartości i wiary we własne siły poczucia uczciwości oraz odpowiedzialności za swoje słowa i czyny szacunku dla wspólnego dobra szacunku dla tradycji, kultury narodowej i europejskiej umiejętności przestrzegania reguł życia społecznego pozytywnych nawyków obowiązkowości, systematyczności, solidności, rzetelności umiejętności samodzielnego myślenia jako podstawy każdego działania i samodzielnego uczenia się motywacji do dalszej nauki zainteresowań kulturalnych otwartości na różnorodność tekstów kultury. Ze sformułowanych celów ogólnych w dalszej kolejności zostały wprowadzone cele szczegółowe, a im z kolei przyporządkowano zakładane osiągnięcia ucznia. W ten sposób powstał hierarchiczny układ celów: cele ogólne, wyznaczające kierunek oddziaływań dydaktyczno wychowawczych cele szczegółowe, czyli wyprowadzone z analizy podstawy programowej opisy wiedzy oraz czynności uczniów będące punktem wyjścia do planowania działań nauczyciela zakładane osiągnięcia uczniów, czyli opisy poszczególnych stanów wiedzy, procesów, umiejętności oraz zachowań uczniowskich odpowiadających danemu celowi szczegółowemu

2 CELE KSZTAŁCENIA POLONISTYCZNEGO W SZKOLE PODSTAWOWEJ CEL OGÓLNY: Sprawne mówienie i aktywne słuchanie skuteczne porozumiewanie się ( w mowie) Cele szczegółowe Zakładane osiągnięcia ucznia ( P ) Aktywne słuchanie Mówienie jako wyraz ogólnej kultury człowieka Mówienie ze świadomością intencji Mówienie na podstawie własnych doświadczeń, na tematy związane z własnymi zainteresowaniami i z otaczającą rzeczywistością Wypowiadanie się na temat literatury oraz innych ( niewerbalnych i mieszanych ) tekstów kultury Publiczne występowanie Uczeń: próbuje koncentrować uwagę podczas słuchania wypowiedzi stara się stosownie do sytuacji reagować na usłyszaną wypowiedź słucha uważnie informacji, instrukcji, poleceń i postępuje zgodnie z nimi rozumie intencje mówiącego na podstawie barwy, siły głosu i intonacji słucha uważnie tekstów literackich oraz popularnonaukowych i reaguje stosownie do usłyszanej treści, wykazując zrozumienie słucha interpretacji głosowych utworów literackich przygotowanych przez kolegów i aktorów oraz dostrzega różnice między nimi rozróżnia mowę i tło akustyczne w przekazach audialnych i audiowizualnych słucha wypowiedzi kolegów ( w tym przygotowanych przez nich prezentacji) i dokonuje ich oceny stara się mówić płynnie, wyraźnie i poprawnie ( także podczas wygłaszania tekstów z pamięci) stara się przestrzegać zasad akcentowania wyrazów używa zwrotów grzecznościowych w rozmowie ma świadomość istnienia niewerbalnych sposobów porozumiewania się rozróżnia nadawce i odbiorcę dostrzega różnice między językiem mówionym a pisanym mówi ze świadomością intencji: pyta i odpowiada, prosi i poleca, przyrzeka i odmawia, potwierdza i zaprzecza, zachęca i zniechęca, chwali i gani, wita i żegna, przeprasza, dziękuje, zaprasza, życzy nawiązuje rozmowę z drugim człowiekiem ma świadomość adresata i celu wypowiedzi posługuje się mimiką, gestem i ruchem ciała w opisywaniu i wyrażaniu własnych stanów emocjonalnych podejmuje próby kontrolowania niektórych własnych stanów emocjonalnych przyjmuje krytyczne uwagi podejmuje próby mówienia o sobie, własnych uczuciach i doświadczeniach wypowiada się ( w kilku zdaniach ) na bliskie mu tematy, np. własnych zainteresowań, życia klasy, otaczającej rzeczywistości przekazuje relację z wydarzenia uczestniczy w dialogu skutecznie porozumiewa się w sytuacjach szkolnych, np. podczas pracy w parach, w zespole rozumie sens wypowiadanych słów i daje tego dowody uzasadnia własne zdanie 1 2 argumentami wypowiada się krótko na temat łatwych tekstów ( literackich, ikonicznych, audiowizualnych) mówi o treści utworów literackich oraz o swoich wrażeniach lekturowych ocenia postępowanie bohaterów literackich i filmowych podejmuje próby uzasadniania własnej oceny dba o jasność, zrozumiałość, poprawność językową i kompozycyjną wypowiedzi posługuję się słownictwem odpowiednio dobranym do poruszanej problematyki, przyjętej formy wypowiedzi i formy utworu: unika powtórzeń wyrazowych i składniowych: radzi sobie z zamykaniem myśli w granicach zdania opanowuje pamięciowo teksty i je wygłaszania dokonuje prezentacji efektów własnej pracy, np. projektowej podejmuje próby nawiązania kontaktu ze słuchaczami podejmuje próby wspierania własnej prezentacji postawą ciała

3 CEL OGÓLNY: Czytanie i odbiór różnych tekstów kultury, a przez to coraz doskonalsze rozumienie człowieka i świata Cele szczegółowe Zakładane osiągnięcia ucznia ( P ) Ciche czytanie tekstów informacyjnych i literackich Głośne czytanie Czytanie w celu zdobywania informacji Czytanie tekstów literackich Rozumienie i odbiór tekstów kultury (interpretowanie ich w rożnych formach) czyta rożnego rodzaju proste teksty oraz wykazuje(w rozmowie lub pisemnie), że rozumie ich sens odczytuje tekst w sposób ukierunkowany przez nauczyciela odszukuje w tekście wskazany fragment lub informacje podane wprost odpowiada na proste pytania związane z tekstem po krótkim przygotowaniu czyta tekst na głos, w sposób ułatwiający jego zrozumienie czyta tekst z podziałem na role po uprzednim przygotowaniu wskazuje podstawowe źródła informacji wybiera informacje związane z określonym tematem, problemem itp. wyszukuje potrzebne informacje w tekstach o charakterze informacyjnym i wykorzystuje je zgodnie z potrzebami (z wyznaczonym zadaniem) spośród oferty mediów wybiera interesujące go propozycje według podanych kryteriów (opartych także na wartościach) odczytuje znaczenie podstawowych symboli występujących w opisach rysunków, schematów, w instrukcjach itp. odczytuje dane z tekstu źródłowego, tabeli, wykresu czyta rożne teksty i dzieli się z innymi opiniami na ich temat czyta proste teksty i potrafi je analizować robi notatki z lektury odtwarza treść przeczytanego utworu sytuuje wydarzenia w czasie i w przestrzeni porządkuje wydarzenia w kolejności chronologicznej wskazuje przyczyny i skutki wydarzeń wskazuje w tekście narratora oraz rożne elementy świata przedstawionego, np. takie jak: bohater, czas i miejsce akcji odróżnia fikcję od rzeczywistości rozumie dosłowny sens przekazu; próbuje odczytać sens przenośny wyraża własne opinie na temat przesłania tekstu, postępowania bohaterów itp. próbuje uzasadnić własne opinie 1 2 argumentami dostrzega specyfikę tekstów werbalnych i niewerbalnych wskazuje różnice między literaturą piękną a tekstami kultury reprezentującymi inne dziedziny kultury i sztuki (przekazami ikonicznymi, muzycznymi, filmowymi, teatralnymi) -ma świadomość swoistości ich tworzywa odróżnia literaturę piękną od innych tekstów pisanych, np. użytkowych odróżnia teksty fabularne od informacyjnych odróżnia prozę od wiersza rozpoznaje tekst dramaturgiczny rozpoznaje charakterystyczne cechy poznanych gatunków literackich, np.: baśni, legendy, opowiadania, powieści odróżnia fikcję od rzeczywistości wyróżnia narratora oraz elementy świata przedstawionego, np. takie jak: bohater (główny i epizodyczny), wydarzenia, watek, akcja, fabuła, epizod, czas i miejsce akcji wyróżnia osobę mówiącą w wierszu (podmiot liryczny), bohatera lirycznego oraz określa nastrój wiersza odróżnia osobę mówiącą (np. narratora w powieści, podmiot liryczny w wierszu) od autora tekstu (w utworach o przejrzystej konstrukcji) rozpoznaje środki artystyczne (środki obrazowania poetyckiego) zastosowane w utworze, np. takie jak: epitet, porównanie, przenośnia, uosobienie, wyraz dźwiękonaśladowczy rozpoznaje elementy struktury tekstu poetyckiego, np. takie jak: wiersz (wers), zwrotka (strofa), rytm, rym rozpoznaje charakterystyczne elementy budowy dramatu, np. takie jak: dialogi, monologi, didaskalia, akty, sceny, podział tekstu na role odczytuje sensy dosłowne tekstu; dostrzega (wskazuje) w tekście fragmenty o znaczeniu

4 przenośnym rozumie i ogarnia refleksja rozterki natury etycznej przeżywane przez bohaterów rozumie pojęcia i terminy przewidziane w programie, np. takie jak: fikcja literacka, świat przedstawiony, nadawca, odbiorca, autor, narrator, osoba mówiąca w wierszu (podmiot liryczny), narracja, bohater, watek, akcja, fabuła, epitet, porównanie, przenośnia, zwrotka, rytm, rym, refren, proza, poezja, dialog, monolog, akt, scena rozumie podstawowe pojęcia i terminy związane z przekazami ikonicznymi, muzyka, radiem, telewizja, filmem, teatrem, prasa, np. takie jak: reżyser, kadr, ujęcie, scena, spiker, artykuł, publicystyka, media, reklama, perspektywa, kompozytor, koncert, pejzaż, portret dokonuje przekładu intersemiotycznego analizowanych tekstów kultury, np. tekst literacki -rysunek odczytuje ze zrozumieniem proste komunikaty medialne (o stopniu trudności dostosowanym do możliwości dziecka) odróżnia teksty reklamowe od innych tekstów kultury zauważa elementy dziedzictwa kulturowego CEL OGÓLNY : Pisanie w różnych sytuacjach komunikacyjnych w różnych formach i do różnych adresatów Wyraźne i staranne pisanie tekstów Tworzenie tekstów o rożnej treści i przeznaczeniu, w rożnych formach Organizowanie struktury tekstu i stosowanie zasad kompozycyjnych Poprawność językowa, ortograficzna i interpunkcyjna pisze czytelnie, wyraźnie dostosowuje zapis do formy wypowiedzi (np. w liście) pisze krotko na temat (jasno sformułowany) do wskazanego adresata posługuje się prostymi formami wypowiedzi (są one czytelne), np. takimi jak: opis, opowiadanie, relacja, informacja, instrukcja, komunikat, opinia, ocena sporządza proste notatki używa zdań potwierdzających słuszność swojej wypowiedzi odróżnia specyfikę tekstu pisanego od tekstu mówionego posługuje się prostym, ale odpowiednio dobranym słownictwem wprowadza cytaty do tworzonego przez siebie tekstu redaguje proste formy użytkowe, np.: życzenia, zaproszenie, ogłoszenie, kartkę pocztową, list rozumie celowość stosowania tytułu i akapitów w tekście pisanym wyróżnia części tekstu zgodnie z jego struktura tworzy tekst logiczny pod względem treści (porządkuje treść wypowiedzi) stara się przestrzegać podstawowych zasad kompozycyjnych stara się przestrzegać norm gramatycznych, ortograficznych i interpunkcyjnych stara się dostosowywać styl do rodzaju wypowiedzi i sytuacji komunikacyjnej posługuje się słownikiem ortograficznym rozróżnia najważniejsze części mowy i wykorzystuje je we własnych tekstach, np. przymiotniki w opisie poprawnie posługuje si e prostym słownictwem oraz popularnymi i często używanymi związkami frazeologicznymi posługuje się w miarę poprawna składnią, buduje poprawnie proste zdania zna i stosuje podstawowe zasady przestankowania w zdaniu pojedynczym i złożonym CEL OGÓLNY : Świadome i refleksyjne używanie języka Obserwowanie języka i mówienie na temat zjawisk językowych mówi na temat zaobserwowanych zjawisk językowych, wykorzystując przewidziane w programie pojęcia i terminy z zakresu wiedzy o języku, np. dostrzega proste błędy fleksyjne, ortograficzne i interpunkcyjne dostrzega różnice między odmianami języka: potoczną, literacką i regionalną zauważa odrębność języka regionu, w którym mieszka odróżnia specyfikę języka mówionego i pisanego

5 rozumie pojęcia i terminy z zakresu wiedzy o języku wskazane w programie, np.: cz ęci mowy, liczba, rodzaj Doskonalenie różnorodnych operacji zdaniotwórczych Bogacenie słownictwa (leksykologia, słowotwórstwo, frazeologia) Dostrzeganie różnic między językiem mówionym a pisanym Rozumienie wagi i siły słowa (socjotechniczna rola słowa) tworzy poprawne konstrukcje składniowe i dokonuje prostych przekształceń rozróżnia rodzaje wypowiedzeń ze względu na stosunek nadawcy do ich treści przedstawia graficznie schemat krótkiego zdania pojedynczego rozróżnia zdania i równoważniki zdań rozpoznaje zdanie pojedyncze i złożone dostrzega związki wyrazów w zdaniu (związki składniowe) oraz rozpoznaje relacje nadrzędno - podrzędne i równorzędne dostrzega rolę orzeczenia i podmiotu w zdaniu rozróżnia odmienne i nieodmienne części mowy rozróżnia podstawowe kategorie fleksyjne (bez wprowadzania pojęcia) w mowie i w piśmie posługuje się prostym, ale odpowiednio dobranym do omawianego tematu słownictwem, ze świadomością znaczenia używanych słów rozpoznaje pokrewieństwo wyrazów dostrzega budowę słowotwórczą wyrazów korzysta z poznanych na lekcji słowników rozumie różnice między głoską a literą; rozróżnia rodzaje głosek wskazuje różnice między wymową a pisownią niektórych wyrazów wyróżnia akcent wyrazowy stara się poprawnie akcentować wyrazy rodzime i niektóre zapożyczenia zauważa niektóre cechy odróżniające język mówiony od języka pisanego (m. in. intonację, akcent) rozpoznaje opinię, np. podkreślona wyrażeniami : uważam, że..., sądzę, że..., moim zdaniem.. próbuje stosować wyrazy nacechowane stylistycznie rozumie cel tekstów reklamowych wie, że nie zawsze należy mówić to, co się myśli CEL OGÓLNY : Czynne uczestniczenie w życiu kulturalnym i społecznym \ ekspresja twórcza Uczestniczenie w szkolnych i środowiskowych (lokalnych) inicjatywach kulturalnych Podtrzymywanie tradycji rodzinnej, regionalnej, narodowej Świadome korzystanie z oferty mediów bierze udział w życiu kulturalnym klasy i szkoły uczestniczy w spotkaniach z ludźmi teatru i filmu bierze udział w klasowej inscenizacji wygłasza tekst, pamiętając o zasadach pauzowania i właściwej intonacji współpracuje z grupą nad stworzeniem scenariusza przedstawienia potrafi właściwie zachować się w teatrze, na koncercie, w kinie potrafi właściwie zachować się w muzeum, na wystawie, wernisażu itp. podaje przykłady zwyczajów kultywowanych w rodzinie, w regionie opowiada treść legendy regionalnej rozpoznaje cechy charakterystyczne sztuki ludowej swojego regionu, np. elementy stroju okazuje szacunek dla tradycji rodzinnych, dla symboli państwowych dokonuje wyboru pozycji z programu telewizyjnego rozumie, że prasa, radio i telewizja to różne środki przekazu informacji podejmuje próby świadomego wyboru spośród ofert medialnych CEL OGÓLNY : Współdziałanie i współpraca w grupie Współorganizowanie pracy w grupie Odgrywanie rol w grupie Negocjowanie nawiązuje kontakty społeczne z rówieśnikami włącza się do planowania sposobu realizacji zadania dobiera środki i materiały potrzebne do realizacji zadania przestrzega przyjętych zasad pracy grupowej stara się reagować bez agresji na nieprzestrzeganie przez innych przyjętych zasad pracy podejmuje rożne role (także mniej atrakcyjne) i przestrzega norm przypisanych określonym rolom w grupie / zespole liczy się z cudzym zdaniem

6 i podejmowanie decyzji Przyjmowanie odpowiedzialności za działania grupy i ich efekty Współuczestniczenie w działaniach grupy stosuje odpowiednie argumenty na uzasadnienie własnej opinii akceptuje decyzję podjęta przez grupę i uważa ja za obowiązującą unika nieustannego tłumaczenia się i usprawiedliwiania swoich błędów przestrzega przyjętych reguł bez względu na osobiste korzyści realizuje grupowo podjętą decyzję nabiera przekonania, e funkcjonowanie ka dej grupy społecznej jest oparte na współpracy odczuwa satysfakcję z udzielenia pomocy innym podejmuje takie działania na rzecz grupy, które najlepiej odpowiadają jego umiejętnościom CEL OGÓLNY : Samokształcenie, w tym planowanie i organizowanie własnego uczenia się Wykorzystywanie technik efektywnego uczenia si Korzystanie z różnych źródeł informacji Planowanie i organizowanie własnej pracy Ocenianie własnego uczenia się jest świadomy, ze trzeba się uczyć również tego, jak się uczyć zna wybrane sposoby uczenia się docenia korzystanie z pomocy rówieśników w uczeniu się w wypadku trudności w uczeniu się poszukuje wsparcia przede wszystkim u nauczyciela korzysta z biblioteki szkolnej i publicznej potrafi korzystać z poznanych słowników wskazuje źródła, w których można znaleźć potrzebne informacje gromadzi i selekcjonuje informacje na wskazany temat pochodzące z rożnych źródeł potrafi zaplanować własna pracę dąży do finalizowania zaplanowanych i podjętych działań zna różne sposoby realizacji zadań dąży do wykonania pracy w wyznaczonym terminie rozumie potrzebę uczenia się podejmuje próby współtworzenia kryteriów oceniania własnej pracy ocenia własna pracę na podstawie włożonego wysiłku

7 MATERIAŁ NAUCZANIA KLASA IV Kształcenie językowe Kształcenie literacko - -kulturowe SŁUCHANIE TEMATYKA Uważne słuchanie czyichś wypowiedzi i stosowne reagowanie na nie. Uważne słuchanie ze zrozumieniem krótkich tekstów, np. literackich, popularnonaukowych. Rozumienie poleceń i stosowanie si do nich. Słuchanie interpretacji utworów literackich w wykonaniu kolegów i aktorów. Odróżnianie mowy od tła akustycznego w przekazach audialnych (np. w słuchowisku radiowym). MÓWIENIE Mówienie płynne, wyraźne i poprawne. Uświadomienie sobie, że poprawne mówienie ułatwia komunikację. Doskonalenie umiejętności jasnego wyrażania myśli (ćwiczenia). Wypowiadanie się na tematy związane z własnymi zainteresowaniami i doświadczeniami oraz otaczającą rzeczywistością. Nazywanie własnych zalet i wad (elementy autoprezentacji). Rozmowa na określony temat układanie prostych dialogów; rozmowa telefoniczna Porozumiewanie się w rożnych sytuacjach szkolnych. Porozumiewanie sę w parach, w zespole. Przestrzeganie podczas pracy grupowej ogólnie przyjętych zasad komunikowania się. Różnicowanie formy mówienia w zależności od sytuacji i osoby odbiorcy, np. formy powitania z kolega / z dorosłym. Rozróżnianie nadawcy i odbiorcy (adresata) komunikatu. Mówienie ze świadomością intencji (celu), np. formułowanie krótkich informacji, pytań i odpowiedzi, próśb i rozkazów. świadome posługiwanie się mimika i gestem (elementy komunikacji werbalnej i niewerbalnej). Dialog i monolog (praktyczne rozróżnianie i tworzenie). Stosowanie zwrotów grzecznościowych i zasad savoir-vivre u w różnych sytuacjach komunikacyjnych. Wypowiadanie się na temat krótkich tekstów literackich i przekazów ikonicznych (ćwiczenia). Nazywanie uczuć własnych i uczuć postaci literackich (ćwiczenia). Uzasadnianie swojej opinii (ćwiczenia). Prezentacja efektów własnej pracy. Wygłaszanie tekstów z pamięci. CZYTANIE Ciche czytanie ze zrozumieniem krótkich tekstów literackich, popularnonaukowych. Odpowiadanie na proste pytania związane z przeczytanym tekstem. Odszukiwanie informacji zawartych w czytanym tekście. Porządkowanie po lekturze wydarzeń w kolejności chronologicznej (plan wydarzeń). Układanie planu dekompozycyjnego opowiadania (podział tekstu utworu Poznajemy się. Imiona, nazwiska, przezwiska. Wakacyjne wspomnienia. Pocztówka posłaniec uczuć. Jak wyglądam? Nasi ulubieńcy, czworonożni przyjaciele stosunek człowieka do zwierząt. Zmysłowe poznawanie świata. Rożne sposoby porozumiewania się rola gestów i mimiki. Każdy jest inny tolerancja jako wartość. Świat dzieci a świat dorosłych. Sposoby rozwiązywania problemów. Wyciągamy wnioski z własnych doświadczeń i doświadczeń bohaterów literackich. Mój dom. Ja i moja rodzina. Zwyczaje rodzinne. Stopnie pokrewieństwa. Marzenia i rzeczywistość rola wyobraźni. Moja wielka i mała ojczyzna. Tożsamość i duma narodowa tradycje regionu. Zabytki w najbliższym otoczeniu. Postaci wielkich Polaków. Warszawa stolica naszego kraju. Wielkie i małe miasta. Krajobrazy słowem malowane. Krajobrazy w malarstwie i w fotografii. Koleżeństwo a przyjaźń. Wartość przyjaźni. Relacje z kolegami. Jak być lubianym?

8 na części, nadawanie tytułów poszczególnym częściom). Płynne, głośne czytanie uprzednio przygotowanego tekstu. Czytanie z podziałem na role prostych tekstów. Podejmowanie próby interpretacji głosowej czytanego tekstu, zwracanie uwagi na siłę głosu, barwę, tempo mówienia. Odczytywanie prostych tekstów użytkowych ze zrozumieniem ich celu (intencji), np.: zaproszenia, ogłoszenia, przepisu kulinarnego PISANIE Pisanie wyraźne, staranne. Dostosowywanie formy zapisu do rodzaju wypowiedzi (rozumienie, że niektóre rodzaje wypowiedzi pisemnej, np. list, zaproszenie, wymagają ściśle określonej formy zapisu). Wizytówka (przygotowywanie własnej wizytówki i wizytówki postaci literackiej). Dialog (dialog jako zapis rozmowy, ćwiczenia w poprawnym zapisywaniu krótkiej rozmowy). Gromadzenie słownictwa potrzebnego do sporządzania opisu (nazywanie rzeczy, cech, gromadzenie wyrazów oznaczających wielkość, kształt, materiał, barwy i ich odcienie oraz wyrazów i wyrażeń typu: nad, pod, wyżej, niżej, po prawej, po lewej, u góry, u dołu, określających stosunki przestrzenne) ćwiczenia językowe (słownikowo-frazeologiczne). Plan kompozycyjny własnej wypowiedzi pisemnej plan opisu (kolejność elementów opisu, np. od ogółu do szczegółu). Opis przedmiotu, ulubionego zwierzątka, domu, krajobrazu. Opis wyglądu postaci (także próby nazywania niektórych cech charakteru). Nazywanie wad i zalet postaci rzeczywistych oraz bohaterów literackich ćwiczenia językowe (słownikowo--frazeologiczne). Kartka z pamiętnika (zapis zdarzeń minionego dnia). Plan dnia (planowanie następnego dnia). Plan dekompozycyjny opowiadania (zapisywanie w punktach). Przekształcanie punktów planu z równoważników zdań w zdania (i odwrotnie) Opowiadanie odtwórcze według planu na podstawie przeczytanej lektury. Opis a opowiadanie (uświadomienie znaczenia w opowiadaniu czasowników oraz wyrazów i wyrażeń typu: po chwili, natychmiast, poniżej, podkreślających następstwo czasowe). Plan kompozycyjny własnego opowiadania (kolejność elementów opowiadania, plan wydarzeń). Opowiadanie (wspólne pisanie opowiadania według planu). Opowiadanie (samodzielne pisanie krótkiego opowiadania na temat związany z doświadczeniami ucznia). Zwracanie uwagi na trójdzielna kompozycję pracy pisemnej i jej rozczłonkowanie graficzne (akapity). Dostrzeganie ważności stałych elementów tekstu użytkowego, np. takich jak: data, nagłówek, podpis. List prywatny (zwracanie uwagi na obecność stałych elementów i zwrotów grzecznościowych w pisanym liście). Jasne i precyzyjne formułowanie myśli, wyrażanie własnego zdania ćwiczenia językowe (gramatyczno - stylistyczne). Samodzielne formułowanie kilkuzdaniowych wypowiedzi oceniających (np. postępowanie bohaterów literackich) i uzasadniających (np. własne zdanie na jakiś temat). Teksty nacechowane intencjonalnie, np. życzenia, zaproszenie, pozdrowienia, wpis do pamiętnika (samodzielne redagowanie) Ogłoszenie (zwracanie uwagi na obecność stałych elementów w redagowanym ogłoszeniu). Wspólne planowanie trasy i programu wycieczki. Kodeks, regulamin (wspólne redagowanie). Przepis kulinarny. Radości i zmartwienia dzieci. Moja szkoła. Obowiązki szkolne i domowe. Po co si uczymy? Planowanie własnej pracy. Odpowiedzialność za siebie i innych. Świat baśni realizm i fantastyka, dobro i zło, charakterystyczne motywy. ODBIÓR TEKSTÓW KULTURY Wskazywanie narratora i elementów świata przedstawionego, np. takich jak: bohater, zdarzenie, czas i miejsce wydarzeń, przebieg wydarzeń, akcja. Rozumienie pojęć: narrator [w trzeciej i w pierwszej osobie (na przykładzie pamiętnika)] i bohater. Rozumienie pojęć: nadawca odbiorca; autor czytelnik. Wyróżnianie i nazywanie cech gatunkowych baśni. Wskazywanie w baśni bohaterów oraz zdarzeń realistycznych i fantastycznych, prawdopodobnych i nieprawdopodobnych. Postrzeganie komiksu jako mieszanej formy przekazu (literackoikonicznej). Próba dokonania wyboru programu spośród propozycji medialnych, np. wybór programu telewizyjnego. Posługiwanie się podczas omawiania tekstów literackich pojęciami, takimi jak: porównanie, uosobienie, ożywienie, wyraz dźwiękonaśladowczy, rym, rytm, zwrotka, wers, osoba mówiąca w wierszu. Posługiwanie się (podczas omawiania innych tekstów kultury) pojęciami związanymi z przekazami ikonicznymi, radiem, telewizja, filmem, teatrem, prasa, np. takimi jak: pejzaż, portret, tło, pierwszy plan, słuchowisko, improwizacja, adaptacja,

9 Notatka (wspólne zapisywanie notatki w punktach pod kierunkiem nauczyciela reżyser, scenariusz, kompozytor, artykuł. KOMPETENCJE JĘZYKOWE (ELEMENTY NAUKI O JĘZYKU) Głoska i litera przypomnienie pojęć. Dzielenie wyrazów na sylaby. Dzielenie wyrazów przy przenoszeniu (na prostych przykładach). Samogłoska a spółgłoska wskazywanie i rozróżnianie. Alfabet przypomnienie pojęcia; porządek alfabetyczny. Czasownik przypomnienie pojęcia; wskazywanie i rozpoznawanie w tekście; użycie różnych form osobowych (w czasie teraźniejszym, przeszłym i przyszłym). Formy osobowe czasownika a bezokolicznik. Rzeczownik przypomnienie pojęcia; wskazywanie i rozpoznawanie w tekście. Rzeczowniki pospolite i nazwy własne. Forma rzeczownika w zdaniu. Liczba i rodzaj rzeczownika. Przymiotnik przypomnienie pojęcia; wskazywanie i rozpoznawanie w tekście. Stopniowanie przymiotników (w związku z opisem). Przysłówek wprowadzenie pojęcia; wskazywanie i rozpoznawanie w tekście. Przysłówki odprzymiotnikowe i inne. Stopniowanie przysłówków (w związku z opisem). Liczebnik wprowadzenie pojęcia; wskazywanie i rozpoznawanie w tekście. Liczebniki główne i porządkowe. Przyimek wprowadzenie pojęcia; wskazywanie i rozpoznawanie w tekście. Związek przyimka z rzeczownikiem. Kategorie fleksyjne (bez wprowadzania pojęcia) osoba, liczba, rodzaj, czas. Części mowy wprowadzenie pojęcia;rozpoznawanie wśród poznanych części mowy części mowy odmiennych i nieodmiennych. Wyrazy bliskoznaczne i przeciwstawne wprowadzenie pojęć; praktyczne rozróżnianie. Zdrobnienia i zgrubienia wprowadzenie pojęć; tworzenie prostych przykładów. Zdanie jako jednostka porozumiewania się. Podział zdań ze względu na cel (intencje) wypowiedzi: zdanie oznajmujące, pytające, rozkazujące. Zdanie wykrzyknikowe. Intonacja zdaniowa. Intonacja zdania oznajmującego, pytającego, rozkazującego. Zdanie a równoważnik zdania. Wypowiedź a wypowiedzenie (tekst a zdanie / równoważnik). Zdanie pojedyncze nierozwinięte i rozwinięte. Grupa podmiotu i grupa orzeczenia. Związki wyrazów w zdaniu (związki składniowe) wyrazy określane i określające. Związek czasownika z rzeczownikiem. Związek rzeczownika z przymiotnikiem. Związek czasownika z przysłówkiem. Zdanie pojedyncze a zdanie złożone. Zdanie pojedyncze rozwijanie i przekształcanie. Zdanie złożone rozpoznawanie i tworzenie nieskomplikowanych zdań złożonych (jednokrotnie złożonych). Przekształcanie prostych dialogów w tekst ciągły (zdania pojedyncze i złożone). Intonacja zdaniowa jako sposób wyrażania emocji związanych z treścią danej wypowiedzi. Związki frazeologiczne związane z omawianą tematyka ORTOGRAFIA I INTERPUNKCJA Wielkie litery (pisownia imion, nazwisk, nazw geograficznych, nazw miast, ulic Dostrzeganie różnic między językiem ogólnym i / lub potocznym a językiem literackim (w tym poetyckim). Przekład intersemiotyczny: tekst rysunek, książka film UCZESTNICTWO W ZYCIU KULTURALNYM I SPOLECZNYM Wycieczka do muzeum, teatru, kina. Organizowanie wystaw prac uczniowskich, np. wystawy ilustracji do baśni, wystawy pocztówek. Samodzielne wykonywanie pocztówek. Organizowanie konkursu na najciekawszą pracę plastyczną. Fotografowanie ciekawych miejsc w najbliższej okolicy. Sporządzanie drzewa genealogicznego. Przygotowywanie gazetki klasowej lub szkolnej Przygotowanie klasowej inscenizacji utworu literackiego (w tym: przygotowanie dekoracji, strojów i rekwizytów; programu, plakatów informacyjnych, podział tekstu na role, przydział ról). Poznawanie zwyczajów rodzinnych i obrzędów regionalnych. Poznawanie potraw regionalnych. Korzystanie z biblioteki szkolnej i publicznej. Korzystanie z różnych źródeł informacji: encyklopedii, słowników, Internetu itp. Poznawanie dzieł sztuki, np. takich jak: rzeźba (pomnik), obraz (portret, pejzaż), utwory muzyczne znanych kompozytorów. Udział w konkursach recytatorskich, plastycznych i innych.

10 itp.). Pisownia wyrazów z o wymiennym (na o lub e i a). O na początku wyrazów. O w zakończeniach wyrazów: -ów, -ówna, -ówka. Pisownia wyrazów z ó niewymiennym. Pisownia wyrazów z u. U w zakończeniach wyrazów typu: -uje, -utki, -uś; -un, -unka, -unek. Pisownia wyrazów z rz wymiennym. Pisownia wyrazów z rz po spółgłoskach: p, b, t, d, k, g, ch, j, w; wyjątki od tej zasady. Pisownia wyrazów z wymiennym. Pisownia wyrazów z h, ch. Pisownia wyrazów z o i u, rz i, ch i h utrwalenie i uzupełnienie. Pisownia nie z rzeczownikami i czasownikami. Pisownia nie z przymiotnikami i przysłówkami. Pisownia nie z rożnymi częściami mowy utrwalenie. Pisownia zakończeń bezokoliczników. Pisownia a, w formach czasowników i w niektórych formach rzeczowników. Pisownia liczebników prostych. Pisownia przymiotników złożonych typu jasnoniebieski, biało-czerwony. Znaki interpunkcyjne w zdaniach oznajmujących, pytających, rozkazujących i wykrzyknikowych. Przecinek w zdaniu pojedynczym (np. rozdzielanie przecinkiem równorzędnych części zdania). Przecinek w zdaniu złożonym (np. rozdzielanie przecinkiem zdań składowych). Znaki interpunkcyjne w dialogu. Cudzysłów w cytatach i tytułach. WŚRÓ LUDZI (DOBRE OBYCZAJE I REFLEKSJE AKSJOLOGICZNE) Jak si przedstawić? Jak rozmawiać przez telefon? Jak odnosić się do rozmówcy? Jak opiekować się swoim zwierzątkiem? Jak przyjmować gości? Jak zachowywać się przy stole? Jak zachowywać się w miejscach użyteczności publicznej, np. w muzeum, teatrze, bibliotece? Czy wypada skarżyć? Jak ubrać się do szkoły, a jak do teatru, na przyjęcie? Jak zachowywać się podczas lekcji i na przerwie? Czy znam zasady współpracy w grupie KLASA V Kształcenie językowe Słuchanie Uważne słuchanie czyichś wypowiedzi i rozumienie ich sensu oraz celu. Ćwiczenie umiejętności aktywnego słuchania. Słuchanie z uwaga utworów literackich w różnych interpretacjach głosowych. Dostrzeganie różnic w sposobie interpretowania tekstu. Rozróżnianie mowy i tła akustycznego w przekazach audialnych i audiowizualnych (próba określania funkcji efektów dźwiękowych). Rozumienie intencji mówiącego na podstawie barwy i siły głosu. Mówienie Mówienie płynne, wyraźne i poprawne z właściwą dykcja, we właściwym tempie (w tym wygłaszanie tekstów z pamięci). Zrozumienie, że staranna i poprawna artykulacja ułatwia komunikację i jest wyrazem kultury człowieka. Doskonalenie umiejętności jasnego i precyzyjnego mówienia z przejrzystością intencji. Stawianie rzeczowych pytań. Formułowanie pytań otwartych. Wyrażanie skutecznej odmowy. Nawiązywanie bezpośredniego kontaktu z drugim człowiekiem w sposób życzliwy. Zrozumienie, że stosowanie zwrotów grzecznościowych ułatwia nawiązanie Kształcenie literacko - kulturowe Tematyka Jaki jestem? Wady i zalety. Mój system wartości. Motywy i cele postępowania bohaterów literackich. Jestem wśród ludzi odpowiedzialne odgrywanie różnych ról w zespole. Wpływ współpracy na dobre funkcjonowanie grupy społecznej. Identyfikacja z grupa w sytuacji sukcesu i porażki. Klasa jako społeczność. Dobro i zło. Normy społeczne. Wolność jako wartość. Sposoby spędzania wolnego czasu. Mój idol. Poszukiwanie autorytetu. Dorośli widziani oczami dziecka. Portret dziecka w literaturze i sztuce. Prawa i obowiązki dziecka. świat uczuć, rożne barwy uczuć w poezji i w życiu. Jestem u siebie poczucie przynależności narodowej.

11 i podtrzymanie kontaktu oraz porozumiewanie się z drugim człowiekiem. Skuteczne komunikowanie się z odbiorca. Skuteczne porozumiewanie się w parach, w zespole. Wyrażanie uczuć bezpośrednio i pośrednio, werbalnie i niewerbalnie; posługiwanie się gestem, mimika i ruchem ciała. Wypowiadanie si na temat rożnych tekstów literackich, publicystycznych i popularnonaukowych oraz przekazów ikonicznych. Rozumienie sensu i uświadamianie sobie wagi wypowiadanych słów. Dostrzeganie różnic między językiem mówionym a pisanym. Podejmowanie próby obrony własnego zdania i własnych upodobań. Swobodne mówienie o sobie, swoich zainteresowaniach i doświadczeniach oraz otaczającej rzeczywistości. Czytanie Płynne czytanie nowego tekstu. Czytanie z podziałem na role bardziej skomplikowanych tekstów. Czytanie tekstu (literackiego) ze zrozumieniem i odpowiadanie na pytania z nim związane Sytuowanie wydarzeń w czasie i przestrzeni po lekturze tekstu. Wyszukiwanie w czytanym tekście informacji podanych wprost i ukrytych. Ciche czytanie tekstu i próby streszczania go. Poprawne stosowanie akcentu wyrazowego; rozumienie, że akcent zdaniowy jest wyrazem indywidualnego odczytania tekstu. Odnajdywanie cytatów potwierdzających prawdziwość wypowiedzi na temat przeczytanego tekstu. Czytanie tekstów źródłowych i wyszukiwanie potrzebnych informacji. Czytanie ze zrozumieniem łatwych tekstów publicystycznych, popularnonaukowych i użytkowych (np.: listu prywatnego, oficjalnego, prostego tekstu reklamowego). Pisanie Przestrzeganie norm gramatycznych ćwiczenia językowe (poprawnościowe, gramatyczno- stylistyczne); próby redagowania (poprawiania) własnego tekstu. Opis i ocena postępowania postaci gromadzenie słownictwa, ćwiczenia językowe (słownikowo-frazeologiczne). Opis postaci z elementami charakterystyki (próba). Opis sytuacji związanej z doświadczeniami dziecka, np. z życia szkolnego (próba wspólnego redagowania). Nazywanie relacji przestrzennych i czasowych ćwiczenia językowe (słownikowo-frazeologiczne). Opowiadanie według planu na zadany temat związany z przeczytana lektura ćwiczenia kompozycyjne. Opowiadanie na zadany temat związany z przeczytana lektura praca samodzielna. Dostrzeganie ważności trójdzielnej kompozycji i akapitów w opowiadaniu. Osiąganie spójności wypowiedzi pisemnej ćwiczenia językowe (redakcyjno- kompozycyjne) służące poznaniu i doskonaleniu sposobów osiągania spójności tekstu (rola wyznaczników nawiązania). Posługiwanie si bogatym słownictwem w pracy pisemnej m. in. doskonalenie umiejętności unikania powtórzeń. Dialog (różne sposoby zapisywania i wprowadzania dialogu do opowiadania). Dialog (przekształcanie w wypowiedź ciągłą). Opowiadanie z dialogiem (próba). Rozumienie specyfiki tekstu pisanego unikanie słów i zwrotów potocznych. Notatka z lektury, z lekcji (wspólne sporządzanie pod kierunkiem nauczyciela). Sprawozdanie (próba sporządzenia krótkiego sprawozdania z wycieczki). Piękno ojczyzny uroda najbliższej okolicy. Polskie krajobrazy w poezji i malarstwie. Czas w życiu człowieka, pojęcie historii. Język i tradycja. Zwyczaje polskie. Język dawniej i dziś. Pamięć o przeszłości jako wartość pojęcie tożsamości narodowej, patriotyzmu. Hymn narodowy i pieśni patriotyczne. Prawda i zmyślenie w legendzie. Treści historyczne (realia, postacie, wydarzenia) a treści fikcyjne (elementy fantastyczne). Informacje historyczne a legenda. Baśń a legenda. Jestem Polakiem i Europejczykiem poznaję śródziemnomorskie korzenie naszej kultury. W świecie mitów. Powstanie świata i człowieka. Mit a legenda. Uniwersalne dążenia, marzenia i obawy człowieka (np.: dążenie do szczęścia, marzenia o szybowaniu w przestworzach, lęk przed śmiercią). Żywotność tradycji olimpijskich i sportowych. Antyczny i biblijny rodowód bohaterów literackich. Bohaterowie powieści obyczajowej, historycznej, detektywistycznej, np.: dziecko, rycerz, detektyw. Świat przygody bohaterowie małej i wielkiej przygody, świat przygód dziecięcych. Odkrywcy i wynalazcy jako bohaterowie historii przygodowych. Świat przygody w powieściach fantasy. Motywy wędrowne w literaturze, np. motyw podroży. Podróże w wyobraźni. Podróż a samopoznanie. Marzenia o dalekich podróżach. Odbiór tekstów kultury Wskazywanie i określanie narratora (tak e perspektywy narracyjnej, np.: narrator-uczestnik wydarzeń, narratorbohater, narrator-obserwator) oraz rozpoznawanie i nazywanie elementów świata przedstawionego, np. takich jak: bohater pierwszo- i drugoplanowy, czas i miejsce akcji, wydarzenia. Rozróżnianie rodzajów narracji. Odróżnianie narratora od autora tekstu. Rozpoznawanie w utworze środków

12 List z zaproszeniem, np. do odwiedzenia danego regionu (wspólne redagowanie Doskonalenie sposobów osiągania zwięzłości wypowiedzi pisemnej -ćwiczenia redakcyjne (np. skracanie zdań przez usuwanie elementów nieistotnych dla zrozumienia treści). Streszczenie (próba wspólnego pisemnego streszczenia krótkiego tekstu literackiego). Teksty nacechowane intencjonalnie, np. prośba, podziękowania (pisemne wyrażanie intencji). Ogłoszenie (doskonalenie formy wypowiedzi). List prywatny a list oficjalny (gromadzenie zróżnicowanego słownictwa -potocznego, oficjalnego użytecznego przy ich redagowaniu; ćwiczenia polegające na dobieraniu wyrazów w zależności od adresata i intencji tekstu). List prywatny (doskonalenie). List oficjalny, np. do dyrektora szkoły. Tekst reklamowy (układanie prostych tekstów). Układanie planu (programu) podroży. Artykuł(redagowanie krótkiego artykułu na określony temat do gazetki szkolnej lub klasowej). Nadawanie tytułów fragmentom tekstów literackich oraz tekstom tworzonym przez siebie. Kompetencje językowe (elementy nauki o języku) jak w klasie IV oraz: Dzielenie wyrazów przy przenoszeniu (na trudniejszych przykładach). Akcent wyrazowy wprowadzenie pojęcia. Odmiana rzeczownika przez przypadki (użycie różnych form przypadkowych). Liczebniki główne i porządkowe odmiana przez przypadki (użycie różnych form przypadkowych). Spójnik wprowadzenie pojęcia; wskazywanie i rozpoznawanie w tekście. Zaimek wprowadzenie pojęcia; wskazywanie i rozpoznawanie w tekście. Rodzaje zaimków ze względu na to, jaką część mowy zastępują. Wyrażenie przyimkowe wprowadzenie pojęcia; wskazywanie i rozpoznawanie w tekście. Części mowy odmienne i nieodmienne utrwalenie i uzupełnienie wiadomości. Wyrazy bliskoznaczne porządkowanie w zależności od stopnia natężenia nazywanej cechy (np. niepokój, lęk, strach, przerażenie; zadowolenie, radość, szczęście). Wyrazy pokrewne wprowadzenie pojęcia; wskazywanie przykładów. Rodzina wyrazów wprowadzenie pojęcia; grupowanie wyrazów w rodziny (na prostych, czytelnych przykładach). Pochodzenie wyrazów próba analizy słowotwórczej. Związek budowy wyrazu z jego znaczeniem Wyrazy podstawowe i pochodne wprowadzenie pojęć; praktyczne rozróżnianie. Podstawa słowotwórcza i formant wprowadzenie pojęć. Typy formantów przedrostek, przyrostek. Zasób słownikowy języka wskazywanie i rozpoznawanie wyrazów nowych i przestarzałych (neologizmów i archaizmów). Wyrazy zapożyczone z innych języków wskazywanie i rozpoznawanie w tekście. Wyrazy bliskoznaczne i przeciwstawne (synonimy i antonimy) utrwalenie pojęć (wprowadzenie nazw); praktyczne rozróżnianie; wskazywanie i rozpoznawanie w tekście oraz stosowanie w pisanym przez siebie tekście. Wyrazy nacechowane emocjonalnie wskazywanie i rozpoznawanie w tekście; praktyczne rozróżnianie ich rodzajów oraz tworzenie stylistycznych (w tym w wierszu środków obrazowania poetyckiego), np. takich jak: epitet, przenośnia, porównanie, uosobienie, i określanie ich funkcji. Analiza języka poetyckiego. Wskazywanie elementów struktury tekstu poetyckiego, np. takich jak: wiersz (wers), zwrotka (strofa), rytm, rym. Rozumienie dosłownego i przenośnego (symbolicznego) znaczenia tekstu. Dzielenie się refleksjami na temat lektury, filmu, obrazu. Wyróżnianie i nazywanie cech gatunkowych legendy, mitu. Wskazywanie w legendzie bohaterów oraz zdarzeń prawdziwych i zmyślonych. Odro nianie legendy od baśni, mitu od legendy Rozpoznawanie w tekście charakterystycznych cech gatunków literackich, np. baśni, mitu, legendy. Nazywanie odmian gatunkowych powieści, np.: przygodowa, historyczna, detektywistyczna. Odróżnianie utworów literackich od innych form wypowiedzi pisemnej. Rozumienie podstawowych terminów i pojęć związanych z przekazami ikonicznymi, audiowizualnymi, prasowymi, np.: martwa natura, akwarela, film fabularny, film animowany, dziennik, tygodnik, miesięcznik. Uświadamianie sobie różnicy między faktem a opinia udział telewizji i innych mediów w przekazywaniu informacji. Próby świadomego wyboru spośród ofert medialnych oraz rozpoznawanie w ofercie medialnej produktów artystycznych i pozbawionych wartości artystycznej (np. niektórych komercyjnych). Rozumienie roli reklamy, próba krytycznego odbioru tekstów reklamowych. Uczestnictwo w życiu kulturalnym i społecznym Oglądanie filmów związanych z omawiana tematyką, np. filmowych wizerunków szkoły. Zapoznanie z dziedzictwem kulturowym wyjście do teatru, kina, zwiedzanie muzeum,

13 i stosowanie w pisanym przez siebie tekście. Wypowiedzenia synonimiczne wskazywanie i rozpoznawanie w tekście; praktyczne rozróżnianie i stosowanie w pisanym przez siebie tekście. Związek rzeczownika z liczebnikiem. Związek rzeczownika z rzeczownikiem. Związek czasownika z rzeczownikiem -utrwalenie i rozszerzenie wiadomości Wykresy związków wyrazowych w zdaniu. Graficzna analiza zdania pojedynczego (wykres). Rodzaje podmiotów (podmiot domyślny, podmiot szeregowy). Zdanie złożone wskazywanie i rozpoznawanie w tekście oraz tworzenie zdań wielokrotnie złożonych. Związki frazeologiczne związane z omawiana tematyka, m. in. frazeologizmy mające źródło w mitologii. Ortografia i interpunkcja jak w klasie IV oraz: Pisownia liczebników złożonych. Pisownia prostych wyrazów z ubezdźwięcznieniami lub udźwięcznieniami w wymowie (np. ławka, bo ława; prośba, bo prosić). i rz w zakończeniach rzeczowników. Pisownia nazw zawodów zakończonych na: -arz, -erz, -mistrz. Pisownia tytułów książek i czasopism. Pisownia nazw państw, kontynentów oraz nazw ich mieszkańców. Pisownia a, ę na końcu wyrazów. Pisownia i i j po spółgłoskach i samogłoskach. Pisownia przedrostków: wz-, wez- (ws-, wes-), z- (s-, ś-), roz-, bez-. Pisownia przymiotników pochodzących od nazw własnych. Pisownia trudnych wyrazów zapożyczonych. Pisownia en, em, on, om w wyrazach Znaki interpunkcyjne: dwukropek, wielokropek, myślnik. ćwiczenia dotyczące poprawnego wykorzystywania różnych znaków interpunkcyjnych skansenu Poznawanie legend związanych z regionem i początkami państwa polskiego. Odwiedzanie miejsc pamięci narodowej. Rozpoznawanie symboli narodowych. Poznanie zwyczajów zaduszkowych. Przygotowanie wystawy klasowej na temat autorytetów współczesnego świata. Czytanie czasopism dziecięcych i młodzieżowych; gromadzenie i selekcjonowanie informacji. Pisanie wierszyków, np. okolicznościowych (z okazji Dnia Matki, na powitanie wiosny). Korzystanie z różnych źródeł informacji, np.: książek, słowników, encyklopedii, czasopism, Internetu. Przygotowywanie skeczu, próbki kabaretowej. Tworzenie lub współtworzenie scenariusza szkolnego przedstawienia. Wyrażanie własnego zdania na temat przekładów intersemiotycznych, np.: filmowych adaptacji utworów literackich, spektakli teatralnych, szkolnych przedstawień. Uczestniczenie w życiu kulturalnym jako forma wypoczynku. Wśród ludzi (dobre obyczaje i refleksje aksjologiczne) Jak zachowywać się w miejscach pamięci narodowej? Jak zachowywać się w kinie? Jak zachowywać się w podroży? Czy postępuję zgodnie z zasadami fair play w sporcie? Jak odmówić grzecznie, ale skutecznie? Jak mówić o sobie, ale się nie przechwalać? Jak powinien postępować współczesny dżentelmen? Jak powinna postępować współczesna dama? Czy jestem odpowiedzialny za własne czyny? KLASA VI Kształcenie językowe Słuchanie Doskonalenie nawyku aktywnego słuchania. Kształcenie literacko - kulturowe Tematyka Trudne wybory i ich konsekwencje.

14 Dostrzeganie różnic w interpretacjach głosowych utworów literackich, komentowanie i ocenianie. Rozpoznawanie prawdziwych intencji mówiącego na podstawie barwy głosu i intonacji (uświadamianie sobie możliwości manipulowania odbiorca przez nadawę komunikatu). Uważne słuchanie z jednoczesnym notowaniem istotnych informacji. Uważne i krytyczne słuchanie wypowiedzi drugiej osoby. Mówienie Mówienie płynne, wyraźne i poprawne z właściwą dykcja, we właściwym tempie, z poprawna artykulacja i z zastosowaniem zasad akcentowania wyrazów (w tym wygłaszanie tekstów z pamięci interpretacja głosowa tekstu literackiego zgodna z jego budową, treścią i przesłaniem). Uświadomienie sobie, że poprawne mówienie jest wyrazem ogólnej kultury człowieka. Doskonalenie umiejętności jasnego i precyzyjnego mówienia ze świadomością celu (intencji) wypowiedzi. Dłuższa wypowiedź na określony temat, np. referat, głos w dyskusji. Uzasadnianie własnego zdania kilkoma przekonującymi argumentami. Próba kontrolowania w czasie mówienia własnych stanów emocjonalnych (sposoby radzenia sobie z tremą). Wypowiadanie si na temat treści i formy tekstów literackich, ikonicznych, filmowych itp. Świadome wykorzystywanie niewerbalnych środków porozumiewania się. Umiejętność zaciekawienia słuchacza interesującym sposobem mówienia o sobie, swoich doświadczeniach i zainteresowaniach. Posługiwanie się bogatym słownictwem. Dbałość o etykę słowa mówienie ze świadomością siły i wagi wypowiadanych słów; prawda kłamstwo; świadome przemilczenia; stosowanie eufemizmów itp.; odpowiedzialność za słowo. Czytanie Ciche czytanie ze zrozumieniem tekstów literackich i popularnonaukowych. Głośne i wyraziste czytanie nowego tekstu z uwzględnieniem zasad kultury żywego słowa świadoma interpretacja głosowa (różnicowanie barwy i siły głosu, tempa, stosowanie pauz emocjonalnych). Doskonalenie czytania z podziałem na role (świadoma interpretacja głosowa czytanego tekstu). Czytanie tekstów źródłowych w poszukiwaniu konkretnych informacji (wartościowanie informacji i ich źródeł). Rozumienie i przetwarzanie danych z tekstu, tabeli, wykresu. Odczytywanie tekstów użytkowych ze zrozumieniem ich celu (intencji), np. zawiadomienia, instrukcji. Pisanie Pisanie wyraźne i staranne, z dbałością o przejrzystość zapisu, precyzję znaczeniowa oraz poprawność językową (przestrzeganie norm gramatycznych, stylistycznych, ortograficznych i interpunkcyjnych) i kompozycyjną. Stosowanie urozmaiconej składni i bogatego słownictwa. Zaproszenie, ogłoszenie, życzenia (doskonalenie krótkich form użytkowych). Notatka (samodzielne sporządzanie notatki w formie planu, tabeli, Motywy i cele działań bohaterów literackich. świadome dążenie do celu. Plany a marzenia. Osiąganie sukcesu. Czy warto podporządkować się grupie? Psychologia tłumu. Dobro i zło, prawda i kłamstwo, uczciwość i nieuczciwość wybory moralne. Problem winy i kary; pojęcie sprawiedliwości. Życiowe drogowskazy rady dorosłych, normy, zasady, przepisy. Czy posłuszeństwo to zawsze zaleta? Błądzić rzecz ludzka każdy ma prawo popełniać błędy. Uczymy si na błędach wyciąganie wniosków z własnych doświadczeń i doświadczeń bohaterów literackich. Umiejętność zachowania dystansu wobec siebie, poczucie humoru. Konflikt pokoleń. Wzorce osobowe w historii, literaturze i życiu, np.: patriota, heros, człowiek sukcesu, wolontariusz. Miłość w życiu, literaturze i filmie. Przyjaźń a miłość. Różne odcienie miłości (miłość rodzicielska, miłość bliźniego, miłość do ojczyzny). Humanistyczny wymiar miłości bliźniego. Uniwersalna mądrość przypowieści biblijnych. Wielcy artyści i twórcy. Rola sztuki w życiu człowieka. Wrażliwość na piękno prawo do subiektywnej oceny. Człowiek jako element natury. Piękno przyrody. Zewnętrzne i wewnętrzne piękno człowieka. Różnorodność i zmienność jako elementy urody świata. Wartości kultury masowej na przykładzie muzyki rozrywkowej, przedstawienia cyrkowego, komiksu, gier komputerowych. Świat wartości różne hierarchie wartości. Wędrówka jako sposób obserwacji świata. Odbiór tekstów kultury Refleksja na temat czytanych tekstów literackich. Dostrzeganie zróżnicowania kanonów piękna zależnych od czasu powstania dzieła. Dostrzeganie zróżnicowania i złożoności dziedzictwa kulturowego. Dostrzeganie wokół siebie znaków kultury masowej. Charakteryzowanie narratora i omawianie elementów świata przedstawionego utworu literackiego, np. takich jak: fabuła,

15 streszczenia lub w formie graficznej, np. schematu, wykresu, mapy mentalnej). Opis z elementami oceny (np. opis dzieła sztuki) Sprawozdanie z elementami oceny (typu recenzja), np. z przeczytanej lektury, obejrzanego przedstawienia (próba). Sprawozdanie z uroczystości szkolnej, list prywatny, list oficjalny (doskonalenie dłuższych form wypowiedzi). List otwarty, apel (próba wspólnego redagowania). Nadawanie spójności i przejrzystości kompozycyjnej wypowiedzi pisemnej (rola tytułów, akapitów, wyznaczników nawiązania, zaimków). Sposoby wprowadzania cytatów do dłuższej wypowiedzi pisemnej. Nazywanie uczuć o rożnym stopniu intensywności ćwiczenia językowe (słownikowo-frazeologiczne). Opis przeżyć wewnętrznych (np. przeżyć bohatera literackiego; próba wspólnego redagowania). Pamiętnik, dziennik, blog (wskazywanie różnic i próby redagowania ich fragmentów). Opowiadanie nacechowane stylistycznie (np. z żartobliwym dystansem narratora). Opowiadanie twórcze na dowolny temat. Opowiadanie z elementami opisu (np. opisu przedmiotu, miejsca, wyglądu bohatera) i dialogiem. Dedykacja, instrukcja, zawiadomienie jako pisemne formy użytkowe (samodzielne redagowanie). Wyrażanie tej samej treści w różnej (np. łagodniejszej) formie -ćwiczenia językowo-stylistyczne. Opis postaci literackiej z elementami charakterystyki (doskonalenie; nazywanie cech charakteru i usposobienia bohaterów literackich na podstawie ich zachowań i postaw, dobieranie i wprowadzanie odpowiednich cytatów, ocenianie zachowań i postaw bohaterów w odniesieniu do wartości powszechnie akceptowalnych). Opisywanie negatywnych uczuć ćwiczenia językowe (słownikowofrazeologiczne). Autoprezentacja (próba; przygotowanie planu własnej wypowiedzi ustnej, prezentacja własnych zainteresowań, wyrażanie własnych poglądów). Referat (np. poświęcony znanemu pisarzowi; próba). Tekst reklamowy (doskonalenie). Umiejętność obrony własnego zdania zhierarchizowane zapisanie zebranych argumentów. Notatka (samodzielne przygotowanie dłuższej notatki, np. zapisanie wniosków i wyrażenie własnej oceny). Kompetencje językowe (elementy nauki o języku) akcja, watek, epizod, bohater, oraz określanie ich funkcji w utworze. Określanie sytuacji lirycznej i nastroju wiersza; wskazywanie, nazywanie i określanie osoby mówiącej w wierszu (podmiotu lirycznego) oraz bohatera lirycznego. Nieutożsamianie autora utworu literackiego z narratorem w powieści, podmiotem lirycznym w wierszu. Analiza języka poetyckiego rozpoznawanie poznanych środków artystycznych, np. takich jak: epitet, przenośnia, uosobienie, porównanie, wyraz dźwiękonaśladowczy, oraz określanie ich funkcji w utworze. Omawianie elementów struktury tekstu poetyckiego, np. takich jak: wiersz (wers), zwrotka (strofa), rytm, rym. Dostrzeganie roli opisu w epice i liryce. Dostrzeganie kompozycyjnej i stylistycznej specyfiki różnych tekstów kultury, np. tekstu literackiego, filmu, obrazu, komiksu. Odro nianie tekstów literackich od tekstów użytkowych Odróżnianie fikcji artystycznej od rzeczywistości. Rozpoznawanie dramatu jako gatunku literackiego. Charakterystyczne elementy budowy dramatu: dialogi, monologi, didaskalia, akty, sceny, podział teksu na role. Używanie podczas omawiania utworów poznanych terminów i pojęć, np.: ironia, żart, patos, nostalgia. Porównywanie różnych form przekazu treści, np. tekst literacki obraz, książka film. Wskazywanie różnic tworzywa. Rozumienie pojęć i terminów związanych ze środkami masowego przekazu, np. media, billboard, reklama, slogan, hasło reklamowe, serial, publicystyka, artykuł. Dostrzeganie mechanizmów oddziaływania reklamy. jak w klasach IV i V oraz: Głoski i litery utrwalenie wiadomości; wyodrębnianie w podanych wyrazach. Zasady dzielenia wyrazów przy przenoszeniu utrwalenie i uzupełnienie Alfabet jego funkcja i znaczenie. Głoski ustne i nosowe praktyczne rozróżnianie. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne praktyczne rozróżnianie. Spółgłoski miękkie i twarde praktyczne rozróżnianie. Podwójna funkcja głoski i. Rodzaje głosek zebranie wiadomości. Uczestnictwo w życiu kulturalnym i społecznym Oglądanie przedstawień teatralnych (w teatrze i w szkole) oraz uczestniczenie w przygotowaniu i wystawieniu szkolnego przedstawienia. Oglądanie filmów związanych z omawiana tematyka (np. miłość, rodzina). Przygotowanie scenariusza okolicznościowego przedstawienia szkolnego, np. na zakończenie roku szkolnego. Sporządzanie klasowej księgi cytatów.

16 Upodobnienia fonetyczne obserwacja i wskazywanie prostych przykładów; utrata dźwięczności spółgłosek i zanik nosowości samogłosek na końcu wyrazów (różnice między wymową a pisownia). Akcent wyrazowy i akcent zdaniowy zebranie wiadomości. Wyjątki akcentowe. Wyrazy nieakcentowane. Wymowa staranna i niestaranna. Rzeczowniki żywotne i nieżywotne. Osobliwości w odmianie rzeczownika (użycie osobliwych form rzeczowników typu: gimnazjum, muzeum, drzwi). Liczebniki zbiorowe i ułamkowe. Poprawne użycie form czasowników typu: wziąć, umieć, zacząć, rozumieć, iść (odmiana i pisownia). Tryb orzekający, rozkazujący, przypuszczający wprowadzenie pojęć; użycie form czasownikowych w różnych trybach. Nieosobowe formy czasownika (bezokolicznik, formy bezosobowe zakończone na -no, -to Wyrażenia przyimkowe w funkcji przysłówka (np. po cichu, po ciemku). Przyimki złożone. Zaimki wskazujące i pytajne. Rodzaje spójników. Części mowy samodzielne i niesamodzielne. Części mowy zebranie wiadomości o poznanych częściach mowy. Analiza słowotwórcza wyrazów (na trudniejszych przykładach). Zdanie pojedyncze zebranie wiadomości. Związki składniowe w zdaniu pojedynczym (wyrazy nadrzędne i podrzędne). Orzeczenie czasownikowe a orzeczenie imienne wprowadzenie pojęć, praktyczne rozróżnianie. Zdania bezpodmiotowe. Rodzaje podmiotów i orzeczeń zebranie wiadomości. Zdania złożone współrzędnie i podrzędnie rozróżnianie, analiza i sporządzanie wykresów (na prostych przykładach). Mowa niezależna i zależna (bez wprowadzania pojęcia) -rozpoznawanie i tworzenie prostych konstrukcji (umiejętności praktyczne). Związki frazeologiczne związane z omawiana tematyka, m. in. frazeologizmy mające źródło w Biblii. Wysłuchanie i próba analizy słuchowiska radiowego Prezentowanie na forum klasy / szkoły własnych zainteresowań czytelniczych. Organizowanie wystaw i wernisaży, oglądanie dzieł sztuki w muzeach, galeriach, na wystawach. Redagowanie i wydawanie pisma klasowego / szkolnego. Samodzielne i krytyczne czytanie wybranych pism młodzieżowych. Świadome korzystanie z oferty mediów, repertuaru kin, teatrów itp. umiejętność analizowania i wyboru wartościowych propozycji. Świadome korzystanie z różnych źródeł informacji (słowników, encyklopedii, atlasów, Internetu itp.). Świadomy odbiór dzieł sztuki wizualnej, dostrzeganie odrębności tworzywa. Komentowanie i ocenianie zjawisk kulturowych. Uświadamianie sobie prawa do subiektywnej oceny zjawisk kulturowych. Dostrzeganie wpływu cywilizacji na naturę (przyrodę). Wśród ludzi (dobre obyczaje i refleksje aksjologiczne) Jak kulturalnie prowadzić rozmowę? Jak kogoś przeprosić? Jak zachowywać się wobec starszych? Jak nie ośmieszać innych? Jak traktować symbole narodowe? Jak wyra ac emocje? Co to znaczy estetycznie wyglądać? Ortografia i interpunkcja jak w klasach IV i V oraz: Pisownia wyrazów z upodobnieniami i uproszczeniami fonetycznymi. Pisownia zakończeń rzeczowników: -i, -ii. Pisownia zakończeń wyrazowych typu: -ski, -cki, -dzki, -stwo, -dztwo, -śba, -źba. Pisownia cząstki -by (by), łączna i rozdzielna (m. in. z osobowymi i nieosobowymi formami czasowników oraz niektórymi spójnikami). Utrwalenie wiadomości dotyczących poznanych znaków interpunkcyjnych. Przecinek w zdaniu pojedynczym i złożonym utrwalenie i uzupełnienie wiadomości. Znaki interpunkcyjne w zapisie mowy niezależnej i zależnej.

17 Propozycje lektur i innych tekstów kultury Realizację treści kształcenia oparto na tekstach kultury należących do wymienionych grup: najstarsze teksty kultury mitologia, Biblia; klasyka literatury dla dzieci i młodzieży (polskiej i światowej), np. teksty:d. Defoe, H. Ch. Andersena, J. I W. Grimmów, Ch. Perraulta, K. Makuszyńskiego, A. Fredry, L. M. Montgomery, J. Londona, J. O. Curwooda, S. Lagerlöf; wiersze poetów dawnych i współczesnych (w tym klasyka literatury polskiej i poezja dziecięca), np.: J. Kochanowskiego, I. Krasickiego, A. Mickiewicza, J. Słowackiego, L. Staffa, K. I. Gałczyńskiego, J. Tuwima, J. Czechowicza, B. Leśmiana, J. Iwaszkiewicza, J. Brzechwy, J. Kulmowej, J. Twardowskiego, J. Barana, Cz. Miłosza, W. Szymborskiej, T. Różewicza, Z. Herberta. A. Kamieńskiej, D. Wawiłow; powieści i opowiadania z nurtu popularnej literatury młodzieżowej (np.: K. Siesickiej, M. Musierowicz, E. Nowak, D. Terakowskiej), w tym: opowiadania humorystyczne (np. S. Mrożka), powieść przygodowa (np. M. Twaina), powieść sensacyjna (np. A. Conan Doyle a), fantastyka naukowa (np. opowiadania S. Lema), fantasy (np. powieści J. R. R. Tolkiena); literatura faktu (o tematyce zgodnej z zainteresowaniami dziecka i stopniu trudności dostosowanym do jego możliwości), np. biografie, pamiętniki znanych osób (wybitnego pisarza, podróżnika, wynalazcy); publicystyka wybrane artykuły, wywiady, reportaże z pism dziecięcych i młodzieżowych; teksty popularnonaukowe i użytkowe (o stopniu trudności dostosowanym do możliwości dziecka); inne teksty kultury (ikoniczne, audialne, audiowizualne) o tematyce zgodnej z zainteresowaniami dziecka, np.: dzieła wybitnych malarzy i rzeźbiarzy polskich i światowych, komiksy, plakaty i reklamy, przedstawienia teatralne, filmy fabularne przygodowe, obyczajowe, komediowe, w tym adaptacje znanych uczniom utworów literackich, słuchowiska i audycje radiowe, muzyka i piosenki, wystawy muzealne (również w najbliższym otoczeniu dziecka), wybrane teksty kultury regionalnej. Decyzja doboru lektur w dużej mierze należy do nauczyciela, jednakże należy pamiętać, że Podstawa programowa kształcenia ogólnego nakłada obowiązek omówienia w całości dwóch obszerniejszych lektur w klasie IV i trzech zarówno w klasie V, jak i w klasie VI. Nauczyciel, znając potrzeby i możliwości zespołu uczniowskiego, sam wybiera utwory i jednocześnie stwarza uczniom możliwość rozszerzenia zestawu lektur o ich własne propozycje. Propozycje lekturowe dla poszczególnych klas Klasa IV 2 3 większe utwory literackie w całości (do wyboru): H. Ch. Andersen, wybór baśni (np. Królowa Śniegu, Świniopas, Dziewczynka z zapałkami, Dzikie łabędzie) A. Bahdaj, Podroż za jeden uśmiech J. Brzechwa, Akademia Pana Kleksa F. H. Burnett, Mała księżniczka lub Tajemniczy ogród C. Collodi, Pinokio R. Dahl, Wielkomilud lub Matylda J. i W. Grimm, wybór baśni (np. Kopciuszek, Śnieżka, Jaś i Małgosia) T. Jansson, Opowiadania z Doliny Muminkow E. Kastner, Mania czy Ania J. Korczakowska, Spotkanie nad morzem R. Lawson, Królicze Wzgórze J. Papuzińska, Rokiś Ch. Perrault, wybór baśni (np. Wróżki, Ośla skórka) O. Preussler, Malutka czarownica J.-J. Sempe, R. Goscinny, Mikolajek lub Mikołajek i inne chłopaki, lub inna książka z serii o Mikołajku Whybrow, Księga straszliwej niegrzeczności

18 Klasa V 3 4 większe utwory literackie w całości (do wyboru): F. H. Burnett, Tajemniczy ogród (jeżeli nie został omówiony w klasie IV) J. Chmielewska, Nawiedzony dom lub Wielkie zasługi, lub 2/3 sukcesu E. Kastner, Emil i detektywi F. Molnar, Chłopcy z Placu Broni L. M. Montgomery, Ania z Zielonego Wzgórza M. Musierowicz, Ida sierpniowa lub Opium w rosole, lub Szósta klepka, lub Kwiat kalafiora Z. Nienacki, Wyspa złoczyńców (częśc pierwsza przygód Pana Samochodzika) lub Księga strachów, lub Pan Samochodzik i templariusze E. Niziurski, Sposób na Alcybiadesa J. Olech, Dynastia Miziołków E. Porter, Pollyanna H. Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy A. Szklarski, Tomek w krainie kangurów D. Terakowska, Córka czarownic M. Twain, Przygody Tomka Sawyera B. Wiza, Macoszka wybrane mity greckie w opracowaniu W. Markowskiej lub J. Parandowskiego wybrane legendy Klasa VI 3 4 większe utwory literackie w całości (do wyboru): D. Defoe, Przypadki Robinsona Cruzoe A. Conan Doyle, Przygody Sherlocka Holmesa (wybrane opowiadanie) J. Gaarder, Przepowiednia Jockera I. Jurgielewiczowa, Ten obcy R. Kipling, Księga dżungli C. S. Lewis, Opowieści z Narnii (wybrana opowieść) K. Makuszyński, Szatan z siódmej klasy M. Musierowicz, Kłamczucha E. Nowacka, Małgosia contra Małgosia E. Nowak, Wszystko, tylko nie mięta J. K. Rowling, Harry Potter i Kamień Filozoficzny K. Siesicka, wybrana powieść dla młodzieży, np. Chwileczkę, Walerio J. R. R. Tolkien, Hobbit, czyli tam i z powrotem wybrany dramat lub jego fragment (np. J. Słowacki, Balladyna) (ponadto jedna pozycja zaproponowana przez uczniów) Procedury osiągania celów W procesie nauczania-uczenia się istotne są zarówno wyniki, jak i sam proces dochodzenia ucznia do wiedzy

19 i nabywania umiejętności. Planując zajęcia, należy postawić pytanie: Jakie strategie przyjąć i jakie sytuacje dydaktyczne zaaranżować, aby umożliwić uczniom zdobywanie określonych w programie wiadomości i umiejętności? Podczas lekcji uczeń powinien być aktywny, tzn. winien myśleć i działać planować, badać, przekształcać, tworzyć itp. Nauczyciel jest jedynie doradca i konsultantem, reżyserem sytuacji dydaktycznej. Uczeń natomiast uczy się samodzielności w dochodzeniu do wiedzy, nabywa umiejętności dzięki własnemu działaniu i interakcjom z innymi rówieśnikami, dorosłymi lub wreszcie samym nauczycielem. Od rodzaju tych interakcji, podczas których szczególną rolę odgrywa język, zależy rozwój poznawczy ucznia. Warto więc tworzyć takie sytuacje dydaktyczne, które pozwolą uczniom wchodzić w różnorodne interakcje z rówieśnikami. Sprzyja temu działanie w zespole. We współpracy z innymi można dokonać znacznie więcej i osiągnąć większy sukces. Planowanie i organizowanie: ustalanie celów działania, planowanie działań zespołowych i indywidualnych, uzgadnianie stanowisk i podejmowanie decyzji, obmyślanie strategii działania, kontrolowanie i ocenianie realizacji zadań, samoocena. Poszukiwanie informacji i operowanie nimi: docieranie do źródeł informacji, gromadzenie, porządkowanie i selekcjonowanie informacji, przyswajanie, zapamiętywanie i utrwalanie informacji, odtwarzanie informacji, integrowanie nowej informacji z wiedza już przyswojoną, analizowanie i syntetyzowanie, streszczanie (próby), korzystanie z informacji tradycyjnej i multimediów. Badanie analizowanie: czytanie tekstów użytkowych (np. instrukcji), porównywanie tekstów, stawianie pytań, dostrzeganie i formułowanie problemów, stawianie hipotez, poszukiwanie rozwiązań, dyskutowanie i weryfikowanie hipotez, rozwiązywanie problemów (w sytuacjach typowych), obserwacja i analiza materiałów (np. tekstów różnego typu), wyciąganie wniosków z obserwacji. Przekształcanie i tworzenie: przekształcanie tekstów literackich i innych tekstów kultury, przekład intersemiotyczny, tworzenie i redagowanie tekstów literackich (w tym poetyckich), dziennikarskich, a także użytkowych, tworzenie audycji radiowych, scenariuszy szkolnych przedstawień teatralnych, reżyserowanie szkolnych spektakli, granie rol, projektowanie zmian organizacyjnych w swoim otoczeniu. Metody sprawdzania i oceniania

20 osiągnięć uczniów Ocenianie w naukach humanistycznych zawsze budziło i budzi nadal wiele kontrowersji, jest ono jednak niezbędnym elementem procesu dydaktycznego. Sprawdzanie efektów pracy jest bowiem integralnym składnikiem procesu kształcenia ma służyć nie tyle wystawieniu uczniowi oceny, ile rozpoznaniu przez nauczyciela jego osiągnięć i zweryfikowaniu skuteczności zastosowanych metod nauczania. Ocenianie osiągnięć uczniów jest dla nauczyciela procesem ustalania i komunikowania ocen szkolnych na podstawie wyników sprawdzania, a ocena szkolna jest informacja o wyniku kształcenia wraz z komentarzem dotyczącym tego wyniku. Podobnie jak wielu autorów programów, chciałabym zwrócić uwagę na trzy funkcje oceny szkolnej: diagnostyczną, motywacyjną i informacyjną. Funkcja diagnostyczna sprowadza się do wskazywania przez nauczyciela tego, co uczeń opanował dobrze, tego, nad czym musi jeszcze popracować, i tego, z czym sobie nie radzi, oraz określania, co powinien doskonalić, a co zmienić w swoim postępowaniu. Funkcja motywacyjna realizuje się poprzez uświadamianie uczniowi jego sukcesów (nawet małych) i zachęcanie go do większej aktywności poznawczej w celu osiągnięcia większego sukcesu; poprzez budzenie w nim wiary we własne siły i własne możliwości. Funkcja informacyjna natomiast sprowadza się do określania rzeczywistego poziomu osiągnięć ucznia: jakie wiadomości i umiejętności opanował, co potrafi, a czego nie, jak sobie radzi w różnych sytuacjach szkolnych, np. w kontaktach z innymi, podczas pracy w zespole, w sytuacjach trudnych. Proces nauczania-uczenia się będzie efektywny, a ocenianie spełni wymienione funkcje, jeśli nauczyciel jako podstawę oceniania zastosuje wymagania przedmiotowe (ocenianie dydaktyczne wąsko ujęte). Ocenianie będzie wówczas miało wysoki stopień obiektywizmu i znaczna porównywalność, a ocena dydaktyczna duża wartość informacyjną. Wskaże, co uczeń opanował, a co wymaga dalszych ćwiczeń. Śledzenie postępów w uczeniu się będzie zatem ułatwione. Nauczyciel może stosować również inne kryteria oceniania, uwzględniające m. in. zdolności ucznia, jego dotychczasowe osiągnięcia, starania i wkład pracy. Wówczas należy mówić o ocenianiu społeczno- wychowawczym. Metody oceniania ze względu na sposób przedstawiania osiągnięć przez ucznia Wśród sposobów przedstawiania osiągnięć przez ucznia wymienić należy: odpowiedź na pytania, rozwiązanie wskazanych ćwiczeń, zadań, rozwiązanie testu, zredagowanie tekstu użytkowego, wypracowanie (różne formy wypowiedzi wskazane w programie) i formę literacką, czytanie tekstów, kilkuzdaniową wypowiedź (ustną i pisemną), wygłaszanie tekstów z pamięci, prezentację, przedstawienie niewerbalnego wytworu pracy, np. projektu albumu, słownika. Na podstawie Programu nauczania języka polskiego w szkole podstawowej nr dopuszczenia DKOS \04 opracowała Iwona Bogusławska