Ocena wiedzy żywieniowej osób o wysokiej aktywności fizycznej uczęszczających do klubów fitness

Transkrypt

1 Ostachowska-Gąsior Probl Hig Epidemiol A 2014, i wsp. 95(4): Ocena wiedzy żywieniowej osób o wysokiej aktywności fizycznej Ocena wiedzy żywieniowej osób o wysokiej aktywności fizycznej uczęszczających do klubów fitness Evaluation of nutritional knowledge among fit individuals attending fitness clubs Agnieszka Ostachowska-Gąsior, Teresa Krzeszowska-Rosiek, Sylwia Górska Zakład Higieny i Dietetyki, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Wstęp. W ostatnich latach dużo uwagi w mediach poświęca się aktywności fizycznej, która jest nieodzownym elementem zdrowego trybu życia. Dzięki tej promocji coraz większą popularnością cieszą się Fitness Kluby, w których wykwalifikowani trenerzy dostosowują indywidualnie bądź grupowo odpowiedni typ treningu dla uzyskania oczekiwanych efektów. Cel badań. Zbadanie poziomu wiedzy klientów klubów fitness (osób o wysokiej aktywności fizycznej) o zasadach prawidłowego odżywiania przedstawionych w piramidzie żywienia przeznaczonej dla sportowców i osób o wysokiej aktywności fizycznej. Materiał i metody. Badaniem objęto 105 osób uczęszczających minimum 5 godzin w tygodniu na zajęcia w Fitness Klubie. Grupę badaną stanowiło 57 kobiet i 48 mężczyzn w wieku lat. Badanie przeprowadzono za pomocą anonimowej autorskiej ankiety zawierającej 12 pytań jednokrotnego wyboru, weryfikujących ogólną wiedzę żywieniową. Wyniki i wnioski. Poziom wiedzy żywieniowej ogółu badanych osób zaklasyfikowano jako dostateczny. Wzrasta on z wiekiem i poziomem wykształcenia. Płeć nie jest czynnikiem różnicującym poziom wiedzy żywieniowej uczestników badania. Obszary deficytowe wiedzy żywieniowej respondentów to: określenie, w których posiłkach powinny być spożywane produkty zbożowe; częstość z jaką zalecane jest spożywanie ryb, mięsa, mleka i jaj; określenie jaka ilość produktów tłuszczowych składa się na jedną porcję; czas spożycia posiłku regenerującego mięśnie po intensywnym wysiłku fizycznym. Słowa kluczowe: wiedza żywieniowa, sport, osoby o wysokiej aktywności fizycznej, fitness, piramida żywieniowa Introduction. In recent years, the media have been devoting a lot of attention to physical activity as an essential component of a healthy lifestyle. Such promotion increases the popularity of fitness clubs where well-qualified coaches adjust an individual or group type of training to achieve the desired effect. Aim. To investigate the level of knowledge of fitness clubs clients (people with high physical activity) of the principles of good nutrition outlined in the Food Pyramid for athletes and people with high physical activity. Material & Method. The study involved 105 people who attended trainings at the fitness clubs for the minimum of five hours a week. The study group comprised 57 women and 48 men years old. The study was conducted by means of an anonymous questionnaire consisting of 12 questions, verifying general knowledge about nutrition of physically active people. Results & Conclusions. The knowledge of fitness clubs clients on the principles of good nutrition outlined in the Food Pyramid designed for athletes and people with high physical activity level was sufficient. The level of nutritional knowledge was significantly dependent on the age of the tested respondent, no correlation between nutritional knowledge and gender was observed. The level of knowledge increased with age and education of the respondents. The deficit areas of nutritional knowledge of the respondents were: identification of meals which should contain cereals, frequency of fish, meat, milk and eggs consumption, determination of the proper amount of fat products in one serving, the time frame of consumption of a recovery meal for muscle regeneration after intense exercise. Key words: nutritional knowledge, sports, people with high physical activity, fitness, food pyramid Probl Hig Epidemiol 2014, 95(4): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence dr n. med. Agnieszka Ostachowska-Gąsior Zakład Higieny i Dietetyki, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński ul. Kopernika 7, Kraków tel./fax , mygasior@cyf-kr.edu.pl Wstęp Aktywność fizyczną definiuje się jako dowolną formę ruchu ciała spowodowaną skurczami mięśni, przy której wydatek energetyczny przekracza poziom energii spoczynkowej [1]. Obejmuje ona wszystkie formy, zarówno rekreacyjną aktywność fizyczną np. zajęcia fitness, taniec, siłownia, jak i zawodowe uprawianie sportu [2]. Aby wzmożona aktywność fizyczna nie wpływała negatywnie na organizm, jej intensywność powinna być dostosowana do indywidualnej wydolności oraz powinna być skorelowana z odpowiednią dietą. Dostarczane wraz z pożywieniem składniki odżywcze odgrywają ważną rolę w rozwijaniu siły mięśniowej oraz wytrzymałości. Istotną rolę odgrywają zarówno podstawowe składniki odżywcze tzn. białka, tłuszcze i węglowodany, jak i witaminy, składniki mineralne

2 970 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(4): Wskaźnik BMI badanych Na podstawie wysokości i masy ciała, wyliczony został dla każdego respondenta wskaźnik BMI. Średnia wartość BMI ogółu respondentów oraz wartość BMI kobiet są w zakresie wartości referencyjnych, a w przypadku mężczyzn średnia wartość BMI wynosi 26 kg/m 2 i jest nieco powyżej zalecanego (ryc. 3). Tym niemniej należy tu uwzględnić, że u osób o wysokiej aktywności fizycznej przyczyną tak podwyższonej wartości wskaźnika BMI nie jest nadmiar tkanki tłuszczowej lecz masa mięśniowa. Wskaźnik BMI ośmiu badanych jest w zakresie wskazującym na otyoraz woda. Odpowiednie proporcje tych składników w pożywieniu przygotowują organizm do wysiłku fizycznego i pomagają w szybszej regeneracji mięśni po wzmożonym wysiłku fizycznym [2]. Dlatego wdrażanie wiedzy na temat właściwego żywienia jest ważnym elementem dobrego treningu sportowego. Cel badań Zbadanie poziomu wiedzy klientów klubów fitness na temat zasad prawidłowego odżywiania. Materiał i metody Badaniem objęto osoby uczęszczające minimum 5 godzin w tygodniu na zajęcia w fitness klubie. Grupę badaną stanowiło 105 osób w wieku lat 57 kobiet i 48 mężczyzn. W badaniu wzięto pod uwagę poziom wykształcenia respondentów, rodzaj wykonywanych ćwiczeń fizycznych oraz czas uczestnictwa w ćwiczeniach fizycznych. Badanie przeprowadzono za pomocą anonimowej ankiety opartej na piramidzie żywienia przeznaczonej dla sportowców i osób o wysokiej aktywności fizycznej (ankieta dołączona do pracy). Dokonano obliczenia procentowego udziału odpowiedzi błędnych i prawidłowych w odniesieniu do całej badanej populacji oraz analizowanych parametrów: wieku, płci i wykształcenia. Wyniki poddano analizie statystycznej w celu określenia wpływu wieku, płci i wykształcenia na poziom wiedzy żywieniowej respondentów. Do oceny wiedzy przyjęto następujące kryteria: >75% wysoki poziom wiedzy; 50-75% dostateczny poziom wiedzy; 25-49% niski poziom wiedzy; <25% niedostateczny poziom wiedzy [9]. Analizę wpływu wieku na poziom wiedzy żywieniowej z zakresu poszczególnych pytań ankiety przeprowadzono testem χ 2 przy poziomie istotności p<0,05. Respondenci zostali podzieleni na 3 grupy wiekowe: lat, lat, lat. Analizę wpływu płci i wykształcenia na poziom wiedzy żywieniowej z zakresu poszczególnych pytań ankiety przeprowadzono testem t-student dla prób niezależnych (grup) przy poziomie istotności p=0,05. Dokonano również pomiaru masy ciała i wzrostu, na podstawie których obliczono wskaźnik BMI. Analizy statystyczne przeprowadzono za pomocą programów Statistica 9.0 oraz MS Excel. (ryc. 1). Większość osób o średnim i wyższym wykształceniu to kobiety, natomiast wykształceniem zawodowym i licencjatem legitymowała się większość mężczyzn (ryc. 2). wyższe 60% zawodowe 5% średnie 33% niepełne wyższe 2% Ryc. 1. Procent respondentów o różnym wykształceniu Fig.1. Percentage of respondents with different levels of education liczebność kobiety mężczyżni 2 3 Ryc. 2. Płeć respondentów a wykształcenie Fig. 2. Gender of respondents vs. level of education średnie BMI mężczyzn zawodowe średnie niepełne wyższe wyższe Wyniki średnie BMI kobiet 23 Wykształcenie uczestników badania Wśród badanych najliczniejszą grupę stanowiły osoby o wykształceniu wyższym, a najmniej liczna była grupa osób o wykształceniu niepełnym wyższym-licencjat średnie BMI Ryc. 3. Średnie wartości BMI [kg/m 2 ] respondentów Wartości wskaźnika BMI [kg/m 2 ] Fig. 3. Average BMI [kg/m 2 ] of respondents

3 Ostachowska-Gąsior A i wsp. Ocena wiedzy żywieniowej osób o wysokiej aktywności fizycznej łość są to osoby, które uczęszczają na zajęcia fitness od niedawna, a ich celem jest pozbycie się nadmiaru tkanki tłuszczowej. Z kolei, osoby u których BMI wskazuje na niedowagę (14 ankietowanych) poprzez ćwiczenia fizyczne dążą do uzyskania przyrostu masy ciała poprzez poprawę masy mięśniowej (tab. I). Czas uczęszczania na zajęcia w fitness klubach Respondenci byli pytani od jak dawna uczęszczają do klubów fitness i jaką preferują formę zajęć (siłownia lub zajęcia fitness). Tabela II przedstawia od jak dawna, w miesiącach i w latach, osoby badane uczęszczają do klubów fitness. Największą grupę respondentów stanowiły osoby uczęszczające na zajęcia krócej niż od 12 miesięcy (ryc. 4). Rodzaj preferowanych ćwiczeń fizycznych Osoby biorące udział w ankiecie byli pytani o rodzaj wybieranych zajęć proponowanych w klubach fitness. Najczęściej wybieranymi były zajęcia fitness (tab. III). Trafność odpowiedzi respondentów na pytania zawarte w ankiecie W tabeli IV przedstawiono klasyfikację poziomu wiedzy respondentów w oparciu o ilość udzielanych przez nich praw prawidłowych odpowiedzi na pytania zawarte w ankiecie. Ponad 1/4 badanych reprezentowała wysoki poziom wiedzy żywieniowej, ponieważ odpowiedziała prawidłowo na więcej niż 75% pytań. Najliczniejsza była grupa osób, których wiedza żywieniowa została zaklasyfikowana jako dostateczna (osoby, które udzieliły prawidłowej odpowiedzi na 50-75% pytań ankiety). Analiza trafności odpowiedzi respondentów na pytania zawarte w ankiecie wykazała, że wśród ogółu badanych 63% odpowiedzi było prawidłowych. Więcej prawidłowych odpowiedzi udzieliły kobiety, jednakże nie były to różnice statystycznie znamienne. Osoby z wyższym wykształceniem udzieliły zdecydowanie % % 34% 20% 0 <12 12 do 24 >24 Ryc. 4. Rozkład procentowy respondentów w poszczególnych grupach utworzonych na podstawie ilości miesięcy uczęszczania do fitness klubów Fig. 4. Percentage of respondents in individual groups by time they spend in fitness clubs więcej trafnych odpowiedzi na pytania ankiety. Biorąc pod uwagę wiek stwierdzono, że istotnie więcej prawidłowych odpowiedzi udzieliły osoby w wieku lat w porównaniu do dwudziestolatków (tab. V). Tabela I. Zakresy wskaźnika BMI [kg/m 2 ] [8] Table I. BMI range [kg/m 2 ] Zakresy Liczba osób Średnie wartości wskaźnika BMI n % wskaźnika BMI <18, ,3 18,5-24, , ,9 > ,0 Tabela II. Jak długo uczęszcza Pan/Pani do fitness klubów? Table. II. How long have you been attending fitness clubs? Czas w miesiącach w latach Średnia 21 1,7 Średnia u kobiet 18 1,5 Średnia u mężczyzn 23 1,9 Tabela III. Jaki rodzaj ćwiczeń (siłownia, zajęcia fitness) wybiera Pan/Pani? Table III. What kind of exercises (gym, fitness) do you prefer? Rodzaj wybieranych zajęć Liczba osób w klubach fitness n % Fitness Siłownia Siłownia i fitness Tabela IV. Liczebność grup wyodrębnionych w oparciu o poziom wiedzy żywieniowej Table IV. Numbers of respondents in groups selected according to nutritional knowledge Liczba osób udzielających odpowiedzi Poziom wiedzy na poszczególnych poziomach n % Wysoki >75% 29 27, % 63 60,0 Niski 25-49% 11 10,5 Niedostateczny <25% 2 1,9 Tabela V. Ogólny rozdział procentowy prawidłowych odpowiedzi z uwzględnieniem wieku, płci i wykształcenia respondentów Table V. Percentage of correct answers regarding age, gender and education of respondents Parametry analizowane Ogółem ilość poprawnych odpowiedzi Według płci Według wykształcenia Według wieku Kobiety Mężczyźni Wyższe magisterskie Średnie Zawodowe Wyższe licencjat Odsetek poprawnych odpowiedzi [%] Poziom wiedzy żywieniowej 63,0 Dostateczna 66,7 59,7 67,7 57,9 60,0 70,8 54,4 64,7 66,3 Istotność statystyczna p<0,05 0,09 0,03 0,04

4 972 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(4): Omówienie wyników i dyskusja Wiedza żywieniowa jaką reprezentują osoby cechujące się wysoką aktywnością fizyczną znajduje odzwierciedlenie w ich stanie zdrowia, stanie odżywienia oraz w efektach treningu (kształtowanie sylwetki, modulacja masy mięśniowej, pozbywanie się nadmiaru tkanki tłuszczowej). Dodatkowo, sposób żywienia przed i po treningu pozwala organizmowi na wytworzenie odpowiedniej ilości energii potrzebnej do wykonywania ćwiczeń fizycznych [6]. Poziom wiedzy żywieniowej badanych osób został zaklasyfikowany jako dostateczny, a wiedząc jak istotne jest prawidłowa dieta dla utrzymania zdrowia i właściwego funkcjonowania organizmu należy dążyć do tego aby poziom tej wiedzy był coraz wyższy. W dostępnej literaturze nie ma badań analizujących lub oceniających poziom wiedzy żywieniowej dorosłych osób aktywnych fizycznie uczęszczających do klubów fitness. Dostępne są jedynie wyniki badań prowadzonych wśród zawodowych sportowców z poszczególnych dyscyplin oraz badania sposobu żywienia dzieci i młodzieży. Każdy organizm, lecz szczególnie organizm osoby o wysokiej aktywności fizycznej, aby dobrze funkcjonował musi otrzymywać codziennie odpowiednią ilość energii i składników odżywczych w 4-5 posiłkach dziennie, a przerwy pomiędzy nimi nie powinny być dłuższe niż 4 godziny [7]. Analiza pytania o ilość spożywanych dziennie posiłków wykazała 76,9% prawidłowych odpowiedzi wśród respondentów. W badaniach Szczepańskiej i Spałkowskiej [10] wykazano, iż 52% badanych osób spożywa 4-5 posiłków w ciągu całego dnia, można zatem wnioskować, iż posiadają odpowiednią wiedzę, którą wdrażają w swoje codzienne żywienie. Natomiast Frączek [11] badając wybrane zachowania żywieniowe kobiet wyczynowo trenujących siatkówkę i koszykówkę wykazała, iż spożycie zalecanych 4-5 posiłków deklarowało 17,4% badanych, co świadczy o niedostatecznym poziomie ich wiedzy na temat zalecanej liczby posiłków na dobę. Zgodnie z zasadami racjonalnego żywienia należy wypijać minimum 1,5 litra wody dziennie. Taka ilość płynów zapobiega odwodnieniu organizmu oraz warunkuje jego prawidłowe funkcjonowanie. Osoby o wysokiej aktywności fizycznej, podczas intensywnego treningu, powinny wypijać średnio 1 litr wody na każdą godzinę wykonywanych ćwiczeń fizycznych [2]. Wiedzę taką w przeprowadzonych badaniach posiadało 78,7% respondentów. Zaś w badaniach przeprowadzonych w grupie zawodowych siatkarzy i koszykarzy przez Szczepańską i Spałkowską [10] spożycie wody w odpowiedniej ilości deklarowało jedynie 25% wszystkich badanych osób, co oznacza niski poziom wiedzy żywieniowej respondentów w tym zakresie. Warzywa powinny znaleźć się w każdym posiłku, gdyż są źródłem witamin, składników mineralnych oraz błonnika pokarmowego. Błonnik zawarty w warzywach nie tylko reguluje pracę jelit, zapobiegając zaparciom, ale także obniża poziom cholesterolu we krwi, czyli działa antymiażdżycowo [5]. W autorskich badaniach poprawnej odpowiedzi udzieliło 80,6% ankietowanych osób, co stanowiło wysoki odsetek osób o prawidłowym poziomie wiedzy na temat spożycia warzyw. W badaniu młodzieży uprawiającej sport w szkole Mistrzostwa Sportowego w Krakowie przez Gacek [12] wykazała, iż 24,4% dziewcząt oraz 18,2% chłopców spożywa kilka razy dziennie warzywa. Zaś w badaniach Szczepańskiej i Spałkowskiej [10] jedynie 21% badanych osób wykorzystuje tę wiedzę w swoim żywieniu, spożywając warzywa w każdym posiłku dziennie. W obu badaniach wykazano niską wiedzą na temat spożycia warzyw przez osoby aktywne fizycznie i zawodowych sportowców. Owoce powinny być spożywane 2-3 razy dziennie, gdyż podobnie jak warzywa dostarczają potrzebnych organizmowi witamin, składników mineralnych i błonnika. Jednak nie należy przekraczać zalecanej ilości, gdyż owoce dostarczają dużych ilości cukrów prostych [4]. Taką wiedzę, w badaniu własnym, posiadało 64,8% ankietowanej grupy osób, w tym 68% kobiet i 65% mężczyzn. Szczepańska i Spałkowska [10] wykazali, że aż 23% badanych osób spożywa owoce przynajmniej raz dziennie. Zgodnie z zasadami racjonalnego żywienia zawodowych sportowców i osób aktywnych fizycznie zaleca się spożywanie produktów zbożowych 4 razy dziennie, uwzględniając 3 posiłki główne + posiłek po trwających minimum godzinę ćwiczeniach fizycznych [3]. Wiedzę taką w przeprowadzonych badaniach posiadało 30,6% respondentów. Zaś w badaniach przeprowadzonych w grupie zawodowych siatkarzy i koszykarzy przez Szczepańską i Spałkowską [10] spożycie produktów zbożowych w odpowiedniej ilości deklarowało 35% wszystkich badanych osób, co oznacza niski poziom wiedzy respondentów. Podobne wyniki uzyskał Nowacki i wsp. [13], według których 36,8% badanych spożywało codziennie produkty zbożowe. Przy określaniu wielkości 1 porcji produktów tłuszczowych 47,2% osób uczestniczących w prezentowanym badaniu podało błędną odpowiedź. Pozostali wiedzieli, że 1 porcja produktów tłuszczowych to g oleju lub 10 g tłuszczu do smarowania pieczywa. W dostępnej literaturze brak badań, w których poruszana byłaby kwestia rozumienia przez respondentów pojęcia 1 porcji w odniesieniu do produktów tłuszczowych. Mleko i jego przetwory są źródłem pełnowartościowego białka oraz witaminy D 3, lecz przede

5 Ostachowska-Gąsior A i wsp. Ocena wiedzy żywieniowej osób o wysokiej aktywności fizycznej wszystkim łatwo przyswajalnego wapnia. Ryby oprócz białka dostarczają kwasów tłuszczowych omega 3, a mięso jest dobrym źródłem pełnowartościowego białka, witaminy B 12 oraz żelaza hemowego (dobrze przyswajalnego przez organizm). Jaja głównie dostarczają organizmowi pełnowartościowego białka. Świadomość znaczenia spożycia mleka, mięsa, jak i ryb wykazało 35% kobiet oraz 38% mężczyzn. Kopeć i wsp. [14] w badaniu sportowców grających w piłkę nożną wykazały, iż 10% badanych osób spożywa mleko i jego przetwory 4-5 razy w tygodniu, 87,5% piłkarzy deklarowało spożycie jaj 1-2 razy w tygodniu, 50% spożywa mięso 1-2 razy w tygodniu, 62,5% respondentów spożywa ryby 1-2 razy w tygodniu. Z powyższych wyników można wnioskować, iż piłkarze mieli dostateczną wiedzę na temat zalecanej częstości spożycia produktów żywnościowych będących dobrym źródłem pełnowartościowego białka. W badaniach własnych poziom wiedzy dotyczącej ograniczenia spożycia produktów żywnościowych z grupy słodyczy i napojów słodzonych oraz słonych przekąsek był wysoki. Aż 94,4% respondentów wskazało prawidłową odpowiedź na to pytanie. Kopeć i wsp. [14] wykazali, iż 20% badanych osób deklarowało spożycie słodyczy 1-2 razy w tygodniu, co świadczy o świadomości konieczności ograniczenia w diecie tej grupy produktów żywnościowych. Co do odstępu czasowego jaki należy zachować między posiłkiem a wysiłkiem fizycznym wiedziało o nim 54,7% badanych osób. Zaleca się podejmowanie wysiłku fizycznego nie wcześniej niż pół godziny po lekkostrawnym i niezbyt obfitym posiłku lub 1,5 godziny po posiłku ciężkostrawnym lub dużym objętościowo. W badaniu Szczepańskiej i Spałkowskiej [10] 56% badanych spożywała posiłek na 1-2 godzin przed treningiem. Podobne wyniki uzyskała Frączek [11] w swoich badaniach (56,5% respondentów spożywało posiłek 1-2 godzin przed treningiem). W badaniu własnym respondenci wykazali wysoką wiedzę na temat składu posiłków, ponieważ 86,1% badanych osób wskazało prawidłowy zestaw na posiłek przed ćwiczeniami fizycznymi (sałatka), zaś 83,3% wskazało prawidłowy zestaw na posiłek regeneracyjny dla mięśni (koktajl owocowo-mleczny). W dostępnej literaturze nie znaleziono podobnych badań, które wykazałyby z jakich produktów powinien składać się posiłek tuż przed ćwiczeniami fizycznymi oraz posiłek regeneracyjny dla mięśni po intensywnym wysiłku fizycznym. Mimo coraz to większego zainteresowania tematyka żywieniową i propagowania zaleceń żywieniowych w mediach, przez naukowców, lekarzy, a także nauczycieli wśród różnych grup ludności, nadal w społeczeństwie obserwuje się niewystarczający poziom wiedzy na temat wpływu żywienia na zdrowie. Z przeprowa- ANKIETA Płeć... Wiek... Wzrost... Masa ciała... Wykształcenie... Jak długo uczęszcza Pan/Pani do fitness Klubu?... Ile razy w tygodniu uczęszcza Pan/Pani do fitness Klubu?... Jaki rodzaj ćwiczeń (siłownia, zajęcia fitness) wybiera Pan/Pani?... Jaki rodzaj zajęć fitness najczęściej wybiera Pan/Pani? Ile posiłków powinno być spożywanych przez Pana/Panią w ciągu dnia? a) 1-2 posiłki b) 3 posiłki c) 4-5 posiłki d) nie ma znaczenia 2. Ile płynów powinien Pan/Pani wypijać w ciągu całego dnia? a) 0,5 l płynów + 1 l wody przy ćwiczeniach b) tylko 0,5 l wody podczas ćwiczeń c) 1,5-2 l płynów + 1 l wody podczas ćwiczeń d) nie ma określonej ilości 3. W ilu posiłkach powinny znajdować się warzywa? a) w każdym b) do obiadu jako surówka c) tylko jako przekąska między posiłkami d) w żadnym posiłku 4. Ile powinno spożywać się owoców w ciągu całego dnia? a) 2-3 porcje b) do każdego posiłku 1 porcja c) tylko 1 porcja między posiłkami d) wcale nie powinno się spożywać owoców 5. W ilu posiłkach dziennie powinny znaleźć się produkty zbożowe? a) 3 posiłkach głównych (śniadanie, obiad, kolacja) b) 4 razy dziennie (3 posiłki główne + posiłek po trwających minimum 1 godzinę ćwiczeniach fizycznych) c) 2 posiłkach d) tylko w jednym posiłku 6. Jak często powinno się spożywać ryby, mięso, mleko, jaja? a) 1 porcję dziennie stosując te produkty zamiennie b) wszystkie produkty co najmniej raz dziennie c) 1 porcja dziennie stosują te produkty zamiennie + 3 porcje mleka i jego przetworów d) 1 porcje w tygodniu stosując te produkty zamiennie 7. 1 porcja produktów tłuszczowych to: a) g (2-3 łyżeczki) oleju lub10 g (2 łyżeczki) tłuszczy do smarowania pieczywa b) 2 łyżeczki (10 g) oliwy z oliwek c) 30 g (3-4 łyżeczki) tłuszczu do smarowania pieczywa lub 10 g (2 łyżeczki) oleju d) pół szklanki oleju lub 30 g (3 łyżeczki) smalcu 8. Które z wymienionych grup produktów żywnościowych należy ograniczyć? a) mięso, jaja i produkty mleczne b) słodycze i napoje słodzone i słone przekąski c) produkty zbożowe i warzywa d) owoce i warzywa 9. Jaki odstęp powinno się zachować po zjedzeniu posiłku przed ćwiczeniami fizycznymi? a) co najmniej 1 godzinę bez znaczenia jaki posiłek był spożyty b) 3 godziny c) pół godziny po lekkim posiłku; 1,5 godziny po posiłku ciężkim d) nie trzeba zachować odstępu 10. Który z wymienionych zestawów można spożyć pół godziny przed ćwiczeniami fizycznymi? a) hamburger + frytki b) sałatka (np. zielona sałata, pomidor, marchew, ser biały, jogurt) c) schabowy z ziemniakami i surówką d) zupa grzybowa 11. W jakim czasie należy spożyć posiłek regeneracyjny dla mięśni po ćwiczeniach fizycznych? a) do 2 godzin b) do pół godziny c) do 1 godziny d) nie ma potrzeby spożywać posiłku regeneracyjnego dla mięśni 12. Który z poniższych zestawów powinno się spożyć jako posiłek regeneracyjny dla mięśni? a) koktajl owocowo-mleczny (białko + węglowodany) b) jajecznicę c) baton, np. Snickers d) kotlet schabowy

6 974 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(4): dzonych badań wnioskować można o konieczności prowadzenia edukacji żywieniowej wśród osób aktywnych fizycznie. Efektem pogłębienia ich wiedzy żywieniowej będzie optymalizacja zdrowia, kondycji fizycznej, co z kolei pozwoli na właściwe kształtowanie sylwetki oraz osiąganie sukcesów sportowych. Wnioski 1. Poziom wiedzy klientów klubów fitness (uczęszczających minimum 5 godz. tygodniu na zajęcia fitness lub siłownię) o zasadach prawidłowego odżywiania przedstawionych w piramidzie żywienia przeznaczonej dla sportowców i osób o wysokiej aktywności fizycznej jest dostateczny. 2. Poziom wiedzy żywieniowej jest statystycznie istotnie zależny od wieku badanego respondenta, natomiast nie zaobserwowano zależności od płci. 3. Poziom wiedzy wzrastał wraz z wiekiem i wykształceniem respondentów. 4. Obszary deficytowe wiedzy żywieniowej respondentów: a. Ilość i rodzaj posiłków, w których powinny znajdować się produkty zbożowe; b. częstość spożywania ryb, mięsa, mleka i jaj; c. jaka ilość produktów tłuszczowych stanowi jedną porcję; d. czas i istotność spożycia posiłku regeneracyjnego dla mięśni po intensywnym wysiłku fizycznym. Piśmiennictwo / References 1. EU Working Group Sport and Health (2008) EU Physical Activity Guidelines. doc/health/pa_guidelines_4th_consolidated_draft_en.pdf ( ). 2. Celejowa I. Żywienie w sporcie. PZWL, Warszawa Studenckie Koło Naukowe Dietetyków WUM. skndietetykow.wum.edu.pl/content/piramida-zywieniowadla-sportowcow ( ). 4. Ciborowska H. Dietetyka Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL, Warszawa Książyk J. Znaczenie węglowodanów w żywieniu człowieka. Pediatr Współcz Gastroenterol Hepatol Żyw Dziecka 2001, 3(1): Błaszczyk J (red). Dietetyczne i suplementacyjne wspomaganie procesu treningowego. AWF, Katowice Ziemba AW. Żywienie a zdolność wysiłkowa. Med Sport 2000, Food-Based Dietary Guidelines in the WHO European Region. WHO Regional Office, Copenhagen Kołłajtis-Dołowy A, Boniecka I. Stan wiedzy żywieniowej studentów Wydziału Nauki o Zdrowiu AM oraz jej źródła. Ann UMCS 2003, LVIII, suppl. XIII: Szczepańska E, Spałkowska A. Zachowania żywieniowe sportowców wyczynowych uprawiających siatkówkę i koszykówkę. Rocz PZH 2012, 63(4): Frączek B. Wybrane zachowania żywieniowe grupy kobiet wyczynowo trenujących siatkówkę i koszykówkę. Żyw Człow Metabol 2007, 34 (1/2): Gacek M. Wiedza i zachowania żywieniowe młodzieży uprawiającej sport w szkole Mistrzostwa Sportowego w Krakowie. RPZHAW 2007, 58(4): Nowacka E, Polaszczyk S, Kopeć A, Leszczyńska T, Morawska K, Pysz-Izdebska K. Częstotliwość spożycia wybranych grup produktów spożywczych przez sportowców trenujących strzelectwo sportowe i kajakarstwo slalomowe. Med Sport 2010, 26(2/3): Kopeć A, Nowacka E, Klaja A, Leszczyńska T. Częstotliwość spożycia wybranych grup produktów spożywczych przez sportowców trenujących piłkę nożną. Prob Hig Epidemiol 2013, 94(1):