Evaluation of diet and nutrition of Silesian Medical University students in qualitative and quantitative terms. Part I. Energy and basic nutrients

Transkrypt

1 Tyrpień Probl Hig Epidemiol i wsp. Ocena 214, sposobu 95(2): żywienia 33-39i odżywiania studentów Śląskiego Uniwersytetu edycznego Ocena sposobu żywienia i odżywiania studentów Śląskiego Uniwersytetu edycznego w aspekcie jakościowym i ilościowym. Część I. Energia i podstawowe składniki odżywcze Evaluation of diet and nutrition of Silesian edical University students in qualitative and quantitative terms. Part I. Energy and basic nutrients irosław Tyrpień, Janusz asperczyk, Jadwiga Jośko-Ochojska atedra i Zakład edycyny i Epidemiologii Środowiskowej w Zabrzu Śląskiego Uniwersytetu edycznego w atowicach Wstęp. Sposób odżywiania jest jednym z głównych czynników decydujących o prawidłowym funkcjonowaniu organizmu człowieka. Właściwie zbilansowana dieta nie tylko dostarcza niezbędnych składników pokarmowych w odpowiednich ilościach, ale również pozwala w znacznym stopniu uchronić się przed wieloma chorobami. Cel pracy. Poznanie oraz ocena sposobu żywienia i odżywiania studentów Śląskiego Uniwersytetu edycznego w atowicach. ateriał i metoda. Badania przeprowadzono metodą anonimowej ankietyzacji na 482 studentach różnych kierunków i lat studiów. Wyniki. Średnia wartość wskaźnika masy ciała (BI) w badanej populacji oraz w poszczególnych grupach studentów mieściła się w zakresie normy. 98% badanej populacji deklaruje znajomość zasad prawidłowego żywienia, ale w praktyce stosuje je tylko 15% respondentów, głównie kobiety. Ponad 42% studentów przeciętnie spożywa cztery posiłki dziennie, około 29% trzy posiłki dziennie, a 1/5 pięć posiłków dziennie. Wartość energetyczna spożywanych przez mężczyzn produktów jest w każdym posiłku wyższa niż w przypadku kobiet. Spożycie białka i tłuszczów było również wyższe w racjach pokarmowych mężczyzn niż kobiet, jedynie węglowodany skonsumowane przez kobiety podczas podwieczorku miały wyższą wartość niż u mężczyzn. Wnioski. 1. Wskaźnik masy ciała (BI) badanej populacji oraz w poszczególnych grupach kobiet i mężczyzn mieścił się granicach normy. 2. Wartość energetyczna posiłków konsumowanych przez kobiety była za niska w stosunku do zaleceń. 3. W jadłospisie mężczyzn zdecydowanie przeważały produkty pochodzenia zwierzęcego. 4. Spożycie węglowodanów w badanej populacji jest niewystarczające. 5. Produkty typu Fast Food w badanej populacji stanowią niewielki odsetek spożycia. 6. Istnieje potrzeba poszerzonej edukacji żywieniowej wśród studentów. Słowa kluczowe: studenci, żywienie, odżywianie Probl Hig Epidemiol 214, 95(2): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Introduction. Diet is one of the main factors determining proper functioning of the human body. A properly balanced diet not only provides the necessary nutrients in the right amounts, but also significantly protects against many diseases. Aim. The understanding and assessment of diet and nutrition of students of the Silesian edical University in atowice. aterials & ethods. The research was carried out using anonymous questionnaires completed by 482 students of different majors and years of study. The calculations were made with the Statistica program. Results. The average body mass index (BI) in the study population and in particular groups of students was within the standard range. 98% of the study population declared knowledge of the principles of nutrition, but it was practiced only by 15% of the respondents, mostly women. ore than 42% of the students ate four meals a day, about 29% on the average three meals a day, and one fifth - five meals a day. The energy value per meal in men was higher than in women. The consumption of protein and fat was also higher in the food rations of men, only carbohydrates consumed by women during afternoon snacking had a higher value than in food rations of men. Conclusions. 1. Body mass index (BI) of the study population and in particular groups of men and women was within normal limits. 2. The energy value of food consumed by women was lower than the recommendations. 3. Products of animal origin definitely prevailed in the menu of men. 4. The consumption of carbohydrates in the study population is insufficient. 5. The fast food products in the study population represent a small percentage of consumption. 6. There is a need for widespread nutritional education among students. ey words: students, diet, nutrition Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr n. med. irosław Tyrpień atedra i Zakład edycyny i Epidemiologii Środowiskowej w Zabrzu Śląskiego Uniwersytetu edycznego w atowicach ul. H. Jordana 19, Zabrze tel , mtyrpien@op.pl

2 34 Probl Hig Epidemiol 214, 95(2): Wykaz skrótów III L studenci III roku kierunku lekarskiego IV L studenci IV roku kierunku lekarskiego II L-D studenci II roku kierunku lekarsko-dentystycznego I R studenci I roku kierunku Ratownictwo edyczne Wprowadzenie Sposób odżywiania jest jednym z głównych czynników decydujących o prawidłowym funkcjonowaniu naszego organizmu. Właściwie zbilansowana dieta nie tylko dostarcza niezbędnych składników pokarmowych w odpowiednich ilościach, ale również pozwala w znacznym stopniu uchronić się przed wieloma chorobami, takimi jak: choroby układu krążenia, choroby nowotworowe, otyłość, miażdżyca, osteoporoza, itp. Potrzeby żywieniowe organizmu zależą od wielu czynników, m.in. od wieku, płci, rodzaju i intensywności wykonywanej pracy. Istotną rzeczą jest dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości energii, białka, tłuszczu, węglowodanów, witamin oraz mikro- i makroelementów. Nieracjonalny rozkład posiłków oraz nieprawidłowy ich skład oraz objętość wpływają na wydajność naszej pracy. Przejadanie się czy niedożywienie jest szkodliwe i obniża wydajność umysłową, wpływa na aktualne samopoczucie i stan zdrowia w przyszłości. Szczególną grupą narażoną na nieracjonalne odżywianie się jest młodzież akademicka, co wiąże się z organizacją zajęć dydaktycznych na uczelniach i często brakiem czasu na spożycie posiłku w odpowiednim czasie i miejscu. Dla wielu studentów względy finansowe również odgrywają dużą rolę w planowaniu wydatków na utrzymanie się w miejscu studiowania, co wymaga od nich racjonalnego gospodarowania posiadanymi zasobami finansowymi, niejednokrotnie zmuszając do sporych oszczędności, w tym na zaspokajanie potrzeb żywieniowych. Liczne badania populacji młodzieży wykazały, że w wielu przypadkach sposób odżywienia się tej grupy znacznie odbiega od modelu prawidłowego żywienia [1-4]. Cel badań Poznanie oraz ocena sposobu żywienia studentów kierunku lekarskiego i lekarsko-dentystycznego oraz kierunku Ratownictwo edyczne Wydziału Lekarskiego z Oddziałem Lekarsko-Dentystycznym w Zabrzu Śląskiego Uniwersytetu edycznego w atowicach. Ocena sposobu żywienia i odżywiania studentów dotyczyła liczby i składu posiłków w całodziennym jadłospisie. ateriał i metoda Badania przeprowadzono metodą anonimowej ankietyzacji przy użyciu kwestionariusza własnego autorstwa. Udział w badaniach był całkowicie dobrowolny. Ankietyzacji poddano 482 studentów różnych lat studiów, w tym 141 studentów IV roku kierunku lekarskiego, 24 studentów III roku kierunku lekarskiego, 14 studentów II roku kierunku lekarsko-dentystycznego i 33 studentów kierunku Ratownictwo edyczne. obiety stanowiły 69% badanych, a mężczyźni 31%. westionariusz składał się z pytań dotyczących spożycia produktów spożywczych w poszczególnych posiłkach w ciągu ostatniego dnia przed badaniem. W ankiecie zaproponowano respondentom kilka typowych produktów spożywanych w poszczególnych posiłkach oraz zapytano o inne produkty skonsumowane w przeddzień badania z uwzględnieniem gramatury spożytych produktów. Ponadto porównano deklarowaną przez studentów przeciętną liczbę posiłków w ciągu dnia z częstością spożywanych posiłków w przeddzień badania i ich regularnością oraz znajomość zasad prawidłowego żywienia ze stosowaniem tych zasad w praktyce. Przed przystąpieniem do ankietyzacji respondenci zostali poinformowani o jej celach oraz o sposobie wypełniania kwestionariusza. Zebrany materiał poddano analizie statystycznej przy wykorzystaniu programu statystycznego Statistica. Wyniki Analizie poddano 175 produktów spożywczych wskazanych przez studentów w kwestionariuszu i spożywanych z różną częstością podczas poszczególnych posiłków. Analizowano spożycie białka, tłuszczu i węglowodanów oraz wartość energetyczną produktów w całodziennym jadłospisie, jak i w poszczególnych posiłkach wykorzystując do tego celu tabele wartości odżywczych produktów spożywczych [5-7]. Porównując wskaźnik masy ciała (BI) w badanych grupach należy stwierdzić, że zarówno BI dla całej badanej populacji, jak i w poszczególnych grupach studentów, mieścił się w zakresie normy, tj. pomiędzy 18,5 a 24,9. Również w grupie kobiet i grupie mężczyzn wskaźnik BI był w normie, przy czym u mężczyzn w każdej badanej grupie był on wyższy niż u kobiet. Najniższą wartość wskaźnika BI stwierdzono wśród studentek II roku kierunku lekarsko-dentystycznego, a najwyższą wśród studentów ratownictwa medycznego. Ponadto zaobserwowano wartości BI poniżej normy we wszystkich badanych grupach kobiet, co świadczy o niedożywieniu II-go, a nawet III stopnia (odpowiednio: II L-D 15,1; III L i I R 16,4; IV L 16,6) oraz wartości znacznie powyżej normy, zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet (III L i IV L w granicach 3,5-32,6), co świadczy o otyłości I stopnia (tab. I). Zdecydowana większość studentów (8%) uważa, że ich masa ciała jest prawidłowa, około 6% że ma niedowagę, 13% że ma nadwagę, a 3 osoby, że są otyłe

3 Tyrpień i wsp. Ocena sposobu żywienia i odżywiania studentów Śląskiego Uniwersytetu edycznego Tabela I. Rozkład wskaźnika BI i odchylenia standardowego w poszczególnych grupach studentów Table I. Distribution of BI and standard deviation in each group of students BI Grupa /Group Badana populacja /Study population Ogółem /Total X±SD obiety /Women X±SD ężczyźni /en X±SD 21,6±2,76 2,7±2,46 23,5±2,37 III L (III yr. medicine) 21,7±2,76 2,8±2,47 23,6±2,32 IV L (IV yr. medicine) 21,7±2,91 2,9±2,65 23,6±2,71 II L-D (II yr. dentistry) 2,9±2,42 2,1±1,99 23,2±2,8 I R (I yr. paramedic) 22,4±2,87 21,4±2,86 23,8±2,29 III L studenci III roku kierunku lekarskiego, IV L studenci IV roku kierunku lekarskiego, II L-D studenci II roku kierunku lekarsko-dentystycznego, I R studenci I roku kierunku Ratownictwo edyczne /III L students III yr. of medicine, IV L students IV yr. of medicine, II L-D students II yr. of dental medicine, I R students I yr. of medical rescue co sugeruje, że ich stan odżywiania w zdecydowanej większości przypadków jest właściwy. Potwierdzeniem takiej opinii w dużej mierze są uzyskane wyniki wskaźnika masy ciała (BI) badanej populacji (21,6±2,76) i to uwzględniając odchylenie standardowe. Jednakże, porównując grupę kobiet i grupę mężczyzn i biorąc pod uwagę odchylenie standardowe, należy stwierdzić, że w grupie mężczyzn (23,5±2,37) respondenci mają skłonność do nadwagi, czego nie można zaobserwować w grupie kobiet (21,3±2,76). Analizując wskaźnik masy ciała wraz z odchyleniem standardowym w poszczególnych badanych grupach mężczyzn można stwierdzić skłonność do nadwagi we wszystkich ocenianych grupach, przy czym najwyższy wynik zaobserwowano w grupie mężczyzn IV roku kierunku lekarskiego (23,6±2,71). Taka zależność nie występuje w żadnej grupie kobiet. Prawie cała badana populacja (98%) deklaruje znajomość zasad prawidłowego żywienia, ale w praktyce stosuje je tylko 15% respondentów, głównie kobiety (18,6%), natomiast tylko 11,8% mężczyzn. Zdecydowana większość ankietowanych częściowo stosuje w praktyce zasady zdrowego żywienia (73%), przy czym różnice pomiędzy kobietami a mężczyznami są niewielkie (odpowiednio 74% i 72% ). Nieco ponad 11% respondentów nie stosuje się do zasad prawidłowego żywienia i są to głównie mężczyźni (16%). Interesująco wyglądało stosowanie różnego rodzaju diet bądź ograniczenie spożywania niektórych produktów żywnościowych. 26% osób stosowało w przeszłości jednokrotnie bądź wielokrotnie różnorakie kuracje odchudzające (od 1 do 15), przy czym głównie były to kuracje jedno- lub dwukrotne (odpowiednio 34 i 33 osoby). Spośród respondentów stosujących jakąkolwiek dietę tylko 13% stanowili mężczyźni, przy czym w większości były to kuracje jednokrotne. Celem stosowania kuracji odchudzających było przede wszystkim utrzymanie prawidłowej masy ciała i zachowanie smukłej sylwetki ciała oraz względy zdrowotne, np. cukrzyca typu 1, problemy żołądkowe lub jelitowe. Najczęściej ograniczenie spożywania niektórych produktów dotyczyło słodyczy, czyli pokarmów z dużą zawartością węglowodanów, szczególnie prostych oraz produktów o dużej zawartości tłuszczów. Ponad 42% studentów przeciętnie spożywa cztery posiłki dziennie, a około 29% trzy posiłki dziennie. 1/5 studentów spożywa pięć posiłków dziennie (2% odpowiedzi), natomiast większą lub mniejszą ilość od wymienionych posiłków dziennie spożywali pozostali respondenci (w sumie około 9%). Deklarowana regularność spożywania posiłków waha się w zależności od częstości ich spożywania. Pierwsze śniadanie regularnie spożywa 79% studentów, rzadko 18% a nigdy 3% ankietowanych. Drugie śniadanie systematycznie spożywa 36% respondentów, rzadko 51% a nigdy 13% studentów. Najwięcej ankietowanych zawsze spożywa obiad około 97% odpowiedzi, natomiast tylko 3% czasami. Jedna osoba zadeklarowała, że nigdy nie spożywa obiadu. Bardziej zróżnicowane spożywanie posiłków dotyczy podwieczorku. Otóż 26% spożywa go regularnie, 56% rzadko, a 18% nigdy. olację stale zjada 75% respondentów, 21% niekiedy, a 4% studentów ten posiłek pomija. Tak więc najwyższy odsetek regularnie spożywanych posiłków dotyczy pierwszego śniadania, obiadu i kolacji. W przeddzień badania pierwsze śniadanie spożyło 96% respondentów, nieznacznie powyżej 2% wypiło tylko jakiś napój, a około 2% studentów nie zjadło pierwszego śniadania i nie napiło się żadnego napoju. Najczęściej w skład menu osób spożywających pierwsze śniadanie wchodziły następujące produkty: wędliny (47%), żółty ser (35%), twaróg (2%), pomidor (4%) i ogórek zielony (17%). Około 8% ankietowanych spożyło różnego rodzaju płatki i müsli z mlekiem lub jogurtem. Inne produkty, takie jak jajko, dżem, miód i in. cieszyły się znacznie mniejszym powodzeniem. Z pieczywa studenci najczęściej wybierali chleb (różne rodzaje) oraz duże bułki i kajzerki. Respondenci pijący napoje do pierwszego śniadania wybierali przede wszystkim herbatę, a w dalszej kolejności kawę, wodę mineralną lub inne napoje. Wartość energetyczną skonsumowanych przez studentów podczas pierwszego śniadania produktów spożywczych oraz zawartość składników odżywczych w nich znajdujących się przedstawiono w tabeli II (wartości średnie). Drugie śniadanie spożyło 72% badanej populacji, 5% zadowoliło się tylko napojami, a 23% nie uwzględniło go w swoim jadłospisie. Z produktów spożywanych podczas drugiego śniadania ankietowani najczęściej wybierali jogurty (3%), owoce (29%), wędliny (24%), ser żółty (21%), słodycze drożdżówki, różnego rodzaju ciasta i ciastka, batoniki, czekoladę itp. (1%), natomiast inne produkty w znacznie mniejszym stopniu. Z pieczywa preferowano przede

4 36 Probl Hig Epidemiol 214, 95(2): wszystkim różnego rodzaju chleb (36%), a z napojów kawę, wodę mineralną i soki. Wartość energetyczną skonsumowanych przez studentów podczas drugiego śniadania produktów spożywczych oraz zawartość składników odżywczych w nich znajdujących się przedstawiono w tabeli III Obiad spożyło 98% respondentów, tj. 47 osób, 2 osoby zadowoliły się napojem, a 1 osób (2%) w ogóle nie skorzystało z tego posiłku. Z grupy konsumującej obiad pierwsze danie (różne rodzaje zup) spożyło 31% ankietowanych, natomiast drugie danie, w różnych konfiguracjach produktów 91% ankietowanych. Z mięs studenci najczęściej wybierali mięso drobiowe (33%) i mięso wieprzowe 19% (sztuka mięsa, schab smażony), natomiast mięso wołowe cieszyło się mniejszym zainteresowaniem (6%). Niektórzy ankietowani z potraw mięsnych wybierali kotlety mielone lub gulasz z różnych rodzajów mięs (wieprzowego, wołowego lub mieszanego) co odnotowano jakie inne rodzaje mięsa (4%). Ryby cieszyły się niewielkim zainteresowaniem wśród osób spożywających obiad (około 2%). Z dodatków respondenci preferowali przede wszystkim ziemniaki (26%), w mniejszym stopniu frytki (8%) lub ryż (9%), który konsumowano jednak często z różnymi sosami jako osobne danie oraz makaron (8%), głównie jako spaghetti z sosem bolońskim lub innym. Około 9% ankietowanych jedzących obiad jako danie wybrało pierogi. Inne potrawy miały marginalne znaczenie. Duża grupa studentów spożywających obiad jako dodatek do niego wybrała również różnego rodzaju surówki (44%). Niewielki odsetek respondentów optował za warzywami świeżymi (brokuły) lub mrożonymi. 57% osób spożywających do obiadu różnego rodzaju napoje (łącznie z osobą pijącą tylko napój) wybierało głównie soki (3%), wodę mineralną (29%) i herbatę (26%). Inne napoje typu coca cola, kawa czy kompot miały mniejsze powodzenie. Niektóre osoby piły dwa, a nawet trzy napoje. Wartość energetyczną skonsumowanych przez studentów podczas obiadu produktów spożywczych oraz zawartość składników odżywczych w nich znajdujących się przedstawiono w tabeli IV Na podwieczorek zdecydowało się 33 osób, tj. 68% badanej populacji, 12 osób tylko wypiło jakiś napój (2%), a 14 osób (29%) zrezygnowało z tego posiłku. Ankietowani, którzy spożyli podwieczorek, wybierali przede wszystkim owoce (52%) i jogurty (3%). Niektórzy respondenci konsumowali, osobno lub z wcześniej wymienionymi produktami, różne ciasta lub wyroby cukiernicze (11%), drożdżówki (5%) oraz czekoladę lub batonik (11%). Około 12% respondentów wybierało różne inne produkty, takie jak kanapki, lody, czy sałatki warzywne. Z napojów studenci najczęściej wybierali herbatę i kawę, natomiast inne napoje cieszyły się znacznie mniejszą popularnością. Wartość energetyczną skonsumowanych przez studentów podczas podwieczorku produktów spożywczych oraz zawartość składników odżywczych w nich znajdujących się przedstawiono w tabeli V olację spożyło 88% badanej populacji, tylko dowolny napój wypiło około 3% ankietowanych, a 9% w ogóle pominęło ten posiłek. Najczęściej w skład menu osób spożywających kolację wchodziły następujące produkty: wędliny (41%), ser żółty (3%), pomidory (27%), masło (27%) i twaróg lub serek wiejski (17%). Inne produkty, takie jak jajko, ogórek zielony, dżem, miód, ryby i śledzie, pizza i in. cieszyły się mniejszym powodzeniem. Z pieczywa studenci najczęściej wybierali różne gatunki chleba (48%), natomiast duże bułki czy kajzerki w mniejszych ilościach Tabela II. Wartość energetyczna produktów spożywczych i zawartość składników odżywczych w racji pokarmowej I śniadania Table II. Energy value of food and nutrient content in a breakfast food ration Ogółem /Total obiety /Women ężczyźni /en Energia /Energy (kcal) 533,2 455,9 719,2 Białko /Protein (g) 24,4 22,2 31,8 Tłuszcze /Fat (g) 19,1 15,9 27,4 59,8 54,5 86,4 Tabela III. Wartość energetyczna produktów spożywczych i zawartość składników odżywczych w racji pokarmowej II śniadania Table III. Energy value of food and nutrient content in a lunch food ration Ogółem /Total obiety /Women ężczyźni /en Energia /Energy (kcal) 237,4 239,5 327,6 Białko /Protein (g) 9,7 8, 13,7 Tłuszcze /Fat (g) 67,6 5,5 9,9 33,9 29,7 43,5 Tabela IV. Wartość energetyczna produktów spożywczych i zawartość składników odżywczych w racji pokarmowej obiadu Table IV. Energy value of food and nutrient content in a dinner food ration Ogółem /Total obiety /Women ężczyźni /en Energia /Energy (kcal) 572,2 49,3 754,8 Białko /Protein (g) 31,1 26,3 4,8 Tłuszcze /Fat (g) 19,7 16,2 26,4 66,8 57, 88,3 Tabela V. Wartość energetyczna produktów spożywczych i zawartość składników odżywczych w racji pokarmowej podwieczorku Table V. Energy value of food and nutrient content in an afternoon snack ration Ogółem/Total obiety/women ężczyźni/en Energia /Energy (kcal) 14,1 136,9 148,7 Białko /Protein (g) 3,4 2,7 4,4 Tłuszcze /Fat (g) 4, 3,3 4,8 23,4 23,3 22,

5 Tyrpień i wsp. Ocena sposobu żywienia i odżywiania studentów Śląskiego Uniwersytetu edycznego (odpowiednio 13% i 1%). Napoje do kolacji (łącznie z pijącymi tylko napoje) piło 7% respondentów, którzy głównie wybierali herbatę (65%), w znacznie mniejszych ilościach wodę mineralną (15%) i soki (8%), natomiast inne napoje cieszyły minimalnym zainteresowaniem. Wartość energetyczną skonsumowanych przez studentów podczas kolacji produktów spożywczych oraz zawartość składników odżywczych w nich znajdujących się przedstawiono w tabeli VI Sumując wartość energetyczną oraz składniki odżywcze zawarte we wszystkich posiłkach należy stwierdzić, że mężczyźni spożywali posiłki bardziej kaloryczne niż kobiety co przedstawiono w tabeli VII Procentowy rozkład wartości energetycznej poszczególnych posiłków w całodziennym jadłospisie przedstawia tabela VIII Przyporządkowując skonsumowane przez studentów produkty spożywcze do poszczególnych grup produktów należy stwierdzić, że największe spożycie dotyczy produktów zbożowych (29,9%) oraz mleka i produktów mlecznych (21%). W większości posiłków (oprócz obiadu) produkty zbożowe były w znacznie większej ilości konsumowane przez mężczyzn niż przez kobiety w przeciwieństwie do Tabela VI. Wartość energetyczna produktów spożywczych i zawartość składników odżywczych w racji pokarmowej kolacji Table VI. Energy value of food and nutrient content in a supper food ration Ogółem /Total obiety /Women ężczyźni /en Energia /Energy (kcal) 476,4 388,1 68,4 Białko /Protein (g) 2,8 17,9 3,7 Tłuszcze /Fat (g) 15,7 14,5 26,6 62,3 44,8 78,1 Tabela VII. Łączna wartość energetyczna i zawartość składników odżywczych w całodziennym jadłospisie studentów Table VII. Total value of energy and nutrient content of the students daily menu Ogółem/Total obiety/women ężczyźni/en Energia /Energy (kcal) 1959,3 1727,9 263,7 Białko /Protein (g) 89,4 78,1 121,4 Tłuszcze /Fat (g) 66,1 56,5 95,1 246,2 211,2 318,3 Tabela VIII. Procentowy rozkład wartości energetycznej posiłków Table VIII. Percentage distribution of food energy value Posiłek /eal Ogółem/ Total obiety/ Women ężczyźni/ en I śniadanie /Breakfast 27% 26% 27% II śniadanie /Lunch 12% 14% 12% Obiad /Dinner 29% 29% 29% Podwieczorek /Afternoon snack 7% 8% 6% olacja /Supper 25% 23% 26% mleka i produktów mlecznych. Ta grupa produktów była spożywana w większych ilościach przez kobiety niż przez mężczyzn (oprócz podwieczorku). Warzywa i owoce, jako ważne produkty dostarczające witamin i związków mineralnych, podzielono na osobne grupy chcąc przekonać się, która z badanych grup (kobiety czy mężczyźni) skonsumowała większe ich ilości. Owoce w każdym posiłku były spożywane częściej przez kobiety niż przez mężczyzn, natomiast warzywa tylko przy pierwszym śniadaniu, obiedzie i kolacji. Jeżeli warzywa i owoce zestawić w jedną grupę produktów to byłyby one drugą co do spożycia grupą produktów (27,2%) po produktach zbożowych. ięso, wędliny, drób i ryby były w każdym posiłku spożywane w większych ilościach przez mężczyzn niż przez kobiety. Również mężczyźni w większych ilościach konsumowali produkty typu fast food niż kobiety (oprócz kolacji), przy czym stanowiły one niewielki odsetek racji pokarmowej. Jaja oraz masło i śmietana były spożywane w bardzo małych ilościach, a inne tłuszcze i nasiona roślin strączkowych praktycznie nie znalazły uznania wśród respondentów. Procentowy rozkład skonsumowanych przez studentów produktów żywnościowych w podziale na poszczególne grupy produktów spożywczych przedstawia tabela IX Dyskusja Otrzymane wyniki badań wskaźnika masy ciała (BI) dla całej badanej populacji mieszczą się w środkowym zakresie normy [8] i są zbieżne z wynikami otrzymanymi przez Ilowa [9] zarówno dla badanej populacji, jak i dla grupy mężczyzn i grupy kobiet. Podobne wyniki dla badanej populacji otrzymali ardjalik i wsp. [1], natomiast yszkowską-ryciak i wsp. nieco niższe dla grupy kobiet [11]. Badania własne wskazują na znacznie większą kaloryczność posiłków spożywanych przez mężczyzn niż kobiety. Wiąże się to ze zjadaniem przez mężczyzn potraw o wyższej zawartości tłuszczu oraz większych porcji identycznego produktu spożywczego podczas każdego posiłku, niejednokrotnie dwu, trzy a nawet czterokrotnie. Zapotrzebowanie energetyczne organizmu człowieka przy umiarkowanej aktywności fizycznej dla przedziału wiekowego lat według norm wynosi dla kobiet około 21 kcal/dobę, a dla mężczyzn około 285 kcal/dobę. Należy stwierdzić, że wartość energetyczna posiłków mężczyzn (263,7 kcal) jest w miarę wystarczająca do właściwego funkcjonowania organizmu czego nie można powiedzieć o potrzebach energetycznych organizmu kobiet (1727,9 kcal). Pomimo prawidłowego wskaźnika BI, zarówno w grupie kobiet i mężczyzn, mniejsza wartość energetyczna posiłków, mniejsze porcje spożywanych produktów oraz stosowanie różnych diet przyczyniło

6 38 Probl Hig Epidemiol 214, 95(2): Tabela IX. Częstość spożycia produktów żywieniowych z poszczególnych grup produktów spożywczych Table IX. Frequency of consumption of food products from individual food groups Produkt /Product Produkty zbożowe /Cereal products leko, produkty mleczne /ilk, dairy products ięso, wędliny, drób, ryby /eat, cooked meats, poultry, fish Jaja /Eggs asło, śmietana /Butter, cream Inne tłuszcze /Other fats Warzywa /Vegetables Owoce /Fruits Rośliny strączkowe /Legumes Słodycze, cukier /Sweets, sugar Produkty typu Fast food /Fast food products Płeć /Gender I śniadanie /Breakfast 36,3% 43,5% 27,9% 22,3% 9,5% 14,6% 4,5% 3,6% 1,3% 1,6% 17,% 12,%,7% 2,8% 2,4% II śniadanie /Lunch 24,6% 37,7% 4,5% 25,4% 5,% 12,2%,4% 1,1%,2% 1,8% 3,7% 23,6% 11,9% 2,6% 1,5% 1,3% 6,5% Obiad /Dinner 34,9% 31,% 1,8%,7% 24,% 32,6%,3%,2% 34,5% 28,7%,2%,5%,3%,4%,5% 3,3% 6,2% Podwieczorek /Afternoon snack 6,3% 8,4% 23,4% 3,5%,2% 3,2%,2%,1% 1,2% 2,% 59,1% 45,6% 9,6% 1,2% olacja /Supper 32,6% 43,5% 2,3% 16,4% 12,7% 15,7% 3,5% 3,7% 1,% 1,1% 14,9% 11,7% 3,5%,5% 3,7% 1,2% 7,3% 6,7% Średnia/Płeć /ean/gender 26,9% 32,8% 22,8% 19,1% 1,3% 15,7% 1,8% 1,7%,5%,6%,1% 13,9% 11,6% 17,4% 11,5%,2% 3,8% 3,2% 2,4% 3,9% Średnia/ogół /ean/total 29,9% 21,% 13,% 1,7%,5% 12,8% 14,4%,1% 3,5% 3,1% się do nieco zaniżonej w stosunku do norm wartości energetycznej całodziennej racji pokarmowej kobiet. Natomiast kobiety mają odpowiednią ilość białka i tłuszczu w całodziennym jadłospisie, odpowiednio 78,1 g i 56,5 g przy zalecanej normie na białko 7-9 g/dobę i tłuszczów 57 g/dobę, przy zaniżonej ilości węglowodanów 211,2 g (zalecana norma g/dobę). ężczyźni również spożywają za mało węglowodanów 318,3 g (zalecana norma 4 48 g/dobę), ale ich całodzienne wyżywienie jest za bogate w białko i tłuszcze odpowiednio 121,4 g i 95,1 g (zalecane normy odpowiednio: białko 75 1 g/dobę, tłuszcze 78 g/dobę) [13-15]. Stefańska i wsp. [15] badając całodzienne racje pokarmowe studentów otrzymali niższe wyniki spożycia białka, tłuszczów i węglowodanów, zarówno w grupie kobiet, jaki i grupie mężczyzn niż miało to miejsce w naszych badaniach. Również wartość energetyczna skonsumowanych pokarmów była niższa niż w naszych badaniach. Skibniewska i wsp. [16] oceniając wartość odżywczą diet studentów stwierdzili, że wartość energetyczna oraz zawartość białka i tłuszczu w racjach pokarmowych są znacznie zaniżone w stosunku do norm przewidzianych dla tego przedziału wiekowego. Otrzymane przez wyżej wymienionych autorów wyniki są znacznie niższe od wyników otrzymanych przez nas, które również są poniżej norm. Podsumowując należy stwierdzić, że odżywianie kobiet jest bardziej racjonalne niż mężczyzn pomimo spożywania produktów spożywczych o mniejszej wartości energetycznej. onsumowały więcej mleka i produktów mlecznych, warzyw i owoców oraz mniej potraw mięsnych i wędlin oraz produktów typu fast food. ężczyźni natomiast wybierali potrawy o większej zawartości tłuszczu, tj. różnego rodzaju mięsa i wędliny, głównie z mięsa wieprzowego oraz potrawy typu fast food przy jednoczesnym mniejszym spożyciu warzyw i owoców oraz mleka i produktów mlecznych. Różnice w konsumpcji słodyczy i cukru były w badanej populacji niewielkie, z minimalnie niższą wartością u mężczyzn. Wyższe spożycie produktów zbożowych przez mężczyzn odzwierciedla w pewnym stopniu wyższą wartość energetyczną posiłków i w połączeniu z wyższym spożyciem potraw mięsnych przekłada się na wyższy wskaźnik masy ciała tej grupy. Wnioski 1. Wskaźnik masy ciała (BI) badanej populacji oraz w poszczególnych grupach kobiet i mężczyzn mieścił się granicach normy. 2. Wartość energetyczna posiłków konsumowanych przez kobiety była za niska w stosunku do zaleceń. 3. W jadłospisie mężczyzn zdecydowanie przeważały produkty pochodzenia zwierzęcego. 4. Spożycie węglowodanów w badanej populacji jest niewystarczające. 5. Produkty typu Fast Food w badanej populacji stanowią niewielki odsetek spożycia. 6. Istnieje potrzeba poszerzonej edukacji żywieniowej wśród studentów.

7 Tyrpień i wsp. Ocena sposobu żywienia i odżywiania studentów Śląskiego Uniwersytetu edycznego Piśmiennictwo / References 1. Gronowska-Senger A. Żywienie, styl życia a zdrowie Polaków. Żyw Człow etab 27, 34(1/2): yszkowska-ryciak J, raśniewska A, Harton A, Gajewska D. Porównanie wybranych zachowań żywieniowych studentek Akademii Wychowania Fizycznego i Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Probl Hig Epidemiol 211, 92(4): Szponar B, rzyszycha R. Ocena sposobu odżywiania studentów Uniwersytetu edycznego w Lublinie w roku akademickim Bromat Chem Toksykol 29,42(2): Łaszek, Nowacka E, Gawron-Skarbek A, Szatko F. Negatywne wzorce zachowań zdrowotnych studentów. Część II. Aktywność ruchowa i nawyki żywieniowe. Probl Hig Epidemiol 211, 92(3): unachowicz H, Nadolna I, Iwanow, Przygoda B. Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw. PZWL, Warszawa Hofman I, Carlsson S. Tabela wartości odżywczych. alorie, witaminy, minerały. Przewodnik po zdrowym żywieniu. Bauer-Weltbild edia, Warszawa Baza produktów spożywczych. ( ). 8. Charzewska J. Ocena stanu odżywiania. [w:] Żywienie człowieka. T. 1. Podstawy nauki o żywieniu. Gawęcki J, Hryniewiecki L (red). PWN, Warszawa 26: Ilow R. Ocena zwyczajów żywieniowych studentów Akademii edycznej we Wrocławiu. Adv Clin Exp ed 25, 14(5): ardjalik, Bryła, aniecka-bryła I. Zachowania zdrowotne związane z odżywianiem oraz występowanie nadwagi i otyłości w grupie studentów. Probl Hig Epidemiol 212, 93(1): yszkowska-ryciak J, raśniewska A, Harton A, Gajewska D. Porównanie wybranych zachowań żywieniowych studentek Akademii Wychowania Fizycznego i Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Probl Hig Epidemiol 211, 92(4): Gertig H, Przysławski J. Bromatologia. PZWL, Warszawa 26: Hryniewiecki L. Białka. [w:] Żywienie człowieka. T. 1. Podstawy nauki o żywieniu. Gawęcki J, Hryniewiecki L (red). PWN, Warszawa 26: Ziemlański Ś, Tłuszcze. [w:] Żywienie człowieka. T. 1. Podstawy nauki o żywieniu. Gawęcki J, Hryniewiecki L (red). PWN, Warszawa 26: Stefańska E, Ostrowska L, Radziejewska I, ardasz. Sposób żywienia studentów Uniwersytetu edycznego w Białymstoku w zależności od miejsca zamieszkania w trakcie studiów. Probl Hig Epidemiol 21, 91(4): Skibniewska A, Dymkowska-alesa, Siwik P, ot A, Jabłońska E. Wartość odżywcza diet studentów UW w Olsztynie. Prz Lek 27, 64, supl 4: