Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa. Biuletyn Informacyjny Rolnictwo i Obszary Wiejskie Warmii i Mazur

Transkrypt

1 Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa Biuletyn Informacyjny Rolnictwo i Obszary Wiejskie Warmii i Mazur Opracowała: dr inż. Joanna Karwowska Nr 5/ Olsztyn ul. Emilii Plater 1, tel. (089) , fax (089) , dow@warmia.mazury.pl

2 SPIS TREŚCI I. SYTUACJA SPOŁECZNO GOSPODARCZA OBSZARÓW WIEJSKICH 1. Liczba bezrobotnych i stopa bezrobocia Bezrobotni mieszkańcy wsi...6 II. FUNDUSZE STRUKTURALNE SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich, a. wdrażanie funduszy strukturalnych w ramach SPO na terenie województwa warmińsko-mazurskiego stan na rok działania wdrażane przez ARiMR b. wdrażanie funduszy strukturalnych w ramach SPO na terenie województwa warmińsko-mazurskiego stan na rok działania wdrażane przez Urząd Marszałkowski SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY Rybołówstwo i przetwórstwo ryb a. wdrażanie funduszy strukturalnych w ramach SPO na terenie województwa III. IV. warmińsko-mazurskiego stan na rok...7 PLAN ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH 1. Wykaz działań w ramach PROW za rok 2005/2006wg danych Oddziału Regionalnego ARiMR stan na dzień r Wykaz działań w ramach PROW na lata wg danych Oddziału Regionalnego ARiMR stan na dzień r Realizacja płatności bezpośrednich do gruntów rolnych 9 AKTUALNOŚC1 1. Rusza pomoc dla mikroprzedsiębiorsw Wpływy z Agencji Nieruchomości Rolnych Agencja rozdaje ziemię Rusza modernizacja zakładów przetwórczych Wsparcie dla przedsiębiorstw Różnicowanie na start Zwiększanie wartości dodanej Ceny rosną wolniej Leader Dopłaty do energii Reforma WPR Zagrożone fundusze Reformy KRUS PROW na lata Żywność ekologiczna Zwierzęce dopłaty GMO Różnicowanie działalności Sprzedaż gruntów ornych Zalesianie gruntów..18 2

3 V. INFORMACJE Z DEPARTAMENTU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ROLNICTWA 1. Aktywna Wieś Warmii i Mazur Internet na wsi Wizyta Delegacji woj. warmińsko-mazurskiego w Szwecji Aktywizacja społeczności lokalnych na obszarach wiejskich Porejestrowe Doświadczalnictwo Odmianowe Pierwsze Forum Sołtysów Klastrowe warsztaty..21 3

4 I. SYTUACJA SPOŁECZNO GOSPODARCZA OBSZARÓW WIEJSKICH 1. Liczba bezrobotnych i stopa bezrobocia Kwiecień jest kolejnym miesiącem spadku bezrobocia w regionie warmińsko mazurskim. Liczba bezrobotnych zmniejszyła się: w stosunku do marca br. - o osób, tj. o 6,8%, do kwietnia ubiegłego roku - o osób, tj. o 21,2%, od początku 2008 roku - o osób, tj. o 9,2%. W końcu kwietnia 2008 roku w województwie warmińsko mazurskim zarejestrowanych było bezrobotnych. W kraju, w porównaniu z marcem odnotowano spadek liczby bezrobotnych na poziomie 5,6%, a wiec o 1,2 pkt proc. niższym jak w regionie warmińsko mazurskim. W porównaniu do marca br. spadek bezrobocia odnotowano we wszystkich powiatach, największy w: powiecie mrągowskim o 13,2%, piskim o 11,5%, kętrzyńskim o 11,3%, iławskim o11,1%, giżyckim o 10,1%. Analizując roczne zmiany poziomu bezrobocia (kwiecień 2008 do kwietnia 2007), największy spadek bezrobocia odnotowano w: powiecie iławskim o 39,4%; powiecie giżyckim o 37,4%; mieście Olsztynie o 29,4%; powiecie nowomiejskim o 27,8%; Stopa bezrobocia w końcu kwietnia 2008 roku osiągnęła 17,4%, natomiast w kraju 10,5%. W porównaniu z marcem, wskaźnik stopy bezrobocia w województwie warmińsko mazurskim spadł o 1 pkt proc., w kraju spadek wyniósł 0,6 pkt proc. Roczny (kwiecień 2008 kwiecień 2007) spadek stopy bezrobocia dla województwa wyniósł 4,1 pkt proc., a dla całego kraju 3,2 pkt proc, co świadczy o szybszym spadku stopy bezrobocia w regionie niż w kraju. Spadek stopy bezrobocia w stosunku rocznym, w granicach od 1,8 do 8,6 pkt proc, miał miejsce we wszystkich powiatach naszego województwa. Najsilniej (powyżej 5 punktów procentowych) spadło bezrobocie w powiatach giżyckim (8,6 pkt. proc.), 4 iławskim (6,7 pkt. proc.), nowomiejskim (5,8 pkt. proc.), gołdapskim i kętrzyńskim (po 5,4 pkt. proc.), ostródzkim (5,1pkt. proc.). W regionie warmińsko mazurskim występują powiaty, które charakteryzują się stopa bezrobocia znacznie wyższa niż średnia w województwie, ale występują też powiaty o stosunkowo niskiej wartości wskaźnika bezrobocia. Najniższa stopa bezrobocia charakteryzowały się: miasto Olsztyn 4,2%, powiat iławski 11,6%, miasto Elbląg 13,0%. Najwyższa stopa bezrobocia w kwietniu 2008 roku, występowała w powiatach: braniewskim 30,6%, bartoszyckim 29,9%, węgorzewskim 29,2%. Biorąc pod uwagę wysokość wskaźnika stopy bezrobocia, najbardziej zagrożone bezrobociem są powiaty położone w północnej części województwa oraz powiat piski. 4

5 Mapa 1. Stopa bezrobocia w województwie warmińsko-mazurskim w kwietniu 2008 r. Źródło: GUS Na uwagę zasługuje fakt, że przed rokiem w województwie warmińsko mazurskim występowały jedynie trzy obszary miasto Olsztyn, miasto Elbląg oraz powiat iławski, gdzie stopa bezrobocia w marcu wynosiła mniej niż 20%. W 2008 roku tych powiatów było już dziesięć: miasto Olsztyn, miasto Elbląg, powiat działdowski, iławski, giżycki, mrągowski, nidzicki, nowomiejski, olecki oraz olsztyński. Również w 2008 roku nie było powiatów, w których stopa bezrobocia byłaby większa niż 31%, natomiast w kwietniu 2007 roku, wartość ta przekroczyły powiaty braniewski, bartoszycki i węgorzewski. Mimo systematycznego odrabiania dystansu w stosunku do innych regionów kraju, w dalszym ciągu pozostajemy województwem o najwyższej stopie bezrobocia rejestrowanego. W kwietniu 2008 roku w województwie warmińsko mazurskim odnotowano następujące zmiany: Spadła liczba bezrobotnych w stosunku do marca 2008 roku o osób, tj. o 6,8%. Natomiast w stosunku do kwietnia 2007 roku, bezrobocie w regionie spadło o osób, tj. o 21,7%. Od początku 2008 roku liczba bezrobotnych zmalała o 9 120, tj. o 9,2%. Stopa bezrobocia kształtowała się na poziomie 18,4%. W porównaniu do marca 2007 roku stopa bezrobocia spadła o 4,4 punktu procentowego (w kraju o 3,3 pkt. proc.). Wskaźnik stopy bezrobocia w województwie warmińsko mazurskim jest nadal najwyższy w kraju. W stosunku do kwietnia 2007 roku spadł, w ogólnej liczbie bezrobotnych, udział młodzieży do 25 roku życia (o 0,4 pkt. proc.) oraz osób długotrwale bezrobotnych (o 6,3 pkt. proc.). Wzrósł natomiast w ogólnej liczbie bezrobotnych udział następujących kategorii: kobiet (o 1,3 pkt. proc.), bezrobotnych z prawem do zasiłku (o 1,7 pkt. proc.), bezrobotnych powyżej 50 roku życia (o 2,2 pkt. proc.), bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych (o 0,8 pkt. proc.) oraz osób niepełnosprawnych (o 0,9 pkt. proc.). 5

6 Do urzędów pracy wpłynęła wyższa niż przed miesiącem (o 1 745) liczba ofert pracy. W kwietniu urzędy pracy dysponowały ofertami o 392 więcej niż w kwietniu przed rokiem. Oferty z wolnego rynku stanowiły 39,4% wszystkich zgłoszonych do urzędów miejsc pracy. Większość to oferty pracy subsydiowanej z Funduszu Pracy 60,6%. Od początku 2008 roku do urzędów pracy wpłynęło ofert pracy. 2. Bezrobotni mieszkańcy wsi Ponad połowa bezrobotnych ( osób, tj.50,6%) zamieszkuje na wsi. Przed rokiem, bezrobotni mieszkańcy wsi w liczbie osób, stanowili również 50,6% ogólnej liczby pozostających bez pracy. Obserwujemy zatem zahamowanie dynamiki wzrostowej udziału mieszkańców wsi w ogólnym bezrobociu. II. FUNDUSZE STRUKTURALNE SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich, a. wdrażanie funduszy strukturalnych w ramach SPO na terenie województwa warmińsko-mazurskiego stan na rok ARiMR Działanie Inwestycje w gospodarstwach rolnych Ułatwianie startu młodym rolnikom Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych Przywracanie potencjału produkcji leśnej Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem Liczba złożonych wniosków Kwota wnioskowa-nej pomocy Liczba podpisanych umów Kwota podpisanych umów Liczba wystawionych zleceń płatności Kwota wystawionych zleceń płatności , , , , , , , , , , , , , , , , , ,50 Razem , , ,89 6

7 b. wdrażanie funduszy strukturalnych w ramach SPO na terenie województwa warmińsko-mazurskiego stan na r. - Urząd Marszałkowski Działanie Liczba złożonych wniosków Kwota wnioskowanej pomocy Liczba realizowanych umów i decyzji Kwota podpisanych umów (decyzji) 2.2 Scalanie gruntów Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego , , Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi ,00 (wkład Unii) ,00 (wkład Unii) Razem , ,00 2. SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY Rybołówstwo i przetwórstwo ryb a. wdrażanie funduszy strukturalnych w ramach SPO na terenie województwa warmińsko-mazurskiego stan na r. Działanie Liczba złożonych wniosków Liczba podpisanych umów Kwota podpisanych umów Liczba zautoryzowanych płatności Kwota zautoryzowanych płatności , , Dostosowanie nakładu połowowego do zasobów Złomowanie statków rybackich 1.2 Dostosowanie nakładu połowowego do zasobów- Przeniesienie statków do krajów trzecich lub zmiana ich przeznaczenia 2.2 Odbudowa i ,00 modernizacja floty rybackiej 3.2 Chów i hodowla ryb 3.3 Rybacka ,00 infrastruktura portowa 3.4 Przetwórstwo i rynek rybny 3.5 Rybołówstwo śródlądowe 4.1Rybołówstwo , , , , , , , , ,00 7

8 III. PLAN ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH 1. Wykaz działań w ramach PROW za rok 2005/2006 wg danych Oddziału Regionalnego ARiMR stan na dzień r. Lp. Nazwa działania Ilość wniosków Ilość wydanych decyzji (pozytywnych i odmownych) przybrzeżne 4.2 Działania , ,20 społecznoekonomiczne 4.3 Znajdowanie oraz , ,00 promowanie nowych rynków zbytu na produkty rybne 4.4 Działania ,00 organizacji obrotu rynkowego 4.6 Działania , ,00 innowacyjne Razem , ,84 Zrealizowane płatności (mln zł) * 1 Renty strukturalne ,82 *** 2 Wspieranie gospodarstw niskotowarowych ,62 *** 3a Wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW)- kampania ,36 3b 3c Wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW)- kampania 2005 Wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW)- kampania Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt-wnioski złożone po raz pierwszy , , ,87 *** 5a Zalesianie gruntów rolnych kampania b Zalesianie gruntów rolnych kampania c Zalesianie gruntów rolnych kampania ,35 *** 6 Dostosowanie gospodarstw rolnych do , 19 standardów Unii Europejskiej 7 Wspieranie grup producentów rolnych 3 3 0,86 ***- płatności zrealizowane dla wniosków złożonych po raz pierwszy oraz wniosków kontynuacyjnych 8

9 2. Wykaz działań w ramach PROW na lata wg danych Oddziału Regionalnego ARiMR stan na dzień r. PROW Pomoc finansowa z tytułu wspierania gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) Ilość złożonych Wnioskowana wniosków kwota ** ,64 * Renty Strukturalne 333 * ,62 Zalesianie gruntów rolnych i innych niż 203 * ,40 rolne schemat I Grupy producentów rolnych 9 ** * Modernizacja gospodarstw rolnych ,00 Ułatwianie startu młodym rolnikom ,00 Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej , ,00 * kwota naliczonych płatności pomocy finansowej z tytułu wspierania gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania ** liczba wszystkich złożonych wniosków aktualnie rozpatrywanych w biurach powiatowych (bez wycofanych, anulowanych itp.) ** grupy złożyły wniosek o przyznanie pomocy 3. Realizacja płatności bezpośrednich do gruntów rolnych na dzień r. Płatności bezpośrednie do gruntów rolnych Liczba rolników ubiegających się o płatności w kampanii 2007 Ilość decyzji o przyznaniu płatności lub o odmowie przyznania płatności, które zostały wysłane do beneficjentów w kampanii 2007 Liczba złożonych wniosków w kampanii

10 V. AKTUALNOŚCI 1. Rusza pomoc dla mikroprzedsiębiorsw O pomoc będą mogli ubiegać się właściciele niewielkich firm o obrocie nie przekraczającym 2 milionów euro zatrudniających poniżej 10 osób. Jest to program skierowany do tych, którzy chcą tworzyć nowe miejsca pracy w miejscowościach do 5 tysięcy mieszkańców w gminie wiejskiej lub miejsko-wiejskiej. Działalność firmy nie musi być związana z produkcja rolniczą. Praktycznie można powiedzieć, że jest to wszystko, co można robić począwszy od usług transportowych, budowlanych poprzez usługi gastronomiczne hotelarskie, praktycznie cały pakiet działań wytwórczych, produkcyjnych, usługowych. Wysokość pomocy zależy od tego ile dodatkowych miejsc pracy powstanie. 100 tysięcy to maksymalny zwrot połowy poniesionych kosztów na utworzenie od jednego do 2 miejsc pracy. Dwa razy tyle przysługuje, gdy biznes plan przewiduje zatrudnienie trzech lub 4 osób. 300 tysięcy złotych jest przewidziane dla przedsiębiorstw, które utworzą, co najmniej 5 nowych miejsc pracy. Wyjątek stanowią tylko przetwórnie produktów rolnych, dla których maksymalna wysokość refundacji wynosi 100 tysięcy złotych. Mogą one korzystać za to z innego działania skierowanego tylko i wyłącznie do przetwórstwa. 2. Wpływy z Agencji Nieruchomości Rolnych 2 miliardy 300 milionów złotych. Tyle wynoszą ubiegłoroczne wpływy Agencji Nieruchomości Rolnych. Z tego ponad półtora miliarda złotych trafi do budżetu państwa. Tegoroczne zyski mogą już nie być tak dobre, bo ceny gruntów właśnie przestały gwałtownie rosnąć. Mimo to zatrzymały się na bardzo wysokim poziomie. Za hektar ziemi sprzedawanej przez rzeszowski oddział Agencji Nieruchomości Rolnych trzeba zapłacić prawie 9 tysięcy złotych. Wysoki popyt na grunty orne tylko w ciągu dwóch lat, spowodował wzrost cen o 70%. Zainteresowanie zakupem wciąż jest ogromne. W tym roku ANR planuje przeprowadzenie kolejnych 6 tysięcy przetargów. Niewiele taniej jest w innych rejonach kraju. Średnio, za hektar gruntu ornego pochodzącego z zasobów Agencji trzeba zapłacić ponad 11 tysięcy złotych. W porównaniu z 2003 rokiem, daje to 300% wzrost. I wszystko wskazuje na to, że to szczyt możliwości finansowych rolników, bo ceny od kilku miesięcy utrzymują się na tym samym poziomie. Agencja oprócz sprzedaży gruntów również dzierżawi 1 milion 800 tysięcy hektarów. 3. Agencja rozdaje ziemię Samorządy, Kościoły i Związki Wyznaniowe mogą otrzymać ziemię Skarbu Państwa za darmo. Tylko na Opolszczyźnie blisko sześć tysięcy hektarów gruntów już przekazano nieodpłatnie. Agencja Nieruchomości Rolnych zapowiada, że to nie koniec przekazywania gruntów. Gmina, nie musi płacić za ziemię, jeśli będzie ona służyć społeczności lokalnej. Na Opolszczyźnie większość popegeerowskiej ziemi dzierżawi 150 gospodarstw. Duże gospodarstwa już skorzystały z prawa pierwokupu 500-ciuset hektarów ziemi. Każdego roku część gruntów sprzedawana jest w przetargach rolnikom. Ale pod pewnym warunkiem, można ją też otrzymać za darmo pod warunkiem, że ta ziemia nie będzie komercyjną ziemią, przekazaną na dalszą sprzedaż. 10

11 Zdaniem Agencji Nieruchomości Rolnych ziemia, którą przekazano gminom za darmo, jest dobrze wykorzystywana. We wsiach powstały boiska, place zabaw, stadiony i obiekty rekreacyjno-sportowe. Budowane jest kilkaset kilometrów nowoczesnych dróg gminnych i transportu rolnego, ułatwiających rolnikom dojazd na pola. 4. Rusza modernizacja zakładów przetwórczych Zwiększenie wartości dodanej dla podstawowej produkcji rolnej i leśnej to program, z którego mogą skorzystać małe i średnie przedsiębiorstwa zajmujące się przetwarzaniem produktów rolnych. Jest o co zabiegać, bo maksymalna wysokość dofinansowania to aż 20 milionów złotych. Zwrot w wysokości ¼ poniesionych kosztów przysługuje zakładom, które zatrudniają do 750 osób lub ich roczny obrót nie przekracza 200 milionów euro. Na dwa razy tyle mogą liczyć grupy producenckie lub firmy, które mają z nimi podpisane wieloletnie umowy. Ogółem na to działanie do rozdysponowania do końca 2013 roku jest ponad miliard euro. Prawie 1/3 tych środków będzie dostępna już w tym roku. O zamknięciu naboru dokumentów Agencja Restrukturyzacji poinformuje, gdy limit przyznanych środków przekroczy 120%. 5. Wsparcie dla przedsiębiorstw Na uruchomienie programu Zwiększenie wartości dodanej dla podstawowej produkcji rolnej i leśnej przedsiębiorcy czekali z ogromną niecierpliwością. I trudno się dziwić bo zwrot nawet niewielkiej części poniesionych kosztów na modernizację zakładów to bardzo duża pomoc. Na to działanie jest do rozdysponowania ponad miliard złotych. Wnioski złożone do tej pory wyczerpują już cały przyznany limit. Kiedy przekroczy on 120% Agencja Restrukturyzacji ogłosi zakończenie przyjmowania dokumentów. Na wydanie decyzji Agencja Restrukturyzacji ma czas do końca tego roku. Inwestycje można jednak rozpocząć na własne ryzyko wcześniej. Do tej pory z programu zdecydowało się skorzystać 660 przedsiębiorstw. Najwięcej wniosków złożono w województwach wielkopolskim, lubelskim i mazowieckim. Najmniej w lubuskim, dolnośląskim, opolskim i zachodniopomorskim. 6. Różnicowanie na start Różnicowanie działalności w kierunku nierolniczej to program, który ma pomóc mieszkańcom wsi znaleźć dodatkowe źródło utrzymania. Dotacje można otrzymać na rozpoczęcie czy poszerzenie działalności gospodarczej. A będą mogli to zrobić rolnicy z gminy miejskiej lub wiejsko-miejskiej, gdzie liczba mieszkańców nie przekracza 5 tysięcy osób. Kolejny bardzo ważny warunek to odpowiedni czas podlegania pod ubezpieczenie w KRUSIE oraz pobieranie dopłat bezpośrednich. Nie ma za to ograniczeń co do rodzaju prowadzonej działalności. Najważniejsze, aby inwestycja była uzasadniona ekonomicznie, czyli przynosiła dochody. A można będzie ją rozpocząć zaraz po złożeniu wniosku o przyznanie wsparcia. Wsparcie na różnicowanie działalności w kierunku nierolniczej to zwrot połowy poniesionych kosztów na inwestycję. Maksymalnie może to być 100 tysięcy złotych dla jednego gospodarstwa na cały okres trwania programu, czyli do 2013 roku. Aby dostać fundusze należy najpierw wyłożyć pieniądze z własnej kieszeni. 11

12 7. Zwiększanie wartości dodanej Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa zakończyła 9 maja br. przyjmowanie wniosków o dofinansowanie inwestycji w przetwórstwie środkami z działania Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej PROW Przedsiębiorcy złożyli w skali kraju 813 wniosków, w których ubiegają się o pomoc w wysokości 1 610,4 mln zł. Złożone wnioski wyczerpują w 140,49% limit środków przewidzianych na to działanie w 2008 r. ARiMR może przeznaczyć w br. na ten cel 1 146,23 mln zł. Oddziały Regionalne ARiMR przyjmowały wnioski na to działanie od 23 kwietnia do 9 maja br. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, ostatnim dniem przyjmowania wniosków był następny dzień po dniu, w którym tegoroczny limit środków przewidziany na Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej został wyczerpany w ponad 120%. Najwięcej wniosków o dofinansowanie inwestycji w przetwórstwie przyjęły OR ARiMR: wielkopolski 157, mazowiecki 92, lubelski - 91 i kujawsko-pomorski 72. Przedsiębiorcy występują o dofinansowanie w wysokości 1,98 mln zł w przeliczeniu na jeden złożony wniosek. O najwyższe dofinansowanie w przeliczeniu na jeden wniosek ubiegają się firmy z województw: dolnośląskiego ponad 4,58 mln zł (na jeden złożony wniosek), zachodniopomorskiego ponad 2,41 mln zł, podlaskiego ponad 2,37 mln zł i lubuskiego ponad 2,25 mln zł na jeden wniosek. Liczba złożonych wniosków i dofinansowanie, o które ubiegają się przedsiębiorcy: Lp. Oddział Regionalny Limit [w mln zł] Liczba złożonych wniosków Kwota wnioskowana [w mln zł] Wykorzystanie limitu Średnia kwota wnioskowana [w mln zł] 1 Dolnośląski ,14 4,58 2 Kujawsko - pomorski ,87 2,02 3 Lubelski ,55 2,00 4 Lubuski 23 51,83 2,25 5 Łódzki ,97 1,67 6 Małopolski 46 84,01 1,82 7 Mazowiecki ,58 2,18 8 Opolski 22 34,71 1,57 9 Podkarpacki 1 146, ,49 140,49% 1,63 10 Podlaski 28 66,44 2,37 11 Pomorski 41 60,60 1,47 12 Śląski 47 69,42 1,47 13 Świętokrzyski 26 33,98 1,30 14 Warmińsko - mazurski 25 53,14 2,12 15 Wielkopolski ,21 1,92 16 Zachodniopomorski 23 55,44 2,41 Razem ,40 1,98 12

13 8. Ceny rosną wolniej Jak wynika z najnowszych danych średnia cena transakcyjna nieruchomości rolnych z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa w I kwartale br. wyniosła zł za 1 ha i była wyższa od analogicznej ceny w IV kwartale 2007 r. o 678 zł (tj. o niewiele ponad 6 %). Natomiast w porównaniu z I kwartałem 2007 r. cena 1 ha gruntów rolnych wzrosła o zł (z zł), czyli o 31 %. W I kwartale 2008 r. Agencja najdrożej sprzedawała grunty rolne w województwach: wielkopolskim (prawie 20 tys. zł/ha), kujawsko-pomorskim (ponad 15 tys. zł), małopolskim (prawie 15 tys. zł). Natomiast mniej niż za 9 tys. zł za 1 ha można było kupić nieruchomości rolne z Zasobu WRSP tylko w województwach lubuskim i lubelskim. Dynamika wzrostu cen na początku bieżącego roku jest niższa niż w roku ubiegłym w tym samym czasie. W 2007 roku Agencja sprzedała ponad 103 tys. ha gruntów z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa (w 2006 roku 107 tys. ha). Najwięcej w województwach: zachodniopomorskim ( ha), warmińsko-mazurskim ( ha), lubuskim (9 640 ha), dolnośląskim (9 023 ha). W Zasobie do rozdysponowania pozostało około 345 tys. ha, natomiast w dzierżawie jest prawie 1 mln 840 tys. ha. Najwięcej gruntów do rozdysponowania znajduje się na terenach województw: zachodniopomorskiego (ponad 60 tys. ha), warmińsko-mazurskiego (prawie 50 tys. ha), lubuskiego (ponad 37 tys. ha), dolnośląskiego (prawie 36 tys. ha). Z kolei najmniej gruntów Agencja posiada w województwach: małopolskim (nieco ponad ha), podlaskim i kujawsko-pomorskim (po ok ha). Do czynników utrudniających intensyfikację sprzedaży zaliczyć można wygaśnięcie z końcem 2003 r. planów zagospodarowania przestrzennego w wielu gminach, niektóre z nich nie posiadają nawet studiów uwarunkowań kierunków zagospodarowania przestrzennego. Niewielki postęp prac nad opracowaniem planów i niepewność co do przyszłej funkcji nieruchomości i związane z tym ryzyko sprzedaży nieruchomości za cenę nie odzwierciedlającą jej faktycznej wartości, w wielu przypadkach uniemożliwiały przeznaczanie nieruchomości Zasobu do sprzedaży (pozostawały one najczęściej w dzierżawie). Również uchwalane obecnie plany i studia, z uwagi na występujące niekiedy niejednoznaczne i niejasne zapisy mogą stanowić barierę trwałego zagospodarowania nieruchomości Skarbu Państwa. Kolejnym problemem są roszczenia reprywatyzacyjne zgłoszone do Agencji. Jak wynika z rozpoznania roszczenia te dotyczą areału ok. 500 tys. ha gruntów Zasobu WRSP. Do Agencji wpłynęły w tej sprawie wnioski. Są województwa gdzie udział roszczeń w stanie posiadania Zasobu jest bardzo wysoki i wynosi ponad 65 %, np. woj. wielkopolskie, kujawsko-pomorskie. 9. Leader Ponad 100 złotych dotacji w przeliczeniu na jednego mieszkańca, tyle będzie wynosić wsparcie z programu LEADER. Aby po nie sięgnąć trzeba stworzyć Lokalną Grupę Działania oraz Lokalną Strategię Rozwoju. Aby przystąpić do programu na terenie jednej lub kilku gmin musi działać stowarzyszenie czyli Lokalna Grupa Działania składająca się z przedstawicieli trzech sektorów: gospodarczego, publicznego i społecznego. Taka lokalna grupa działania musi opracować Lokalną Strategię Rozwoju definiującą najważniejsze problemy występujące na danym terenie. A służą temu trzy działania z osi czwartej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. W rękach Lokalnych Grup Działania będzie też rozdział środków z osi trzeciej. Jest to pomoc między innymi na dodatkową 13

14 działalność pozarolniczą oraz tworzenie nowych miejsc pracy. Lokalna Grupa Działania ma możliwość wyboru tych projektów i tak naprawdę to ona kreuje rozwój obszarów wiejskich w takim zakresie w jakim najbardziej im odpowiada. Resort rolnictwa szacuje, że nabór wniosków na wszystkie projekty programu Leader powinien ruszyć pod koniec września. 10. Dopłaty do energii W Agencji Rynku Rolnego można już składać wnioski o jednorazowe dopłaty z tytułu założenia plantacji. Pomocą będą objęte rośliny takie jak: wierzba, topola, miskant oraz ślazowiec pensylwański. Ich obszar powinien wynosić minimum 1 hektar, a plantacja musi być założona po 1 września 2007 roku. Wnioski o przyznanie pomocy można już składać w Agencji Rynku Rolnego. Ale tylko pod jednym warunkiem. Wcześniej rolnik musiał zgłosić w Agencji Restrukturyzacji wniosek o objęcie plantacji bezpośrednią pomocą obszarową. 11. Reforma WPR Komisja Europejska ogłosiła swoje propozycje zmian w WPR. Urzędnicy z Brukseli nie chcą ich nazywać reformą, ale tak naprawdę jest to mała reforma a dla wielu unijnych rolników będą to zmiany radykalne. Największe zmiany zajdą w zasadach udzielania dopłat. Już w najbliższych latach wszystkie kraje będą musiały wprowadzić system płatności bezpośrednich uzależniony od wielkości gospodarstwa a nie od wielkości produkcji. Ten nowy system obowiązuje już w większości krajów Unii, między innymi w Polsce. Już od przyszłego roku zniesione zostaną całkowicie dopłaty do roślin energetycznych oraz do roślin przeznaczonych do produkcji biopaliw. Do systemu płatności jednolitej (czyli systemu dopłat do hektara gruntów) będą przeniesione różne drobne programy pomocowe. Od 2009 roku do tego systemu włączone zostanie wsparcie do konopi, suszu paszowego, roślin wysokobiałkowych i orzechów zależne dotychczas od wielkości produkcji. Natomiast wsparcie do ziemniaków skrobiowych, długiego włókna lnianego i ryżu będzie włączone do jednolitego systemu płatności dopiero po okresie przejściowym. Nadal jednak uzależnione od wielkości produkcji będą dopłaty z tytułu premii do krów mamek, owiec i kóz. Prawo do płatności obszarowych będą mieli tylko rolnicy posiadający, co najmniej jeden hektar gruntów rolnych. Złagodzone zostaną natomiast wymagania związane z przestrzeganiem norm dotyczących ochrony środowiska. Drugi kierunek zmian związany jest z regulacjami rynkowymi. Komisja Europejska proponuje zniesienie skupu interwencyjnego pszenicy twardej, ryżu i wieprzowiny, pozostanie jednak skup interwencyjny pszenicy zwykłej, masła, odłuszczonego mleka w proszku i zbóż paszowych. W najbliższych latach wzrastać będą o jeden procent kwoty mleczne. Ma to być łagodne przejście przygotowujące rolników do całkowitego zniesienia limitów produkcji mleka. Zniesiony zostanie również wymóg odłogowania 10 % gruntów. Najwięcej kontrowersji budzi trzeci kierunek zmian, czyli pomysł wprowadzenia tzw. modulacji, czyli zwiększenia wydatków na drugi filar WPR, a więc rozwój obszarów wiejskich. Ma się to odbyć kosztem dopłat bezpośrednich dla rolników. Obecnie takie przenoszenie dopłat odbywa się już w starych krajach Unii. 14

15 Tamtejsi rolnicy, którzy otrzymują powyżej 5 tys. euro dopłat rocznie tracą 5% swoich pieniędzy na korzyść wsparcia przeznaczonego na rozwój obszarów wiejskich. Rolnicy z nowych krajów UE, w tym także z Polski będą tym objęci dopiero od 2012 roku, a obowiązująca ich redukcja dopłat ma wówczas wynosić 3%. W tym samym czasie rolnicy ze starych krajów Unii będą musieli oddać aż 13 % należnego im wsparcia. Redukcja dopłat ma zależeć od wielkości gospodarstw. Najwięcej stracą ci producenci rolni, którzy otrzymują ponad 300 tys. euro rocznie. Proponowane zmiany mają wejść w życie już w przyszłym roku. Ich celem jest zmodernizowanie i uproszczenie WPR, tak by rolnicy mogli szybciej reagować na sytuację na rynku, czyli zapotrzebowanie konsumentów. Mają także ułatwić radzenie sobie z coraz większą konkurencją międzynarodową i ze zmianami klimatu. 12. Zagrożone fundusze Jeżeli ogłoszenie naboru wniosków opóźni się jeszcze choćby o miesiąc to w tym roku o rozpoczęciu prac możemy zapomnieć. Przedstawiciele samorządów biją na alarm. Gminne inwestycje nie mogą już dłużej czekać. Budowa oczyszczalni ścieków, kanalizacji czy wodociągów, to tylko niektóre z prac, które trzeba rozpocząć już teraz. Za kilka miesięcy będzie za późno W jeszcze gorszej sytuacji są gminy, które uwierzyły że programy ruszą najpóźniej w połowie tego roku i rozpoczęły przygotowywanie dokumentacji. A to przyczyni się na pewno do wzrostu kosztów inwestycji. Opóźnienia we wdrażaniu funduszy wynikają z niedostosowania naszych przepisów do unijnych w zakresie oddziaływania na środowisko. Mimo, że z dostosowaniem naszych przepisów do unijnych jeszcze trochę potrwa na razie wystarczą tylko wytyczne przygotowane przez resort środowiska. 13. Reformy KRUS W projekcie zmian na pewno znajdzie się przepis nakładający na duże towarowe gospodarstwa obowiązek płacenia wyższych składek ubezpieczeniowych. Ale dla 70% rolników żadnych zmian nie będzie zapewnia resort rolnictwa. Składka w KRUS-ie ma być uzależniona nie od wielkości gospodarstwa, ale od tzw. standardowej nadwyżki ekonomicznej. Rolnicy co roku będą informować o rodzaju i rozmiarze produkcji, co pozwoli na ustalenie wielkości ekonomicznej gospodarstwa. Będzie ona potem dzielona przez liczbę osób w rodzinie rolnika. A na tej podstawie zostanie wyznaczona wysokość składki. Żadnych zmian w wysokości składki nie odczuje 70% gospodarstw rolnych. Zdaniem resortu rolnictwa są to gospodarstwa socjalne produkujące na własne potrzeby, a nie na rynek. Problem w tym, że o reformie KRUS-u mówi się już od dłuższego czasu, a rząd wciąż nie przygotował żadnych konkretnych propozycji. Zdaniem rolników najwyższa pora dyskutować o gotowym projekcie zmian. W drugim etapie reformy KRUS-u po 2011 roku rząd chce powiązać wysokość składki z rolniczymi zarobkami obliczanymi na podstawie podatku dochodowego. 15

16 14. PROW na lata Program Rozwoju Obszarów Wiejskich to ponad 17 miliardów euro oraz 4 tak zwane osie priorytetowe składające się w sumie z blisko 20 programów. Osiem działań jest już uruchomionych, cztery są w pełni akredytowane. Bez żadnych przeszkód o unijne wsparcie mogą ubiegać się grupy producentów rolnych, wypłacane są też renty strukturalne. W najbliższym czasie Agencja Restrukturyzacji rozpocznie nabór wniosków na kolejne programy. 5 czerwca ruszy nabór wniosków na różnicowanie działalności w kierunku nierolniczej. Od 30 czerwca do powiatowych biur Agencji Restrukturyzacji będą mogli zgłaszać się rolnicy zainteresowani rentami strukturalnymi. A dzień później bo od 1 lipca ruszy nowa edycja wsparcia dla młodych rolników. Od 1 sierpnia do 30 września będą przyjmowane dokumenty na zalesianie gruntów rolnych oraz innych niż rolne. Być może w czerwcu powinien być ogłoszony termin naboru wniosków na tworzenie nowych miejsc pracy czyli program dla mikroprzedsiębiorstw. Dłużej na uruchomienie programów będą musieli natomiast poczekać rolnicy zainteresowani uczestnictwem w tak zwanych systemach jakości żywności, czy też w programie Leader. Trudno też dokładnie powiedzieć, kiedy ruszą inne programy realizowane przez Urzędy Marszałkowskie takie jak: odnowa wsi, czy scalanie gruntów rolnych i leśnych. Częściowo wyjaśniła się za to sprawa programu dla rybołówstwa. W czerwcu tego roku program być może zostanie zatwierdzony przez K.E., a następnie podjęte działania w parlamencie, aby dokonywać zmian w ustawach, które umożliwią korzystanie z tych środków. Jest zatem szansa, że zarówno rybacy morscy jak i śródlądowi jeszcze w tym roku złożą pierwsze wnioski o wsparcie. Do rozdysponowania jest dla nich do końca 2013 roku miliard euro. 15. Żywność ekologiczna W krajach starej Unii Europejskiej powierzchnia upraw ekologicznych przez ostatnie 5 lat wzrosła o 20%. Tymczasem obrót produktami ekologicznymi, aż o połowę osiągając wartość 16 miliardów euro. Branża ma coraz większe problemy z zaspokojeniem rosnących potrzeb konsumentów. Największym problemem jest to, że jest zbyt mało farmerów oraz surowców produkowanych w sposób ekologiczny, a rynek i potrzeby konsumentów rosną bardzo dynamicznie. Polscy rolnicy wcale nie marzą o tym, aby całą swoją produkcję sprzedać zagranicę. Zależy im na tym, aby coraz więcej organicznej żywności kupowali polscy konsumenci. A z tym jest kiepsko. W Polsce funkcjonuje obecnie ponad 10 tysięcy gospodarstw ekologicznych. W 1990 roku było ich zaledwie Zwierzęce dopłaty Znacznie wyższe dopłaty do pastwisk i łąk, dla hodowców bydła, kóz, owiec i koni - wprowadzono w ubiegłym roku. Podstawą naliczenia funduszy, było posiadanie przez producenta na przełomie 2004 i 2005 roku, trwałych użytków zielonych oraz zwierząt. Problem w tym, że system objął także tych, którzy z hodowlą zwierząt nie mają teraz nic wspólnego. Dlatego hodowcy zapowiadają starania nad zmianą niekorzystnych dla siebie przepisów. Z tym może być jednak spory problem, twierdzi resort rolnictwa. Żądania hodowców są bowiem sprzeczne z zasadami Światowej Organizacji Handlu. Jednak okres referencyjny raz ustalony nie podlega 16

17 zmianie. Gdyby został zmieniony, to rolnicy dostosowywaliby swoją produkcję pod potrzeby płatności. To nienajlepsza informacja dla hodowców, którzy wciąż liczą na dodatkowe wsparcie. Tym bardziej, że utrzymywanie koni w Polsce wciąż jest mało opłacalne. Szacuje się, że w stajniach znajduje się blisko 350 tysięcy zwierząt. O jakiejkolwiek opłacalności mówią jednak wyłącznie eksporterzy. Wysoka nadprodukcja koni w Europie to dla polskich hodowców spore wyzwanie. Chcąc utrzymać się na rynku konieczne jest zwiększenie eksportu. Zdaniem właścicieli stadnin, bez dodatkowych dopłat, jest to w tej chwili mało realne. 17. GMO W Polsce stopniowo rośnie areał genetycznie zmodyfikowanych upraw. Ile dokładnie wynosi nie wiadomo. Oficjalnych rejestrów nie ma, bo rząd tego nie kontroluje. A przykłady z zagranicy tylko zachęcają do zakładania kolejnych transgenicznych plantacji. Rolnicy nie chcą wprost przyznawać, czy sieją kukurydzę zmodyfikowaną, czy konwencjonalną. Powód? Polskie przepisy zakazują bowiem handlu transgenicznymi nasionami. Mimo, że jest to sprzeczne z przepisami Unii Europejskiej. W praktyce oznacza to, że u nas takich nasiona kupić nie można, ale u naszych sąsiadów można je kupić bez problemu. Nowe i lepsze to znaczy bardziej odporne na szkodniki, a co za tym idzie lepiej plonujące przekonują hiszpańscy farmerzy. W tym kraju łączna powierzchnia upraw transgenicznej kukurydzy przekroczyła już 70 tysięcy hektarów, a będzie więcej gdyż chętnych nie brakuje. W Hiszpanii uprawa transgenicznych roślin nie budzi tak wielu kontrowersji jak w Polsce. W punktach skupu nie ma różnicy w cenie kukurydzy konwencjonalnej oraz genetycznie zmienionej. Ta druga nie jest przeznaczona do konsumpcji. W 90% jest surowcem do produkcji pasz. Rolnicy zabezpieczają się także przez skrzyżowaniem oby gatunków. Szacuje się, że w Polsce w tym roku odmianami GMO może być obsiane nawet kilka tysięcy hektarów ziemi. 18. Różnicowanie działalności Działanie ruszy piątego czerwca. Wnioski będzie można składać w Oddziałach Regionalnych osobiście lub za pośrednictwem pełnomocnika. O pomoc można zwrócić się do Ośrodka Doradztwa rolniczego lub Izb Rolniczych. Przy wypełnianiu wniosku szczególnie należy zwrócić uwagę na kilka elementów. Wraz z wnioskiem należy złożyć trzy wymagane załączniki. Są to: kopia dowodu osobistego, ekonomiczny plan operacji oraz zaświadczenie o podleganiu pod ubezpieczenie w KRUS-e. Ich nie złożenie może oznaczać odrzucenie wniosku. Program wszedł ze sporym opóźnieniem dlatego rolnicy mogą rozpocząć inwestycje już w dniu złożenia wniosku. Ogółem na pierwszy nabór wniosków w tym działaniu przeznaczono ponad 200 milionów złotych. Największe limity ustalono dla województw mazowieckiego i lubelskiego najniższe przyznano rolnikom z Lubuskiego oraz Opolszczyzny. 19. Sprzedaż gruntów ornych Będą zmiany w zasadach sprzedaży gruntów ornych z państwowego zasobu. Rząd obiecuje, że ziemia ma łatwiej trafiać do rolników. Zgodnie z obecnymi przepisami Agencja Nieruchomości Rolnych ma prawo pierwokupu przy każdej transakcji dotyczącej działki większej niż 1 hektar. Agencja rzadko korzysta z tego 17

18 prawa. Do końca 2007 roku w ten sposób do agencyjnego zasobu trafiło 12 tysięcy hektarów ziemi. Dlatego rząd proponuje, aby obowiązek zgłaszania Agencji Nieruchomości Rolnych dotyczył tylko większych transakcji. O tym czy Agencja będzie miała prawo interwencji będzie decydować średnia wojewódzka wielkość gospodarstwa. W tym roku Agencja Nieruchomości Rolnych zamierza sprzedać ponad 100 tysięcy gruntów ornych. 20. Zalesianie gruntów Zalesianie gruntów w tym roku przesunięto o dwa miesiące z powodu, iż w tym roku można zalesiać nie tylko grunty rolne ale także inne. W tym roku wnioski na zalesianie będą przyjmowane od 1 sierpnia do 30 września. Zmiana terminu nie powinna jednak opóźnić zalesiania. Agencja Restrukturyzacji ma już pełną akredytację na ten program dlatego też wszystkie obowiązujące terminy powinny być dotrzymane. W terminie także powinny w tym roku trafić do rolników należne im pieniądze za wykonane już zalesienia. W latach z programu skorzystało 10 tysięcy rolników, a z nowej edycji ponad 2. W sumie przybyło prawie 50 tysięcy hektarów młodego lasu. V. INFORMACJE Z DEPARTAMENTU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ROLNICTWA 1 Aktywna Wieś Warmii i Mazur W bieżącym roku do III edycji konkursu Aktywna Wieś Warmii i Mazur wpłynęły 93 wnioski na łączną kwotę około 180 tys. złotych, z których 55 otrzymało dofinansowanie w wysokości do 2 tys. zł. Na realizację przedsięwzięć w roku 2008 przeznaczono kwotę 100 tys. zł. Konkurs skierowany jest do sołectw z gmin miejsko wiejskich i wiejskich. Przedsięwzięcie ma na celu zaktywizowanie środowisk wiejskich do pielęgnowania tradycji oraz zachowania dziedzictwa kulturowego lokalnych środowisk, integrację społeczności wiejskiej, a także wyzwolenie dużego zaangażowania i aktywności do podejmowania nowych inicjatyw na rzecz rozwoju środowiska lokalnego. 2. Internet na wsi W dniach 8-9 maja 2008 roku w Ełku odbyła się konferencja promująca projekt Wioska internetowa kształcenie na odległość na terenach wiejskich. Celem konferencji było upowszechnienie założeń projektu, prezentacja postępów w jego realizacji, zasad i możliwości stosowania e- learningu w nowoczesnej edukacji. W konferencji uczestniczyła Pani Alicja Bojarska Z-ca Dyrektora Departamentu Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa. 18

19 3. Wizyta Delegacji Woj. Warmińsko-Mazurskiego w Szwecji W dniach maja 2008 roku odbył się wyjazd studyjny do Szwecji dla uczestników szkoleń powiatowych oraz osób zaangażowanych w realizację projektu Działania PROW aktywizujące społeczność obszarów wiejskich - cykl spotkań promocyjnoinformacyjnych na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. Uczestnicy wyjazdu mieli możliwość zapoznania się z działalnością LGD w Szwecji, zagadnieniami związanymi z wdrażaniem działań Osi 3 i 4 Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata W wyjeździe uczestniczył Pan Jarosław Sarnowski Dyrektor Departamentu Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa. 4. Aktywizacja społeczności lokalnych na obszarach wiejskich Dnia 26 maja 2008 roku zakończył się II nabór ofert w ramach otwartego konkursu dla organizacji pozarządowych w zakresie aktywizacji społeczności lokalnych na obszarach wiejskich. Do Departamentu wpłynęło 7 ofert. Przeznaczona kwota na dofinansowanie wynosi zł. 5. Porejestrowe doświadczalnictwo odmianowe W dniach maja 2008 roku w Słupi Wielkiej odbyła się krajowa konferencja z okazji dziesięciolecia realizacji porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO) i rekomendacji odmian w Polsce. Konferencja zorganizowana została przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej przy współudziale Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Głównymi tematami konferencji było porównanie plonowania odmian populacyjnych i mieszańcowych żyta ozimego oraz rzepaku ozimego w zależności od gleb, problematyka badań agrotechnicznych odmian roślin uprawnych oraz znaczenie PDO w upowszechnianiu postępu biologicznego w rolnictwie. 6. Pierwsze Forum Sołtysów 19

20 W dniu 30 maja 2008 roku odbyło się Pierwsze Forum Sołtysów LGD Warmiński Zakątek Być Sołtysem to wyzwanie. Celem zorganizowanego forum było utworzenie platformy wymiany doświadczeń oraz wzajemnego poznania liderów obszarów wiejskich z terenu objętego działaniem LGD Warmiński Zakątek, tj. Dobre Miasto, Dywity, Jeziorany, Kiwity, Lidzbark Warmiński, Lubomino i Orneta. Spotkanie odbyło się w miejscowości Derc (gmina Jeziorany), w gospodarstwie Państwa Maculewicz. Forum zorganizowane zostało w ramach przyznanej dotacji otwartego konkursu ofert dla organizacji pozarządowych w zakresie aktywizacji społeczności lokalnych na obszarach wiejskich. Było wspaniałym doświadczeniem prezentującym rolę Rad Sołeckich w działaniu na rzecz aktywizacji oraz integracji mieszkańców wsi. Na spotkaniu można było podziwiać przepiękne dzieła ludowe naszego regionu (płaskorzeźby, obrazy figurki drewniane itp.). 20

21 7. Klastrowe warsztaty W dniach maja 2008 roku w Gospodarstwie Agroturystycznym i EkoFarmy VITALIS w Zastawnie, gmina Młynary, odbyły się warsztaty realizowane w ramach projektu Wsparcie rozwoju inicjatywy klastrowej na obszarze województwa warmińsko-mazurskiego w branży produkcji mięsa wołowego w celu podniesienia innowacyjności przedsiębiorstw, wymiany wiedzy i technologii oraz podnoszenia ich konkurencyjności. Biuletyn opracowano na podstawie danych: Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencji Nieruchomości Rolnych, Agencji Rynku Rolnego, Wojewódzkiego Urzędu Pracy, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego, Departamentu Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa, oraz informacji prasowych. 21