ROCZNIKI 2012 GEOMATYKI. Modele danych przestrzennych w UML i ich transformacja do schematów GML i struktur baz danych. Tom X Zeszyt 1(51) Warszawa

Transkrypt

1 POLSKIE TOWARZYSTWO INFORMACJI PRZESTRZENNEJ ROCZNIKI 2012 GEOMATYKI Modele danych przestrzennych w UML i ich transformacja do schematów GML i struktur baz danych ` Tom X Zeszyt 1(51) Warszawa

2 8. PRZYK AD POLSKIE ZASTOSOWANIA TOWARZYSTWO METOD MODELOWANIA INFORMACJI DANYCH Z PRZESTRZENNEJ ZAKRESU S U BY G-K ROCZNIKI GEOMATYKI 2012 m TOM X m ZESZYT 1(51) 79 Zenon Parzyñski 8. Przyk³ad zastosowania metod modelowania danych z zakresu S³u by Geodezyjno-Kartograficznej Obecnie obowi¹zuj¹ce standardy techniczne w geodezji w postaci instrukcji i wytycznych technicznych wymagaj¹ zmiany. W du ej czêœci s¹ przestarza³e technologicznie. Z drugiej strony stawiane s¹ zarzuty na przyk³ad wytycznym, e nie powinny obowi¹zywaæ, poniewa zosta³y w wadliwy sposób (z prawnego punktu widzenia) wprowadzone w ycie. Istnia³a wiêc coraz wiêksza potrzeba uporz¹dkowania tych kwestii. Czeka nas te spe³nienie wymagañ dyrektywy INSPIRE (EP&CEU, 2007), które dotycz¹ czêœci danych. W G³ównym Urzêdzie Geodezji i Kartografii (GUGiK) zosta³a podjêta decyzja, e zostan¹ opracowane projekty rozporz¹dzeñ w³aœciwego Ministra lub Rady Ministrów. Na przyk³ad w sprawie ewidencji miejscowoœci, ulic i adresów EMUiA, w sprawie bazy danych geodezyjnej ewidencji sieci uzbrojenia terenu, bazy danych obiektów topograficznych oraz mapy zasadniczej i innych. Rozporz¹dzenia te bêd¹ aktami wykonawczymi do ustawy o infrastrukturze informacji przestrzennej (Ustawa, 2010) i zast¹pi¹ obecne instrukcje i wytyczne techniczne. W nastêpnym kroku zostan¹ spe³nione wymagania przepisów wykonawczych (Implementing Rules) dyrektywy INSPIRE dotycz¹ce czêœci danych gromadzonych w geodezyjnych bazach danych Za³o enia przyjête w GUGiK przy opracowywaniu projektów rozporz¹dzeñ Projekty rozporz¹dzeñ bêd¹ siê sk³adaæ z dwóch czêœci. W czêœci pierwszej znajdzie siê w³aœciwy tekst projektu z ewentualnymi za³¹cznikami. Teksty projektów by³y przygotowywane przez grupy ekspertów z poszczególnych dziedzin zaanga owanych przez GUGiK. Czêœæ druga bêdzie siê sk³adaæ ze schematu aplikacyjnego UML, który bêdzie modelem struktury danych okreœlonej w czêœci pierwszej projektu rozporz¹dzenia, katalogu typów obiektów, schematu aplikacyjnego GML i struktury bazy danych. Bêd¹ one opracowane zgodnie z metodyk¹ modelowania pojêciowego, zdefiniowan¹ w normach miêdzynarodowych ISO serii Geographic Information: m Schematy aplikacyjne UML z norm¹ PN-EN-ISO Geographic information Rules for Application Schema (ISO/TC 211, 2005b) oraz ze specyfikacj¹ techniczn¹ ISO/TS Geographic information Conceptual schema language (ISO/TC 211, 2005a). m Katalog obiektów z norm¹ PN-EN-ISO Geographic information Methodology for feature cataloguing (ISO/TC 211, 2006). m Schematy aplikacyjne GML z norm¹ ISO Geographic information Geography Markup Language GML (ISO/TC 211, 2007a).

3 80 MODELE DANYCH PRZESTRZENNYCH W UML I ICH TRANSFORMACJA DO SCHEMATÓW GML... Ograniczenia dotycz¹ce klas i atrybutów zosta³y zapisane w jêzyku Object Constraint Language (OCL) w wersji 2.2 opracowanym przez konsorcjum Object Management Group (OMG, 2010). Modele UML bêd¹ zharmonizowane ze sob¹ i zintegrowane z normami ISO serii Czêœciowo te bêd¹ w nich uwzglêdnione wybrane regu³y implementacyjne INSPIRE. Przy opracowywaniu modeli UML postanowiono wykorzystaæ koncepcjê Ogólnego Modelu Geodezyjnego (OMG) opublikowan¹ po raz pierwszy w materia³ach z XVII Konferencji PTIP w 2007 roku. (Pachelski, Parzyñski, 2007) Realizacja za³o eñ Wszystkie za³o enia uda³o siê zrealizowaæ jednak w ró nym stopniu. Trochê inaczej ni planowano przebieg³a realizacja idei OMG. Ogólny Model Geodezyjny mia³ zawieraæ definicje klas wykorzystywanych przy budowie kilku schematów aplikacyjnych dla projektów rozporz¹dzeñ i pierwsza wersja opiera³a siê na zale noœciach wystêpuj¹cych w katastrze pomiêdzy nieruchomoœciami, podmiotami i prawami do nieruchomoœci (rys. 8.1). Kolejnoœæ opracowywanych projektów rozporz¹dzeñ by³a jednak inna. Pocz¹tek stanowi³y projekty Ewidencji Miejscowoœci, Ulic i Adresów (EMUiA) oraz Zintegrowanego Systemu Informacji o Nieruchomoœciach (ZSIN). W zwi¹zku z tym zosta³ utworzony Model Podstawowy (jako praktyczna realizacja OMG), w którym by³y sukcesywnie umieszczane klasy pojawiaj¹ce siê w kolejnych schematach aplikacyjnych UML, o których jednoczeœnie by³o wiadomo, e bêd¹ wykorzystywane w kilku kolejnych modelach. Model Podstawowy zosta³ podzielony na 5 modeli (rys. 8.2). W modelu Dokument (rys. 8.3) jest zdefiniowana klasa BT_Dokument wraz z niezbêdnymi typami danych s³u ¹ca do opisu dokumentów, które s¹ podstaw¹ podejmowania ró nych dzia³añ w dziedzinie geodezji i kartografii, na przyk³ad dokonania aktualizacji bazy danych. Zosta³a przyjêta zasada, e w nazwach klas, atrybutów nie bêd¹ u ywane polskie litery: ¹, æ, ê, ³, ñ, ó, œ, Ÿ,, æ, itp. Rys Szkic Ogólnego Modelu Geodezyjnego

4 8. PRZYK AD ZASTOSOWANIA METOD MODELOWANIA DANYCH Z ZAKRESU S U BY G-K 81 Rys Modele utworzone w ramach Modelu Podstawowego. Rys Model Dokument. Z kolei w modelu Typy podstawowe (rys. 8.4) zosta³y zdefiniowane typy danych wykorzystywane w opracowywanych modelach. Typ BT_Identyfikator zosta³ wykorzystany w ka dej klasie reprezentuj¹cej dowolny obiekt przestrzenny (na wzór wymagañ INSPIRE), klasa BT_Zbior reprezentuje zbiory danych, które nie s¹ zbiorami danych przestrzennych. W BT_CyklZyciaInfo s¹ zapisywane daty pocz¹tku i koñca kolejnych wersji obiektów przechowywanych w zbiorach danych. W celu zrealizowania referencji do innych obiektów, które mog¹ siê znajdowaæ tak e w innych bazach (modelach) opracowane zosta³y modele Obiekt przestrzenny (rys. 8.5) i Referencja pomiêdzy obiektami infrastruktury (rys. 8.6), w których s¹ widoczne zale noœci pomiêdzy zbiorem danych przestrzennych, obiektem przestrzennym, referencyjnym obiektem oraz referencj¹ do obiektu. Klasa BT_ReferencjaDoObiektu zosta³a zdefiniowana jako: typ wyboru pozwalaj¹cy na zdefiniowanie bezpoœredniej (informacja o obiekcie zapisana bezpoœrednio w strukturze atrybutu definiuj¹cego odwo³anie) lub poœredniej (podanie identyfikatora IIP obiektu) referencji do instancji klasy dostêpnej w ramach krajowej infrastruktury informacji przestrzennej.

5 82 MODELE DANYCH PRZESTRZENNYCH W UML I ICH TRANSFORMACJA DO SCHEMATÓW GML... Rys Model Typy Podstawowe. Rys Model Obiekt przestrzenny.

6 8. PRZYK AD ZASTOSOWANIA METOD MODELOWANIA DANYCH Z ZAKRESU S U BY G-K 83 Rys Model Referencja pomiêdzy obiektami IIP. Pewien element wymaga wyjaœnienia. Otó stereotyp «union» u yty w klasie BT_ReferencjaDoObiektu oznacza, e mamy kilka atrybutów do wyboru i wybieramy z nich jeden. W tym konkretnym przypadku wybór nastêpuje pomiêdzy atrybutem idiip a relacj¹ do klasy BT_ReferencyjnyObiektPrzestrzenny. Relacja w przypadku stereotypu «union» jest traktowana jak atrybut, wiêc mamy wybór pomiêdzy dwiema mo liwoœciami. Konkretne sposoby odwo³ywania siê do innych modeli czy baz zostan¹ omówione w dalszej czêœci tego rozdzia³u. Model Podstawowy jest zintegrowany z normami ISO, co oznacza, e s¹ w nim wykorzystywane typy i klasy zalecane w normach, na przyk³ad typ CharacterString w 19103; Date i DateTime w 19108, a MD_Metadata i CI_ResponsibleParty s¹ zdefiniowane w normie Przyk³ady schematów aplikacyjnych do projektów rozporz¹dzeñ Jak wy ej zosta³o stwierdzone Model Podstawowy stanowi³, oprócz norm ISO serii 19100, podstawê do budowy kolejnych schematów aplikacyjnych do poszczególnych projektów rozporz¹dzeñ. W du ym skrócie zostan¹ omówione dwa przyk³adowe konkretne schematy utworzone do projektów rozporz¹dzeñ dotycz¹cych ewidencji miejscowoœci, ulic i adresów (EMUiA) oraz mapy zasadniczej. Schemat aplikacyjny dla Ewidencji miejscowoœci, ulic i adresów W modelu dla EMUiA wykorzystane s¹ typy zdefiniowane w Modelu Podstawowym: BT_Identyfikator, BT_CyklZyciaInfo i BT_Dokument oraz jest okreœlona referencja do elementów danych w innej bazie danych. Oficjalna (obowi¹zuj¹ca) nazwa miejscowoœci jest przechowywana w Pañstwowym Rejestrze Nazw Geograficznych (PRNG) i dlatego w modelu zosta³a okreœlona referencja do PRNG, a konkretnie do klasy NG_NazwaGeografRP, której obiekty zawieraj¹ dane o nazwach geograficznych z terenu Polski. W schemacie aplikacyjnym UML dla EMUiA s¹ te wykorzystane klasy z norm ISO. W klasie AD_Miejscowosc wystêpuj¹ jako definicje typów atrybutów klasy: GM_Point, Area i GM_MultiSurface oraz typy zdefiniowane w modelu EMUiA, na przyk³ad AD_EndonimStandaryzowany. Fragment schematu aplikacyjnego dla EMUiA jest przedstawiony na rysunku 8.7.

7 84 MODELE DANYCH PRZESTRZENNYCH W UML I ICH TRANSFORMACJA DO SCHEMATÓW GML... Rys Klasa AD_Miejscowosc ze schematu aplikacyjnego EMUiA. Schemat aplikacyjny dla mapy zasadniczej Innym przyk³adem wykorzystania Modelu Podstawowego mo e byæ schemat aplikacyjny dla mapy zasadniczej. Na mapie zasadniczej wystêpuj¹ obiekty znajduj¹ce siê w ró nych bazach danych. Oprócz napisów, siatki kwadratów i tym podobnych nie ma na mapie obiektu, który nie znajdowa³by siê w jakieœ bazie danych. Aby umieœciæ na mapie obiekt trzeba znaæ jego typ (decyduje o znaku na mapie), geometriê (decyduje o miejscu umieszczenia i o kszta³cie dla obiektów liniowych i powierzchniowych) oraz jakie ewentualne napisy nale y umieœæ na rysunku obiektu (np. numer dla dzia³ki czy budynku). Jest to wiêc odpowiednia sytuacja do zastosowania mechanizmu referencji do innych baz danych. Tak te wygl¹da schemat aplikacyjny dla mapy zasadniczej sk³ada siê g³ównie z klasy BT_ReferencjaDoObiektu. Na rysunku 8.8 jest przedstawiony ca³y schemat aplikacyjny dla mapy zasadniczej, podczas gdy dla EMUiA (rys.8.7) przedstawiono tylko czêœæ schematu aplikacyjnego. Klasa MZ_OgolnyObiekt jest reprezentacj¹ dowolnego typu obiektu, który ma zostaæ umieszczony na mapie, a w klasie KR_ObiektKarto s¹ przechowywane dane dotycz¹ce obiektów znajduj¹cych siê na kolejnych wersjach edytowanej mapy. Przy przygotowywaniu mapy prawie zawsze zachodzi potrzeba jej redakcji chocia by w minimalnym zakresie, to znaczy zmiany po³o enia czêœci opisów, jak na przyk³ad numerów dzia³ek, budynków, nazw ulic i tym podobne. Do ka dego schematu aplikacyjnego UML jest do³¹czany katalog typów obiektów opracowany zgodnie z norm¹ Jako przyk³ad pos³u y³ tu fragment katalogu typów obiektów dla mapy zasadniczej (tab. 8.1).

8 8. PRZYK AD ZASTOSOWANIA METOD MODELOWANIA DANYCH Z ZAKRESU S U BY G-K 85 Rys Schemat aplikacyjny Mapa zasadnicza. Klasa: Tabela 8.1. Fragment katalogu obiektów mapy zasadniczej MZ_OgolnyObiekt MZ_OgolnyObiekt Nazwa: Definicja: R elacja: Typ: Abstract Klasa bazowa: Ogólny obiekt S tereotypy: <<featuretype> > Rola: Dziedzina: Klasa, która jest abstrakcyjn¹ reprezentacj¹ dowolnego umieszczanego w bazie danych mapy zasadniczej Associatio n EGiB L icznoœæ : 0.. * Definicja: BT_ReferencjaDoObiektu Referencja do Ewidencji Gruntów i Budynków obiektu

9 86 MODELE DANYCH PRZESTRZENNYCH W UML I ICH TRANSFORMACJA DO SCHEMATÓW GML... W za³¹czniku do projektu rozporz¹dzenia zmieniaj¹cego rozporz¹dzenie o ewidencji gruntów i budynków s¹ zdefiniowane typy obiektów oraz informacje, jakie o tych obiektach zostan¹ skopiowane z bazy danych EGiB do bazy mapy zasadniczej. Tak przygotowane schematy aplikacyjne zintegrowane z normami ISO i zharmonizowane w du ej czêœci ze sob¹ (miêdzy innymi poprzez wykorzystanie Modelu Podstawowego) bêd¹ dobr¹ podstaw¹ do wykonania nastêpnego etapu realizacji zadañ projektowania i budowy infrastruktury krajowej.

10 LITERATURA 5 Problematyka niniejszej monografii stanowi przedmiot szerokiego zainteresowania œrodowisk wspó³tworz¹cych i wspó³u ytkuj¹cych infrastrukturê informacji przestrzennej budowan¹ w Polsce zgodnie z przepisami krajowymi i unijnymi. Zainteresowanie to znalaz³o swój wyraz w warsztatach Modele danych przestrzennych w UML i ich transformacja do schematów GML i struktur baz danych, które odby³y siê w ramach konferencji Polskiego Towarzystwa Informacji Przestrzennej na temat Informacja przestrzenna dla Polski i Europy, Warszawa, 7 9 listopada 2011 roku. Odpowiadaj¹c na ujawnione wówczas zapotrzebowanie, zespó³ wyk³adowców podj¹³ trud zawarcia zaprezentowanych przez siebie treœci w opracowaniu o charakterze monograficznym. W rezultacie powsta³a publikacja, która przedstawia w sposób uporz¹dkowany bogaty zasób wiadomoœci okreœlonych tytu³em warsztatów i dotycz¹cych wybranych metod i technologii geoprzestrzennych. Godne uznania jest, e zespó³ autorski w sk³adzie: dr in. A. Chojka, dr in. A. Zwirowicz-Rutkowska, dr in. Z. Parzyñski i dr hab. J. Michalak, pe³ni¹cy rolê redaktora naukowego, zrealizowa³ podjête przedsiêwziêcie w stosunkowo krótkim terminie z niew¹tpliw¹ korzyœci¹ dla potencjalnych Czytelników. Warszawa, maj 2012 r. Jerzy GaŸdzicki

11 6 MODELE DANYCH PRZESTRZENNYCH W UML I ICH TRANSFORMACJA DO SCHEMATÓW GML... Autorzy dr hab. Janusz Michalak Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski J.Michalak@uw.edu.pl Redakcja naukowa i rozdzia³y: 1. Wstêp 2. Ró nice pomiêdzy jêzykiem zapisu danych i jego dziedzinow¹ aplikacj¹ 9. Najczêœciej pope³niane b³êdy w modelach UML dla schematów aplikacyjnych GML 11.Schematy aplikacyjne tematów aneksów II i III Dyrektywy INSPIRE 12.Podsumowanie S³ownik podstawowych terminów stosowanych w tekœcie dr in. Agnieszka Chojka Wydzia³ Geodezji i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski agnieszka.chojka@uwm.edu.pl Rozdzia³y: 3. Wprowadzenie do modelowania informacji przestrzennej metodyka MDA i diagramy klas UML 6. Budowa schematu aplikacyjnego GML regu³y budowy, narzêdzia i przyk³ady 7. Transformacja schematu aplikacyjnego UML do schematu aplikacyjnego GML wymagania, ograniczenia i wybrane narzêdzia dr in. Agnieszka Zwirowicz-Rutkowska Wydzia³ Geodezji i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski agnieszka.zwirowicz@uwm.edu.pl Rozdzia³y: 4. Przegl¹d standardów i narzêdzi wykorzystywanych do modelowania informacji geograficznej 5. Schematy aplikacyjne UML regu³y budowy i przyk³ady 10.Zastosowanie metodyki MDA wybrane zagadnienia transformacji schematów aplikacyjnych UML do struktur relacyjnych baz danych dr in. Zenon Parzyñski Wydzia³ Geodezji i Kartografii, Politechnika Warszawska z.parzynski@gik.pw.edu.pl 8. Przyk³ad zastosowania metod modelowania danych z zakresu S³u by Geodezyjno- Kartograficznej

12 WYKORZYSTANIE POLSKIE SYSTEMU TOWARZYSTWO MA OPOLSKIEJ INFRASTRUKTURY INFORMACJI INFORMACJI PRZESTRZENNEJ (MIIP)... ROCZNIKI GEOMATYKI 2012 m TOM X m ZESZYT 1(51) 7 MODELE DANYCH PRZESTRZENNYCH W UML I ICH TRANSFORMACJA DO SCHEMATÓW GML I STRUKTUR BAZ DANYCH S³owa kluczowe: geoinformacja, informacja geograficzna, model pojêciowy, UML, schemat aplikacyjny, GML, model relacyjny, transformacja Streszczenie Celem monografii jest przedstawienie czytelnikom podstawowych metodyk, technik i narzêdzi przeznaczonych do budowy modeli pojêciowych danych przestrzennych na poziomie pojêciowym i implementacyjnym, a nastêpnie do transformacji tych modeli do schematów XSD bazuj¹cych na jêzyku GML i do zapisów struktur baz danych w jêzyku DDL. Ca³oœæ sk³ada siê z dwunastu rozdzia³ów dotycz¹cych poszczególnych aspektów budowy modeli i ich transformacji. Wstêp wprowadza czytelników w ca³¹ przedstawian¹ problematykê i naœwietla szerszy teoretyczny kontekst z zakresu modelowania i wykorzystania modeli w zastosowaniach praktycznych. Rozdzia³ drugi poœwiêcony jest nowym metodom zapisu danych przestrzennych opartego na jêzykach znacznikowych, a w szczególnoœci na jêzyku GML, objaœnia zasady takiego zapisu, zawiera krótk¹ historiê jêzyka GML i przedstawia inne jêzyki znacznikowe z nim powi¹zane. Rozdzia³y trzeci i czwarty stanowi¹ wprowadzenie do modelowania informacji przestrzennej opartego o metodykê MDA z wykorzystaniem jêzyka UML i zawieraj¹ przegl¹d standardów i narzêdzi s³u ¹cych temu modelowaniu. W rozdzia³ach pi¹tym i szóstym przedstawione s¹ podstawowe zasady budowy tematycznych schematów aplikacyjnych w metodyce jêzyka UML i jêzyka GML zilustrowane przyk³adami. Rozdzia³ siódmy poœwiêcony jest zagadnieniom transformacji schematów aplikacyjnych z UML do GML, a w szczególnoœci wymaganiom i ograniczeniom, jakie musz¹ byæ spe³nione, a tak e dostêpnym narzêdziom. Kolejny ósmy rozdzia³ dotyczy modeli UML dedykowanych komponentowi infrastruktury krajowej, przeznaczonym dla S³u by Geodezyjnej i Kartograficznej. W rozdziale dziewi¹tym dokonany jest przegl¹d najczêœciej pope³nianych b³êdów w budowie modeli UML przeznaczonych do utworzenia schematów bazuj¹cych na jêzyku GML. Tematem rozdzia³u dziesi¹tego jest zastosowanie metodyki MDA do transformacji modeli UML do struktur relacyjnych baz danych. Rozdzia³ jedenasty zawiera metodyczn¹ analizê ró nych przypadków wystêpuj¹cych w modelach danych tematów aneksów II i III dyrektywy INSPIRE, w tym porównanie z modelami tematów aneksu I, analizê ró nych typów i form danych, jakie tam wystêpuj¹. Dwunasty rozdzia³ to podsumowanie, w którym zwraca siê szczególn¹ uwagê na dynamiczny rozwój metod z tego zakresu, zmiany zachodz¹ce w zakresie stosowanej terminologii i skutki, jakie te zmiany za sob¹ poci¹gaj¹.

13 8 MODELE DANYCH PRZESTRZENNYCH W UML I ICH TRANSFORMACJA DO SCHEMATÓW GML... UML GEOSPATIAL DATA MODELS AND THEIR TRANSFORMATION INTO GML SCHEMAS AND DATABASE STRUCTURES Keywords: geoinformation, geographic information, conceptual model, UML, application schema, GML, relational model, transformation Abstract The main objective of the monograph is to present essential methodologies, technologies and software tools dedicated to building conceptual models of geospatial data on conceptual level, and implementation level, and then to be transformed into XSD schemas based on GML language and to encode data bases structures in DDL language. The whole monograph consists of twelve chapters concerning different aspects of models development and their transformation. The introduction familiarizes readers with all issues presented and clarifies broader theoretical context with regard to modeling and exploitation of models in practical applications. The second chapter is dedicated to modern methods of encoding spatial data based on markup languages, in particular on GML language; rules for that encoding are also explained. This chapter contains a short history of GML language and presents other markup languages associated with it. Chapters three and four provide an introduction to spatial information modeling based on MDA methodology with application of UML language and it contains a review of standards and tools dedicated to such modeling. In chapters five and six, essential rules of development of thematic application schemas are presented in the methodology of UML and GML languages. Examples to illustrate them are provided. Chapter seven is dedicated to issues of transformation application schemas from UML to GML, in particular to the requirements and constrains that must be fulfilled and also to available tools. The next chapter eight concerns UML models dedicated to components of the national infrastructure designated for Geodetic and Cartographic Service. In chapter nine, a review of most frequent mistakes committed in drawing up UML models dedicated to generating of schemas based on GML language are presented. The subject of chapter ten is the application of MDA methodology for transformation of UML models into relational databases structures. Chapter eleven contains methodological analysis of various cases occurring in data models for the themes defined in Annex II and III of INSPIRE Directive as well as a comparison with the models for themes defined in Annex I and an analysis of various data forms occuring there. In chapter twelve, the recapitulation is presented, in which dynamic development of methods in this area is taken in consideration. In addition, significant changes in the terminology and the effects of these changes are discussed.

14 WYKORZYSTANIE POLSKIE SYSTEMU TOWARZYSTWO MA OPOLSKIEJ INFRASTRUKTURY INFORMACJI INFORMACJI PRZESTRZENNEJ (MIIP)... ROCZNIKI GEOMATYKI 2012 m TOM X m ZESZYT 1(51) 9 Spis treœci 1. Wstêp Ró nice pomiêdzy jêzykiem zapisu danych i jego dziedzinow¹ aplikacj¹ Podstawy zapisu znacznikowego na bazie jêzyka XML Wprowadzenie do jêzyka GML Krótka historia zapisu geoinformacji Jêzyki oparte na GML i z nim powi¹zane Przysz³oœæ jêzyka GML Modele UML dedykowane zapisom w jêzyku GML Wprowadzenie do modelowania informacji przestrzennej metodyka MDA i diagramy klas UML Wprowadzenie Regu³y budowy schematów aplikacyjnych w UML Przegl¹d standardów i narzêdzi stosowanych do modelowania informacji geograficznej Model dziedzinowy informacji geograficznej Funkcjonalnoœæ narzêdzi do modelowania pojêciowego Schematy aplikacyjne UML regu³y budowy i przyk³ady Pojêcie schematu aplikacyjnego, jego rola i znaczenie Proces budowy schematów aplikacyjnych Przyk³ady schematów aplikacyjnych UML Budowa schematu aplikacyjnego GML regu³y budowy, narzêdzia i przyk³ady Regu³y budowy schematów aplikacyjnych GML Przyk³ad przekszta³cenia schematu aplikacyjnego UML na GML... 66

15 10 SPIS TREŒCI 7. Transformacja schematu aplikacyjnego UML do schematu aplikacyjnego GML wymagania, ograniczenia i wybrane narzêdzia Metody transformacji UML do GML Metoda rêczna Metoda automatyczna Podsumowanie Przyk³ad zastosowania metod modelowania danych z zakresu S³u by Geodezyjno-Kartograficznej Za³o enia przyjête w GUGiK przy opracowywaniu projektów rozporz¹dzeñ Realizacja za³o eñ Przyk³ady schematów aplikacyjnych do projektów rozporz¹dzeñ Najczêœciej pope³niane b³êdy w modelach UML dla schematów aplikacyjnych GML UML jest cierpliwy jak papier Wymagania dotycz¹ce modeli UML dla INSPIRE Zastosowanie metodyki MDA wybrane zagadnienia transformacji schematów aplikacyjnych UML do struktur relacyjnych baz danych Transformacja w ujêciu metodyki MDA Ogólne zasady mapowania pomiêdzy modelem obiektowym i modelem relacyjnym Transformacja schematu aplikacyjnego UML do logicznej struktury relacyjnej bazy danych Schematy aplikacyjne tematów aneksów II i III dyrektywy INSPIRE Nietypowy przypadek temat Geologia Podsumowanie S³ownik podstawowych terminów stosowanych w tekœcie Literatura

16 POLSKIE S OWNIK PODSTAWOWYCH TOWARZYSTWO TERMINÓW INFORMACJI STOSOWANYCH PRZESTRZENNEJ W TEKŒCIE ROCZNIKI GEOMATYKI 2012 m TOM X m ZESZYT 1(51) 125 Janusz Michalak S³ownik podstawowych terminów stosowanych w tekœcie Abstrakcyjny obiekt, atrybut, typ, klasa (abstract object, attribute, type, class) 1: Okreœlony ogólnie, bez szczegó³ów zwi¹zanych z okreœlon¹ implementacj¹ (uwarunkowaniami technologicznymi) lub z okreœlon¹ aplikacj¹ (uwarunkowaniami wynikaj¹cymi z dziedziny zastosowania). Na przyk³ad wynik pomiaru w znaczeniu ogólnym jako atrybut w modelu pojêciowym nie musi mieæ okreœlonego typu. Typ bêdzie zale a³ od fizycznego charakteru mierzonego elementu i od typy przyrz¹du pomiarowego. 2: Klasa abstrakcyjna w modelu danych to klasa, która nie ma w³asnych obiektów, a jedynie s³u y jako klasa bazowa dla innych klas. U ycie takiej klasy jest uzasadnione tylko gdy s¹ (lub mog¹ byæ) wyprowadzone z nie przynajmniej dwie klasy. Atrybut (attribute) W³aœciwoœæ wyró nienia lub obiektu okreœlona przez nazwê tej w³aœciwoœci i zakres wartoœci, jakie mog¹ byæ przypisane tej nazwie dla okreœlenia tej w³aœciwoœci. Atrybut geoprzestrzenny (geospatial attribute) W³aœciwoœæ (cecha) wynikaj¹ca z faktu, e wyró nienie zajmuje pewne miejsca w rzeczywistoœci w sensie geoprzestrzennym. Najczêœciej przez domniemanie przyjmuje siê, e okreœlenie geoprzestrzenny obejmuje równie czas, czyli jest równoznaczne z okreœleniem czaso-geoprzestrzenny. Przyk³adami takich atrybutów s¹: wielkoœæ, kszta³t, po³o enie, przynale noœæ geoprzestrzenna (np. le y w obrêbie), relacje geoprzestrzenne wzglêdem innych wyró nieñ (np. odleg³oœæ lub rodzaj s¹siedztwa). Atrybut niegeoprzestrzenny (non-geospatial attribute) Wszystkie pozosta³e atrybuty niezwi¹zane z odniesieniem przestrzennym. Atrybuty te mog¹ nale eæ zarówno do wyró - nieñ geoprzestrzenne jak i do innych obiektów i wyst¹pieñ niegeoprzestrzennych. Cecha (trait) Kategoria klasy, której zadaniem jest (w przypadku modeli danych) dostarczenie innej klasie okreœlonych w³asnoœci (atrybutów i powi¹zañ z innymi klasami). W tym przypadku klasa ma stereotyp «trait». Podobnym mechanizmem pozwalaj¹cym na unikniêcie problemów wielokrotnego dziedziczenia jest domieszka. Dane (data, w liczbie pojedynczej: datum) 1: Jednostki informacji, czyli pojedyncze fragmenty informacji. Dane niezorganizowane nie stanowi¹ informacji i czêsto s¹ bezu yteczne. Dane zorganizowane stanowi¹ elementy informacji. Zorganizowanie danych mo e byæ jawne, na przyk³ad w jêzykach znacznikowych lub niejawne, na przyk³ad miejsce umieszczenia adresu na kopercie decyduje, czy jest to adres nadawcy czy odbiorcy. 2: Fakty, statystyki, opinie i przewidywania zebrane z ró nych wewnêtrznych i zewnêtrznych Ÿróde³. Dane bez kontekstu s¹ szumem (Nowicki i Staniszkis, 2002).

17 126 MODELE DANYCH PRZESTRZENNYCH W UML I ICH TRANSFORMACJA DO SCHEMATÓW GML... Dane geoprzestrzenne (geospatial data) 1: Dane w sensie zdefiniowanym przez informatykê, ale w odró nieniu od innych rodzajów danych s¹ one odniesiona do okreœlonego miejsca (fragmentu przestrzeni) i w rezultacie niezbêdnymi ich sk³adnikami s¹ dane okreœlaj¹ce po³o enie tego miejsca wzglêdem Ziemi. 2: Dane przestrzenne dotycz¹ce Ziemi i wszystkich obiektów przestrzennych z ni¹ zwi¹zanych (GaŸdzicki, 2004). Domieszka (mixin) 1: Kategoria klasy, której zadaniem jest (w przypadku modeli danych) dostarczenie innej klasie okreœlonych w³asnoœci (atrybutów i powi¹zañ z innymi klasami). Taka klasa nie ma w³asnych obiektów, czyli musi byæ abstrakcyjna. Stosowanie tego rodzaju klasy jest uzasadnione tyko w przypadkach, gdy przynajmniej dwie zwyk³e klasy otrzymuj¹ w ten sposób w³asnoœci. Jest to sposób na unikniêcie problemów z implementacj¹ wielokrotnego dziedziczenia. Jedyny przypadek zastosowania klasy mixin do jêzyka GML to modele dla niektórych tematów INSPIRE. 2: Ograniczony sposób dziedziczenia ma pozwalaj¹cy równie na unikniêcie problemów z implementacj¹ wielokrotnego dziedziczenia. W takim przypadku powi¹zanie dziedziczenia ma stereotyp «mixin». Porównaj: cecha. Encja (entity) Pojêcie z modelu encja-zwi¹zek, oznaczaj¹ce konkretny lub abstrakcyjny byt wyró nialny w modelowanej rzeczywistoœci. W odró nieniu od obiektu, encja nie jest kojarzona z metodami (Subieta, 1999a). GML (Geography Markup Language) Jêzyk znaczników geograficznych, aplikacja jêzyka (metajêzyka) XML przeznaczona do zapisu geoinformacji w celu przesy³ania jej pomiêdzy ró nymi systemami on-line, niezale nie od platformy sprzêtowo-systemowej i niezale nie od charakteru i technologii systemu geoinformacyjnego (GaŸdzicki, 2004). Informacja (information) 1: Dane komputerowe, które s¹ zorganizowane i przedstawione w usystematyzowanej formie dla zrozumia³oœci ich podstawowego znaczenia. Zwi¹zki pomiêdzy informacj¹ i danymi wyjaœnia definicja danych. 2: Dane interpretowane w kontekœcie okreœlonego celu (Nowicki i Staniszkis, 2002). 3: Wiedza uzyskiwana w drodze interpretacji danych, która w ustalonym kontekœcie ma okreœlone znaczenie i dotyczy obiektów, takich jak fakty, zdarzenia, przedmioty, zjawiska, procesy i idee (GaŸdzicki, 2004). Informacja geograficzna patrz: informacja geoprzestrzenna. Informacja geoprzestrzenna (geospatial information) 1: Informacja w sensie zdefiniowanym przez informatykê, ale w odró nieniu od innych rodzajów informacji jest ona odniesiona do okreœlonego miejsca (fragmentu przestrzeni) i w rezultacie niezbêdnymi jej sk³adnikami s¹ dane okreœlaj¹ce po³o enie tego miejsca wzglêdem Ziemi. 2: Informacja uzyskiwana w drodze interpretacji danych geoprzestrzennych (GaŸdzicki, 2004). Instancja (instance) Synonim egzemplarza stosowany w normach PN-EN ISO (GaŸdzicki, 2011). Klasa (class) Pojêcie klasy jest u ywane w trzech doœæ bliskich znaczeniach: (1) zbiór obiektów o zbli onych w³asnoœciach; (2) byt semantyczny rozumiany, jako miejsce przechowywania takich cech grupy podobnych obiektów, które s¹ dla nich niezmienne (np. zestawu atrybutów, nazwy, metod, ograniczeñ dostêpu); (3) wyra enie jêzykowe specyfikuj¹ce budowê obiektów, dozwolone operacje na obiektach, ograniczenia dostêpu, wyj¹tki, itd. Zwykle klasy wi¹ e siê ze sob¹ poprzez hierarchiê (lub inn¹ strukturê) dziedziczenia (Subieta, 1999a).

18 S OWNIK PODSTAWOWYCH TERMINÓW STOSOWANYCH W TEKŒCIE 127 MDA 1: (Model Driven Approach) Podejœcie oparte na modelu: pojêciowym, logicznym i fizycznym. Niezale ny od implementacji schemat aplikacyjny zostaje odwzorowany na ró ne specyfikacje (wykorzystuj¹ce ró ne technologie, np. us³ugi sieciowe, relacyjne bazy danych, XML), a te z kolei mog¹ zostaæ zaimplementowane (wdro one) na ró nych platformach sprzêtowo-programowych (CEN, 2006). 2: (Model Driven Architecture) Zbiór metod porz¹dkuj¹cych proces tworzenia systemów informatycznych opartych na budowie modeli i ich transformacji. Koncepcja MDA zosta³a opracowana przez miêdzynarodow¹ organizacjê OMG, której celem jest rozwi¹zywanie problemów zwi¹zanych z integracj¹ systemów informatycznych pochodz¹cych od ró nych dostawców oraz dzia³aj¹cych na ró nych platformach informatycznych (OMG, 2003). Metamodel (metamodel) W za³o eniu, model definiuj¹cy sk³adniê, semantykê i pragmatykê wprowadzonego modelu, notacji lub diagramu. Metamodel proponowany przez autorów UML ustala pewne elementy sk³adni diagramów, ograniczenia typologiczne, klasyfikacjê pojêæ oraz zwi¹zki pomiêdzy pojêciami (Subieta, 1999a). Metka (tagged value) Inaczej wartoœæ etykietowana. Obok stereotypów i ograniczeñ, to jeden z mechanizmów rozszerzenia semantyki jêzyka UML. Pozwala do³¹czyæ do elementu modelu UML dodatkowe w³aœciwoœci. Metka to para klucz=wartoœæ. Metodyka (methodology) Zestaw pojêæ, notacji, modeli formalnych, jêzyków i sposobów postêpowania s³u ¹cy do analizy rzeczywistoœci (stanowi¹cej przedmiot projektowanego systemu informatycznego) oraz do projektowania pojêciowego, logicznego i/lub fizycznego. Zwykle metodyka jest powi¹zana z odpowiedni¹ notacj¹ (diagramami) s³u ¹cymi do zapisywania wyniku poszczególnych faz projektu, jako œrodek wspomagaj¹cy ludzk¹ pamiêæ i wyobraÿniê i jako œrodek komunikacji w zespo³ach oraz pomiêdzy projektantami i klientem (Subieta, 1999a). Model pojêciowy (conceptual model) Model procesów lub model struktury danych odwo³uj¹cy siê do ludzkiej percepcji i wyobraÿni, maj¹cy za zadanie zrozumienie problemu, udokumentowanie wyniku analizy lub projektu w czytelnej i abstrakcyjnej formie jêzykowej oraz u³atwienie komunikacji w zespo³ach ludzkich (Subieta, 1999a). Model semantyczny (semantic model) Zestaw pojêæ, technik i notacji maj¹cy na celu odwzorowanie semantyki danych, czyli ich znaczenia w œwiecie zewnêtrznym. Modele semantyczne wprowadzaj¹ w tym celu pojêcia, takie jak: generalizacja, specjalizacja, asocjacja, agregacja, klasyfikacja, w³asnoœci temporalne, zdarzenia, w³asnoœci behawioralne, itd. Przyk³adem prostego modelu semantycznego jest model encja-zwi¹zek. Niekiedy terminem model semantyczny okreœla siê równie konkretny diagram (lub inn¹ formê jêzykowo-graficzn¹) odwzorowuj¹c¹ rzeczywistoœæ opisywan¹ przez dane (Subieta, 1999a). Norma (standard) 1: Dokument przyjêty na zasadzie konsensu i zatwierdzony przez upowa nion¹ jednostkê organizacyjn¹, ustalaj¹cy do powszechnego i wielokrotnego stosowania zasady, wytyczne lub charakterystyki odnosz¹ce siê do ró nych rodzajów dzia³alnoœci lub ich wyników i zmierzaj¹cy do uzyskania optymalnego stopnia uporz¹dkowania w okreœlonym zakresie (Ustawa, 2002). 2: Polska Norma jest norm¹ o zasiêgu krajowym, przyjêt¹ w drodze konsensu i zatwierdzon¹ przez krajow¹ jednostkê normalizacyjn¹ (Polski Komitet Normalizacyjny), powszechnie dostêpn¹, oznaczon¹ na zasadzie wy³¹cznoœci symbolem PN (PKN, 2010). Zobacz: normy ISO serii 19100, standard, standardy OGC.

19 128 MODELE DANYCH PRZESTRZENNYCH W UML I ICH TRANSFORMACJA DO SCHEMATÓW GML... Normy ISO serii (ISO series of International Standards) Rodzina norm ISO w dziedzinie informacji geograficznej. Wynik prac Komitetu Technicznego ISO/TC211, który pracuje nad wieloma projektami standaryzacji informacji przestrzennej w bardzo szerokim zakresie tej problematyki. Zobacz: norma, standard, standardy OGC. Obiekt (object) 1: W teorii informacji konkretny lub abstrakcyjny byt (wyst¹pienie) wyró nialny w modelowanej rzeczywistoœci, posiadaj¹cy nazwê, jednoznaczn¹ identyfikacjê, wyraÿnie okreœlone granice, atrybuty i inne w³aœciwoœci takie jak rodzaj struktury wewnêtrznej lub struktury danych z nim zwi¹zanych. Te sk³adniki obiektu okreœlaj¹: jego stan (poprzez wartoœci atrybutów i powi¹zania) i jego zachowanie siê (poprzez operatory i funkcje, czyli metody) (Subieta, 1999a). 2: W geomatyce przyjmuje siê, e obiekt jest wyst¹pieniem klasy i jest to oparte na paradygmacie obiektowoœci wywodz¹cym siê z jêzyka UML, który jest przyjêty do opisu modeli pojêciowych (OMG, 2001). 3: Termin stosowany w ró nych znaczeniach; dla unikniêcia w¹tpliwoœci, jeœli jego znaczenie nie wynika z kontekstu, powinien byæ uzupe³niony dodatkowym okreœleniem (GaŸdzicki, 2004). Rola (role) W jêzyku UML jedna z mo liwoœci opisu powi¹zania. Pozosta³e to nazwa powi¹zania oraz krotnoœæ. Ka da klasa bior¹ca udzia³ w powi¹zaniu ogrywa w nim okreœlon¹ rolê. Inaczej jest to oblicze, które klasa przy jednym koñcu powi¹zania prezentuje klasie przy drugim jego koñcu. Schemat (schema) 1: Opis logicznej struktury bazy danych lub innego systemu zwi¹zanego z danymi, np. interfejsu wymiany danych (XML Schema). 2: Opis atrybutów wyró - nieñ (feature), lub bardziej dok³adnie specyficzny model atrybutów dla wyró nieñ okreœlony za pomoc¹ elementarnych typów danych i ograniczeñ dotycz¹cych tych typów (Buehler, McKee, 1996). Schemat aplikacyjny (application schema) Schemat przeznaczony dla konkretnego systemu lub dla konkretnej dziedziny zastosowañ. Schemat implementacyjny (implementation schema) Schemat uwzglêdniaj¹cy technologiczne œrodowisko, w którym bêdzie realizowana jego aplikacja. Na przyk³ad zapisany w formie schematu XML. Specyfikacja (specification) 1: Abstrakcyjny opis bytu programistycznego (procedury, modu³u, klasy, obiektu, bazy danych, itp.) okreœlaj¹cy regu³y u ycia lub ustalaj¹cy podstawowe za³o enia jego implementacji (Subieta, 1999a). 2: Dokument lub opis, który okreœla w sposób kompletny, precyzyjny i sprawdzalny wymagania, projekt lub charakterystykê systemu lub jego fragmentu, a czêsto tak e procedury dla okreœlenia czy te wymagania s¹ spe³nione. Standard (standard) Wzorzec rozwi¹zania sprzêtowego lub programowego zatwierdzony przez instytucjê normalizacyjn¹ lub przyjêty nieformalnie wskutek du ego upowszechnienia, w przypadku standardów informatycznych najczêœciej o zasiêgu œwiatowym. Do najwa niejszych instytucji opracowuj¹cych standardy nale ¹: ISO, IEEE, ANSI. Przyk³adami standardów s¹: RS-232-C (fabryczny standard interfejsu sprzêtowego), ANSI C++ (oficjalny standard jêzyka programowania), POSIX (standard IEEE przenoœnego systemu uniksowego), CORBA (standard obiektowych systemów rozproszonych) (P³oski, 1999). Zobacz: standardy OGC, norma, normy ISO serii

20 S OWNIK PODSTAWOWYCH TERMINÓW STOSOWANYCH W TEKŒCIE 129 Standardy OGC (OGC standards) Techniczne dokumenty specyfikuj¹ce interfejsy i regu³y zapisu danych geoprzestrzennych. Stanowi¹ one g³ówne rezultaty dzia³alnoœci OGC (Open Geospatial Consortium) i s¹ opracowywane przez zespo³y z³o one z cz³onków OGC dla rozwi¹zywania ró norodnych problemów dotycz¹cych interoperacyjnoœci. Wszystkie publiczne dokumenty OGC s¹ ³atwo dostêpne bez adnych op³at. OGC ma ponad 400 cz³onków, w tym ponad po³owa to wy sze uczelnie i instytucje naukowe, tak e prawie po³owê stanowi¹ cz³onkowie europejscy. Standardy OGC dziel¹ siê na specyfikacje abstrakcyjne i standardy implementacyjne. Wiele z tych standardów zosta³o przyjête przez komitet ISO/TC 211 jako normy ISO, na przyk³ad: 19107, 19115, 19119, 19123, 19125, 19128, 19136, 19139, 19142, 19143, i Ze standardami OGC powi¹zane s¹ inne oficjalne dokumenty OGC, na przyk³ad: OGC Reference Model (ORM), Engineering Reports lub nieoficjalne, na przyk³ad Best Practices Documents i Discussion Papers. Zobacz: standard, norma, normy ISO serii Stereotyp (stereotype) W terminologii UML, klasyfikacja elementu modelu posiadaj¹ca semantyczne konsekwencje. Stereotypy mog¹ byæ predefiniowane lub zdefiniowane przez u ytkownika (Subieta, 1999a). Struktura (structure) Termin w C++ (tak e w innych jêzykach) na oznaczenie zestawu nazwanych wartoœci, w innych jêzykach odpowiada jej zapis lub rekord (Subieta, 1999a). Tabela (table) Struktura danych implementowana w relacyjnych bazach danych, czêsto nazywana relacj¹. Tabela sk³ada siê z wierszy lub inaczej krotek. Nale y zwróciæ uwagê, e pomiêdzy relacj¹ (w sensie matematycznym) i tabel¹ wystêpuj¹ doœæ istotne ró nice koncepcyjne. Tabela jest wyposa ona w nazwy kolumn (które nios¹ informacjê semantyczn¹) (Subieta, 1999a). To samoœæ (identity) To samoœæ obiektu oznacza, e obiekt istnieje i jest odró nialny niezale nie od jego aktualnego stanu (wartoœci atrybutów), który mo e siê zmieniaæ; mo liwe s¹ dwa ró ne obiekty o identycznych wartoœciach atrybutów. Praktycznie, to samoœæ oznacza istnienie unikalnego wewnêtrznego (nieczytelnego dla u ytkownika) identyfikatora obiektu, który nie ulega zmianie podczas ycia obiektu (Subieta, 1999a). Unia (union) Typ struktury, rekordu lub obiektu, który mo e mieæ alternatywnie dwa lub wiêcej zestawów atrybutów. Przyk³adowo, je eli w³aœcicielem samochodu mo e byæ osoba lub firma, to obiekt Samochód mo e posiadaæ alternatywnie albo atrybut Nazwisko W³aœciciela albo atrybut W³asnoœæFirmy. Unia mo e mieæ zwi¹zany dyskryminator (discriminator), tj. atrybut, którego wartoœæ okreœla, z którym wariantem mamy do czynienia. Mo e te nie mieæ dyskryminatora; wówczas odpowiedzialnoœæ za rozró nianie wariantów spada na programistê (tak jest np. w C i C++). Brak dyskryminatora w unii podkopuje koncepcjê mocnej kontroli typów i stwarza okazjê do bardzo trudnych b³êdów (Subieta, 1999a). Walidator (validator) Program komputerowy sprawdzaj¹cy poprawnoœæ dokumentu (np. XML) o okreœlonej sk³adni. Wyró nienie geoprzestrzenne (geospatial feature) (w literaturze polskiej termin feature jest czêsto t³umaczony jako obiekt) 1: Podstawowy fragment (atom) informacji geoprzestrzennej. Posiada atrybuty geoprzestrzenne (geometryczne i topologiczne) np. kszta³t, rozci¹g³oœæ, po³o enie, relacje z innymi wyró nieniami. Czêsto pojêcie wyró nienie jest my-

21 130 MODELE DANYCH PRZESTRZENNYCH W UML I ICH TRANSFORMACJA DO SCHEMATÓW GML... lone z pojêciem obiekt, jednak wyró nienie mo e byæ obiektem, ale te mo e nim nie byæ (Mark i in., 2001). Poniewa w geomatyce wszystkie wyró nienia s¹ geoprzestrzenne, przymiotnik geoprzestrzenny jest na ogó³ pomijany i u ywa siê krótszego terminu wyró nienie. 2: Cyfrowa reprezentacja zjawiska (bytu) œwiata rzeczywistego lub jego abstrakcja w modelu pojêciowym. Wyró nienie ma okreœlone miejsce w przestrzeni i czasie jako jego atrybuty (Buehler, McKee, 1996). Przyk³adem wyró nienia mo e byæ prawie wszystko co mo e byæ umieszczone w przestrzeni i czasie: stó³, budynek, miasto, drzewo, fragment lasu, ekosystem, trasa przejazdu lub wy atmosferyczny jako obszar wysokiego ciœnienia powietrza. 3: Abstrakcja zjawiska œwiata rzeczywistego. Termin wyró nienie mo e odnosiæ siê do typu zjawiska lub jego konkretnego wyst¹pienia (ISO/TC 211, 2002a), np. rzeka i Wis³a. Zwi¹zek (relationship) 1: W jêzyku UML i w konsekwencji tak e w normach grupy ISO semantyczne po³¹czenie pomiêdzy elementami modelu. Przyk³adami zwi¹zków s¹ agregacje, kompozycje (agregacje ca³kowite), powi¹zania i uogólnienia. 2: W modelu encji-relacji powi¹zanie pomiêdzy encjami (Michalak, 2005a).

22 POLSKIE TOWARZYSTWO LITERATURA INFORMACJI PRZESTRZENNEJ ROCZNIKI GEOMATYKI 2012 m TOM X m ZESZYT 1(51) 131 Literatura AB ORMSC (Architecture Board ORMS), 2001: Model Driven architecture (MDA). Document number ormsc/ URL: Altova, XMLSpy. URL: BGWM (Biuro Geodety Województwa Mazowieckiego), 2009: Opis koncepcji identyfikatorów, wersjonowania zmian, stosowania regu³y nil reason. URL: download/file.php?id=80&sid=f2c1f79e942a2cf12ed12a99aee5eec0 Biron P. V., Permanente K., Malhotra A. (W3C), 2004: XML Schema Part 2: Datatypes. Second Edition. W3C Recommendation 28 October URL: Boisvert E., Brodaric B., 2008: GroundWater Markup Language Specification v URL: Booch G., Rumbaugh J., Jacobson I., 2002: UML przewodnik u ytkownika. Z serii: In ynieria oprogramowania. Wydanie polskie. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa. Brink L., Portele C., Vretanos P. A. (OGC), 2011: Geography Markup Language (GML) simple features profile (with Corrigendum). OpenGIS Implementation Standard Profile. URL: Buechler K., McKee L. (ed.), 1996: The OpenGIS Guide Introduction to Interoperable Geoprocessing Part I of the Open Geodata Interoperability Specification (OGIS). OGIS TC Document , Open GIS Consortium, Wayland. Burggraf D., 2011: Input to the GML 4 workshop. URL: CEN, 2006: prcen/tr 15449, Geographic information Standards, specifications, technical reports and guidelines, required to implement Spatial Data Infrastructure. Chojka A., 2006: Przegl¹d metod, œrodków formalnych i narzêdzi programowych wspomagaj¹cych modelowanie pojêciowe informacji geograficznej. Czêœæ I Modelowanie pojêciowe. Magazyn Geoinformacyjny Geodeta, nr 5 (132). Cox S. (ed.) (OGC), 2010: Geographic Information: Observations and Measurements OGC Abstract Specification Topic 20. URL: Cox S., 2011: Hollow World: a GML application schema template. Solid Earth and Environment GRID (SEE GRID community website). URL: CTWG-O&M (INSPIRE Cross Thematic Working Group on Observations & Measurements), 2011: D2.9 Guidelines for the use of Observations & Measurements and Sensor Web Enablement-related standards in INSPIRE Annex II and III data specification development, Version 1.0. URL: DT_DS (INSPIRE Drafting Team Data Specifications ), 2008: D2.6: Methodology for the development of data specifications, Version 3.0. URL: DT_DS (INSPIRE Drafting Team Data Specifications ), 2010a: D2.5: Generic Conceptual Model, Version 3.3. URL:

23 132 MODELE DANYCH PRZESTRZENNYCH W UML I ICH TRANSFORMACJA DO SCHEMATÓW GML... DT_DS (INSPIRE Drafting Team Data Specifications ), 2010b: D2.7: Guidelines for the encoding of spatial data, Version 3.2. URL: EC (European Commission), 2009: Guidance Document No. 22 Updated Guidance on Implementing the Geographical Information System (GIS) Elements of the EU Water policy. Common Implementation Strategy for the Water Framework Directive (2000/60/EC). Technical Report URL: env/wfd/library?l=/framework_directive/guidance_documents/ guidance-no22-_nov08pdf_1/_en_1.0_&a=d EP&CEU (European Parliament and Council of the European Union), 2007: Directive 2007/2/EC of the European Parliament and of the Council of 14 March 2007 establishing an Infrastructure for Spatial Information in the European Community (INSPIRE). Fowler M., Scott K., 2002: UML w kropelce. Oficyna wydawnicza LTP, Warszawa. GaŸdzicki J., 2004: Leksykon geomatyczny Lexicon of geomatics. Polskie Towarzystwo Informacji Przestrzennej, Warszawa. GaŸdzicki J., 2011: [W:] (red.) GaŸdzicki J. Internetowy leksykon geomatyczny. URL: Githaiga J., 2010: Project Overview FullMoon. Solid Earth and Environment GRID (SEE GRID community website). URL: Huang C-H., Chuang T-R., Deng D-P., Lee H-M, 2009: Building GML-native web-based geographic information systems. Computers&Geosciences, no 35, URL: IGW-CGI-IUGS (Commission for the Management and Application of Geoscience Information CGI, Interoperability Working Group IWG, International Union of Geological Sciences IUGS), 2008: GeoSciML Cookbook How To Map Data to GeoSciML, Version 2. URL: ISO/TC 211 (Geographic Information/Geomatics), 2002a: ISO 19101: Geographic information Reference model. URL: ISO/TC 211 (Geographic Information/Geomatics), 2002b: ISO 19108:2002 Geographic information Temporal schema. URL: ISO/TC 211 (Geographic Information/Geomatics), 2003: ISO 19107:2003 Geographic information Spatial schema. URL: ISO/TC 211 (Geographic Information/Geomatics), 2005a: ISO Technical Specification, Geographic information Conceptual schema language. URL: ISO/TC 211 (Geographic Information/Geomatics), 2005b: ISO 19109:2005 Geographic information Rules for application schema. URL: ISO/TC 211 (Geographic Information/Geomatics), 2006: ISO Geographic information Methodology for feature cataloguing. URL: ISO/TC 211 (Geographic Information/Geomatics), 2007a: ISO 19136:2007 Geographic information Geography Markup Language (GML). URL: ISO/TC 211 (Geographic Information/Geomatics), 2007b: ISO Technical Specification, Geographic information Metadata XML schema implementation. URL: ISO/TC 211 (Geographic Information/Geomatics), 2009: ISO 19104:2009 Technical Specification, Geographic information Terminology URL: ISO/TC 211 (Geographic Information/Geomatics), 2011: ISO 19118, Geographic information Encoding. URL: ISO/TC 211 (Geographic Information/Geomatics), 2012: Introduction:Welcome to the ISO/TC 211 Harmonized Model Web server. URL:

24 LITERATURA 133 Lake R., Burggraf D., Trninic M., Rae L., 2004: Geography Markup Language: Foundation for the Geo-Web. Wiley (w znacznej czêœci dostêpna bezp³atnie) URL: Mark D. M., Skupin A., Smith B., 2001: Features, Objects, and other Things: Ontological Distinctions in the Geographic Domain. Spatial Information Theory, Proceedings of COSIT 2001, Springer. URL: Michalak J., 2003a: Modele pojêciowe hydrogeologicznych danych geoprzestrzennych podstawy metodyczne. Biuletyn PIG Hydrogeologia, z. V, nr 406, monografia. Michalak J., 2003b: Podstawy metodyczne i technologiczne infrastruktur geoinformacyjnych. Roczniki Geomatyki, t. 1, z. 2. PTIP, Warszawa, monografia. Michalak J., 2003c: Geomatics in hydrogeology. Geological Quarterly, 47(1): Michalak J., 2005a: Terminologia polska w zakresie technologii interoperacyjnych w geomatyce. [W:] (red.) GaŸdzicki J. Internetowy Leksykon Geomatyczny. URL: Michalak J., 2005b: HGLML HydroGeoLogical Markup Language znacznikowy jêzyk wymiany geoinformacji hydrogeologicznej. Wspó³czesne Problemy Hydrogeologii, t. XII: Michalak J., Nawalany M., Sadurski A., (red.) 2011: Schematyzacja warunków hydrogeologicznych na potrzeby numerycznego modelowania przep³ywu w JCWPd. Wyd. PIG PIB, Warszawa. URL: Michalak J, 2012: Testowanie roboczych wersji specyfikacji danych tematów za³¹czników II i III INSPIRE. Roczniki Geomatyki, t. 10, z. 2, PTIP, Warszawa. Nowicki B., Staniszkis W., 2002: Inteligentny system zarz¹dzania wiedz¹ prezentacja projektu. [W:] Mat. Konferencji edemocracy, VI Konf. Miasta w Internecie, Zakopane. OMG (Object Management Group), 2001: OMG Unified Modeling Language Specification, version 1.4. OMG Document Repository. URL: OMG (Object Management Group), 2003: Object Management Group, Model Driven Architecture Guide Version URL: OMG (Object Management Group), 2010: Object Constraint Language. URL: Pachelski W., Parzyñski Z.,2007: Aspekty metodyczne wykorzystania norm serii ISO do budowy geodezyjnych sk³adników krajowej infrastruktury danych przestrzennych. Roczniki Geomatyki, t.5, z.3, PTIP, Warszawa. Peng Z_R., Zhang C., 2004: The roles of geography markup language (GML), scalable vector graphics (SVG), and Web feature service (WFS) specifications in the development of Internet geographic information systems (GIS). URL: PKN (Polski Komitet Normalizacyjny), 2010: Informacje podstawowe o PN. URL: P³oski Z., 1999: S³ownik Encyklopedyczny Informatyka. Wyd. Europa, Warszawa. Portele C., 2007: OpenGIS Geography Markup Language (GML) Encoding Standard. OpenGIS Standard. URL: Portele C., 2008a: Mapping UML to GML Application Schemas. Guidelines and Encoding Rules. Interactive Instruments GmbH. URL: Portele C., 2008b: Mapping UML to GML Application Schemas. ShapeChange Architecture and Description. Interactive Instruments GmbH. URL: Portele C., 2012: OGC Geography Markup Language (GML) Extended schemas and encoding rules. OpenGIS Implementation Standard. URL: Refsgaard J. C., Henriksen H. J., 2004: Modelling guidelines terminology and guiding principles. Advances in Water Resources 27 (2004): Schmuller J., 2003: UML dla ka dego. Helion, Gliwice. Ustawa z dnia 12 wrzeœnia 2002 r. o normalizacji. URL: