Wykład z okazji uroczystości X-lecia Wyższej Szkoły Gospodarki Euroregionalnej im. Alcide de Gasperi

Transkrypt

1 Wykład z okazji uroczystości X-lecia Wyższej Szkoły Gospodarki Euroregionalnej im. Alcide de Gasperi Józefów (Polska), 23 listopada Czy jest (jeszcze) Europejska Przyszłośćdla Zachodnich Bałkan? UE i wyzwania Południowo-Wschodniego rozszerzenia Dr. Carlos Flores Juberías (Uniwersytet w Walencji, Hiszpania)

2 1. WSTEP Konsekwencjątego, że UE jest obecnie pochłonięta bezprecedensowym kryzysem gospodarczym, jest fakt, że ekspansji w kierunku Bałkanów Zachodnich poświęcane jest bardzo niewiele uwagi i jeszcze mniej entuzjazmu. Jednakże proces ten nadal postępuje. W ciągu ubiegłego roku: Chorwacja podpisała Traktat Akcesyjny 9 grudnia 2011 po zakończeniu procesu negocjacyjnego 30 czerwca; Traktat zostałzatwierdzony w referendum 22 stycznia 2012; Chorwacja zostanie 1 lipca krajem członkowskim. Serbia otrzymała status kraju kandydującego do akcesji 1 marca Czarnogóra dostała zielone światło od Rady Europejskiej na rozpoczęcie negocjacji 29 czerwca 2012.

3 1. WSTĘP Wydarzenia te postawiły UE w sytuacji: -Częściowo znanej, bo od początku negocjacji dotyczących pierwszego rozszerzenia UE w 1961 r. o WielkąBrytanię, Irlandięi Danię, do chwili obecnej kalendarz rozszerzeńue tylko przez 7 lat byłpusty. Od czasu formalizacji kandydatury Turcji 1 kwietnia 1987 do teraz, czyli w ciągu ostatnich 25 lat UE jest nieustannie zaangażowana w kolejnych procesach rozszerzenia. -Częściowo bezprecedensowej, ponieważnigdy przedtem UE nie miała do czynienia z procesem tak skomplikowanym jak obecnie; nie tyle ze względu na liczby zaangażowanych kandydatów, co ze względu na ich niejednorodnąpozycję, co z kolei wymusza na Unii "indywidualne" traktowanie każdego z nich.

4 1. WSTĘP Dziewięćzaangażowanych państw jest na pięciu różnych etapach procesu akcesyjnego: 1.Chorwacja podpisała i ratyfikowała jużtraktat akcesyjny i ma wyznaczoną datę przystąpienia. 2.Turcja, Islandia i Czarnogóra kraje kandydujące, które jużrozpoczęły aczkolwiek z różnym szczęściem-proces negocjacyjny. 3.Macedonia iserbia posiadająstatus krajów kandydujących, ale nie rozpoczęły jeszcze procesu negocjacyjnego. 4.Albania oficjalnie wyraziła chęćprzystąpienia, ale nie posiada statusu kraju kandydującego. 5.Bośnia iherzegowina orazkosowo potencjalne kraje zainteresowane przyłączeniem do UE, które jeszcze nie wystąpiły o rozpoczęcie procesu akcesyjnego.

5 Chorwacja: wszystko dobre co się dobrze kończy Chorwacja formalnie rozpoczęła swojąkandydaturęw 2003, stała sięoficjalnym kandydatem w czerwcu 2004 i rozpoczęła negocjacje akcesyjne w październiku 2005, które zostały zamknięte w 2011 roku. Dzięki pozytywnej opinii KE i wsparciu PE, Traktat Akcesyjny zostałpodpisany w dniu 9 grudnia 2011 i poparty 22 stycznia 2012 pozytywnąopiniąw referendum - 66,27% wyborców chorwackich za akcesją (frekwencja: 43,51% ). Akcesja Chorwacji została ratyfikowana przez 13 państw członkowskich UE dotychczas. 1 lipca 2013 Chorwacja stanie się28. państwem członkowskim UE. Niedostateczna współpraca z Międzynarodowym Trybunałem Karnym dla byłej Jugosławii, brak niezawisłości sędziowskiej, niepowodzenia w walce z korupcjąi słoweńskie veto ze względu na różnice dotyczące rozgraniczenia wód terytorialnych oraz późne rozpoczęcie procesu akcesyjnego to główne problemy Chorwacji na drodze do akcesji.

6 Islandia: kraj, który nadszedł z mrozu Islandia złożyła wniosek o przystąpienie do Unii Europejskiej 16 lipca lutego 2010 KE zaleciła rozpoczęcie negocjacji, 17 czerwca 2010 Rada Europejska rozpoczęła negocjacje. Proces negocjacji postępuje z niezwykłąszybkościąi obecnie jest 21 otwartych rozdziałów, a 10 zamkniętych. Jednak wśród rozdziałów oczekujących sąnajbardziej problematyczne: rolnictwo i rybołówstwo, swobodny przepływ kapitałów, podatki, polityka pieniężna i kontrola finansowa. Będąc demokratycznągospodarkąrynkowąproblemów dla islandzkiego członkostwa w UE nie powinno byćwiele. Głównąbarierąjest brak wewnętrznego porozumienia na temat integracji z UE. W Althing za było 33 głosów, przeciw 28.

7 Turcja: tak, nie, może, nie wiem Chęćprzystąpienia Turcji do UE została sformalizowana 14 kwietnia Pomimo bycia państwem stowarzyszonym z WE od 1963, członkiem Rady Europy od 1949, OECD od 1961, OBWE od 1973, a NATO od 1952 proces przystępowania był powolny: Turcja została krajem kandydującym 12 grudnia 1999 i zajęło jej sześć dodatkowych lat, aby rozpocząć negocjacje (3 października 2005). Proces nie napawa optymizmem: tylko 13 z 35 rozdziałów acquis zostało otwartych do negocjacji i tylko jeden został zamknięty. 17 rozdziałów jest obecnie zamrożonych. Turcja powinna unormalizować stosunki z Cyprem, przyznać siędo ludobójstwa Ormian i poprawićswoje wyniki w zakresie ochrony praw człowieka. I nawet w tym przypadku jest wątpliwe, czy Turcji uda sięosiągnąćpełne członkostwo, ponieważniektóre państwa wolądla niej status "uprzywilejowanego partnera".

8 Czarnogóra: niespodziewany kandydat Czarnogóra ogłosiła niepodległość3 czerwca Formalnie złożyła wniosek o przystąpienie do UE 15 grudnia 2008, otrzymała status kraju kandydującego do przystąpienia 17 grudnia 2010 i została dopuszczona, aby rozpocząć proces negocjacji 29 czerwca Czarnogóra jest obecnie w trakcie badania przed negocjacjami 35 rozdziałów acquis. WE wymaga poprawy ram prawnych wyborów; wzmocnienie parlamentu; reformy administracji publicznej; wzmocnienie niezależności, skuteczności i odpowiedzialności sędziów i prokuratorów w celu wzmocnienia walki z korupcją i przestępczością zorganizowanąoraz zwiększenia wolności mediów. Na korzyśćjest fakt braku dwustronnych konfliktów i problemów w dziedzinie bezpieczeństwa oraz ogromne wsparcie akcesji wśród obywateli.

9 Macedonia: kraj kandydujący w odwrocie Stosunki między Macedoniąa UE sąnaznaczone sporem z Grecją. 9 kwietnia 2001 Macedonia stała siępierwszym krajem na Bałkanach Zachodnich, który podpisałukład o Stabilizacji i Stowarzyszeniu, a 22 marca 2004 została drugim krajem na Bałkanach Zachodnich, po Chorwacji, który złożył wniosek o członkostwo w UE. Status kraju kandydującego otrzymała 16 grudnia 2005, co czyni jądrugim krajem na Bałkanach Zachodnich, który otrzymał taki status. Jednak pomimo ponawianych zaleceńke, która jużw 2009 roku zwróciła siędo Rady o rozpoczęcie negocjacji akcesyjnych oraz zatwierdzenie przez Parlament Europejski w dniu 10 lutego 2010 Rada do tej pory odmawia negocjacji z Macedonią, głównie ze względu na nieustające greckie veto.

10 Serbia: węzełgordyjski dla rozszerzenia bałkańskiego Włączenie Serbii do UE jest najbardziej skomplikowaną sprawą na Bałkanach Zachodnich. Ze względu na wielkość kraju, kryzys ekonomiczny, ambiwalentny stosunek w odniesieniu do celu integracji z UE, złożonośćna serbskiej scenie politycznej, tendencje do wykorzystywania w celach partyzanckich stanowisk przyjętych przez BrukselęUE nie może ignorowaćniepokojących trendów oraz utrzymujących sięistotnych słabości kandydatury Serbii. Pomimo to niektóre wymagania UE na drodze do akcesji np. doprowadzenie do MTKJ zbrodniarzy wojennych, zostały już spełnione przez Belgrad. Dwa lata zajęło Serbii od czasu wniosku o akcesjędo uzyskania statusu kraju kandydującego: od 22 grudnia 2009 do 1 marca 2012.

11 Albania: traci szansę członkostwa w UE Albania podpisała Układ o Stabilizacji i Stowarzyszeniu 12 czerwca 2006, a od 2009 jest równieżczłonkiem NATO. Wniosek Albanii o akcesjędo UE zostałsformalizowany 28 kwietnia Status kandydata nie zostałjeszcze przyznany z powodu utrzymujących siękonfliktów z partyzantami w kraju oraz ze względu na niechęćdo przestrzegania szeregu kluczowych priorytetów wyraźnie wskazanych przez KomisjęEuropejską. Komisja Europejska uważnie obserwuje przygotowania do nadchodzących w marcu 2013 wyborów parlamentarnych, które będą próbą zdolności Albanii do przeprowadzania ich w uczciwy i przejrzysty sposób, jak równieżspełnienie pozostałych priorytetów, będących kluczowymi czynnikami w przydzieleniu oficjalnego statusu kandydata..

12 BiH: podejmuje funkcjonalny krok w kierunku UE Bośnia i Hercegowina będzie mogła ubiegaćsięo członkostwo w UE kiedy Biuro Wysokiego Przedstawiciela (OHR), odpowiedzialnego za realizacjęporozumienia z Dayton, zostanie zamknięte, co z kolei wymaga, aby zagwarantowaćprawa człowieka wciążniewystarczająco chronione oraz zapewnićwydajne funkcjonowanie organów centralnych. Choćw czerwcu 2012 UE stwierdziła, że Bośnia posiada "idealne warunki, aby uzyskaćstatus kraju kandydującego na początku 2014 UE przedstawiła władzom z Sarajewa niezbędne do uzupełnienia braki. Aplikacja BiH powinna wymagaćrozwiązania problemu słabości instytucji państwowych, które sąniezdolne do sprostania wymogom członkostwa w UE. Było to przyczynąbraku realizacji Układu podpisanego w dniu 16 czerwca 2008 roku.

13 Kosowo: Europejski ostatni znak zapytania Jednostronna deklaracja Kosowa z lutego 2008 o niepodległości państwa została uznana do tej pory przez 22 z 27 państw członkowskich UE. Chociażnie jednogłośna decyzja państw członkowskich uniemożliwia formalne porozumienie, aby rozpocząć proces akcesyjny, UE nawiązała de factokilka relacji z nowym podmiotem i stwierdziła, że przyszłościąkosowa jest przystąpienie do UE. Kosowo jest bardzo dalekie od spełnienia minimalnych standardów wymaganych, aby rozpocząćproces negocjacyjny: zaznaczająsiębraki w zakresie skutecznego funkcjonowania instytucji demokratycznych, pełnej skuteczności prawa, zwalczania korupcji i zorganizowanej przestępczości oraz zdolności instytucji do radzenia sobie z wymaganiami realizacji acquis communautaire, nie wspominając tragicznej sytuacji gospodarczej.

14 3. PERSPEKTYWY Z BRUKSELI Nikt na Bałkanach Zachodnich nie zapomniałobietnicy złożonej przy okazji szczytu w Salonikach w 2003, kiedy to UE zapewniała europejskąprzyszłośćregionu, oświadczając, że "tempo zbliżenia Bałkanów Zachodnich do UE leży w ich rękach i będzie zależećod powodzenia każdego kraju w realizacji konkretnych reform, poszanowaniu kryteriów ustanowionych na Radę Europejską w Kopenhadze w 1993 oraz uwarunkowań SAP". Niemniej członkostwo w UE nie zależy tylko od stopnia przygotowania kraju kandydującego, ale także od «sytuacji, polityki i ruchów wewnątrz samej Unii [...] w kwestii rozszerzeń, jak równieżod ogólnej opinii publicznej w krajach członkowskich Unii».

15 3. PERSPEKTYWY Z BRUKSELI W celu włączenia nowych demokracji Europy Środkowo- Wschodniej, Unia rozwijała zestaw kryteriów i strategii, takich jak Kryteria Kopenhaskie, układów Europejskich i Układ o Stabilizacji i Stowarzyszeniu. Niemniej, po rozszerzenia na wschód UE, strategia rozszerzenia jest pojmowana w sposób bardziej restrykcyjny. WE zdefiniowała bardziej rygorystyczne kryteria używając pojęć, takich jak "rygorystyczne warunki", "zdolności absorpcyjne" lub "zmęczenie rozszerzeniem". Główna różnica polega na większym nacisku na zdolnośćue do włączenia nowych członków naturalnie przyjmowanych podczas poprzednich rozszerzeń, co teraz budzi wątpliwości. Wśród krajów kandydujących, ta nowa strategia została przyjęta z niepokojem -odchylenia od poprzedniej polityki są znaczące.

16 4. DWUSTRONNE WNIOSKI Innym źródłem trudności jest wzrost dwustronnych sporów między państwami członkowskimi a państwami kandydującymi. Możliwośćotrzymania przez Serbięstatusu kraju kandydującego w marcu 2012 było zagrożone przez rumuńskie veto, motywowane roszczeniem większych praw dla mniejszości Wołochów w Serbii. Decyzja została podjęta, jednocześnie wywierając presjęna Bukareszt do zawarcia serbsko-rumuńskiego memorandum. Bardziej istotne było słoweńskie veto nad kandydaturą Chorwacji, które zmusiło do zamrożenia całego procesu negocjacyjnego między grudniem 2008 a wrześniem Powodem byłbrak rozgraniczenia wód terytorialnych. Dopiero w czerwcu 2010, gdy obydwa kraje zgodziły się skierowaćsprawędo międzynarodowego arbitrażu veto zostało wycofane, a negocjacje wznowione.

17 4. DWUSTRONNE WNIOSKI Jeszcze trwalszy, złożony i szkodliwy jest greckomacedoński spór o nazwęmacedonii. Od 1991 Grecja sprzeciwia sięidei istnienia "narodu macedońskiego" i używania nazwy i symbolu Macedonii przez Skopje. Mimo że oba kraje podpisały w 1995 umowę przejściową Accord, która zabrania Atenom blokować Macedonii "członkostwo w międzynarodowych, wielostronnych i regionalnych organizacjach", kwestia nazwy pozostaje przeszkodąw integracji Macedonii. Grecja zawetowała dostęp Macedonii do NATO w kwietniu 2008 i otwarcie negocjacji przystąpienia do UE w grudniu Zablokowanie procesu przystąpienia Macedonii z powodu veta Grecji zagraża wiarygodności polityki rozszerzenia UE i jest sprzeczne z tym, o co UE walczyła na Bałkanach.

18 5. WYZWANIA ŚRODOWISKA MIĘDZYNARODOWEGO Ostatniąprzyczynąniepokoju jest malejące znaczenie regionu w strategii politycznej USA. Supermocarstwo, które doprowadziło do przyjęcia Porozumienia w Dayton w kwestii Bośni, Umowy Ramowej Ohrid w Macedonii i prowadziło negocjacje Rambouillet dla rozstrzygnięcia konfliktu w Kosowie, ma dziśinne priorytety: Irak, Afganistan, Arabska Wiosna w Afryce Północnej, Chiny, Rosja oraz Korea Północna i Iran. Sytuacja, która w konsekwencji powinna wpłynąćna zwiększenie wpływu UE w regionie, wzmacnia pozycjęrosji i Turcji. Rosja stara sięodzyskaćznaczącąrolęna Bałkanach, prezentuje sięjako interesujący partner biznesowy z nieograniczonymi zasobami finansowymi i konkurencyjny dostawca energii, ropy i gazu.

19 5. WYZWANIA ŚRODOWISKA MIĘDZYNARODOWEGO W przypadku Turcji, jej bliskości geograficznej do Bałkanów i nadal odczuwalnych historycznych i kulturowych więzi z regionem oraz przede wszystkim jej szybko rosnącej siły gospodarczej, Turcja jest aktorem ogromnie znaczącym. Zgodnie ze scenariuszem UE szybkie i jednoczesne włączenie wszystkich krajów kandydujących do Unii byłoby dowodem wewnętrznej współpracy regionalnej. Natomiast wg scenariusza Turcji Unia zostałaby odrzucona na rzecz bardziej wiarygodnego "regionalnego supermocarstwa, co może byćzalążkiem konfliktu interesów dla krajów Bałkanów Zachodnich, dla których Stambuł pozostaje geograficznie i duchowo bliższy niż Bruksela.

20 CARLOS FLORES JUBERÍAS Wydział Prawa Konstytucyjnego i Nauk Politycznych Uniwersytet w Walencji Facultad de Derecho, Campus de los Naranjos Valencia (Spain) carlos.flores@uv.es