AUTONOMIA PALESTYŃSKA

Transkrypt

1 AUTONOMIA PALESTYŃSKA Materiały z edukacji globalnej

2

3 AUTONOMIA PALESTYŃSKA Materiały z edukacji globalnej

4 AUTONOMIA PALESTYŃSKA Materiały z edukacji globalnej AUTONOMIA PALESTYŃSKA Materiały z edukacji globalnej AUTONOMIA PALESTYŃSKA Materiały z edukacji globalnej AUTONOMIA PALESTYŃSKA Materiały z edukacji globalnej

5 4 Słowo wstępu 7 Informacje dla nauczyciela oraz komentarz metodyczny 9 Palestyna podstawowe informacje 13 Kontekst historyczno-społeczny 13 Konflikt palestyńsko-izraelski: ogólna charakterystyka, Justyna Zając 21 Sytuacja społeczno-polityczna z religią w tle, Anna Paluszek 27 Wątek palestyński w polskich mediach i w badaniach opinii publicznej, Anna Paluszek 39 Wybrane aspekty życia codziennego 48 Współpraca rozwojowa na przykładzie działalności PAH w Autonomii Palestyńskiej 55 Dodatkowe źródła wiedzy i inspiracji 57 Informacje o autorkach Zawartość załączonej płyty z materiałami 1. Fotografie Życie codzienne w Autonomii Palestyńskiej, aut. Kamila Tyniec, lipiec Fotografie Autonomia Palestyńska. Sytuacja wodno-sanitarna, aut. Kamila Tyniec, lipiec Fotografie Autonomia Palestyńska w obiektywie fotoreportera, aut. Kuba Kamiński/Fotorzepa, listopad 2010.

6 Słowo wstępu Szanowni Państwo, Oddajemy w Państwa ręce publikację zawierającą materiały na temat codziennego życia Palestyńczyków, zamieszkujących Strefę Gazy oraz Zachodni Brzeg. Jest to obszar niewielki, ale przyciągający uwagę mediów oraz międzynarodowej opinii publicznej. Kiedy podejmuje się kwestię wyzwań współczesności, trudno pominąć sytuację na Bliskim Wschodzie, obejmującą Izrael i Autonomię Palestyńską. Niniejszy zbiór przygotowano z myślą o wsparciu osób uczących głównie wiedzy o społeczeństwie. Dobór tematów i materiałów pomocniczych dostosowano do nowej podstawy programowej. Taka decyzja wynika z chęci poszerzania naszej oferty edukacyjnej w odpowiedzi na zadania, jakie stawia przed szkołami realizacja nowych treści i celów wprowadzonych przez reformę programową. Ze względu jednak na obecność podobnej tematyki na innych przedmiotach pragniemy polecić tę publikację bądź jej fragmenty osobom uczącym historii i geografii. Niektóre jej elementy mogą również stanowić inspirację dla osób uczących języka polskiego lub języka angielskiego oraz prowadzenia ciekawych zajęć na godzinach wychowawczych bądź pozalekcyjnych. Materiał jako całość został przygotowany zgodnie z zasadami edukacji globalnej i może stanowić punkt wyjścia wprowadzenia globalnej perspektywy do zajęć w szkołach. Przesłaniem dla niniejszej publikacji niech będą słowa znanego pisarza i eseisty Mario Vargas Llosa: Ignorowanie szczegółów bardzo ułatwia osądzanie człowieka, analizę sytuacji politycznej, problemu społecznego, zjawiska kulturowego; pozwala na wyrażanie osobistych sympatii i fobii bez ograniczeń i wyrzutów sumienia. Jest jednak także najlepszym sposobem zastąpienia idei stereotypami, racjonalnego poznania namiętnościami oraz doprowadzenia do tragicznego niezrozumienia świata, w którym żyjemy. Istnieją konflikty, które ze względu na przemoc i antagonizmy, jakie wyzwalają, prawie nieuchronnie prowadzą osoby zaangażowane w nie do pomijania szczegółów w celu łatwiejszego przekonania do swojej tezy i, przede wszystkim, zniszczenia przeciwnika. M. V. Llosa, Izrael Palestyna. Pokój czy święta wojna, Świat Książki, Warszawa 2007, s Mamy nadzieję, że niniejsza publikacja pozwoli na poznanie skomplikowanej sieci współzależności codziennego trudu i małych zwycięstw jaka jest udziałem palestyńskiej ludności oraz będzie użyteczna w Państwa pracy edukacyjnej! Polska Akcja Humanitarna Autonomia Palestyńska. Materiały z edukacji globalnej 4

7 5 Fot. Kamila Tyniec, lipiec 2010

8 AUTONOMIA PALESTYŃSKA Materiały z edukacji globalnej AUTONOMIA PALESTYŃSKA Materiały z edukacji globalnej AUTONOMIA PALESTYŃSKA Materiały z edukacji globalnej

9 Informacje dla nauczyciela oraz komentarz metodyczny Część 1 Odniesienia do nowej podstawy programowej przedmiotu Wiedza o społeczeństwie 1 W trakcie tworzenia publikacji uwzględnione zostały zalecenia metodyczne znajdujące się na oficjalnej stronie reformy programowej prowadzonej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej 2. Poniżej znajdziecie Państwo wybrane treści ze zmienionej podstawy programowej, z którymi powiązane są zagadnienia niniejszej publikacji: III etap edukacyjny Treści nauczania. Wymagania szczegółowe. 6. Środki masowego przekazu. Uczeń: 3) wyszukuje w mediach wiadomości na wskazany temat; wskazuje różnice między przekazami i odróżnia informacje od komentarzy; 4) uzasadnia, posługując się przykładami, znaczenie opinii publicznej we współczesnym świecie; odczytuje i interpretuje wyniki wybranego sondażu opinii publicznej. 23. Problemy współczesnego świata. Uczeń: 6) wyjaśnia, co to jest terroryzm i w jaki sposób próbuje się go zwalczać. IV etap edukacyjny (podstawowy) Treści nauczania. Wymagania szczegółowe. 5. Prawa człowieka. Uczeń: 4) znajduje w środkach masowego przekazu (w tym w Internecie) informacje o przypadkach łamania praw człowieka na świecie; IV etap edukacyjny (rozszerzony) 1. Życie zbiorowe i jego reguły. Uczeń: 1) charakteryzuje wybrane zbiorowości, społeczności, wspólnoty, społeczeństwa, ze względu na obowiązujące w nich reguły i więzi; 9. Współczesne spory światopoglądowe. Uczeń: 5) rozpatruje racje stron innych aktualnych sporów światopoglądowych i formułuje swoje stanowisko w danej sprawie. 1. Użyto oryginalnej numeracji z Podstawy programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych, zał. 4 Rozporządzenia w sprawie podstawy programowej, r., www. reformaprogramowa. men.gov.pl/ ksztalcenie-ogolne/ podstawa-programowa/ rozporzadzenieo-podstawieprogramowej-w-calosci ( ). 2. A. Pacewicz, A. Waśkiewicz, Komentarz do podstawy programowej przedmiotu wiedza o społeczeństwie, dostępny: www. reformaprogramowa. men.gov.pl/ ksztalcenie-ogolne/ podstawa-programowa/ edukacja-historycznai-obywatelska ( ). 7 Część 1: Informacje dla nauczyciela oraz komentarz metodyczny

10 29. Prawo. Uczeń: 3) rozróżnia źródła, z których wywodzą się normy w różnych systemach prawnych (prawo: zwyczajowe, precedensowe, religijne, pozytywne). 40. Stosunki międzynarodowe w wymiarze globalnym. Uczeń: 7) wymienia konflikty, którym towarzyszy terroryzm; wyjaśnia ich przyczyny oraz motywy i sposoby działania terrorystów; opisuje i ocenia strategie zwalczania terroryzmu; Edukacja globalna 3 - komentarz metodyczny Edukacja globalna to część kształcenia obywatelskiego oraz procesu wychowawczego, uświadamiająca odbiorcom istnienie zjawisk i współzależności, które łączą ludzi żyjących w różnych miejscach. Jej głównym celem jest przygotowanie słuchaczy do podjęcia takich wyzwań dotyczących całej ludzkości, jak: zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa na świecie; poprawa jakości życia w krajach Globalnego Południa; zapewnienie zrównoważonego rozwoju; budowanie partnerskich relacji gospodarczych i społecznych pomiędzy krajami Globalnej Północy i Globalnego Południa. Przez współzależności rozumiemy wzajemne powiązania i przenikanie systemów kulturowych, środowiskowych, ekonomicznych, społecznych, politycznych oraz technologicznych. Edukacja globalna kładzie szczególny nacisk na: rozumienie świata jako złożonego i dynamicznie zmieniającego się systemu; tłumaczenie przyczyn i skutków opisywanych zjawisk; ukazywanie wpływu jednostki na procesy globalne i wpływu procesów globalnych na jednostkę; przełamywanie funkcjonujących stereotypów i uprzedzeń; przedstawianie perspektywy Globalnego Południa; kształtowanie krytycznego myślenia i zmianę postaw. Jak niniejsza publikacja może pomóc we wprowadzaniu edukacji globalnej? Poszczególne części publikacji nawiązują do podstawowych założeń edukacji globalnej w różnym stopniu. Najważniejsze przedstawiamy poniżej: 3.Zaprezentowane wyjaśnienie terminu edukacji globalnej zostało wypracowane w ramach międzysektorowego projektu koordynowanego przez grupę roboczą ds. edukacji globalnej Grupy Zagranica, w którym brała udział między innymi PAH. W pełnym brzmieniu definicja zostanie przedstawiona w dokumencie Międzysektorowego porozumienia na temat edukacji globalnej, który jest przygotowywany (stan na marzec 2011). a. Ukazanie kontekstu oraz geopolitycznej, społecznej i historycznej złożoności omawianych zjawisk. W ich zrozumieniu pomoże krytyczna analiza wzajemnych powiązań, ich przyczyn i skutków. Szczególnie, gdy mowa o bieżących konfliktach i wydarzeniach, szeroko omawianych w mediach. b. Przedstawienie codziennego życia konkretnych osób i jego różnorodności, a nie tylko ciekawostek czy przejawów miejscowego folkloru. Przydatne będą tu historie ludzi i zdjęcia. Nie warto opierać się na domysłach i przypuszczeniach, lepiej oddać głos osobom, o których chcemy mówić. c. Krzewienie zrozumienia i empatii, dzięki korzystaniu z informacji bezpośrednio od ludzi mieszkających w krajach Globalnego Południa oraz stosowaniu metod pracy pozwalających na samodzielność uczniów, a także ich osobiste zaangażowanie.. d. Pokazywanie obrazów z zachowaniem godności ludzkiej nieepatujących przemocą. Ten element wesprzeć mogą metody uczące krytycznej analizy przekazów i obrazów w mediach. e. Znaczenie działań jednostek w reakcji na konkretne problemy, eliminowanie poczucia bezradności. Zaangażowanie osobiste w poprawę sytuacji nie musi się ograniczać do zbiórki pieniędzy, lecz może się przejawiać we własnej opinii opartej na krytycznym myśleniu i własnych przemyśleniach. f. Inspiracja do dalszych, osobistych poszukiwań i aktywności, a nie przekonywanie do jednej ideologii. Autonomia Palestyńska. Materiały z edukacji globalnej 8

11 Palestyna podstawowe informacje Część 2 Gdzie żyje ludność palestyńska? Palestyna lub Autonomia Palestyńska* to umowna nazwa Strefy Gazy oraz Zachodniego Brzegu terytoriów zamieszkanych głównie przez ludność arabską i rządzonych przez władze palestyńskie (ang. Palestinian National Authority). Palestyńczycy żyją także w Jerozolimie Wschodniej, którą docelowo chcą uczynić stolicą przyszłego państwa palestyńskiego. Obecnie wchodzi ona w skład Izraela i podlega jego władzy. Palestyńskie centrum administracyjne mieści się obecnie w Ramallah. Spora liczba Palestyńczyków żyje także w obozach dla uchodźców na terytoriach sąsiednich państw arabskich Syrii, Libanu i Jordanii oraz w diasporze praktycznie na całym świecie jako uchodźcy i emigranci. Wielu z nich dotarło także do Polski. *Nazwę Palestyna znajdujemy w najnowszym wykazie pt. Nazwy państw świata, ich stolic i mieszkańców wydanego przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej, odpowiedzialnej za ustalanie poprawnego stosowania nazw geograficznych w języku polskim (dostępne: Również w wykazie stałych obserwatorów przy ONZ-cie widnieje nazwa Palestyna (dostępne: Natomiast określenia Autonomia Palestyńska używa polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych (dostępne Niektóre agencje ONZ-u stosują nazwę Palestyńskie Terytoria Okupowane, np. przez OCHA - Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Koordynacji Pomocy Humanitarnej (dostępne: Wynika to z tymczasowości ustaleń prawnych dotyczących statusu politycznego terytorium znajdującego się pod władzą palestyńską i będącego przez nią administrowane. Jak dotąd brakuje jednoznacznego i trwałego prawnego rozwiązania tej sytuacji. W publikacji stosujemy wymiennie terminy Palestyna i Autonomia Palestyńska. 9 Część 2: Palestyna podstawowe informacje

12 LIBAN SYRIA WZGÓRZA GOLAN ZACHODNI BRZEG MORZE ŚRÓDZIEMNE Ramallah Jerozolima STREFA GAZY Gaza JORDANIA IZRAEL EGIPT Izrael oraz terytoria palestyńskie czyli Zachodni Brzeg, Strefa Gazy. linia demarkacyjna wydzielająca terytoria palestyńskie granice państwowe Izraela dawna granica pomiedzy Izraelem a Syrią przed 1967 r. 60 km 10

13 Podstawowe dane 4: Powierzchnia: Ludność: Języki: Procent ludności żyjącej poniżej granicy ubóstwa: Produkt Krajowy Brutto: PKB na osobę Stopa bezrobocia: Human Development Report (HDI): około 27 tysięcy km² [Strefa Gazy i Zachodni Brzeg] 4,4 mln (2010 r.) arabski, hebrajski 60% (2003 r.) mld $ (2009 r.) $ 2900 (2008 r.) 24% (2008 r.) 110 pozycja [za 2010 ranking prowadzony przez UNDP]. 4. Dane ze strony Polskiej Pomocy MSZ: www. polskapomoc.gov.pl/ Autonomia,Palestynska,22. html Dla zainteresowanych 1. Narody mają prawo do samostanowienia, lecz nowe państwo powinno zostać uznane przez inne podmioty prawa międzynarodowego. Przykładem państwa, które ogłosiło ostatnio swoją niepodległość i zostało uznane przez większość państw jest Kosowo. 2. Specyficznym miejscem zamieszkania Palestyńczyków to 58 obozów dla uchodźców*, które zamieszkuje ponad 1,4 mln osób. Informacje te zamieszcza na swoich stronach UNRWA (United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East) Agencja Narodów Zjednoczonych dla Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie organizacja w systemie Narodów Zjednoczonych, która została powołana w 1949 r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ-u, aby koordynować pomoc dla uchodźców palestyńskich. Do zadań UNRWA należą wsparcie i pomoc humanitarna uchodźcom z dawnej Palestyny [przed powstaniem Państwa Izrael], którzy obecnie przebywają w obozach uchodźców w Libanie, Syrii, Jordanii i Egipcie oraz na terenach Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu [patrz: mapa nr 2]. Zgodnie z informacjami ze strony internetowej UNRWA, większość uchodźców w Libanie i Syrii cieszy się prawami obywatelskimi, podczas gdy w Libanie 422 tys. palestyńskim mieszkańcom ma trudności z dostępem do podstawowych praw. Sytuacja w Gazie 2/3 mieszkańców zarejestrowanych jest jako uchodźcy przy populacji 1,5 miliona osób. UNRWA nie odpowiada za wsparcie dla uchodźców palestyńskich zamieszkujących inne państwa. *Uchodźca to osoba, która żywi uzasadnioną obawę przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub poglądów politycznych, znajduje się poza terytorium kraju, którego jest obywatelem i z powodu tych obaw nie chce lub nie może do tego kraju powrócić [zgodnie z definicją zawartą w Konwencji Genewskiej z 1951 roku dotyczącej statusu uchodźców i dołączonym do niej Protokole Nowojorskim z 1967 roku]. 11 Część 2: Palestyna podstawowe informacje

14 50km north HAMA Hama Neirab Rozmieszczenie palestyńskich obozów uchodźczych znajdujących się pod administracją UNRWA ZACHODNI BRZEG 778,993 liczba zarejestrowanych uchodźców 19 obozy uchodżcze 97 szkoły dla uchodźców 3 centrum kształcenia zawodowego i technicznego 41 podstawowe centrum opieki zdrowotnej 16 centrum wsparcia dla kobiet JORDANIA 1,983,733 liczba zarejestrowanych uchodźców 10 obozy uchodżcze 173 szkoły dla uchodźców 2 centrum kształcenia zawodowego i technicznego 24 podstawowe centrum opieki zdrowotnej 14 centrum wsparcia dla kobiet STREFA GAZY 1,106,195 liczba zarejestrowanych uchodźców 8 obozy uchodżcze 238 szkoły dla uchodźców 2 centrum kształcenia zawodowego i technicznego 20 podstawowe centrum opieki zdrowotnej 10 centrum wsparcia dla kobiet El Buss Mar Elias SAIDA Ein El Hillweh Mieh Mieh TYRE Burj Shemali Rashidieh BEIRUT Shatila Burj Barajneh Beddawi TRIPOLI Dbayeh LIBAN Nahr el-bared 425,640 registered refugees 12 existing camps 75 schools GOLAN Wavel QUNEITRA BA ALBEK DAMASCUS Sbeineh Khan Eshieh HOMS Homs 118 schools SYRIA Jaramana Qabr Essit Khan Dunoun STREFA GAZY Rafah RAFAH Khan Younis KHAN YOUNIS Rafah Sufa Crossing Crossing Kerem Shalom Crossing Nuseirat Bureij Maghazi Deir El-Balah DEIR EL-BALAH Kissufim Crossing Jabalia Beach JABALIA GAZA Erez Crossing Nahal Oz Crossing Karni (Al-Montar) Crossing ISRAEL Jenin JENIN TULKARM Nur Shams Tulkarm Camp No. 1 NABLUS QALQILYA SALFIT Deir 'Ammar TUBAS Far'a Askar Balata ZACHODNI BRZEG Jalazone RAMALLAH Ein el-sultan Am'ari JERYCHO Kalandia Aqbat Jabr Shu'fat JEROZOLIMA Aida Beit Jibrin Dheisheh BETLEJEM Arroub JERASH AS SALT AMMAN Irbid IRBID Husn MADABA Talbieh Souf Jerash ZARQA Baqa'a Zarqa Marka DERA A Dera'a Jabal el-hussein Amman New Camp JORDANIA 173 schools AS SUWAYDA HEBRON Fawwar STREFA GAZY Obóz uchodźczy powstały w 1948 Obóz uchodźczy powstały w 1967 liczba mieszkańców obozu ,000 Checkpoint * wszystkie dane pochodzą ze stycznia 2010 roku Autonomia Palestyńska. Materiały z edukacji globalnej 12

15 Kontekst historyczno -społeczny Część 3 Ogólna charakterystyka konfliktu palestyńsko-izraelskiego Pomimo swej niedużej powierzchni ponad 11 razy mniejszej niż Polska terytoria palestyńskie to obszar niezwykle istotny dla polityki międzynarodowej i stale obecny w mediach światowych. Dzieje się to za sprawą długoletniego, krwawego konfliktu izraelsko- -palestyńskiego. Warto poznać jego historię, by zrozumieć teraźniejszość. Pierwszy etap konfliktu Początek konfliktu datuje się od 1948 roku, kiedy, w oparciu o rezolucję Zgromadzenia Ogólnego ONZ-u z listopada 1947 roku, powstał Izrael 5. Utworzenie państwa żydowskiego w tym regionie nie było pomysłem nowym. Już bowiem w 1917 roku rząd brytyjski, który sprawował kontrolę nad zamieszkaną w większości przez Arabów Palestyną, ogłosił tzw. Deklaracje Balfoura. Czym była Deklaracja Balfoura? Arthur J. Balfour jako ówczesny Minister Spraw Zagranicznych Wielkiej Brytanii, w deklaracji zapewniał działaczy syjonistycznych, że popiera plany ustanowienia siedziby narodu żydowskiego na obszarze Palestyny. Dokument zachęcił do wyjazdu na te tereny wielu Żydów prześladowanych w państwach europejskich. Ich liczba znacznie się tam zwiększyła w latach Stosunki między Arabami a nowymi osadnikami żydowskimi stawały się coraz bardziej napięte. Polityka ograniczania niepokojów prowadzona przez Brytyjczyków była jednym z powodów, dla których konflikt arabsko-żydowski nie wybuchł z pełną gwałtownością. Jednak w 1947 roku Wielka Brytania zrzekła się odpowiedzialności za ten obszar, przekazując ją nowopowstałej Organizacji Narodów Zjednoczonych. Główni członkowie ONZ-u przede wszystkim Stany Zjednoczone i państwa europejskie w obliczu Holocaustu wyszli naprzeciw oczekiwaniom środowisk syjonistycznych, dążących do utworzenia na ziemi obiecanej państwa żydowskiego. W listopadzie 1947 roku podjęli decyzję o utworzeniu na obszarze Palestyny dwóch państw: arabskiego i żydowskiego oraz umiędzynarodowieniu Jerozolimy. W oparciu o tę decyzję Żydzi proklamowali powstanie Państwa Izrael w maju 1948 roku, co nie spotkało się z analogicznymi działaniami mieszkających na tym terenie Arabów. Podobnie jak Palestyńczycy, decyzji ONZ-u nie akceptowały inne państwa arabskie. Zamanifestowały to na posiedzeniu Ligi Państw Arabskich (LPA) w grudniu 1947 roku. 5. Geneza sporu żydowsko-arabskiego sięga znacznie głębiej, jednak my koncentrujemy się na konflikcie izraelsko- -palestyńskim, którego bezpośrednie przyczyny powstały w XX wieku. 13 Część 3: Kontekst historyczno społeczny

16 Powstanie Izraela oraz uchodźcy palestyńscy Odpowiedzią na ogłoszenie niepodległości Izraela był atak zbrojny na to nowo utworzone państwo, dokonany przez Egipt, Syrię, Liban, Jordanię 6, Irak oraz Arabię Saudyjską, w imię solidarności arabskiej. Nie odniosły jednak spodziewanego sukcesu, pomimo przewagi liczebnej. W wyniku zdecydowanej postawy obronnej państwa żydowskiego, w 1949 roku zostało podpisane zawieszenie broni. Wskutek działań wojennych Izrael powiększył swoje terytorium. Jordania i Egipt zajęły ziemie, na których, zgodnie z decyzją ONZ-u, miało być utworzone państwo arabskie; Jordania dodatkowo rozciągnęła swoją kontrolę nad Zachodnim Brzegiem Jordanu (Cisjordanią) oraz wschodnią Jerozolimą, Egipt zaś nad rejonem Gazy. Największymi przegranymi wojny z 1948 roku okazali się Arabowie palestyńscy. Ziemie zamieszkane przez ludność palestyńską i żydowską. Od 1946 do obszary palestyńskie obszary izraelskie Rozmieszczenie ludności w brytyjskim mandacie Palestyna Plan podziału zaproponowany przez ONZ w Stan po porozumieniach w Oslov Opracownie: Redakcja 6. Do 1949 r. państwo to nosiło nazwę Transjordania. Według różnych źródeł tysięcy Palestyńczyków zmuszono do opuszczenia domów, przez co stali się uchodźcami na długie lata, nie posiadając władzy, która skutecznie reprezentowałaby ich interesy. Zamiast niej, zgodnie z ideą solidarności, wypowiadały się inne państwa arabskie, głównie Egipt, Jordania i Arabia Saudyjska, realizując przy tym własne cele. Solidarność ta została jednak zdyskredytowana, kiedy w czerwcu 1967 roku Izrael, w ciągu sześciu dni, bez trudu pokonał Egipt, Jordanię i Syrię. Autonomia Palestyńska. Materiały z edukacji globalnej 14

17 Narodziny palestyńskiej tożsamości narodowej Arabowie palestyńscy po 67 roku zaczęli występować w swoim własnym imieniu, utrwalając jednocześnie swoją tożsamość narodową. Wzrosła wtedy rola Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Organizacji Wyzwolenia Palestyny (OWP) powstała w 1964 roku. W 1969 roku na jej czele stanął charyzmatyczny Jasir Arafat, który pozostawał przywódcą narodu palestyńskiego aż do swojej śmierci w 2004 roku. Walka OWP, przybierająca różne formy ruchu oporu, wojny partyzanckiej i działań terrorystycznych przyczyniła się do wzrostu jej pozycji na arenie międzynarodowej. W 1974 roku OWP została uznana za reprezentanta narodu palestyńskiego przez ONZ, natomiast w roku 1976 została pełnoprawnym członkiem Ligii Państw Arabskich. W czerwcu 1980 roku również Wspólnoty Europejskie uznały OWP za reprezentanta Palestyńczyków i podkreśliły, że naród ten musi mieć możliwość pełnego zrealizowania swojego prawa do samostanowienia. Ze względu jednak na istniejącą wówczas sytuację międzynarodową 7 oraz zdecydowany sprzeciw Izraela i Stanów Zjednoczonych, postulat ten nie został spełniony. Przełom lat dziewięćdziesiątych Stan ten zaczął się dynamicznie zmieniać pod koniec dekady. W grudniu 1987 roku Palestyńczycy rozpoczęli powstanie przeciwko Izraelowi, znane jako Intifada I (tzw. wojna kamieni). W styczniu 1991 roku koalicja międzynarodowa pod przywództwem USA przeprowadziła akcję zbrojną przeciwko Irakowi, który w sierpniu 1990 roku zaanektował Kuwejt. Uczestniczyły w niej Syria i Egipt, co zmniejszyło strategiczne znaczenie Izraela dla USA. Natomiast w grudniu 1991 roku w wyniku rozpadu ZSRR, OWP (i Syria) pozbawiona została głównego sojusznika na arenie międzynarodowej. W tych okolicznościach udało się zorganizować izraelsko-arabskie negocjacje pokojowe. W wyniku tajnych rozmów podjętych w Oslo, przy mediacji norweskiej, we wrześniu 1993 roku przywódca OWP Jasir Arafat oraz izraelski premier Icchak Rabin osiągnęli porozumienie. Arafat uznał prawo Izraela do istnienia, zobowiązał się do pokojowego rozwiązania konfliktu oraz podkreślił, że artykuły konstytucji OWP, które negują prawo państwa izraelskiego do egzystencji utraciły moc prawną. Rabin natomiast uznał OWP za reprezentanta Palestyńczyków i zgodził się na udział jej przedstawicieli w oficjalnych negocjacjach. Zmienny przebieg negocjacji pokojowych Obaj przywódcy podpisali Deklarację Zasad (tzw. Układ z Oslo I), na mocy której Izrael zgodził się przekazać Strefę Gazy i Jerycho, jako terytorium przyszłego państwa palestyńskiego. Dokument ten stał się kamieniem węgielnym dla procesu pokojowego. Do 2000 roku podpisano kolejne układy: Porozumienie Kairskie (maj 1994 r.); Układ Tymczasowy, tzw. Układ z Oslo II (wrzesień 1995 r.); Protokół o Wycofaniu Wojsk Izraela z Hebronu (styczeń 1997 r.); Wye River Memorandum (październik 1998 r.); Memorandum z Szarm el-szejk (wrzesień 1999 r.). Porozumienia te dotyczyły głównie procesu przekazywania Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu Jordanu pod władzę Autonomii Palestyńskiej, (powstałej w 1994 r.) w celu utworzenia niepodległego państwa z dniem 4 maja 1999 roku. Dążenia te jednak nie przyniosły oczekiwanego efektu. Po fiasku negocjacji toczących się w lipcu 2000 roku w Camp David, proces pokojowy załamał się, a Palestyńczycy rozpoczęli kolejne powstanie przeciwko Izraelowi, znane pod nazwą Intifada II lub Intifada Al-Aksa. Rozmowy pokojowe zostały wznowione dopiero w 2005 roku, bowiem prawicowy premier Izraela Ariel Szaron, który uznawał prezydenta Autonomii Palestyńskiej za terrorystę, nie chciał przystąpić z nim do rokowań. Dopiero na początku lutego 2005 r., po śmierci Arafata 7. W latach 80. XX wieku głównymi problemami na Bliskim i Środkowym Wschodzie były wojna w Afganistanie i wojna iracko-irańska. Natomiast USA pod przywództwem prezydenta Ronalda Reagana koncentrowały na Związku Radzieckim, traktowanym jako imperium zła. Sprawa palestyńska pozostawała w cieniu tych wydarzeń. 15 Część 3: Kontekst historyczno społeczny

18 (w listopadzie 2004 r.) i wyborze jego następcy Mahmuda Abbasa (w styczniu 2005 r.) odbył się szczyt palestyńsko-izraelski. Szaron i Abbas zadeklarowali zakończenie walk i powrót do rozmów pokojowych. Do przełamania impasu jednak nie doszło. Ponowną próbę wznowienia negocjacji podjęto w listopadzie 2007 roku. Na konferencji w Annapolis, zorganizowanej przez Stany Zjednoczone, ówczesny premier Izraela Ehud Olmert oraz prezydent Autonomii Palestyńskiej Mahmud Abbas zobowiązali się do prowadzenia intensywnych negocjacji dla osiągnięcia porozumienia pokojowego przed końcem 2008 roku. Realizacja tego celu także się nie powiodła. W odpowiedzi na wielokrotne ataki rakietowe Izrael w grudniu 2008 roku rozpoczął ofensywę na obszarze Strefy Gazy. Zaangażowanie społeczności międzynarodowej W poszukiwania trwałego rozwiązania konfliktu izraelsko-palestyńskiego zaangażowana jest społeczność międzynarodowa. Największą rolę odgrywają: USA, ONZ, UE, a także Rosja. Od 2002 roku podmioty te działają wspólnie w ramach tzw. Kwartetu Bliskowschodniego. Spośród państw Bliskiego Wschodu najaktywniej na rzecz pokoju działają Arabia Saudyjska i Egipt. Ważną rolę odgrywa Agencja ONZ ds. Pomocy Uchodźcom Palestyńskim UNRWA, utworzona w 1949 roku. Nieoceniony wkład w działania pomocowe mają również organizacje pozarządowe. Pomimo dużego zaangażowania społeczności międzynarodowej, nic nie wskazuje na to, aby w okresie najbliższych kilkunastu, a może i kilkudziesięciu lat, konflikt izraelsko-palestyński został zakończony. Jest to bowiem konflikt niezwykle skomplikowany i wielowymiarowy. Ma on charakter terytorialny, polityczny, ekonomiczny, społeczny i religijny. Autonomia Palestyńska. Materiały z edukacji globalnej 16

19 Kwestie sporne Przedmiotem sporu są ziemie, na których ma być utworzone państwo palestyńskie. Wprawdzie Izrael zgodził się, aby były to Strefa Gazy i Zachodni Brzeg, jednak realizacja tej decyzji nie odbywa się bez trudności. Wystarczy spojrzeć na mapę. Obie strony uważają Jerozolimę za swoją stolicę, co utrudnia osiągnięcie porozumienia. Na Zachodnim Brzegu Jordanu oraz w Jerozolimie Izrael kontynuuje budowę osiedli i wywołuje przy tym ostry sprzeciw władz palestyńskich. Od 2003 roku, w celu wzmocnienia swojego bezpieczeństwa, Izrael wznosi wysoki na kilka metrów, mur betonowy odgradzający ziemie, kontrolowane przez stronę palestyńską. Z obiektywnych przyczyn wzbudza to w Palestyńczykach poczucie osaczenia, izolacji, potęgując jednocześnie ich frustrację i niechęć do Żydów. Niezwykle trudnym problemem jest także przyszłość uchodźców palestyńskich, których liczba wynosi obecnie 4,6 milionów, a więc niemal pięć razy więcej niż w 1948 roku. Władze Autonomii Palestyńskiej żądają prawa do ich powrotu na ziemie, które musieli opuścić. Na realizację tego postulatu nie zgadza się Izrael. Przepaść pomiędzy obiema stronami jest pogłębiona różnicą wyznań. Choć islam i judaizm należą do grupy religii monoteistycznych, nierzadko są instrumentalnie wykorzystywane w walce. Osiągnięcie trwałego porozumienia jest tym trudniejsze, że obie strony są wewnętrznie podzielone. W czerwcu 2007 roku doszło do krwawych zamieszek w Autonomii Palestyńskiej między członkami dwóch głównych partii Hamasu i Al-Fatahu. W ich wyniku Hamas przejął kontrolę w Strefie Gazy (tzw. Hamastan), a Al-Fatah na Zachodnim Brzegu (tzw. Fatahland). Również strona izraelska nie jest wolna od podziałów. Zwolennik porozumienia z Palestyńczykami premier Icchak Rabin zginął w listopadzie 1995 roku z rąk radykalnego Żyda, przeciwnika tej polityki, Igala Amira. Sytuacja pozostaje nadal niezwykle trudna. Po stronie palestyńskiej istnieją ugrupowania (np. Hamas, Islamski Dżihad, Brygady Męczennika Jasira Arafata) podejmujące walkę zbrojną, kwalifikowaną przez wiele państw świata jako terroryzm. Izrael natomiast prowadzi akcje odwetowe lub prewencyjne i uzasadnia je względami swojego bezpieczeństwa. Największymi ofiarami tego stanu rzeczy jest ludność palestyńska, żyjąca w zdecydowanej większości w ubóstwie, mająca problem z dostępem do wody pitnej, edukacji i pracy, bez większych perspektyw na poprawę warunków życia. Kalendarium: 1917 r. Deklaracja Balfoura 1948 r. Utworzenie Państwa Izrael i pierwsza wojna arabsko-izraelska 1964 r. Utworzenie Organizacji Wyzwolenia Palestyny (OWP) 1967 r. Wojna sześciodniowa 1969 r. Jasir Arafat zostaje przewodniczącym OWP 1974 r. OWP otrzymuje status obserwatora w ONZ-cie 1976 r. OWP zostaje członkiem LPA 1980 r. WE uznają OWP za reprezentanta narodu palestyńskiego i uznają jego prawo do samostanowienia 1987 r. Pierwsza Intifada 1993 r. Palestyńsko-izraelska Deklaracja Zasad Palestyńsko-izraelski proces pokojowy 2000 r. Wybuch drugiej Intifady i załamanie się palestyńsko-izraelskiego procesu pokojowego 2005 r. i 2007 r. Próby wznowienia palestyńsko-izraelskiego procesu pokojowego 2008 r. Atak zbrojny Izraela na Strefę Gazy 17 Część 3: Kontekst historyczno społeczny

20 Propozycje ćwiczeń: 1. Wyjaśnij pojęcia i nazwy: rezolucja ONZ, deklaracja Balfoura, uchodźcy palestyńscy, syjonizm, Organizacja Wyzwolenia Palestyny, intifada, wojna kamieni, Intifada Al-Aksa, solidarność arabska, Hamas, Fatah. 2. Jaki wpływ na sytuację mieszkańców Palestyny miały: a. Powstanie Państwa Izrael? b. Powstanie obozów uchodźczych? c.wojny izraelsko-palestyńskie? 3. Wyjaśnij, jaką rolę odegrał w historii konfliktu Artur J. Balfour? 4. Połącz we właściwe pary izraelsko-palestyńskie negocjatorów procesu pokojowego i określ ich wpływ na proces: Jasir Arafat, Icchak Rabin, Ariel Szaron, Ehud Olmert, Mahmud Abbas. 5. Na postawie posiadanej wiedzy omów rolę wymienionych państw i organizacji w przebiegu konfliktu izraelsko-palestyńskiego: a. ZSRR, a następnie Rosja; b. Stany Zjednoczone; c. ONZ. 6. Przyczyna i skutek Z poniższej rozsypanki wyrazowej ułóż logiczne ciągi przyczynowo-skutkowe w kontekście: a. kształtowania się tożsamości palestyńskiej; b. zawieszenie procesu pokojowego; c. radykalizacji nastrojów społecznych w Strefie Gazy. Radykalizacji nastrojów społecznych w Strefie Gazy Wybuch II Intifady Przywództwo Jasira Arafata Rozbudowa żydowskich osiedli na terenach spornych Wizyta Ariela Szarona na wzgórzu świątynnym w 2000 r. Międzynarodowe uznanie dążeń do palestyńskiej państwowości Ataki terrorystyczne na ludność cywilną Organizacja Wyzwolenia Palestyny Wzrost ubóstwa ludności palestyńskiej Klęska w wojnie sześciodniowej Nierozwiązane kwestie sporne Rozmowy pokojowe w Oslo Solidarność arabska oraz negacja istnienia Izraela Zmiana nastawienia w rządzie izraelskim Uznanie istnienia Izraela przez OWP Potępienie zamachów ze strony społeczności międzynarodowej Nacjonalizm palestyński Zawieszenie procesu pokojowego Tożsamość palestyńska Wyborcza wygrana Hamasu w Strefie Gazy I Intifada, czyli wojna kamieni Izraelska blokada ekonomiczna Strefy Gazy Budowa muru Zabójstwo Icchaka Rabina w 1995 r. Powstanie państwa Izrael Rozmowy pokojowe w Oslo w 1994 r. Powstanie obozów dla uchodźców palestyńskich Autonomia Palestyńska. Materiały z edukacji globalnej 18

21 Przykładowe ciągi przyczynowo-skutkowe: a. Powstanie państwa Izrael powstanie obozów dla uchodźców palestyńskich solidarność arabska oraz nie uznanie Państwa Izrael klęska wojny sześciodniowej tożsamość palestyńska nacjonalizm palestyński Organizacja Wyzwolenia Palestyny Jasir Arafat ataki terrorystyczne międzynarodowe uznanie dla dążeń do palestyńskiej państwowości rozmowy pokojowe w Oslo. b. Powstanie obozów uchodźców palestyńskich solidarność arabska i negacja istnienia Izraela klęska wojny sześciodniowej nacjonalizm palestyński ataki terrorystyczne wojna kamieni zmiana w rządzie izraelskim uznanie istnienia Izraela przez OWP rozmowy pokojowe w Oslo zabójstwo Icchaka Rabina kwestie sporne wybuch II Intifady rozwój budowy osiedli żydowskich zawieszenie procesu pokojowego. c. Wizyta Ariela Szarona na wzgórzu świątynnym wybuch II Intifady ataki terrorystyczne budowa muru wzrost ubóstwa ludności palestyńskiej radykalizacja nastrojów społecznych w Strefie Gazy wyborcza wygrana Hamasu w Strefie Gazy Izraelska blokada ekonomiczna Strefy Gazy Potępienie ze strony społeczności międzynarodowej Ataki terrorystyczne na ludność cywilną Potępienie ze strony społeczności międzynarodowej. 6. Piramida czynników wpływu Uszereguj wymienione poniżej czynniki pod względem znaczenia dla procesu pokojowego i zaznacz plusem [+] wpływ pozytywny, a minusem [-] wpływ negatywny. Poziom pierwszy w piramidzie oznacza największy wpływ, a trzeci poziom oznacza najmniejszy wpływ Uszereguj i oceń następujące czynniki: samobójcze ataki terrorystyczne; budowa muru odgradzającego Izrael od terenów palestyńskich; zaangażowanie organizacji międzynarodowych i państw ościennych; zainteresowanie mediów; akcje solidarności z ludnością cywilną; pomoc humanitarna dla Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu; rozłam we władzach palestyńskich na Hamas rządzący w Strefie Gazy i Al-Fatah rządzący na Zachodnim Brzegu; rosnący poziom ubóstwa wśród ludności palestyńskiej; ograniczenie dostępu do wody pitnej, edukacji czy pracy. 7. Minimum słów Maximum obrazów Stwórzcie ilustrowane kalendarium konfliktu izraelsko-palestyńskiego uwzględniające: a. najważniejsze wydarzenia wpływające na życie ludności żydowskiej i palestyńskiej, jak powstanie państwa Izraelskiego oraz obozów uchodźczych, wybuchy konfliktów oraz spotkania na szczycie w ramach negocjacji pokojowych; b. zaangażowanie społeczności międzynarodowej, w tym: ONZ-u, Unii Europejskiej [lub wcześniej Wspólnoty Europejskiej], Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego (potem Rosji) oraz państw arabskich zaangażowanych w konflikt: Egiptu, Syrii, Jemenu, Jordanii. 19 Część 3: Kontekst historyczno społeczny

22 8. Polityka międzynarodowa symulacja rozmów pokojowych W celu zrozumienia procesów pokojowych w których każda ze stron ma swoje interesy i podlega różnym ograniczeniom zorganizujcie symulacje rozmów izraelsko-palestyńskich. Przebieg rozmów zależy od inwencji i wiedzy samych uczestników. Liczyć się ma przede wszystkim samodzielność oraz wysoki poziom argumentacji grup. Symulacja składa się z rozmów pomiędzy stronami, konferencji prasowej oraz przygotowanie krótkiej notki prasowej. Faza przygotowawcza: a. Podział na następujące grupy: zespół strony izraelskiej, zespół strony palestyńskiej, dziennikarze lub/i obserwatorzy z różnych państw świata/organizacji (w zależności od wielkości grupy). b. Poszczególne zespoły negocjacyjne zapoznają się z opisaną w ramce sytuacją, zbierają materiały, przygotowują argumenty wyjściowe. Ustalają maksymalne żądania, a także minimalne poniżej których zrywają rozmowy. c. Pozostali uczestnicy (dziennikarze, obserwatorzy) przygotowują kryteria oceny rozmów, np. co uznają za sukces, co za porażkę w kontekście własnych interesów, statusu. Realizacja: a. Określenie czasu rozmów i liczby rund. Ograniczenie czasowe jest bardzo ważne mogą to być, np. 3 rundy 5-minutowe (rozpoznanie, negocjowanie, zamknięcie) gdy strony starają się wypracować kompromis. b. Po każdej rundzie następuje krótka przerwa, aby zespoły mogły się naradzić, a dziennikarze i obserwatorzy ocenić postęp rozmów oraz zastanowić się nad pytaniami na konferencję prasową. c. Po zakończeniu rozmów strony organizują konferencję prasową, w trakcie której ogłaszają wynik negocjacji, a obserwatorzy i dziennikarze mogą zadawać pytania. Po konferencji dziennikarze przygotowują krótki (1 minutowy) materiał na temat przebiegu i wyniku rozmów. Zakończenie i podsumowanie: a. Zaprezentowanie prac obserwatorów i dziennikarzy. b. Wyjście z roli i podzielenie się swoimi opiniami na temat osobistych obserwacji poczynionych w trakcie gry. Opis sytuacji [stan z kwietnia 2011 r.]: Rozmowy pokojowe utknęły w martwym punkcie. Strona palestyńska zapowiedziała, że nie podejmie negocjacji dopóki Izrael nie wstrzyma budowy nowych osiedli na terytoriach mających wejść w skład przyszłego państwa palestyńskiego (czyli Zachodnim Brzegu Jordanu i Jerozolimie). Nie zgadza się na to strona izraelska. W tej sytuacji prezydent Stanów Zjednoczonych Barack Obama wezwał przedstawicieli obu narodów do negocjacji. Stabilizacja na terytoriach palestyńskich w kontekście rewolucji arabskich w Egipcie i Libii jest szczególnie ważna dla stabilizacji całego regionu. Załóżmy, że strony zgodziły się na rozmowy i dochodzi do spotkania. Autonomia Palestyńska. Materiały z edukacji globalnej 20

23 Sytuacja społeczno-polityczna z religią w tle Palestyna na granicy polityki i religii Ludność palestyńska to przede wszystkim muzułmanie. Islam odgrywa ważną rolę w ich życiu, podobnie jak każda inna religia w życiu wierzącego. Podczas tak długotrwałego konfliktu z wyznawcami judaizmu różnice wyznaniowe są szczególnie widoczne i stają się ważnym elementem życia społeczno-politycznego. Mowa o religii w kontekście Palestyny nabiera dodatkowego znaczenia, gdy uświadomimy sobie, że ziemie, o które toczą się walki, stanowiły kolebkę judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. Jerozolima, której status jest przyczyną sporu izraelsko-palestyńskiego, stanowi miejsce święte zarówno dla judaizmu, jak i dla islamu. Wiele gestów politycznych zaogniających konflikt było interpretowanych przez pryzmat religii czy raczej obrażenia uczuć religijnych. Wystarczy wspomnieć tutaj odwiedziny premiera Ariela Szarona na wzgórzu z meczetem Al-Aksa, które stały się bezpośrednim powodem II Intifady (zwanej Intifadą Al-Aksa), samobójcze zamachy terrorystyczne w imię Boga czy osadnictwo żydowskie z nakazu i również w imię Boga. Fot. Kamila Tyniec, lipiec 2010 Silny związek religii z zasadami panującymi w społeczeństwie palestyńskim wydaje się być oczywisty. Główny gracz polityczny w Strefie Gazy Hamas powołuje się bezpośrednio na islam jako źródło swych działań i decyzji. W życiu codziennym rodzin palestyńskich pojawiają się częste odwołania do zasad islamu jako podstawowego katalogu wartości. Nie należy jednak wszystkich poczynań Palestyńczyków interpretować jako działań zgodnych z ich wyznania czy wynikających z niego. Nie powinno się odnosić działań konkretnych grup muzułmanów do pozostałych. Religia jest niezmiernie ważnym elementem życia w Palestynie, ale nie determinantem. Warto o tym pamiętać, gdy podejmuje się temat islamu, szczególnie islamu politycznego, czy dalej fundamentalizmu lub terroryzmu. 21 Część 3: Kontekst historyczno społeczny

24 Islam jako regulator życia społecznego Istotny wpływ religii na życie Palestyńczyków wynika zarówno z jej podstawowych zasad, jak i historii cywilizacji islamskiej. Przez wieki wyznanie to było elementem łączącym różne narody, grupy etniczne i społeczne, dzięki czemu istniało rozległe imperium muzułmańskie. Gdy przyjrzymy się fundamentalnym zasadom islamu, na które składają się obowiązki 1 muzułmanina i dogmaty 2 zauważymy, że np. modlitwa wyznacza rytm dnia, a większość zasad wypełnianych powinno być wspólnie z innymi członkami wspólnoty. Wzmacnia to poczucie solidarności. Nakaz jałmużny dla najsłabszych członków społeczności dodatkowo buduje element współodpowiedzialności za wspólnotę. 1. Za muzułmanina należy uznać osobę, która wyznaje następujące dogmaty: jedyność Boga (silny monoteizm, gdzie Bóg nie posiada żadnych wspólników); wiara w anioły, istoty stworzone ze światła; wiara w proroków, w tym w Jezusa oraz Muhammada1, jako ostatniego z proroków; wiara w Sąd Ostateczny, piekło i raj; wiara w święte księgi, w tym Stary i Nowy Testament, ale przede wszystkim w Koran. 2 Muzułmanin i muzułmanka są zobowiązani do realizacji obowiązków (filary islamu): wypowiadają świadomie i z wiarą arab. szahadę, która brzmi: Nie ma Boga innego niż Allach, a Muhammad jest jego prorokiem ; odmawiają modlitwę, arab. salat (najlepiej 5 razy dziennie); dają jałmużnę, arab. zakat, sadaka; poszczą podczas miesiąca Ramadan, arab. Saum; odprawiają raz w życiu pielgrzymkę, arab. hadżdż, do Mekki ( w zależności od możliwości zdrowotnych i finansowych). 8. W Polsce nazywa się go także Mahometem, imię to pochodzi z łacińskiego przekształcenia arabskiego imienia Muhammad, jakie nosił prorok. Coraz częściej odchodzi się od używania nazwy Mahomet, choć nadal to spotykane i popularne, podobnie jak inne zlatynizowane imiona filozofów arabskich, jak Awicenna zamiast Ibn Sina. Błędnym natomiast jest określanie muzułmanów mahometanami, gdyż oznaczałoby to, że są wyznawcami Mahometa, a nie Boga. Stoi to w sprzeczności z monoteizmem w islamie, gdzie Bóg jest jeden. Głównymi źródłami wiedzy w islamie są święta księga - Koran oraz opowieści o zachowaniu proroka lub jego wypowiedzi zwana Sunną. W nich spisane są zasady życia rodzinnego, społecznego, duchowego i politycznego. To z nich muzułmanin lub muzułmanka czerpią inspirację oraz odpowiedzi na rozmaite zagadnienie codzienności. Od sposobu chwalenia Boga po sposób traktowania innych członków społeczności, w szczególności rodziny, osób starszych czy dzieci. Podejmowana jest także kwestia zachowania się w sytuacjach, takich jak: wojna, pokój, odwiedziny gości, pielgrzymka czy zwyczajny posiłek. Z reguły interpretacja zapisów pozostawiona jest samej osobie wierzącej. Z pomocą przychodzą jej często komentarze uczonych, prawników, sędziów czy teologów muzułmańskich. W pierwszych wiekach powstania wspólnoty powstały specjalne szkoły prawne, stosujące odmienne zestawy narzędzi do interpretacji starych zapisów w kontekście współczesności. 3 Koran święta księga islamu, będąca Słowem Bożym objawionym prorokowi Muhammadowi. Ponieważ prorok był niepiśmienny, recytował objawienie pierwszym wyznawcom, stąd arabska nazwa księgi al-kur ān oznacza recytacja. Recytacja Koranu jest bardzo ważnym elementem edukacji w krajach muzułmańskich. Fragmentami objawienie było spisywane przez wyznawców, a za czasów kalifa Usmana ( ) przyjęto ostateczną wersję Koranu, która obowiązuje do dziś i jest spisana w języku arabskim. Wyznawcy nieznający tego języka modlą się po arabsku (tak jak kiedyś w Kościele katolickim odprawiano modlitwy w łacinie). 4 Sunna zbiór tradycji tzw. hadisów, które są opowieściami z życia proroka lub jego wypowiedziami. Mogą one dotyczyć takich kwestii, jak zasady współżycia w społeczności, rodzinie czy obowiązki wyznawców. Sunna, w przeciwieństwie do Koranu, nie jest jednolitą księgą. Istnieją zbiory hadisów z X w., które uznane są powszechnie za prawdziwe. Pomimo tego różne grupy, jak chociażby szyici, nadal się na nie powołują w celu potwierdzenia jakieś ich zasady lub doktryny, np. wyjątkowości kuzyna Proroka Alego i jego namaszczenia przez Proroka na następcę. Powstanie hadisów wiązało się z założeniem, że Koran jako Słowo Boże nie może być zmieniane przez człowieka. Zaczęto więc przywoływać w określonych sytuacjach historie z życia Proroka i jego wypowiedzi, by poprzez zasadę analogii ustalić sposób postępowania zgodny z islamem. Autonomia Palestyńska. Materiały z edukacji globalnej 22

25 Koran i sunna są podstawowymi korpusami tekstów, będących podstawą prawa muzułmańskiego, po arabsku szari a (dosł. droga do wodopoju). Prawo muzułmańskie, uważane przez praktykujących je ludzi za prawo naturalne, zapisane w niebiańskiej Księdze Matce ma charakter wszechobejmujący. Jest prawem boskim, zostało bowiem stworzone przez Boga, a wszystkie zapisy mają charakter ostateczny i nieodwołalny. Dlatego nie należy utożsamiać prawa muzułmańskiego z prawem w naszym pojęciu. O ile za określonymi terminami spodziewamy się znaleźć określoną treść, o tyle samo tłumaczenie terminu szari a jako prawo jest błędne na prawo w naszym pojęciu stosuje się termin kanon (łac. canon) a więc z tamtej strony nie ma możliwości błędu. Z tą dziedziną wiąże się także określenie fikh, które oznacza jurysprudencję, naukę prawa. Prawa muzułmańskiego nie wolno utożsamiać zatem pod względem zakresu ani z prawem rzymskim, ani z prawem kanonicznym, ponieważ to ostatnie obejmuje jedynie sprawy religii. Prawo muzułmańskie dotyczy wszystkich spraw związanych ze stosunkiem człowieka do Boga ta część prawa islamu nazywana jest ibadat i do drugiego człowieka, mu amalat, w tym także spraw państwowych. M. Dziekan, Cywilizacja islamu w Azji i w Afryce, Książka i Wiedza, Warszawa 2007, s. 82. Dla zainteresowanych Więź, która najpierw wytworzyła się wśród plemion arabskich, a później rozpowszechniła się na podbitych obszarach Afryki, Azji, nawet Europy, opiera się na przynależności do jednej wspólnoty muzułmańskiej, która z języka arabskiego nazywa się umma. Islam na świecie, źródło: CIA Factbook 100% 50% 0% 50% sunnici 0% 100% szyici ibadyci Umma jako wspólnota muzułmanów nie ma wymiaru czysto teologicznego. Odgrywała swoją rolę w kontekście społecznym i politycznym. Przemiany wspólnoty na przestrzeni wieków: niewielka gmina muzułmańska skupiona wokół proroka Muhammada i jego następców kalifów; imperium muzułmańskie nazywane na początku kalifat, z czasem po przejęciu władzy przez Turków osmańskich przyjęła się też nazwa sułtanat; Ata Turk ogłosił w 1924 r. powstanie Republiki Turcji i doprowadził do formalnego zlikwidowania kalifatu. Od tej pory muzułmanie nie mają jednego ośrodka władzy, a więź podtrzymywana jest w pewnym sensie za sprawą wyobrażonej wspólnoty ummy. Wiele organizacji powołuje się na istnienie ummy i doszukuje się w niej znaczeń politycznych prowadzi to do upolitycznienie islamu. Charakterystyczną cechą imperium muzułmańskiego był brak podziału życia społecznopolitycznego na sferę sacrum i profanum, występującego w kulturze europejskiej i amerykańskiej. Oznacza to, że oficjalnie władca imperium mógł być wyrocznią w sprawach religijnych, a zasady życia społecznego miały swoje źródło w świętych księgach lub interpretacjach teologów. 23 Część 3: Kontekst historyczno społeczny

26 Różnorodność islamu Podstawą islamu, podobnie jak chrześcijaństwa i judaizmu, jest wiara w jednego Boga. Nie oznacza to jednak jednorodności. Wręcz przeciwnie, różnorodność jest jedną z głównych cech islamu. Od samego początku tworzyły się pierwsze podziały i odłamy, z których najbardziej istotnym, także współcześnie, jest wyodrębnienie się szyitów i sunnitów. Wynika ono ze sporu po śmierci Muhammada, który nie zostawił testamentu wskazującego następcy. W związku z tym gmina muzułmańska podzieliła się na dwa obozy: a. zwolenników Alego (kuzyna i zięcia Muhammada) uważających, że spadkobierca powinien należeć do rodziny Muhammada, arab. szi a Ali, stąd szyici; b. ludzi uznających prawo wybieralności, arab. ahl al-sunna wa-al-dżama a (ludzie tradycji i zgodnej opinii), stąd sunnici. Oprócz tego głównego podziału mamy do czynienia także z bractwami sufickimi, określanymi jako mistycyzm islamski. W przeciągu tylu lat i w wyniku zastanych w poszczególnych prowincjach imperium różnych tradycji przedislamskich, powstawały odmienne formy interpretacji zapisów, rozwijające się w doktryny religijne. Wystarczy wymienić takie jak wahhabizm pełniący rolę religii państwowej w Arabii Saudyjskiej czy ibadyzm w Omanie. Zazwyczaj cechą wspólną są filary islamu, czyli obowiązki muzułmanina, i dogmaty, dlatego pomimo większych lub mniejszych różnic ich wyznawcy określają się mianem muzułmanów. Widok na kopułę meczetu i Morze Śródziemne od strony miasta Khan Younis na południu Strefy Gazy. Fot. Kamila Tyniec, lipiec Na taką różnorodność pozwala przede wszystkim brak instytucji kościoła, czyli hierarchii autorytarnie określającej, co jest dogmatem lub obowiązującą interpretacją, a co nie. Dlatego przynależność do wspólnoty zależy od samego wierzącego, tradycji rodzinnej lub plemiennej. Palestyńczycy wyznają głównie islam sunnicki. Niewielka grupa jest szyitami. Można powiedzieć, że różnice pomiędzy szyitami i sunnitami dotyczą szczególnych zachowań czy różnic w podejściu do władzy politycznej. Przede wszystkim szyici, w przeciwieństwie do sunnitów, posiadają duchownych i stworzyli coś na kształt hierarchii. Nadal jednak daleko Autonomia Palestyńska. Materiały z edukacji globalnej 24

27 im od poziomu zinstytucjonalizowania np. Kościoła katolickiego. Można się spotkać, szczególnie w życiu codziennym, z bagatelizowaniem lub ignorowaniem podziałów, co prowadzi do traktowania ich jako różnych odcieni jednej religii. Czy wiesz, że W czasach rozkwitu imperium muzułmańskiego, z którym w parze szedł rozwój nauki i sztuki, wielu naukowców zaczęło przeprowadzać rozważania filozoficzne i w sposób rozumowy starali się dowieść chociażby prawd wiary. Niektórzy z filozofów muzułmańskich istotnie przyczynili się do postępu filozofii europejskiej szczególnie znani są Awicenna (Ibn Sinna) i Al-Farabi. Awicenna (Ibn Sina) ur. 980 r. w Afshanie koło Buchary, zm r. lub 1037 r.; jeden z najwybitniejszych filozofów arabskich pochodzenia tadżyckiego, uczony, lekarz; autor dzieł z wielu dziedzin nauki; łączył doktrynę Arystotelesa z neoplatonizmem; wywarł wpływ na scholastykę i przyczynił się do recepcji arystotelizmu w Europie; jego dzieło Al-Kanun fi attibb [ kanon medycyny ] było przez wiele stuleci podstawą teorii i praktyki medycznej. Muhammad Al-Farabi, inaczej Alfarabius, Alfarabi ur. ok. 870 r. w regionie Farab w Turkiestanie, zm. 950 r. w Damaszku; arabski filozof, uczony, teoretyk muzyki, lekarz; najwybitniejszy arystotelik arabski X w., znany ze swych komentarzy do dzieł Arystotelesa, szczególnie do Organonu; jego prace stały się wzorem dla późniejszych filozofów arabskich; Państwo doskonałe, Polityka. 25 Część 3: Kontekst historyczno społeczny

28 Propozycje ćwiczeń: 1. Wyjaśnij pojęcia i nazwy: Islam, dogmaty islamu, filary islamu, Koran, Sunna, umma, kalifat, sunnici, szyici, szari a. 2. Wyjaśnij następujące zagadnienia: a. wpływ islamu na życie społeczne; b. zależności między polityką a religią w Palestynie; c. różnorodność islamu w historii i we współczesności. 3. Wyjaśnij kim były te postacie? Prorok Muhammad, Alfarabi, Awicenna (Ibn Sina), Ata Turk. 4. Po zapoznaniu się z odpowiednimi fragmentami tekstu utwórz mapę myśli na temat islam w życiu codziennym. Przykładowa mapa myśli: zasady podziały źródła wiedzy Islam w życiu codziennym regulowane sfery życia inne przykładowe wartości 5. Z czym kojarzy ci się islam? a. Przeprowadźcie burzę mózgów dotyczącą skojarzeń na temat islamu. b. Zapiszcie skojarzenia w widocznym miejscu, następnie zastanówcie się, które skojarzenia dotyczą islamu jako religii, a które dotyczą sytuacji społeczno-politycznej. c. Najbardziej kontrowersyjne kwestie przedyskutujcie w grupach, zastanawiając się, co jest ich przyczyną. Możecie w tym celu użyć metody rybiego szkieletu, pozwalającej na znalezienie przyczyn zjawiska. Instrukcja: W głowie ryby wpisujemy analizowany problem/zjawisko, główne przyczyny na głównych ościach, a ich przyczyny na najmniejszych. Autonomia Palestyńska. Materiały z edukacji globalnej 26