2. Ład gospodarczy państw bałtyckich przed rozpadem ZSRR

Transkrypt

1 2. Ład gospodarczy państw bałtyckich przed rozpadem ZSRR Rysunek 1. Państwa regionu Morza Bałtyckiego i ich przynależność do struktur ekonomicznych przed rozpadem ZSRR rok Źródło: opracowanie własne 19

2 Rozdział 2 W 1989 roku historia państw regionu Morza Bałtyckiego zmieniła swój bieg obalono komunizm, co było początkiem nowej ery gospodarczej. Przełom u progu lat 90. skutkował ustrojową transformacją oraz podjęciem fundamentalnych zmian systemu gospodarczo-społecznego. Głównym celem w państwach regionu Morza Bałtyckiego stało się dążenie do szeroko rozumianej stabilizacji ekonomiczno-gospodarczej. Przemiany i przekształcenia w gospodarkach państw Morza Bałtyckiego były skorelowane z integracją regionalną, jak i europejską. Działania te stwarzały perspektywę członkostwa państw bałtyckich w UE. Dlatego zmiana gospodarki z planowanej na rynkowa w pierwszej grupie państw oraz włączenie tych krajów do zachodnich struktur gospodarczych zaliczono do najefektywniejszych sposobów nadrobienia zapóźnień gospodarczych, technologicznych oraz do najistotniejszych przesłanek odnoszących się do trwałego wzrostu gospodarczego. Wskaźniki ekonomiczne w 1989 roku obrazują efekty działalności dwóch grup państw regionu Bałtyku o różnych typach gospodarek i stanowią wyjście dla przedstawienia problemu destabilizacji gospodarczej w Europie Środkowo-Wschodniej. Sytuację tą ukazują poniższe dane liczbowe zawarte w tabeli nr 1. Tabela 1. Państwa bałtyckie i ich status ekonomiczny w 1989 roku 20 L.p. Państwo Pow. całk. [km 2 ] Ludność [mln] PKB [mld $] Średnia stopa inflacji [%] Deficyt budżetowy [mld $] Wzrost gospodarczy [%] Wskaźnik Stabilizacji Ekonomicznej (W SEK ) RFN NRD DANIA SZWECJA FINLANDIA PRL , ,26 2,8 28,460 4, , ,50 40,0 12,010 0, , ,09 4,8 1,9220 1, , ,42 6,5 4,460 2, , ,40 6,6 1,810 4,2e ,105 37,00 351,0 1,680 1,6e ZSRR , ,00 50,0 119,440 0,0 0 Źródło: Opracowanie własne 21 Legenda: e [ang. estimated] w przybliżeniu Źródło: The Military Balance , The International Institute for Strategic Studies Oxford University Press, London Dane ekonomiczne zawarte w powyższej tabeli zostały sporządzone i opublikowane w Millitary Balance na dzień r. Z uwagi na potrzebę porównania państw regionu Morza Bałtyckiego dane narodowe dla każdego kraju zostały przeliczone przez wydawcę na jednolitą i uniwersalną walutę, jaką jest dolar amerykański [$].

3 Ład gospodarczy państw bałtyckich przed rozpadem ZSRR Początek przemian polityczno-ekonomicznych w basenie Morza Bałtyckiego wiąże się z rokiem Dlatego ten rok został obrany jako punkt wyjścia dla analizy ekonomicznej, która ma na celu ukazanie kształtowania się procesu osiągania stabilności ekonomicznej, gospodarczej jak i instytucjonalnej w państwach bałtyckich od roku 1989 do roku W 1989 r. największą aktywność ekonomiczną mierzoną wielkością PKB, pośród państw opartych na sojuszu militarnym Układzie Warszawskim oraz ekonomicznym RWPG odznaczało się niewątpliwie Związek Radziecki (1950 mld $) mając równocześnie najwyższy (wykraczający wartości 3% PKB) deficyt budżetowy (119,44 mld $). Natomiast stosunkowo niską wartość PKB w 1989 roku posiadała ówczesna Niemiecka Republika Demokratyczna (101,50 mld $) z zerowym, tak jak Związek Radziecki, wzrostem gospodarczym, oraz Polska Rzeczypospolita Ludowa, która posiadała najwyższy ujemny wzrost gospodarczy ( 1,6% e). Rysunek 2. Państwa bałtyckie i ich status ekonomiczny inflacja w roku Źródło: Opracowanie własne W państwach opartych na sojuszu ekonomicznym jakim była Europejska Wspólnota Gospodarcza największą wartość PKB w 1989 roku posiadała Republika 22 Opracowano na podstawie danych pochodzących z The Military Balance , International Institute for Strategic Studies. London

4 Rozdział 2 Federalna Niemiec (1210,26 mld $) z proporcjonalnie wysokim, aczkolwiek mieszczącą się w granicy stabilnego deficytu budżetowego (28,46 mld $). Korzystny wynik gospodarczo-ekonomiczny prezentowała również Finlandia, mając najwyższą wartość wzrostu gospodarczego (+4,2% e) w regionie Morza Bałtyckiego. Inflacja odzwierciedla niekorzystne warunki ekonomiczne w państwie, które skutkują destabilizacją ekonomiczną kraju. Jest ona negatywną miarą ostrzegającą decydentów gospodarczych przed pogarszającą się koniunkturą. Dlatego została ujęta jako jedna z priorytetowych miar oceny poziomu stabilizacji gospodarczej państwa należącego do regionu bałtyckiego. Na rysunku nr 2 pokazano jak kształtowała się wartość wzrostu ogólnego poziomu cen w państwach należących do regionu Morza Bałtyckiego. W 1989 roku zauważalne są ogromne dysproporcje wartości inflacji w krajach należących do regionu bałtyckiego. Znaczące różnice wartości wskaźnika były skutkiem polityki prowadzonej przez państwa bloku sowieckiego. Grupa państw opartych na sojuszu militarnym Układzie Warszawskim, posiadała bardzo wysoki poziom inflacji w porównaniu z grupą państw należących do EWG i NATO. Obalenie rządów komunistycznych w krajach Europy Środkowo-Wschodniej nastąpiło w momencie zburzenia muru berlińskiego, który był zmaterializowanym symbolem tzw. żelaznej kurtyny i granicy strefy wpływów ZSRR w Europie, symbolu podziału kontynentu na dwie strefy o odmiennych wpływach polityczno-gospodarczych 23. Radykalne zmiany wytycznych dotyczących funkcjonowania gospodarki oraz wprowadzenie podstawowych reform ekonomicznych, politycznych i administracyjnych, w krajach postkomunistycznych sprawiły, iż kraje te w fazie początkowej osiągnęły często skrajne wartości wskaźników ekonomicznych. Przykładem takiego zjawiska była PRL. Inflacja, będąc miernikiem przeciętnego poziomu cen dóbr i usług w gospodarce pod koniec lat 80., osiągnęła w PRL wartość 351,0%. Zjawisko tak wysokiego wskaźnika inflacji nosi nazwę hiperinflacji, które występuje w momencie szybkiego, niekontrolowanego wzrostu cen. Hiperinflacja jest przyrostem wartości inflacji o 150%, w niewielkim odstępie czasowym np. miesiącu 24. W PRL była ona skutkiem załamania się gospodarki centralnie planowanej kierowanej przez ówczesny rząd, który próbował zlikwidować spore braki w budżecie państwa dodatkowym dodrukowaniem pieniędzy. Do 1989 roku inflacja w PRL była na wysokim poziomie, ale dzięki centralnemu planowaniu była przez rząd skrzętnie ukrywana. Jej istnienie potwierdzał fakt ogromnego niedoboru towarów na rynku i ukrywanie wzrostu cen poprzez nienaturalnie wysokie ceny nowości rynkowych 25. W wyżej omówionej gospodarce, pieniądz tracił na swojej wartość w bardzo szybkim tempie i przestał funkcjonować jako miernik wartości. Najdotkliwszą konsekwencją były zmiany w redystrybucji dochodów oraz zahamowanie wzrostu gospodarczego. Władza emitowała pieniądz, tracili obywatele, których 23 Encyklopedia PWN, Warszawa D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch: Mikroekonomia, op.cit na dzień r. 22

5 Ład gospodarczy państw bałtyckich przed rozpadem ZSRR oszczędności, w obliczu hiperinflacji, spadały na wartości z miesiąca na miesiąc 26. Przyczyną inflacji było urynkowienie cen poprzez prawie całkowitą liberalizację handlu detalicznego i hurtowego, znacząco dużej ilości dobór konsumpcyjnych, materiałów i usług oraz zmniejszenie subsydiów i dotacji dla przedsiębiorstw 27. Drugie miejsce, co do wielkości względnej wskaźnika inflacji w 1989 roku zajął Związek Radziecki 50,0% oraz NRD z wartością 40,0%. Na dalszych miejscach znalazły się urynkowione państwa bałtyckie, u których wartość inflacji nie przekroczyła 10%. Taki wskaźnik posiadały kraje skandynawskie: Finlandia 6,6%, Szwecja 6,5% oraz Dania 4,8%. Najmniejszy poziom inflacji odnotowano w RFN 2,8%, będący po części skutkiem przynależności do Ekonomicznej Wspólnoty Gospodarczej państw Europy Zachodniej. Produkt Krajowy Brutto (PKB) jest kolejnym wskaźnikiem ekonomicznym, za pomocą którego możemy badać stabilność ekonomiczną państw bałtyckich. Jest on liczbowym odbiciem ładu ekonomicznego i działalności gospodarczej. PKB jest wskaźnikiem obrazującym skutki oddziaływania polityki rządu na produkcję i dochody, a pomiar PKB bezpośrednio wpływa na wielkość produkcji w kraju 28. Miara ta odzwierciedla panujące w 1989 roku dysproporcje w państwach bałtyckich a poniższy wykres ilustruje zróżnicowanie ekonomiczno-gospodarcze miedzy państwami należącymi do tzw. bloku zachodniego i bloku sowieckiego. Rysunek 3 obrazuje ekonomiczne możliwości produkcyjne każdego z państw należących do regionu Morza Bałtyckiego. Wśród państw należących do tzw. bloku sowieckiego ZSRR skupiał w sobie kilka państw i był liderem w regionie Morza Bałtyckiego pod względem wielkości PKB (1950 mld $). Natomiast NRD (101,5 mld $), czy PRL (37 mld $) posiadały najniższe wartości PKB w regionie Morza Bałtyckiego. Państwa demokratyczne, wolnorynkowe, w których odnotowano wysokie wartości PKB to Republika Federalna Niemiec (1210,26 mld $), Szwecja (189,42 mld $), Finlandia (113,4 mld $) oraz Dania (105,09 mld $). Dla potrzeb obliczenia Wskaźnika Stabilizacji Ekonomicznej wprowadzono następujące dane: db deficyt budżetowy [mld $]w danym roku, infl. inflacja [%] w danym badanym roku. Wskaźnik stabilizacji ekonomicznej w 1989 roku różnorodnie kształtował się w poszczególnych państwach. Poniższa kalkulacja tego wskaźnika pokazuje sytuację ekonomiczną państw regionu Morza Bałtyckiego na dzień r na dzień r. 28 D.R. Kamerschen, R.B. McKenzie, C. Nordinelli, Ekonomia, op.cit., s