Jakie są możliwości finansowania innowacji w Republice Czeskiej

Transkrypt

1 Jakie są możliwości finansowania innowacji w Republice Czeskiej Instrumentów finansowych na wspieranie nauki, badań i innowacji jest sporo, jednak podmioty, które mogłyby z nich korzystać, często nie posiadają na ich temat wystarczająco dużo informacji. Republika Czeska udziela środków finansowych na finansowanie innowacji, nauki i badań w dwóch podstawowych krajowych formach, do finansowania projektów innowacyjnych służy także Program Operacyjny Przedsiębiorczość i Innowacje [Operační program Podnikání a inovace ] dofinansowany z europejskich funduszy finansowych. Możliwości finansowania badań, rozwoju i innowacji ze źródeł krajowych Republika Czeska udziela środków na finansowanie badań i rozwoju (dalej BiR) w dwóch podstawowych formach. Pierwszą formą jest finansowanie celowe, czyli przeznaczanie środków na zatwierdzony z góry cel za pośrednictwem właściwych instytucji (Agencja Grantowa RCZ [Grantová agentura ČR], Agencja Technologiczna RCz [Technologická agentura ČR], ministerstwa), ogłaszających nabory, zamówienia publiczne i programy, w ramach których podmioty zajmujące się BiR składają propozycje rozwiązania lub projekty. Drugą formą jest finansowanie instytucjonalne, służące do pokrycia wydatków na działalność badawczą ponoszonych przez konkretne instytucje badawcze. Celem tego wsparcia jest długofalowy rozwój jednostek badawczych. Do wspieranych instytucji należy Czeska Akademia Nauk [Akademie věd České republiky] oraz jej zakłady, Ministerstwo Szkolnictwa, Młodzieży i Kultury Fizycznej oraz inne jednostki badawcze według osiąganych wyników. Wszystkie te instytucje korzystają również z finansowania celowego. W zakresie wsparcia regionalnego duże znaczenie mają także krajskie (odpow. wojewódzkich) procedury grantowe poszczególnych urzędów krajskich, ogłaszane na konkretny okres i mające na celu wspieranie projektów innowacyjnych i procesów w poszczególnych krajach (kraje największe jednostki podziału administracyjnego państwa w RCz). Cele wsparcia są ogłaszane w zależności od potrzeb kraju (regionu) i są związane ze wspieraniem konkurencyjności regionalnych przedsiębiorstw i spółek. Organy i instytucje w BiR w Republice Czeskiej W Republice Czeskiej funkcjonują następujące organy i instytucje, które zajmują się rozwojem i finansowaniem BiR: 1. Rada ds. Badań, Rozwoju i Innowacji [Rada pro výzkum, vývoj a inovace] Zadaniem Rady ds. Badań, Rozwoju i Innowacji jest określanie priorytetów w nauce i badaniach, opiniowanie projektów programów naukowo badawczych, ocena wyników, proponowanie wydatków oraz przygotowywanie ustaw i innych przepisów prawa w dziedzinie nauki i badań. Rada nie uczestniczy bezpośrednio w finansowaniu BiR, ale przygotowuje ramy strategiczne do finansowania nauki, badań i innowacji.

2 2. Agencja Grantowa RCz [Grantová agentura ČR] Agencja Grantowa RCz (AG RCz) jest jednostką organizacyjną Skarbu Państwa. Jej zadania obejmują ocenę i wybór propozycji projektów, udzielanie celowego dofinansowania zgodnie z Narodową Polityką Badań, Rozwoju i Innowacji. AG RCz udziela celowego dofinansowania z odrębnego działu budżetu państwa RCz na projekty grantowe w zakresie badań podstawowych, których cele i sposoby rozwiązania określa podmiot aplikujący o grant. 3. Agencja Technologiczna RCz [Technologická agentura ČR] Instytucja ta powstała w 2009 roku, a jej zadaniem jest wspieranie badań stosowanych. Głównym zadaniem i celem jest przygotowywanie i wdrażanie programów badań stosowanych, eksperymentalnego rozwoju i innowacji, a tym samym działania na rzecz podnoszenia konkurencyjności i wzrostu gospodarczego RCz. Agencja Technologiczna ma za zadanie wspieranie współpracy między jednostkami badawczymi i sferą biznesu. Służą do tego poniższe programy: Program ALFA przygotowany na okres sześcioletni ( ). Przeznaczony jest dla samodzielnych podmiotów gospodarczych osób prawnych (OP), osób fizycznych (OF) oraz dla jednostek badawczych. Kładzie nacisk na współpracę kilku organizacji. Ważna jest zdolność współfinansowania wybranego projektu (20%), a efektem powinien być patent, zakład pilotażowy, prototyp itp. Program skierowany jest na wspieranie badań stosowanych i eksperymentalnego rozwoju w następujących dziedzinach: technologie, materiały i systemy progresywne, źródła energii i ochrona oraz tworzenie środowiska naturalnego, zrównoważony rozwój transportu. Więcej informacji na Program BETA przeznaczony tylko dla jednostek państwowych odpowiedzialnych za BiR. Program OMEGA skierowany na dofinansowywanie projektów w zakresie badań stosowanych i eksperymentalnego rozwoju, których efekty mogą być wykorzystane w wielu dziedzinach ogólnospołecznego życia mieszkańców RCz. Program Ośrodki Kompetencji [Centra kompetence] ( ) ma wspierać powstawanie i działalność ośrodków badań, rozwoju i innowacji w dziedzinach progresywnych z dużym potencjałem zastosowań. Powstałe ośrodki/centra powinny stworzyć warunki do rozwoju długookresowej współpracy w zakresie badań, rozwoju i innowacji między sektorem publicznym a prywatnym. W ten sposób program ma pomagać w rozwijaniu współpracy przedsiębiorstw i jednostek badawczych na rzecz tworzenia partnerstw strategicznych, wzmocnienia interdyscyplinarnego charakteru badań, rozwoju i innowacji oraz zwiększenia horyzontalnej mobilności pracowników badawczych (w szczególności początkujących badaczy). Nacisk położony jest na realizację wyników w praktyce. Beneficjentami mogą być OP i OF oraz jednostki badawcze. Maksymalna wysokość dofinansowania jednego projektu wynosi 70% całkowitych wydatków kwalifikowalnych.

3 Więcej informacji na 4. Ministerstwo Przemysłu i Handlu RCz [Ministerstvo průmyslu a obchodu] MPH zapewnia wsparcie instytucjonalne dla ww. instytucji oraz wspomaga międzynarodową współpracę w zakresie badań przemysłowych. Ponadto zajmuje się celowym wspieraniem badań stosowanych i eksperymentalnego rozwoju w dziedzinie produkcji przemysłowej. Koniecznym warunkiem otrzymania dofinansowania jest uzyskanie co najmniej jednego z wyników badań, takich jak patent, zakład pilotażowy, wzór użytkowy itp. Z budżetu MPH jest finansowany program TIP ( ), którego celem jest wspieranie badań stosowanych i rozwoju eksperymentalnego. TIP skierowany jest na następujące dziedziny: nowe materiały i produkty, nowe technologie progresywne i nowe systemy informacyjne. Beneficjentami programu mogą być podmioty gospodarcze (OP, OF) i jednostki badawcze. Więcej informacji na 5. Ministerstwo Szkolnictwa, Młodzieży i Kultury Fizycznej [Ministerstvo školství, mládeže a tělovýchovy] MSMiKF zapewnia współpracę międzynarodową w zakresie badań i rozwoju oraz wsparcie celowe dla specyficznych badań prowadzonych na publicznych uczelniach. Kluczowym programem MSMiKF na rzecz wspierania współpracy międzynarodowej w zakresie badań i rozwoju jest program KONTAKT. Program ten obejmuje dwie dziedziny wsparcia. Dziedzina wsparcia 1 wspieranie dwustronnych projektów z zakresu współpracy naukowotechnicznej. Wsparcie to przeznaczone jest na nawiązanie współpracy z następującymi państwami: USA, Federacja Rosyjska, Korea Południowa, Japonia oraz Chińska Republika Ludowa. Dziedzina wsparcia 2 wspieranie mobilności i nawiązywanie kontaktów badawczych. Wsparcie to przeznaczone jest na nawiązanie współpracy z następującymi państwami: Austria, Francja, Słowacja, Polska, Węgry, Słowenia, Tajwan, Argentyna. Ponadto RCz ma zawarte umowy o bilateralnej współpracy naukowo technicznej. Przykładem jest współpraca RCz z USA, Belgią (Flandria i Walonia), Niemcami (program BMBF międzynarodowej współpracy w zakresie edukacji i badań dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej), tzw. fundusze norweskie, program GESHER (współpraca z Izraelem) i in. Do finansowania innowacji są włączone także inne ministerstwa Republiki Czeskiej, które zapewniają wsparcie dla badań stosowanych w danej dziedzinie, na przykład Ministerstwo Rolnictwa zapewnia dofinansowanie badań stosowanych w rolnictwie, Ministerstwo Zdrowia dofinansowanie badań stosowanych w zakresie medycyny itd. Możliwości finansowania badań, rozwoju i innowacji ze źródeł unijnych

4 Republika Czeska wynegocjowała różne programy operacyjne, z których można finansować rozwój innowacji. Innowacje można finansować z Programu Operacyjnego Przedsiębiorczość i Innowacje (POPI) [Operační program Podnikání a Inovace (OPPI)]. Program ten skierowany jest na dofinansowywanie rozwoju środowiska biznesowego i wspieranie transferu wyników badań i rozwoju do praktyki gospodarczej. Wspiera powstawanie nowych i rozwój istniejących firm, ich potencjał innowacyjny oraz wykorzystywanie nowoczesnych technologii oraz odnawialnych źródeł energii. Umożliwia doskonalenie infrastruktury i usług dla biznesu oraz nawiązywanie współpracy między przedsiębiorstwami i instytucjami naukowo badawczymi. Program przeznaczony jest dla przedsiębiorców, związków przedsiębiorców, instytucji badawczych, uczelni i innych instytucji edukacyjnych, organizacji non profit, osób fizycznych, jednostek samorządu terytorialnego oraz zakładanych i powoływanych przez nie jednostek, CzechInvest, CzechTrade i innych. Instytucją zarządzającą jest Ministerstwo Przemysłu i Handlu, a realizacją programu pod względem wdrażania zajmuje się Agencja CzechInvest. POPI dzieli się na poniższe programy cząstkowe: Potencjał wspieranie powstawania lub rozbudowy ośrodka (wydziału) rozwoju skierowanego na badania, rozwój i innowacje produktów lub technologii, jeżeli istnieje przesłanka ich wykorzystania w produkcji. Innowacje ten program cząstkowy ma dwie części: Projekty innowacyjne można wykorzystać do innowacji projektu, innowacji procesu, na innowacje organizacyjne oraz marketingowe. Projekty na rzecz ochrony praw własności przemysłowej można wykorzystać na pomoc przy finansowaniu pozyskiwania patentów, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych i znaków ochronnych. Współpraca wspieranie powstania i rozwoju narodowych platform technologicznych w formie wydatków osobowych i ogólnych, działania platform prowadzące do połączenia sektora publicznego i prywatnego w zakresie badań i rozwoju w dziedzinach technologicznych ważnych dla sfery biznesu, stworzenia dokumentów strategicznych oraz ich wdrożenia, włączania czeskich instytucji badawczych i przedsiębiorstw do europejskich platform technologicznych oraz inicjowania projektów badawczych i rozwojowych w sferze komercyjnej i publicznej. Ponadto innowacje można finansować z Programu Operacyjnego Badania i Rozwój na rzecz Innowacji [Operační programu Výzkum a vývoj pro inovace (VaVpI)], skierowanego na wzmacnianie potencjału badawczego, rozwojowego i proinnowacyjnego RCz za pośrednictwem uczelni, instytucji badawczych oraz ich współpracy z sektorem biznesu. Z programu jest dofinansowywane wyposażenie placówek badawczych, budowa nowych ośrodków badań i rozwoju oraz zwiększanie możliwości w zakresie edukacji trzeciego stopnia (pomaturalnego). Program ma cztery główne osie: Oś priorytetowa 1 Europejskie ośrodki doskonałości: tą dziedziną wsparcia objęte są przykładowo przebudowa i rozbudowy infrastruktury BiR lub ekonomicznie uzasadniona budowa nowych pomieszczeń wraz z niezbędną dokumentacją projektową, nabycie wyposażenia sprzętowego, laboratoryjnego i informatycznego oraz infrastruktury do badań, rozwoju technologicznego, projekty wysokiej klasy BiR odpowiednich dla rynku i rozwoju społeczno

5 ekonomicznego RCz w formie start up grantu, umożliwiającego płynny rozruch i funkcjonowanie nowej infrastruktury itd. Oś priorytetowa 2 Regionalne ośrodki BiR: ta dziedzina wsparcia obejmuje przykładowo powstanie i rozwój dobrze wyposażonych placówek BiR ukierunkowanych na badania stosowane, wzmocnienie ich współpracy ze sferą zastosowań (przedsiębiorstwa, szpitale itp.) zgodnie z potrzebami regionu. Oś priorytetowa 3 Komercjalizacja i popularyzacja BiR: w tej dziedzinie wsparcia ujęte jest przykładowo wspieranie komercjalizacji wyników BiR w instytucjach badawczych, zwłaszcza poprzez finansowanie od etapu osiągnięć BiR do fazy późniejszego wykorzystania komercyjnego (proof of concept stage) oraz wspieranie systemu komercjalizacji i ochrony własności intelektualnej, w tym powstania i rozwoju ośrodków do transferu technologii przy jednostkach badawczych itp. Oś priorytetowa 4 Infrastruktura na uczelniach wyższych do nauki połączonej z badaniami i z bezpośrednim wpływem na wzrost kapitału ludzkiego dla przedsięwzięć badawczych i rozwojowych: dziedzina wsparcia obejmuje przykładowo inwestycje w infrastrukturę na badania związaną z BiR na uczelniach wyższych, w szczególności w infrastrukturę związaną z edukacją naukową studentów, sale zajęciowe, laboratoria, rekonstrukcje i przebudowy istniejących budynków i urządzeń, modernizacja i rozbudowa infrastruktury informacyjnej uczelni do badań, rozwoju i edukacji itp. Kolejnym programem operacyjnym, z którego można finansować innowacje, jest PO Współpracy Ponadnarodowej [OP Nadnárodní spolupráce] (współpraca Czechy Polska, Czechy Słowacja). Jedną z kolejnych form finansowania czeskich badań jest udział w europejskiej współpracy badawczej, realizowanej przede wszystkim za pośrednictwem poniższych programów: Programy ramowe Unii Europejskiej dla badań i rozwoju przede wszystkim 7. Program Ramowy oraz przygotowywany 8. Program Ramowy (znany pod nazwą Horyzont 2020). 7. Program Ramowy to główny instrument UE do finansowania badań i rozwoju. Jego budżet wynosi 54,5 mld euro. W ramach tego programu można budować nową infrastrukturę badawczą, wspierać badania wychodzące naprzeciw potrzebom małych i średnich przedsiębiorstw (dalej MSP), wspierać regionalne ugrupowania badawcze, wspierać tworzenie partnerstw naukowo badawczych itd. Program ten dzieli się na cztery specyficzne podprogramy: Współpraca, Idee, Ludzie i Możliwości. Więcej informacji na Programy wspólnotowe w szczególności Program na rzecz Konkurencyjności i Innowacji (CIP), należący do ważnych instrumentów UE w zakresie wspierania MSP, które zajmują się innowacjami, a większość dofinansowania skierowana jest przede wszystkim do jednostek pośredniczących, które świadczą usługi (banki, inne instytucje finansowe i in.) sprzyjające rozwojowi MSP. Programy współpracy międzynarodowej ważnymi programami są przykładowo ERA Net, Eureka i Eurostars. Więcej informacji na i eureka.eu/.

6 Inne formy finansowania innowacji 1. Kredyty bankowe i mikrofinansowanie Pierwszą możliwością finansowania innowacji jest klasyczny kredyt bankowy zaciągnięty w klasycznym banku komercyjnym. Można także skorzystać z możliwości mikrofinansowania, czyli atrakcyjnych małych pożyczek od wyspecjalizowanych instytucji. Głównym źródłem mikrofinansowania jest w Czechach bank Českomoravská záruční a rozvojová banka, a.s. 2. Kapitał ryzyka Finansowanie za pomocą kapitału ryzyka to odpowiednia forma do finansowania innowacji i badań. Chodzi o wejście kapitału w formie krótkookresowej inwestycji (rzędu kilku miesięcy). Wada tkwi w tym, że inwestor będzie wymagał szczegółowej analizy przedsiębiorstwa, a jeśli jest zbyt mało czasu, to taki typ finansowania może być niekorzystny. Finansowanie możliwe jest poprzez Business angels lub Venture Capital. Business angels (BA) to rodzaj inwestorów, którzy są wystarczająco zamożni i mogą swój majątek inwestować w dobrze rokujących przedsiębiorstwach lub projektach, które są dla nich bardzo interesujące. Poszukują okazji, aby wykorzystać swoje doświadczenia i kontakty w celu wspierania wzrostu firmy, w którą inwestują. Zazwyczaj kupują mniejszościowy udział w firmie, aby jej właściciele czy kierownictwo mieli wystarczającą motywację do zwiększania wyników przedsiębiorstwa. Zarobkiem BA nie są odsetki, ale w większości przypadków z góry ustalona kwota przy odsprzedaży udziału mniejszościowego, który powinien zwaloryzować się w określonym czasie. W każdym przypadku od razu warto ustalić warunki sprzedaży udziału inwestora obecnym właścicielom (tzw. EXIT). W Czechach BA są na razie na bardzo wczesnym etapie wdrażania i nie występują zbyt często. Fundusze kapitałowe typu venture zasada venture capital oparta jest na wejściu inwestora (funduszu kilku inwestorów w jednym funduszu) do wybranego przedsiębiorstwa poprzez powiększenie jego kapitału podstawowego. W ten sposób przedsiębiorstwo pozyskuje niezbędne środki. Po upływie z góry ustalonego okresu udział kapitałowy funduszu zostaje odsprzedany, a inwestycja wraca z powrotem do funduszu. Z góry należy uzgodnić warunki tzw. EXIT u. Pierwotny właściciel może żądać prawa pierwokupu w momencie wykupu udziału inwestora. Głównym celem takich funduszy jest więc waloryzacja inwestycji, odsprzedaż i inwestowanie w kolejne okazje. W Czechach istnieje Czech Private Equity and Venture Capital Association (CVCA, patrz Kolejnym sposobem finansowania innowacji są instrumenty finansowe. Jednym z nich jest JEREMIE. JEREMIE to wspólna inicjatywa komisji Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego (EFI) oraz Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI). Ma na celu ułatwienie dostępu najmniejszych, małych i średnich przedsiębiorstw do środków finansowych. Ten instrument finansowy umożliwia państwom członkowskim UE wykorzystywanie środków przyznanych z europejskich funduszy strukturalnych na inwestycje w instrumenty odnawialne, takie jak fundusze kapitału ryzyka, fundusze kredytowe lub gwarancyjne. Instrument finansowy JEREMIE w większości funkcjonuje zgodnie z podanym modelem Komisji Europejskiej: granty z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) są przeznaczane na fundusze kredytowe i gwarancyjne oraz fundusze kapitału ryzyka w celu inwestowania w przedsiębiorstwa. Inwestycje te mogą mieć formę kapitału własnego, kredytów lub gwarancji.

7 Przychody z inwestycji są ponownie inwestowane w przedsiębiorstwa. W ten sposób skumulowane środki finansowe można wykorzystać kilkukrotnie, środki publiczne recyklować, przyciągnąć kapitał prywatny i zwiększyć trwałość i efekt środków publicznych przyznanych małym i średnim przedsiębiorstwom. Kolejną możliwością finansowania innowacji są tzw. fundusze SEED. W Czechach jest obecnie uruchamiany pod egidą Ministerstwa Przemysłu i Handlu pilotażowy fundusz SEED na wspieranie rozpoczynających działalność innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw (innowacyjne startups, spin offs). Z tego funduszu holdingowego będą udzielane przede wszystkim kredyty, quasi kredyty, wkłady kapitałowe i inne produkty finansowe. Fundusz ten będzie finansowany z dodatkowych środków POPI. Do opracowania niniejszego artykułu wykorzystano materiały Agencji Rozwoju Regionalnego w Ostrawie.