EUROPEJSKIE FORUM NOWYCH IDEI RAPORT

Transkrypt

1 EUROPEJSKIE FORUM NOWYCH IDEI RAPORT TERMIN PANELU: 28 września 2012, godz PARTNER: Google Polska TEMAT PANELU: Start-up Europe MODERATOR: Agata Wacławik-Wejman, Google Polska, Polska PANELIŚCI: 1. Daria Gołębiowska-Tataj, European Institute of Innovation and Technology, Polska 2. Krzysztof Kowalczyk, Gamma Rebels, Polska 3. Peter Richards, Piano Media Poland 4. Paweł Świeboda, demoseuropa Centrum Strategii Europejskiej, Polska 5. Rafał Trzaskowski, Parlament Europejski, Polska 6. Eze Vidra, VC Café, Wielka Brytania AUTOR: Zespół programowy EFNI 1

2 Główne wyzwania tematyczne i pytania: 1. Jak przyspieszyć tworzenie i wzrost nowych firm? 2. Jak skutecznie finansować nowe przedsięwzięcia? 3. Jaka jest przyszłość pracy i jakich umiejętności będzie wymagać? 4. Jaki ekosystem sprzyja innowacji i przedsiębiorczości? Start-up Europe* *start-up rozruch lub uruchomienie czegoś nowo założony biznes Źródło: Oxford Dictionaries 1. Nowe przedsięwzięcia Jak przyspieszyć tworzenie i wzrost nowych firm? Jak przyczynić się do zwiększenia wzrostu gospodarczego oraz przyspieszenia transformacji społeczno-gospodarczej w Europie? Co sprawia, że start-up odnosi sukces lub upada? Projekt Startup Genome, którego celem jest zbieranie danych na temat start-upów z całego świata, próbuje odpowiedzieć na to pytanie [1]. Łącząc określenia Steve'a Blanka i Erica Riesa, przedsiębiorców z Silicon Valley, którzy opracowali strategię lean start-up dotyczącą efektywnego wykorzystania zasobów początkujących przedsiębiorstw, proponuje następującą definicję: Start-upy to tymczasowe organizacje zmierzające do przekształcenia się w duże firmy. We wczesnej fazie rozwoju poszukują produktu/rynku cechującego się dużą niepewnością. Następnie dążą do stworzenia modelu biznesowego, który jest powtarzalny, proporcjonalnie zwiększa lub zmniejsza skalę działania oraz funkcjonuje w warunkach wysokiej pewności. Start-up, przechodząc przez kolejne cykle życia odkrywania (discovery), walidacji (validation), wydajności (efficiency), zmniejszania lub zwiększania skali działania (scale), podtrzymywania (sustain) i ochrony (conservation), rozwija się w pięciu wzajemnie od siebie zależnych obszarach klienta, produktu, zespołu, modelu biznesowego i finansów. Kluczowe dla szybkiego rozwoju start-upu jest utrzymanie - w toku przechodzenia przez kolejne cykle życia - równowagi między tymi obszarami. Zwłaszcza, że największym zagrożeniem dla nowo 2

3 założonego biznesu nie jest konkurencja, ale zjawisko przedwczesnego skalowania (premature scaling), gdy dokonuje się zbyt szybkich i zbyt dużych inwestycji w jeden z obszarów rozwoju kosztem pozostałych. Aż 70% start-upów ponosi z tego powodu porażkę. Wpływ start-upów na gospodarkę wydaje się mały w porównaniu do tego, jaki wywierają na nią duże międzynarodowe firmy. Jednak według raportu Kauffman Foundation The Importance of Startups in Job Creation and Job Destruction (lipiec, 2010) to właśnie start-upy tworzą najwięcej nowych miejsc pracy w Stanach Zjednoczonych [2]. W latach kreowały ich w pierwszym roku działania średnio 3 miliony. Tymczasem starsze firmy, tzn. istniejące na rynku dłużej niż 12 miesięcy, likwidowały rocznie milion. Doceniając znaczenie gospodarcze start-upów amerykański Kongres przyjął w 2012 roku dwie nowe ustawy, JOBS (Jumpstart Our Business Startups) Act oraz Startup Act 2.0. Obie mają przyspieszyć proces powstawania nowych firm i ich wzrostu 1 [3] [4]. UE również dostrzega znaczenie start-upów. Dlatego też umieściła małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) w centrum realizowanej od 2000 roku Strategii Lizbońskiej. Komisja Europejska przedstawiła również program Think Small First. A Small Business Act for Europe (2008). Opublikowała założenia polityki UE dotyczące rozwoju MŚP. Zobowiązała również państwa Wspólnoty do uproszczenia i przyspieszenia procedur związanych z zakładaniem MŚP. Zgodnie z przyjętymi wytycznymi, w 2012 roku czas rejestracji firmy w każdym z państw UE nie powinien przekraczać trzech dni roboczych i kosztować nie więcej niż 100 euro. [5] W strategii Europa 2020, która w 2010 roku zastąpiła Strategię Lizbońską, również zwrócono uwagę na rolę MŚP w gospodarce europejskiej. Podkreślono, że małe i średnie przedsiębiorstwa są siłą napędową w zakresie tworzenia miejsc pracy i wzrostu gospodarczego. [6] Należy jednak pamiętać, że w przypadku start-upów to nie rozmiar ma znaczenie. The Economist w artykule Small is not beautiful zauważa: W zdrowej gospodarce przedsiębiorcy z pomysłami mogą z łatwością założyć firmy. Najlepsze z nich szybko się rozrastają, a najgorsze są szybko spychane na bok. Rozmiar się nie liczy. Liczy się wzrost." [7]. W tym kontekście gospodarka europejska wypada gorzej od amerykańskiej. Według brytyjskiej organizacji NESTA, zajmującej się promowaniem innowacyjnych idei około 4% firm w Europie można zaklasyfikować jako przedsiębiorstwa wysokiego wzrostu (high-growth companies). W USA wskaźnik ten wynosi 6%. Amerykańskie przedsiębiorstwa są też bardziej produktywne niż europejskie. [8] 2. Venture Capital i Crowdfunding 1 Pierwsza z ustaw ułatwia małym przedsiębiorstwom poszukiwanie finansowania, głównie w internecie. Druga dotyczy wiz. Umożliwia uzdolnionym imigrantom, którzy zdobędą w USA tytuł magistra (m.in. nauk ścisłych i matematyki), pozostanie w Stanach. Jest również skierowana do tych imigrantów, którzy tworzą w Ameryce nowe miejsca pracy. 3

4 Jak skutecznie finansować nowe przedsięwzięcia? Czy finansowanie społecznościowe (crowdfunding) może pomóc w likwidacji luki kapitałowej w Europie? W książce Start-up Nation: The Story of Israel's Economic Miracle Dan Senor i Saul Singer, piszą [9]: Porównując wartości bezwzględne, Izrael kraj z populacją 7.1 milionów ludzi przyciągnął blisko 2 miliardy dolarów [w 2008] inwestycji funduszy venture capital, tyle samo, ile Wielka Brytania, Niemcy i Francja łącznie. ( ) Oprócz największej liczby start-upów na świecie (łącznie 3850, jeden na 1844 obywateli), liczba firm izraelskich notowanych na giełdzie Nasdaq przekracza liczbę wszystkich notowanych firm z całej Europy. Około 250 firm, które wywodzą się z Izraela, miało pierwszą ofertę publiczną (Initial Public Offering lub IPO) na Nasdaq [10]. Dzisiaj pozostaje tam ich około 50. Firm z Europy jest 47. Izrael jest obecnie nie tylko potężnym zagłębiem start-upów, ale także funduszy venture capital (inwestują one w firmy przeważnie technologiczne - na ich wczesnym etapie rozwoju. Fundusze VC wspierają projekty ryzykowne finansowo, ale o wysokiej stopie zwrotu). Warto podkreślić, że według danych amerykańskiego dziennika Investor Business Daily Izrael przyciągnął w 2008 roku ponad dwa razy więcej nastawionego na ryzyko kapitału, niż Stany Zjednoczone i ponad trzydzieści (!) razy więcej, niż Europa. Izrael może być wzorem do naśladowania dla innych państw w dziedzinie zakładania start-upów i finansowania nowych przedsięwzięć, choć jeszcze na początku lat 90. nie istniał tam żaden fundusz VC. Wtedy jednak gospodarka izraelska zaczęła koncentrować się na innowacjach, a rząd uruchomił program Yozma, by stworzyć system funduszy kapitałowych. Zgodnie z jego założeniami każdy fundusz VC musiał być reprezentowany przez trzy podmioty: początkującego izraelskiego inwestora, rodzime przedsiębiorstwo inwestycyjne lub bank i kapitał zagraniczny. Rząd nie zapewniał im gwarancji na wypadek strat, inwestował jednak w fundusze do 40 procent kapitału wyłożonego przez sektor prywatny. Zaangażowanie strony rządowej przyciągało zachodnich inwestorów, a jednocześnie stanowiło wsparcie dla innowacyjnych przedsiębiorstw. W Izraelu motorem napędzającym rozwój innowacji była i jest armia. W trakcie przeszkolenia wojskowego rekrutów uczy się bowiem koncentracji na wykonywanych zadaniach. Premiuje się determinację i chęć podejmowania ryzyka. Te cechy pozwalają nie tylko przetrwać na polu walki, ale są również kluczowe dla wyrobienia kultury innowacyjnej przedsiębiorczości. Jej umacnianiu sprzyja również sposób działania izraelskich uczelni. Dan Senor i Saul Singer piszą w Start up Nation, że tamtejsze uczelnie są w większości finansowane przez biznes. Dlatego, aby przyciągnąć sponsorów, reklamują swoje osiągnięcia głównie w kontekście ich wykorzystania na rynku. 4

5 Dzięki temu w Izraelu działa obecnie około 4 tysięcy startupów koncentrujących swoje działania na innowacjach technologicznych. Jak na tym tle prezentują się Stany Zjednoczone i Europa? Według Jana Müehlfeita, szefa Microsoftu na Europę, inwestycje VC per capita w Europie wynoszą 7 dolarów. W USA 72 dolary, a w Izraelu dwa razy tyle. [11] Fundusze VC finansują w Europie tylko 2% nowych przedsięwzięć, pięć razy mniej niż w USA. W 2010 roku VC zainwestowały w Stanach Zjednoczonych 20 miliardów dolarów (15 miliardów euro), natomiast VC w Europie - 5 miliardów dolarów (3.7 miliarda euro). VC w USA inwestują w firmę średnio 4 miliony euro, europejskie tylko 2 miliony. Średnia inwestycja na wczesnym etapie rozwoju wynosi w USA 2.2 milionów euro, w Europie euro. Dlatego w grudniu 2011 roku Komisja Europejska przedstawiła nowe propozycje wspierania małych i średnich przedsiębiorstw w latach w ramach programu COSME (Programme for the Competitivness of Enterprises and SMEs), który jest kontynuacją Programu Ramowego na rzecz konkurencyjności i innowacji CIP (Competitiveness and Innovation Framework Programme). Poprawa dostępu do finansowania MŚP ma być osiągnięta m.in. poprzez instrumenty kapitałowe przeznaczone na inwestycje na etapie wzrostu firmy, zapewniające MŚP zwrotne finansowanie kapitału na warunkach komercyjnych, głównie w formie kapitału wysokiego ryzyka i przy udziale pośredników finansowych. Zdaniem Michela Barniera, komisarza ds. rynku wewnętrznego UE, Europa potrzebuje więcej kapitału podwyższonego ryzyka, ponieważ tylko przy jego pomocy przedsiębiorstwa staną się bardziej konkurencyjne oraz innowacyjne. Według Barniera to jedyna droga, by kreować europejskie firmy przyszłości. [12]. Częścią tej strategii jest także propozycja wprowadzenia jednolitych regulacji prawnych harmonizujących zasady pozyskiwania kapitału przez fundusze VC na rynku wewnętrznym. Po spełnieniu określonych wymagań inwestorzy zarządzający takimi funduszami będą mogli pozyskiwać kapitał w całej UE w ramach Europejskiego funduszu kapitału podwyższonego ryzyka. Stworzenie jednolitego rynku VC w Europie ma podnieść atrakcyjność funduszy dla inwestorów i powiększyć ich kapitalizację. Obecnie bowiem przeciętny fundusz VC w Europie jest wart 60 mln euro. W USA to 130 mln euro. [13] Przyszłością finansowania przedsięwzięć biznesowych jest także crowdfunding (finansowanie społecznościowe). The Economist w komentarzu do JOBS Act cytuje raport firmy Massolution zajmującej się doradztwem w dziedzinie crowdfundingu. Wynika z niego, że w 2009 roku finansowanie społecznościowe wynosiło zaledwie 530 mln dolarów. Dwa lata później już 1,5 mld. W 2012 roku ma osiągnąć 2,8 mld dolarów. Wzrasta także liczba platform finansowania społecznościowego. W 2007 roku było ich tylko 100. Obecnie jest 450. [14] [15] 5

6 Hal Varian, główny ekonomista Google, uważa, że finansowanie społecznościowe sprawdza się zwłaszcza w przypadku przemysłów kreatywnych, które wytwarzają wartość intelektualną (np. około 10% filmów pokazanych w tym roku w Cannes i na festiwalu Sundance powstało dzięki crowdfundingowi). Dla małych firm i artystów (np. niezależnych producentów filmowych i reżyserów) finansowanie społecznościowe jest sposobem na istnienie. Dla dużych przedsiębiorstw może być użytecznym narzędziem do sprawdzania oczekiwań potencjalnych klientów. 3. Umiejętności i organizacje Jaka jest przyszłość pracy i jakich umiejętności będzie wymagać? Co zrobić, by w następnej dekadzie zwiększyć płynność form organizacji przedsiębiorstw oraz ich zdolność do adaptacji? Technologie cyfrowe są jedną z ważniejszych sił napędowych dzisiejszej gospodarki. Przyspieszając innowacje i zwiększając produktywność, wpływają nieodwracalnie na zatrudnienie i gospodarkę. Erik Brynjolfsson i Andrew McAfee piszą o tym w książce Race Against the Machine [16]: Przyczyną naszych problemów nie jest to, że żyjemy w epoce Wielkiej Recesji czy Wielkiej Stagnacji. Znajdujemy się raczej we wczesnym stadium ery Wielkiej Restrukturyzacji. Rozwój technologii pędzi naprzód, ale większość naszych umiejętności i same organizacje wloką się daleko w tyle. Każdy start-up może mieć dziś infrastrukturę komunikacyjną i obliczeniową, która jeszcze niedawno charakteryzowała tylko międzynarodowe korporacje. W artykule Micromultinationals Will Run the World, opublikowanym przez Foreign Policy, Hal Varian zauważa: Jeśli XX wiek był wiekiem międzynarodowych korporacji, to początek XXI wieku będzie erą tzw.»micromultinationals«: małych firm, które działają globalnie. " [17]. Institute for the Future (IFTF) w raporcie Future work skills 2020 wskazuje na sześć czynników zmian, które kształtować będę przyszłość [18]: - Wzrost długości życia ludzkiego (Extreme longevity), - Wzrost znaczenia inteligentnych maszyn i systemów (Rise of smart machines and systems), - Skomputeryzowanie świata (Computational Word), - Wykorzystanie nowych mediów (New media ecology), - Złożoność struktur organizacji (Superstructed organizations), - Połączenie całego świata, (Connected World). 6

7 Każdy z tych czynników jest ważny sam w sobie, ale dopiero jednoczesne oddziaływanie kilku z nich, generuje prawdziwą zmianę. Jaki wpływ powyższe zmiany będę miały na umiejętności potrzebne w pracy przyszłości? Zdaniem IFTF wymagać ona będzie dziesięciu krytycznych zdolności: empatii (Sense-making), inteligencji społecznej (Social intelligence), nowatorskiego i adaptacyjnego sposobu myślenia (Novel and adaptive thinking), umiejętności międzykulturowych (Cross-cultural competency), myślenia analitycznego (Computational thinking), umiejętności wykorzystania nowych mediów (New media literacy), interdyscyplinarności (Transdisciplinarity), podejścia projektowego (Design mindset), zarządzania poprzez podnoszenie swoich kompetencji poznawczych (Cognitive load management) i współpracy na odległość (Virtual collaboration). 4. Miasta startupów Jakie warunki sprzyjają innowacji i przedsiębiorczości? Jak wykorzystać siłę grawitacji miast europejskich? Na liście magazynu Monocle z 25 najlepszych miast do życia 12 leży w Europie. Pięć z nich otwiera ranking: Zurych (1), Helsinki (2), Kopenhaga (3), Wiedeń (4), Monachium (5). Pozostałe to: Sztokholm (10), Paryż (14), Hamburg (16), Berlin (18), Madryt (20), Barcelona (21) i Genewa (25). Monocle, tworząc swoją coroczną listę, bierze pod uwagę szereg czynników, takich jak gęstość zaludnienia, międzynarodowe połączenia lotnicze, wskaźnik przestępczości, edukację, służbę zdrowia, liczbę dni słonecznych, temperaturę, tolerancję, zakupy, dojazd do pracy rowerem, transport publiczny, kulturę, dostęp do natury [19]. Najlepsze miasta do życia są zadziwiająco podobne do start-upu, który odnosi sukces. Oba oferują to, czego chcą ludzie, posiadają kapitał, a ich kultura organizacyjna nie tylko przyciąga najbardziej kreatywne jednostki, ale również sprawia, że zostają one nawet, kiedy sprawy nie układają się zbyt dobrze. Spadające koszty początkowe funkcjonowania przedsiębiorstw spowodowały wzrost liczby startupów. W rezultacie na całym świecie obserwujemy tworzenie się ich ekosystemów, zapewniających regionalny wzrost. Jeszcze do niedawna większość start-upów lokowała się w pobliżu VC w Dolinie Krzemowej, Bostonie lub Nowym Jorku. Dzisiaj nie trzeba mieszkać w Dolinie Krzemowej, by je zakładać. Ale nie we wszystkich warunkach pączkują równie szybko. Co decyduje, że w pewnych krajach i miastach jest ich więcej, a w innych mniej? Startup Genome podjął próbę odpowiedzi na to pytanie w oparciu o dane pochodzące z kilkunastu tysięcy start-upów z całego świata. Brano pod uwagę takie czynniki jak: aktywność start-upu (startup throughput), wskaźnik sukcesu start-upów (startup success rate), dostępność kapitału 7

8 (availability of capital), tworzenie miejsc pracy (job creation), profil ryzyka (risk profile), rodzaje produktów (product types), rodzaj rynków (market type), rozmiar rynku (market size), źródła dochodu (revenue streams), postrzegana przewaga konkurencyjna (perceived competitive advantage), rozwój produktu (product development), zdolność do adaptacji (adaptability), mentoring (mentorship), intelektualni liderzy (thought leaders), etyka pracy (work ethic), skład zespołu założycielskiego (founding team composition), wykształcenie założycieli (founder education background), płeć założycieli (founder gender), wiek założycieli (founder age), doświadczenie założycieli (founder experience), motywacje założycieli (founder motivation), wyzwania założycieli, (founder challenges). Okazało się, że na liście 25 ekosystemów o najwyższej średniej aktywności startupów (startup throughput) jest tylko sześć miast europejskich: Londyn (3), Moskwa (10), Paryż (11), Madryt (14), Berlin (17) i Warszawa (23). Listę otwiera Silicon Valley. Dalej plasują się: Nowy Jork (2), Toronto (4), Tel Aviv (5), Los Angeles (6), Singapur (7), Sao Paulo (8), Bangalore (9), Santiago de Chile (12), Seattle (13), Chicago (15), Vancouver (16), Boston (18), Austin (19), Bombaj (20), Sydney (21), Melbourne (22), Waszyngton (24) i Montreal (25). Edward Glaeser w książce Triumph of the City: How Our Greatest Invention Makes Us Richer, Smarter, Greener, Healthier and Happier pisze, że kluczowym czynnikiem sukcesu miasta jest bliskość (proximity), czyli sposób, w jaki miasto doprowadza do kontaktu pomiędzy ludźmi, pozwalając im tym samym na bogatą, nieoczekiwaną i produktywną interakcję [20]. Natomiast o powodzeniu start-upu decyduje przede wszystkim zespół. Zdaniem Paula Grahama, eseisty i inwestora zarządzającego funduszami VC, najważniejsze nie są innowacyjne pomysły, ale ludzie, którzy je mają. Najłatwiej zgrać ich ze sobą w miastach stawiających na kreatywność i efektywną interakcję. 8

9 Źródła: [1] Startup Genome / Startup Compass [2] The Importance of Startups in Job Creation and Job Destruction [3] Jumpstart Our Business Startups [4] Startup Act [5] Think Small First. A Small Business Act for Europe [6] Europe [7] Small is not beautiful [8] Growth Dynamics [9] Start-up Nation [10] List of Israeli companies quoted on the Nasdaq [11] The Wall Street Journal [12] Portal Innowacji [13] European Commission guage=en&guilanguage=en 9

10 [14] The new thundering herd [15] Massolution [16] Race Against the Machine [17] Micromultinationals Will Run the World [18] Future work skills [19] The rules of attraction: What makes a city liveable and loveable [20] Triumph of the City 10