Nowe metody terapii osób niepe nosprawnych program TEACCH

Transkrypt

1 Wydawnictwo VERLAG DASHOFER Sp. z o.o. Świat profesjonalnej wiedzy Izabela Krasiejko Nowe metody terapii osób niepe nosprawnych program TEACCH Pomoc spo eczna

2 Copyright 2013 Wydawnictwo Verlag Dashöfer Sp. z o.o. Warszawa Copyright 2013 ISBN Wydawnictwo Verlag Dashofer Sp. z o.o. Al. Krakowska 271, Warszawa tel.: , faks: , b-tech@dashofer.pl Opracowanie edytorskie i korekta: Teresa Pasznik, Maria Bucka, Marta Radwan-Röhrenschef Sk ad: Dariusz Ziach Wszelkie prawa zastrze one, prawo do tytu u i licencji jest w asnoêcià Dashöfer Holding Ltd. Kopiowanie, przedrukowanie i rozpowszechnianie ca oêci lub fragmentów niniejszej publikacji, równie na noênikach magnetycznych i elektronicznych bez zgody Wydawcy jest zabronione. Ze wzgl du na sta e zmiany w polskim prawie oraz niejednolite interpretacje przepisów Wydawnictwo nie ponosi odpowiedzialnoêci za zamieszczone informacje. 2

3 Spis treêci 1. Uwagi wprowadzajàce Diagnozowanie autyzmu Wspó czesne tendencje w kszta ceniu i terapii osób z autyzmem TEACCH Koncepcja i przyk ad zastosowania

4 Wykaz piktogramów wskazówki, zasady, zalecenia definicja uwaga przyk ad

5 NOWE METODY TERAPII OSÓB NIEPE NOSPRAWNYCH PROGRAM TEACCH 1. UWAGI WPROWADZAJÑCE W publikacj tej zosta y zawarte wskazówki, w jaki sposób mo na zastosowaç empowerment w kszta ceniu i terapii osób niepe nosprawnych na przyk adzie uczniów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Empowerment mo e byç rozumiany jako: 1) stan wzmocnienia, upe nomocnienia wzrostu, poczucia sprawstwa, poczucie si y i mo liwoêci sprawowania kontroli; 2) proces przywracania si y, godnoêci, kontroli, wzmacniania kompetencji, dawania wsparcia, rozwijania umiej tnoêci; 3) cel (lub Êrodek) szeroko rozumianych oddzia ywaƒ edukacyjnych i terapeutycznych. Mechanizm procesu empowerment przebiega w trzech etapach: 1) uwolnienie potencja u, 2) wzrost kompetencji, 3) poprawa samoêwiadomoêci. istota empowermentu etapy empowermentu 5

6 Opisane etapy empowermentu uzdalniajà danà osob do innego, Êwie ego spojrzenia na otaczajàcà jà rzeczywistoêç. Pozwalajà rozpoznaç swe mocne punkty, posiadane zdolnoêci i umiej tnoêci, które nawet, jeêli ma e, to istniejà i mogà staç si poczàtkiem lepszego. W zwiàzku z tym nowym oglàdem stanu rzeczy dana osoba pozbywa si pasywnoêci. Jej zachowanie zaczyna byç aktywne. Empowerment polega wi c na konsultatywnym i kooperatywnym wspieraniu jednostki (dziecka, osoby doros ej). Kieffer C. [Szmagalski 1994] przedstawi empowerment, jako d ugotrwa y proces przebiegajàcy w czterech etapach: 1) era inicjacji którà charakteryzuje stopniowe zanikaniem l ku i niewiary we w asne si y, to faza sztywnej eksploracji, 2) era post pu w tej fazie wa nà rol pe nià organizatorzy spo ecznoêci z zewnàtrz, np. pracownicy socjalni, nauczyciele, pedagodzy, terapeuci, pomagajàc konkretnymi dzia aniami, uczàc, dostarczajàc emocjonalnego wsparcia; 3) era uwewn trznienia w tej fazie nast puje uczenie si nowych sposobów myêlenia i dzia ania; 4) era zaanga owania jest to zdobywanie poczucia po àdanego zakresu wp ywu we w asnym Êwiecie. Pozytywnymi efektami koƒcowymi tego procesu sà: 1) wykszta cenie pozytywnego i aktywnego poczucia bycia w Êwiecie; 2) wykszta cenie zdolnoêci, strategii i mo liwoêci aktywnego i celowego osiàgania zamierzeƒ indywidualnych i wspólnotowych; 3) uzyskanie wiedzy i umiej tnoêci pozwalajàcych krytycznie postrzegaç panujàce stosunki socjalne efekty 6

7 i polityczne oraz w asne Êrodowisko socjalne i kulturowe. Szmagalski J Teorie pracy socjalnej a ideologia i polityka spo eczna przyk ad amerykaƒski. W: Empowerment: Koncepcja ideologiczna czy elektryczny model. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. 2. DIAGNOZOWANIE AUTYZMU Autyzm, wed ug klasyfikacji ICD 10 [Pu yƒski, Wciórka 1998], jest jednym z ca oêciowych zaburzeƒ rozwojowych, które charakteryzujà nieprawid owoêci interakcji spo ecznych i wzorców porozumiewania si oraz ograniczonym, stereotypowym, powtarzajàcym si repertuarem zachowaƒ i aktywnoêci. Do badawczych kryteriów autyzmu zalicza si nieprawid owy lub upoêledzony rozwój widoczny przed trzecim rokiem ycia w co najmniej jednym z nast pujàcych obszarów: 1) rozumienie i ekspresja j zykowa u ywane w spo- ecznym porozumiewaniu si ; 2) rozwój wybiórczego przywiàzania spo ecznego lub wzajemnych kontaktów spo ecznych; 3) funkcjonalna lub symboliczna zabawa oraz wyst powanie co najmniej dwóch objawów wymienionych ni ej w pkt. 4 i co najmniej po jednym objawie z pkt. 5 i 6; 4) jakoêciowe nieprawid owoêci wzajemnych interakcji spo ecznych przejawiajàce si : a) niedostatecznym wykorzystaniem kontaktu wzrokowego, wyrazu twarzy, postawy cia a i gestów do odpowiedniego regulowania interakcji spo ecznych, b) niedostatecznym rozwojem zwiàzków rówieêni- kryteria diagnostyczne autyzmu 7

8 czych, obejmujàcych wzajemnie podzielane zainteresowania, czynnoêci i emocje, c) brakiem odwzajemniania spo eczno-emocjonalnego, przejawiajàcego si upoêledzeniem lub odmiennoêcià reagowania na emocje innych osób albo brakiem modulacji zachowania odpowiedniej do spo ecznego kontekstu lub s abej integracji zachowaƒ spo ecznych, emocjonalnych i komunikacyjnych, d) brakiem spontanicznej potrzeby dzielenia z innymi osobami radoêci, zainteresowaƒ lub osiàgni ç (np. braku pokazywania lub przynoszenia innym osobom przedmiotów swojego indywidualnego zainteresowania); 5) jakoêciowe nieprawid owoêci w porozumiewaniu si przejawiajàce si : a) opóênieniem lub brakiem rozwoju j zyka mówionego, które nie wià à si z próbà kompensowania za pomocà gestów lub mimiki, b) wzgl dnym niedostatkiem inicjatywy i wytrwa- oêci w podejmowaniu wymiany konwersacyjnej, w której zachodzà zwrotne reakcje na komunikaty innej osoby, c) stereotypowym i powtarzajàcym si, idiosynkratycznym wykorzystaniem s ów i wyra eƒ, d) brakiem spontanicznej ró norodnoêci zabawy w udawanie na niby lub zabawy naêladujàcej role spo eczne; 6) ograniczone, powtarzajàce si i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowaƒ i aktywnoêci, przejawiajàce si : a) poch oni ciem jednym lub liczniejszymi zainteresowaniami, b) wyrazistym kompulsywnym przywiàzaniem do specyficznych, niefunkcjonalnych czynnoêci rutynowych i zrytualizowanych, 8

9 c) stereotypowymi i powtarzajàcymi si manieryzmami ruchowymi, obejmujàcymi albo stukanie lub kr cenie palcami albo z o one ruchy ca ego cia a, d) koncentracjà na czàstkowych lub niefunkcjonalnych w aêciwoêciach przedmiotów. Osoba z autyzmem mo e, ale nie musi mieç upoêledzenia umys owego. Do spektrum autyzmu zalicza si Zespó Aspergera, ró niàcy si od powy ej scharakteryzowanego autyzmu nast pujàcym kryterium brak istotnego klinicznie opóênienia w zakresie j zyka mówionego i rozumienia j zyka lub rozwoju czynnoêci poznawczych (IQ w normie lub powy ej normy). Rozpoznanie Zespo u Aspergera wymaga stwierdzenia, e wypowiadanie pojedynczych s ów by o rozwini te do drugiego roku ycia lub wczeêniej oraz e komunikatywne wyra enia by y w u yciu do 3 roku ycia lub wczeêniej, a umiej tnoêç pomagania sobie, zachowania adaptacyjne i zaciekawienie Êrodowiskiem w okresie pierwszych trzech lat ycia by y na poziomie odpowiadajàcym rozwojowi intelektualnemu. Fazy rozwoju ruchowego mogà jednak byç nieco opóênione i zwykle wyst puje ruchowa niezdarnoêç. Pojedyncze, szczególne umiej tnoêci, cz sto sà zwiàzane z nieprawid owym koncentrowaniem si na nich, wyst pujà pospolicie, choç nie sà wymagane do rozpoznania. Zespó Aspergera W ostatnim dziesi cioleciu sformu owano wiele hipotez, które ukierunkowa y badania nad specyfikà defektu poznawczego w autyzmie. Warto nadmieniç, e szczególne zainteresowanie wzbudzajà: 1) koncepcja deficytu teorii umys u oraz 2) koncepcja os abienia centralnej koherencji [Frith 2008]. 9

10 Posiadanie teorii umys u oznacza zdolnoêç przypisywania stanów umys owych sobie i innym w celu wyjaêniania i przewidywania zachowania. Deficyt teorii umys u sygnalizuje defekt wrodzonego mechanizmu poznawczego, pozwalajàcego na tworzenie reprezentacji stanów umys owych. S aba koherencja centralna natomiast jest defektem poznawczym, polegajàcym na niezdolnoêci takiego àczenia informacji w jednà ca oêç, aby mo na by o uchwyciç istot zagadnienia. Zarówno centralna koherencja, jak i teoria umys u u atwiajà jednostce porzàdkowanie wiedzy o rzeczywistoêci i regulowanie stosunków z otoczeniem. Warto równie zwróciç uwag, e w ramach kryteriów diagnostycznych autyzmu w ICD nie sygnalizuje si zaburzeƒ w percepcji. Wspó czeênie w literaturze [Maas 1998; Emmons, Anderson 2007; Pisula 1993; Ga kowski 1995; Krasiejko 2008 a, b i c] zwraca si jednak uwag, e odbiór bodêców i przetwarzanie informacji u osób z autyzmem przebiega inaczej, co jest niwelowane w praktyce przez terapi zaburzeƒ integracji sensorycznej. Diagnozowanie (za: autyzmu jest szczególnym procesem, opartym na starannej i wnikliwej obserwacji dziecka w ró nych sytuacjach: 1) w trakcie spontanicznej aktywnoêci; 2) w samotnoêci; 3) z rodzicami; 4) z terapeutami; 5) w sytuacjach spo ecznych; 6) w relacjach z innymi ludêmi; 7) we wspó pracy, zabawie i przy realizacji zadaƒ. procedura diagnozowania Przeprowadzenie i podsumowanie takich obserwacji wymaga odpowiedniego czasu i warunków, dlatego 10