KRAJOWA INWENTARYZACJA EMISJI TZO DO POWIETRZA I ANALIZA UWOLNIEŃ DO POZOSTAŁYCH KOMPONENTÓW ŚRODOWISKA

Transkrypt

1 Faza inwentaryzacji projektu GEF w Polsce MATERIAŁY ROBOCZE DO SPORZĄDZENIA PROFILU TZO W POLSCE (do ograniczonego korzystania) GF/POL/INV/R.2 KRAJOWA INWENTARYZACJA EMISJI TZO DO POWIETRZA I ANALIZA UWOLNIEŃ DO POZOSTAŁYCH KOMPONENTÓW ŚRODOWISKA Krzysztof OLENDRZYŃSKI, Iwona KARGULEWICZ, Wiesław KOŁSUT, Jacek SKOŚKIEWICZ, Bogusław DĘBSKI, Adam GROCHOWALSKI Niniejszy raport nie był redagowany. Został odtworzony w takiej postaci, w jakiej został przekazany do Instytutu Ochrony Środowiska przez Autora (Autorów)

2 KRAJOWA INWENTARYZACJA EMISJI TZO DO POWIETRZA I ANALIZA UWOLNIEŃ DO POZOSTAŁYCH KOMPONENTÓW ŚRODOWISKA Krzysztof OLENDRZYŃSKI, Iwona KARGULEWICZ, Wiesław KOŁSUT, Jacek SKOŚKIEWICZ, Bogusław DĘBSKI, Adam GROCHOWALSKI Oszacowanie emisji trwałych zanieczyszczeń organicznych (PCDD/F, PCB i HCB) do powietrza, wody, gleby, odpadów/pozostałości i produktów zostało opracowane w układzie klasyfikacji źródeł emisji SNAP (Selected Nomenclature for Air Pollution). Układ ten obejmuje 11 głównych kategorii źródeł emisji podzielonych na ponad 400 podkategorii szczegółowych. Klasyfikacja SNAP wykorzystywana jest przy raportowaniu emisji z poszczególnych krajów na potrzeby Sekretariatu Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ (UN ECE) oraz programu EMEP (Co-operative program for monitoring and evaluation of the long-range transmission of air pollutants in Europe). Zastosowanie tego układu zapewnia uwzględnienie wszystkich istotnych źródeł emisji w odniesieniu do których kraj raportujący ma dane (wskaźniki emisji i odpowiadające im dane o aktywnościach) oraz pozwala na porównywanie i analizowanie tak sklasyfikowanych danych na temat emisji z różnych państw. Inwentaryzacje emisji zanieczyszczeń przeprowadza się w oparciu o krajowe dane statystyczne (publikowane przez GUS; [GUS 2001a-g]) dotyczące: zużycia paliw i surowców, rocznej produkcji wyrobów przemysłowych lub innych wielkości (tzw. aktywności) charakteryzujących rozmiar działalności danego sektora oraz w oparciu o krajowe lub literaturowe wskaźniki emisji, które charakteryzują wielkość emisji danego zanieczyszczenia w przeliczeniu na jednostkę produkcji lub jednostkę zużytego paliwa. Dane statystyczne o aktywnościach, pochodzące z GUS, dopasowane zostały do wymaganego układu raportowania, co często wymagało eksperckiej oceny dotyczącej właściwego podziału w obrębie wydzielonych kategorii SNAP. Jeżeli dane zamieszczane w publikacjach GUS były niewystarczające, wykorzystywano potrzebne informacje z innych wiarygodnych i dobrze udokumentowanych źródeł [ARE 2001; Kachniarz 1996; Lassen 2002; Radzimirski 2001; Olendrzyński 2001]. Wskaźniki krajowe emisji TZO do powietrza oparte są na pomiarach prowadzonych przez Zespół Analiz Śladowych Instytutu Chemii i Technologii Nieorganicznej Politechniki Krakowskiej. Pomiary emisji PCDD/F, PCB i HCB przeprowadzono w 2 spiekalniach (są to jedyne funkcjonujące w kraju spiekalnie rud żelaza), 2 cementowniach i 2 spalarniach odpadów niebezpiecznych (w tym odpadów medycznych) [Grochowalski 2002]. Serie pomiarów emisji dioksyn wykonane w latach ubiegłych ( ) pozwoliły na określenie krajowych wskaźników emisji PCDD/F ze spalania odpadów medycznych w instalacjach zróżnicowanych pod względem technologii i wyposażenia w urządzenia ochrony powietrza. Podobne pomiary umożliwiły również obliczenie wskaźników emisji PCDD/F ze spalania węgla w energetyce zawodowej i przemysłowej oraz w gospodarstwach domowych, gdzie występuje zjawisko współspalania odpadów [Olendrzyński 2001]. Wskaźniki z tych wcześniejszych analiz były już wykorzystywane do inwentaryzacji emisji dioksyn na potrzeby EMEP [Olendrzyński 2002]. W kategoriach gdzie brak jest wskaźników krajowych stosowane są wskaźniki literaturowe, wybrane na podstawie analizy publikacji, raportów inwentaryzacyjnych i badań prowadzonych w innych krajach [Bailey 2001; Berdowski 1995; CORINAIR 2001; Holoubek 1993, 1995, 2000; Lassen 2002; LUA-NRW 1997, 2000; NILU 1999; Olendrzyński 2001; UN ECE/EMEP WebDab 2002; UNEP Chemicals 1999, 2001]. 1

3 Ocena wielkości uwolnień TZO do wody, gleby, odpadów/pozostałości oraz produktów jest trudniejsza i zdecydowanie mniej kompleksowa w porównaniu z oszacowaniem emisji do powietrza, ze względu na znacznie mniejszą ilość informacji na temat wskaźników emisji do tych mediów. Oszacowanie uwolnień PCDD/F wykonano w oparciu o wskaźniki opublikowane przez UNEP Chemicals [UNEP Chemicals 2001], ale dla wielu kategorii nie są znane wartości wskaźników emisji i mimo, że emisja z tych źródeł z pewnością występuje nie można jej było uwzględnić w oszacowaniu. Z tego względu podane wielkości emisji są najprawdopodobniej zaniżone. Wyniki tego oszacowania to raczej pierwsza próba inwentaryzacji i wstępnej oceny ilości dioksyn uwalnianych do innych niż powietrze komponentów środowiska, ze źródeł dla których zostały opracowane jakiekolwiek wskaźniki emisji [UNEP Chemicals 2001, Lassen 2002]. W przypadku uwolnień HCB i PCB do wody, gleby, odpadów/pozostałości oraz produktów podano jedynie potencjalne źródła uwolnień tych zanieczyszczeń. EMISJA DO POWIETRZA Polichlorowane dibenzodioksyny i dibenzofurany Według badań przeprowadzonych w krajach Unii Europejskiej, 62% emisji dioksyn i furanów to emisja do powietrza [LUA-NRW 1997]. Główne źródła emisji PCDD/F w UE to: kontrolowane spalanie odpadów komunalnych 25,5%, wzbogacanie rud metali metodami termicznymi 17,6%, spalanie drewna (całkowite) 16,4%, spalanie odpadów szpitalnych - 14,2%, konserwacja drewna - 6,6%, pożary 6,6%, nielegalne spalanie odpadów gospodarczych 3%, przetwórstwo surowców wtórnych 2%, transport drogowy 1,9%, hutnictwo stali 1,5%, wytapianie i przetwórstwo miedzi 1,3%, wytapianie i przetwórstwo aluminium 0,7%. Pozostałe źródła emisji to m.in. spalanie odpadów przemysłowych, spalanie węgla w paleniskach domowych, spalanie przemysłowe węgla, produkcja cementu, wytapianie i przetwórstwo cynku, krematoria, hutnictwo metali nieżelaznych oraz odzyskiwanie metali z kabli [LUA-NRW 1997]. Emisja dioksyn do powietrza w Polsce w roku 2000 oszacowana została na ok. 517g TEQ. Szczegółowe informacje na temat wielkości emisji z poszczególnych źródeł prezentują tabela 1. i rys. 1. Za główne źródło emisji PCDD/F uznaje się procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym (SNAP 02), skąd pochodzi ok. 38% całkowitej krajowej emisji. W obrębie tej kategorii SNAP dominuje emisja z podsektora: mieszkalnictwo i usługi (SNAP 0202), który obejmuje m.in. procesy spalania w paleniskach domowych (SNAP ), gdzie często wraz z paliwem współspalane są odpady z gospodarstw domowych. Emisja z kategorii SNAP 0202 to ok. 98% emisji przypisywanej sektorowi komunalnemu i mieszkaniowemu czyli ponad 36% emisji krajowej. Drugim co do wielkości źródłem emisji dioksyn jest emisja z sektora: zagospodarowanie odpadów (30% emisji krajowej). Największy udział w emisji z tego sektora ma emisja ze spalania odpadów przemysłowych (w tym odpadów uznawanych za niebezpieczne) i medycznych w instalacjach nie posiadających systemów oczyszczania gazów odlotowych. Emisja PCDD/F z odpadów niebezpiecznych i przemysłowych spalanych bez żadnych urządzeń ochrony powietrza to odpowiednio ok. 50 i 30% emisji z całej kategorii SNAP 09, w przypadku odpadów medycznych unieszkodliwianych w takich warunkach udział ten stanowi 7%. Istotny udział w emisji klasyfikowanej do SNAP 09 ma także emisja ze spalania na polach odpadów rolniczych jej udział to również prawie 7%. W przypadku oszacowania emisji ze SNAP 09 należy jednak zaznaczyć, że dane dotyczące ilości wytwarzanych odpadów przemysłowych oraz niebezpiecznych a tym samym informacje o ich termicznym unieszkodliwianiu pochodzą z publikacji GUS, a statystyka publiczna obejmuje tylko większych producentów odpadów, 2

4 stąd wartość ta wydaje się być zaniżoną, a oszacowanie wielkości emisji obarczone dużą niepewnością. Przyjmuje się, iż rzeczywista wielkość emisji PCDD/F z tej kategorii w roku 2000 mogła mieścić się w granicach 1-81 g TEQ dla odpadów niebezpiecznych i 5, g TEQ dla innych odpadów przemysłowych [Lassen 2002]. Ilość wytwarzanych rocznie odpadów medycznych określono na podstawie liczby łóżek w szpitalach publicznych i niepublicznych oraz danych o ich wykorzystaniu, zakładając, że dziennie powstaje średnio 1,6 kg odpadów w przeliczeniu na jedno wykorzystywane łóżko szpitalne. Trudność stanowi ustalenie ilości spalanych odpadów zarówno przemysłowych jak również medycznych w poszczególnych typach instalacji. Podział taki dokonany został w oparciu o opinie eksperckie i dane szacunkowe opracowane m.in. na potrzeby planu implementacyjnego Dyrektywy 94/67/EC dotyczącej spalania odpadów niebezpiecznych. Kolejnym istotnym źródłem emisji są pożary wysypisk, budynków (zarówno mieszkalnych jak i przemysłowych) oraz samochodów. Źródła te obok pożarów lasów i palenia tytoniu zakwalifikowane zostały do kategorii: inne źródła emisji i pochłaniania zanieczyszczeń - SNAP 11 (w niektórych opracowaniach źródła te wyodrębniane są w osobnej, dwunastej kategorii). Emisja ze źródeł zaliczonych do SNAP 11 stanowiła w 2000 r. ok. 13% emisji krajowej, z tego ponad 73% czyli prawie 10% emisji krajowej to emisja z pożarów wysypisk. Oszacowanie emisji z wysypisk obarczone jest dużą niepewnością, ponieważ bardzo trudno jest ustalić dokładnie masę odpadów spalonych podczas pożarów wysypisk, a sama liczba pożarów, które miały miejsce na składowiskach odpadów jest także wartością szacunkową. Stosowanie wskaźników literaturowych pozwala tylko na zgrubne określenie wielkości emisji, ponieważ wskaźniki te ściśle zależą od gęstości odpadów czyli m.in. od stopnia ich kompresji parametru bardzo zróżnicowanego w zależności od sposobu zagospodarowania danego składowiska. Wielkością szacunkową jest też masa resztek roślinnych spalanych na polach. Została ona oszacowana na podstawie obszaru upraw rolniczych (wg GUS w roku 2000 było to 14129,3 tys. ha) [GUS 2001c] i wskaźnika emisji EMEP/CORINAIR, określającego ilość spalonej biomasy na jeden hektar powierzchni upraw na poziomie 0,025 t. W zakresie inwentaryzacji emisji dioksyn dokonano istotnych uzupełnień oraz weryfikacji niektórych wskaźników. Dodane zostały nowe źródła emisji, które nie były uwzględniane we wcześniejszych krajowych oszacowaniach (raport dla UNECE/EMEP [Olendrzyński 2002]) głównie ze względu na brak odpowiednich wskaźników emisji. Wszystkie zmiany dotyczące wskaźników emisji oraz wartości wszystkich nowo przyjętych wskaźników prezentuje tabela 2. Wartości wskaźników w kategoriach, dla których emisja nie była wcześniej szacowana pochodzą z opracowania Standardized Toolkit for Identification and Quantification of Dioxin and Furan Releases [UNEP Chemicals 2001]. Najistotniejsze z punktu widzenia wpływu na wartość szacowanej emisji PCDD/F było przyjęcie wskaźników i uzupełnienie emisji z kategorii SNAP , czyli spalania odpadów przemysłowych i niebezpiecznych (emisja z tego podsektora stanowi ok. 25% emisji krajowej) oraz z kategorii SNAP 1125 (prawie 13% emisji krajowej), gdzie zaliczono m.in. emisję z pożarów wysypisk, domów, fabryk i samochodów. W znacznym stopniu uzupełnione została również informacja o emisji z procesów przemysłowych np. produkcji wapna, szkła, wędzonych produktów spożywczych, hutnictwa metali nieżelaznych (cynku, ołowiu, aluminium) oraz rolnictwa. Dokonano również weryfikacji niektórych stosowanych wskaźników. Obniżone zostały wskaźniki w kategorii SNAP 0203, ponieważ oceniono, iż instalacje zaliczane do tego sektora są w zdecydowanej większości bardziej zbliżone do tych pracujących w energetyce przemysłowej i zawodowej niż do tych funkcjonujących w podsektorze mieszkalnictwa i usług a w szczególności w gospodarstwach domowych. Na podstawie pomiarów 3

5 przeprowadzonych przez zespół Politechniki Krakowskiej zweryfikowano również wskaźniki emisji ze spiekalni, cementowni i ze spalania odpadów medycznych w instalacjach wyposażonych w urządzenia ochrony powietrza o średniej skuteczności. We wszystkich tych przypadkach wartości wskaźników zostały obniżone w stosunku do wcześniej stosowanych. Polichlorowane bifenyle Dane literaturowe [European POPs Expert Team 2002] wskazują, że głównym źródłem emisji PCB do powietrza są: wycieki z kondensatorów (70-90% całkowitej emisji). Pozostałe źródła podawane jako istotne to: produkcja stali w piecach łukowych (5-10%), cięcie i rozdrabnianie złomu (2-6%), spalanie węgla (2-6%), spalanie olejów opałowych (1-3%), wycieki z transformatorów (1-3%), wykorzystanie rolnicze osadów ściekowych (1-3%), produkcja stali w innych piecach (0,5-2), produkcja spieków (0,1-0,5%). Udział emisji z innych źródeł nie przekracza 0,5% całkowitej emisji do powietrza. W Polsce, zgodnie z oszacowaniem, emisja PCB do powietrza w roku 2000 wyniosła 2335 kg (Tabela 3). Udział poszczególnych sektorów w emisji krajowej przedstawia rys. 2. Dominującym źródłem emisji PCB, z którego pochodzi 70% całkowitej emisji krajowej są urządzenia elektroenergetyczne, a konkretnie kondensatory wypełnione syciwem zawierającym polichlorowane bifenyle. To, jak się wydaje zasadnicze źródło emisji PCB, jest klasyfikowane do SNAP Pozostałe istotne źródła to procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym (16% emisji krajowej) oraz transport drogowy i procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii (każdy z tych podsektorów ma 5% udział w emisji krajowej PCB). W zakresie SNAP 02 zdecydowanie najwyższy udział w emisji mają procesy spalania w kategorii: mieszkalnictwo i usługi (0202). Do inwentaryzacji emisji PCB włączone zostały nowe źródła emisji dla których udało się przyjąć odpowiedni wskaźnik emisji albo na podstawie krajowych pomiarów albo w oparciu o dostępne wskaźniki literaturowe (tabela 4). Zmienione zostały wskaźniki w obrębie kategorii SNAP Wiąże się to z rozróżnieniem warunków spalania, które są inne w energetyce zawodowej i przemysłowej oraz w sektorze komunalnym i mieszkaniowym, gdzie zaliczane są również piece i kotły stosowane w gospodarstwach domowych. Na podstawie wyników pomiarów emisji w obu funkcjonujących w Polsce spiekalniach zmieniono wskaźnik emisji PCB w podkategorii SNAP , odpowiadającej procesom produkcji spieków. Przeprowadzenie pomiarów pozwoliło również na obliczenie wskaźnika emisji z cementowni (SNAP ) oraz z procesów spalania odpadów przemysłowych i medycznych w instalacjach z systemami redukcji emisji zanieczyszczeń o wysokiej sprawności. Pozostałe uzupełnienia źródeł emisji związane są z przyjęciem wskaźników literaturowych. Dzięki temu oszacowano m.in. emisję z transportu (SNAP 07) a także ze spalania odpadów przemysłowych, szpitalnych i komunalnych. Heksachlorobenzen Na temat emisji i wskaźników emisji HCB jest publikowanych znacznie mniej materiałów niż na temat PCDD/F czy PCB. Jako główne źródła emisji podawane są w literaturze [Bailey 2001; NILU 1999]: stosowanie chlorowanych pestycydów (zanieczyszczonych HCB), produkcja chloru i związków chloroorganicznych (np. trichloroetylenu, tetrachloroetylenu, chlorku winylu, czterochlorku węgla), spalanie odpadów, spalanie węgla, niektóre procesy metalurgiczne (np. pewne technologie produkcji stopów aluminium, miedzi, spiekanie rud). Szacuje się, że emisja HCB do powietrza w roku 2000 wyniosła w Polsce 8,71 kg (tabela 5). Rysunek 3 prezentuje udział poszczególnych grup źródeł w emisji krajowej. 4

6 Największy, 49-procentowy udział w tej emisji mają źródła ujęte w kategorii SNAP 03: procesy spalania w przemyśle. Najwyższe wartości emisji przypisuje się w tym sektorze procesom produkcji wtórnej miedzi (ponad 30% emisji krajowej) i spiekalniom (prawie 13% krajowej emisji HCB). Kolejne źródła mające znaczący udział w emisji HCB to zagospodarowanie odpadów (SNAP 09) 23% emisji krajowej i procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym (SNAP 02) 19% emisji krajowej. Spośród źródeł objętych tymi dwoma wymienionymi kategoriami SNAP, największa emisja pochodzi odpowiednio ze spalania odpadów szpitalnych w instalacjach nie wyposażonych w urządzenia ochrony powietrza lub posiadających jedynie najprostsze systemy redukcji emisji zanieczyszczeń (prawie 69% emisji z całej kategorii SNAP 09) i procesy spalania w sektorze mieszkalnictwo i usługi (ok. 90% całej emisji ze SNAP 02) Wszystkie zmiany wskaźników emisji HCB w stosunku do tych stosowanych w ostatniej inwentaryzacji przesłanej do EMEP [Olendrzyński 2002] zostały zestawione w tabeli 6. Przy oszacowywaniu wielkości emisji HCB ze spiekalni, cementowni oraz spalarni odpadów medycznych i przemysłowych wyposażonych w urządzenia ochrony powietrza wysokiej skuteczności wykorzystane były wskaźniki oparte na krajowych pomiarach. Szczególnie istotne było określenie wskaźnika krajowego z polskich spiekalni, ponieważ we wcześniejszych inwentaryzacjach stosowany był wskaźnik literaturowy - wielokrotnie wyższy, w związku z tym emisja z produkcji spieków stanowiła 82% emisji krajowej i zawyżała wartość całkowitej emisji HCB [Olendrzyński 2002]. Pozostałe zmiany i uzupełnienia (w zakresie emisji z transportu i gospodarki odpadami) oparte są na danych literaturowych [Bailey 2001; NILU 1999]. UWOLNIENIA PCDD/F, PCB, I HCB DO WODY, GLEBY, ODPADÓW /POZOSTAŁOŚCI ORAZ PRODUKTÓW Jak już wspomniano powyżej, ze względu na brak informacji o wartościach wielu wskaźników uwalniania PCDD/F, PCB i HCB do wody, gleby, odpadów/pozostałości oraz produktów dla źródeł gdzie spodziewane są tego typu uwolnienia, wyniki oszacowań dla PCDD/F zamieszczone w tym opracowaniu należy traktować raczej jako wstępną ocenę emisji ze źródeł dla których istnieją opracowane pewne wskaźniki. Pozostałe zestawienia tabelaryczne (dla PCB i HCB) mają na celu tylko zasygnalizowanie, gdzie przypuszczalnie problem takich uwolnień może mieć miejsce. Zgodnie z danymi literaturowymi [European POPs Expert Team 2002] główne źródła uwolnień PCDD/F do gleby w krajach europejskich stanowi: produkcja pestycydów (34%), pożary (21%), spalanie odpadów komunalnych (19%), składowanie odpadów komunalnych (10%), stosowanie pestycydów (4,2%), wtórna produkcja ołowiu (3,2%), spalanie drewna w gospodarstwach domowych (1,7%), wtórna produkcja miedzi (1%), procesy w stalowniach z piecami elektrycznymi (0,9%) i wtórna produkcja aluminium (0,8%). W oparciu o wskaźniki opublikowane przez UNEP Chemicals oszacowano wielkości uwolnień dioksyn do wody, gleby, odpadów/pozostałości i produktów w Polsce. Niestety dla wielu kategorii nie są znane wartości wskaźników emisji i mimo, że emisja z tych źródeł z pewnością występuje nie można jej było uwzględnić w oszacowaniu. Z tego względu sumaryczne wyniki podane w tabelach 7, 8, 9 i 10 mogą być znacznie zaniżone. 5

7 Z tych wstępnych szacunków wynika, że istotnym źródłem emisji PCDD/F do wody są ścieki komunalne oraz procesy związane z produkcją koksu i wyrobów przemysłu celulozowo-papierniczego (tabela 7 i rys. 4). Głównymi źródłami zanieczyszczenia gleby dioksynami są wszelkie procesy spalania na otwartej przestrzeni (spalanie na polach odpadów rolniczych, wypalanie łąk i rżysk, pożary lasów) (tabela 8 i rys. 5). Uwolnienia PCDD/F do odpadów/pozostałości w 2000 r. oszacowano na 312 g (tabela 9). Najwięcej dioksyn jest uwalnianych do pozostałości w procesie zagospodarowania odpadów prawie 34% całkowitej emisji do odpadów/pozostałości, a w ramach tej grupy takie źródła jak: oczyszczanie ścieków komunalnych, spalanie odpadów medycznych, przemysłowych i niebezpiecznych oraz kremacje (rys. 6). Istotny udział (ponad 31%) mają również procesy spalania w przemyśle a w obrębie tej kategorii wtórna produkcja aluminium i miedzi. Znaczący udział w uwalnianiu dioksyn do odpadów/pozostałości mają też procesy produkcyjne (ponad 19%). Tu zdecydowanie dominują: stalownie, szczególnie z piecami elektrycznymi. Do produktów dioksyny dostają się głównie w przemyśle chemii organicznej (produkcja PCV i produkcja pestycydów) oraz w przemyśle celulozowo-papierniczym (tabela 10 i rys. 7). Uwolnienia do produktów mają też miejsce w branży tekstylnej i przy produkcji kompostu. Oszacowania emisji dioksyn do powietrza oraz gleby, wody, odpadów/pozostałości i produktów pozwoliły zgrubnie ocenić procentowy udział uwolnień do poszczególnych mediów. Na tej podstawie ocenia się, że ok. 61% całkowitej emisji to emisja do powietrza, 37% całego strumienia dioksyn dostaje się do odpadów, a pozostała część (2%) wprowadzana jest do wody, gleby i produktów (rys. 8). W przypadku PCB i HCB informacja na temat uwolnień tych substancji nie była wystarczająca do obliczeń ilości tych zanieczyszczeń przedostających się do gleby, wody, odpadów/pozostałości i produktów w wyniku działalności różnych sektorów gospodarki. Przygotowane zostały tylko tabele, w których zaznaczono w jakich procesach można spodziewać się przechodzenia PCB i HCB do gleby, wody, odpadów/pozostałości i produktów (tabele 11-14). Dane literaturowe [European POPs Expert Team 2002], oparte głównie na inwentaryzacji brytyjskiej, podają jako główne źródła uwolnień PCB do gleby: cięcie i rozdrabnianie złomu (70-90%), wycieki z kondensatorów (5-15%), składowanie odpadów komunalnych (1-5%), wycieki z transformatorów (0,5-2%) i rolnicze wykorzystanie osadów ściekowych (1-3%). Pozostałym źródłom przypisano udziały nie przekraczające 0,5%. Można przypuszczać, że polichlorowane bifenyle i heksachlorobenzen będą wprowadzane do gleby, wody, odpadów/pozostałości i produktów w tych procesach, które są również przyczyną zanieczyszczenia dioksynami. Nie ma jednak na temat tych uwolnień i odpowiadających im wskaźników tyle kompleksowych opracowań co w przypadku emisji dioksyn do powietrza czy nawet do innych komponentów środowiska. Jakiekolwiek oszacowania liczbowe są więc albo niemożliwe albo obarczone bardzo dużą niepewnością. LITERATURA ARE (2001): Bilans paliw w układzie OECD, ARE,

8 Bailey R. E. (2001): Global hexachlorobenzene emission, Chemosphere 43 (2001), Berdowski J. J. M. et al. (1995): Technical Paper to the OSPARCOM-HELCOM-UNECE Emission Heavy Metals and Persistent Organic Pollutants, Umweltbundesamt, Berlin, 1995 CORINAIR (2001): Joint EMEP/CORINAIR Atmospheric Emission Inventory Guidebook, Third Edition. Copenhagen: European Environment Agency, 2001 European POPs Expert Team (2002): Preparatory actions in the field of dioxin and PCBs, European Commission, Brussels 2002 Grochowalski A. (2002): Sprawozdanie z przeprowadzonych pomiarów i oznaczania stężenia polichlorowanych dibenzodioksyn i dibenzofuranów (PCDDs/PCDFs), heksachlorobenzenu (HCB) oraz polichlorowanych bifenyli (PCBs) emitowanych do atmosferyze spalinamize spalarni odpadów niebezpiecznych, spiekalni rud żelaza, pieców cementowych oraz w powietrzu na hali gdzie gromadzone są zużyte kondensatory i transformatory przemysłowe, Kraków 2002 GUS (2001a): Gospodarka paliwowo - energetyczna w latach , GUS, Warszawa 2001 GUS (2001b): Infrastruktura Komunalna w 2000 r., GUS, Warszawa 2001 GUS (2001c): Ochrona Środowiska 2001, GUS, Warszawa 2001 GUS (2001d): Rocznik statystyczny województw 2001, GUS, Warszawa, 2001 GUS (2001e): Produkcja ważniejszych wyrobów przemysłowych., GUS, Warszawa 2001 GUS (2001f): Rocznik Statystyczny przemysłu 2001., GUS, Warszawa 2001 GUS (2001g): Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2001., GUS, Warszawa 2001 Holoubek I. et al. (1993): Methodologies for the estimation of the emission of persistent organic pollutants to the atmosphere, Brno 1993 Holoubek I. et al. (1995): Atmospheric emission inventory guidelines for persistent organic pollutants (POPs), Prague 1995 Holoubek I. et al. (2000): The emission inventory of POPs (PAHs, PCBs, PCDDs/Fs, HCB in the Czech Republic, Organohalogen Compounds, 46 (2000), Kachniarz M. (1996): Raport nt. stanu wiedzy o trwałych związkach organicznych pod kątem przygotowania protokołu do Konwencji o Transgranicznym Przenoszeniu Zanieczyszczeń na Dalekie Odległości, o ograniczeniu emisji tych związków, raport IOŚ, Warszawa 1996 Lassen C. et al. (2002): Inventory of Dioxin and Furan Releases in Poland, Ministry of Environment Poland, Warsaw 2002 LUA-NRW (1997): Identification of Relevant Industrial Sources of Dioxins and Furans in Europ The European Dioxin Inventory, Essen 1997 LUA-NRW (2000): Assessment of dioxin emission until 2005 The European Dioxin Emission Inventory - Stage II 2000 NILU (1999): Environmental Cycling of Selected Persistent Organic Pollutants (POPs) in the Baltic Region (POPCYCLING-Baltic), 1999 Olendrzyński K. et al. (2001): Weryfikacja wskaźników emisji WWA, PCB, HCB, i PCDD/F oraz skorygowanie bilansów emisji za lata , raport IOŚ, Warszawa

9 Olendrzyński K. et al. (2002): Emission inventory of SO 2, NO 2, NH 3, CO, PM, HMs, NMVOCs and POPs in Poland in 2000, UN ECE EMEP/Poland- Raport/2002, Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2002 Radzimirski S. (2001): Przygotowanie bazy danych o emisji zanieczyszczeń z transportu w 2000 r., Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa 2001 UN ECE/EMEP emission database WebDab UNEP Chemicals (1999) Dioxin and Furan Inventories. National and Regional Emission of PCDD/PCDF, Genewa 1999 UNEP Chemicals (2001): Standardized Toolkit for Identification and Quantification of Dioxin and Furan Releases, Genewa

10 Tabela 1. Emisja PCDD/F do powietrza w roku 2000 Źródło emisji dioksyn Aktywność Wskaźnik emisji Emisja [Gg] [mgteq/gg] [mgteq] OGÓŁEM ,4 01. Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii 7 197, Elektrownie i elektrociepłownie zawodowe Węgiel kamienny , ,4 Węgiel brunatny ,5 0, ,3 Olej opałowy 175, , Ciepłownie rejonowe Węgiel kamienny 871 0,06 52,3 Węgiel brunatny 0,0 0,06 0,0 Olej opałowy 98,4 1 98, Rafinerie Węgiel kamienny 8,6 0,06 0,5 Węgiel brunatny 0,0 0,06 0,0 Olej opałowy 696, ,8 Drewno 0,0 1 0, Przemiany paliw stałych Węgiel kamienny 120 0,06 7,2 Węgiel brunatny 0,0 0,06 0,0 Olej opałowy 1,6 1 1,6 Drewno 0,0 1 0, Kopalnictwo surowców energetycznych Węgiel kamienny 1 490,2 0,06 89,4 Węgiel brunatny 354,1 0,06 21,2 Olej opałowy 8,8 1 8,8 Drewno 0,2 1 0,2 02. Procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym , Ciepłownie komunalne Węgiel kamienny ,06 343,4 Węgiel brunatny 35 0,06 2,1 Olej opałowy 30,6 1 30,6 Drewno 10,1 1 10, Mieszkalnictwo i usługi Węgiel kamienny 8 102, ,4 Węgiel brunatny 140, ,0 Olej opałowy 710, ,3 Drewno 8 554, , Rolnictwo, leśnictwo i inne Węgiel kamienny ,06 90,1 Węgiel brunatny 135,1 0,06 8,1 Olej opałowy 1 109, ,5 Drewno 1 413, ,3 03. Procesy spalania w przemyśle , Spalanie w kotłach, turbinach gazowych i silnikach Węgiel kamienny 3 078,5 0,06 184,7 Węgiel brunatny 5,6 0,06 0,3 Olej opałowy 283, ,1 Drewno 9,2 1 9, Procesy spalania bez kontaktu Węgiel kamienny 6 484,5 0,06 389,1 Węgiel brunatny 41,7 0,06 2,5 Olej opałowy 851, ,8 Drewno 2 156, , Procesy spalania z kontaktem Węgiel kamienny 3 229,9 0,06 193,8 Węgiel brunatny 7,4 0,06 0,4 Olej opałowy 13,8 1 13,8 Drewno 1,6 1 1, Spiekalnie 8 078,7 1, , Wtórna produkcja ołowiu (odpady, separatory baterii z PVC ) 36, , Cynk raf. i ołów sur. z pieca szybowego (brykiety, piece obrotowe) 15, , Cynk raf. i ołów sur. z pieca szybowego (odlewanie stopów cynku) 9,6 0,3 2, Wtórna miedź ,0

11 Wtórna produkcja aluminium (przetwarzanie odpadów) 123, , Wtórna produkcja aluminium (odlewanie stopów) 75 1,3 97, Cement* ,5 0,07 809, Produkcja wapna (cyklony, bez systemów odpylania) , Produkcja wapna (dobre systemy odpylania) ,07 83, Mieszanie asfaltu (bez oczyszczania gazów) 520,8 0,07 36, Mieszanie asfaltu (skrubery, filtry tkaninowe ) 520,8 0,007 3, Szkło (cyklony, bez systemów odpylania) 1 549,6 0,2 309, Cegły i pustaki (cyklony, bez odpylaczy) ,2 208, Cegły i pustaki (dobre systemy odpylania) ,02 29, Materiały ceramiczne (cyklony, bez odpylaczy) 323,5 0,2 64, Materiały ceramiczne (dobre systemy odpylania) 323,5 0,02 6,5 04. Procesy produkcyjne , Produkcja koksu (dopalanie, odpylacze) 9 069,4 0, , Spust surówki 6 491, , Stalownie martenowskie 414, , Stalownie konwertorowo-tlenowe 6 793, , Stalownie elektryczne , Produkcja aluminium 46,9 2 93, Inne (wędzarnie - czyste paliwo, bez dopalania) 229, , Inne (wędzarnie - czyste paliwo, dopalanie) 458,2 0,6 274,9 07. Transport drogowy 1 452,3 Etylina 371,4 2,2 817,1 Benzyna bezołowiowa 4 559,5 0, ,2 Olej napędowy , ,0 08. Inne pojazdy i urządzenia 211,1 Etylina 68,1 2,2 149,8 Olej napędowy ,043 61,3 09. Zagospodarowanie odpadów , Spalanie odpadów komunalnych (spalarnie z nowoczesnymi systemami oczyszczania gazów) 2,9 0,5 1, Spalanie odpadów przemysłowych (bez systemów oczyszczania gazów) , Spalanie odpadów przemysłowych (mniej sprawne systemy oczyszczania gazów) , Spalanie odpadów przemysłowych (dobre systemy oczyszczania gazów) , Spalanie odpadów przemysłowych (b.dobre systemy oczyszczania gazów) 53,5 0,5 26, Spalanie odpadów przemysłowych - niebezpiecznych (bez systemów oczyszczania gazów) Spalanie odpadów przemysłowych - niebezpiecznych (mniej sprawne systemy oczyszczania gazów) 2, , , Spalanie odpadów przemysłowych - niebezpiecznych (dobre systemy oczyszczania gazów) 40, , Spalanie odpadów przemysłowych - niebezpiecznych (b.dobre systemy oczyszczania gazów) 14,4 0,75 10, Spalanie osadów z oczyszczalni ścieków (z systemami oczyszczania gazów) 5,9 4 23, Spalanie odpadów szpitalnych (spalarnie spełniające dyrektywę UE) 4,2 1,4 5, Spalanie odpadów szpitalnych (spalarnie z systemem oczyszczania gazów o niższej sprawności) 22, , Spalanie odpadów szpitalnych (spalanie w instalacjach bez systemów oczyszczania gazów) 23,8 453, , Otwarte spalanie odpadów rolniczych (bez 1003) , Kremacje (średnia kontrola spalania)** ,01 60,0 10. Rolnictwo 521, Wypalanie ściernisk i słomy 16,8 5 84, Wypalanie ściernisk i słomy (pożary nieużytków) 87, ,0 11. Inne źródła emisji i pochłaniania zanieczyszczeń , Pożary lasów , Inne (pożary wysypisk) 49, , Inne (pożary samochodów) 38, , Inne (pożary domów i fabryk) 32, , Inne (palenie papierosów)*** ,00E-10 8,4 *- aktywnośc jest wielkoscią produkcji klinkieru [Gg], wskaźnik w [mgteq/gg klinkieru] **- aktywność jest liczbą ciał poddanych kremacji; wskaźnik jest w [mg/ciało] ***- aktywność w sztukach; wskaźnik jest w [mg/sztukę papierosów].

12 Tabela 2. Skorygowane wskaźniki PCDD/F Źródło emisji dioksyn 02. Procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym 0203 Rolnictwo, leśnictwo i inne Przyjęty wskaźnik emisji [µg TEQ / Mg] Wskaźnik emisji dotychczas stosowany [µg TEQ / Mg] Węgiel kamienny 0,06 18 Węgiel brunatny 0,06 10 Olej opałowy 1 1 Drewno Procesy spalania w przemyśle Spiekalnie 1, Wtórna produkcja ołowiu (odpady, separatory baterii z PVC ) 80 brak Cynk raf. i ołów sur. z pieca szybowego (brykiety, piece obrotowe) Cynk raf. i ołów sur. z pieca szybowego (odlewanie stopów cynku) 100 brak 0,3 brak Wtórna produkcja aluminium (przetwarzanie odpadów) 150 brak Wtórna produkcja aluminium (odlewanie stopów) 1,3 brak Cement 0,07 0, Produkcja wapna (cyklony, bez systemów odpylania) 10 brak Produkcja wapna (dobre systemy odpylania) 0,07 brak Mieszanie asfaltu (bez oczyszczania gazów) 0,07 brak Mieszanie asfaltu (skrubery, filtry tkaninowe ) 0,007 brak Szkło (cyklony, bez systemów odpylania) 0,2 brak Cegły i pustaki (cyklony, bez odpylaczy) 0,2 brak Cegły i pustaki (dobre systemy odpylania) 0,02 brak Materiały ceramiczne (cyklony, bez odpylaczy) 0,2 brak Materiały ceramiczne (dobre systemy odpylania) 0,02 brak 04. Procesy produkcyjne Produkcja koksu (dopalanie, odpylacze) 0,3 brak Inne (wędzarnie - czyste paliwo, bez dopalania) 6 brak Inne (wędzarnie - czyste paliwo, dopalanie) 0,6 brak 09. Zagospodarowanie odpadów Spalanie odpadów komunalnych (spalarnie z nowoczesnymi systemami oczyszczania gazów) Spalanie odpadów przemysłowych (bez systemów oczyszczania gazów) Spalanie odpadów przemysłowych (mniej sprawne systemy oczyszczania gazów) Spalanie odpadów przemysłowych (dobre systemy oczyszczania gazów) Spalanie odpadów przemysłowych (b.dobre systemy oczyszczania gazów) Spalanie odpadów przemysłowych niebezpiecznych (bez systemów oczyszczania gazów) 0,5 brak 3500 brak 350 brak 30 brak 0,5 brak brak Spalanie odpadów przemysłowych niebezpiecznych (mniej 350 brak

13 sprawne systemy oczyszczania gazów) Spalanie odpadów przemysłowych niebezpiecznych (dobre 10 brak systemy oczyszczania gazów) Spalanie odpadów przemysłowych niebezpiecznych (b.dobre 0,75 brak systemy oczyszczania gazów) Spalanie osadów z oczyszczalni ścieków (z systemami 4 brak oczyszczania gazów) Spalanie odpadów szpitalnych (spalarnie z systemem oczyszczania gazów o niższej sprawności) 0907 Otwarte spalanie odpadów rolniczych (bez 1003) 30 brak Kremacje (średnia kontrola spalania) 10 µg TEQ / ciało brak 10. Rolnictwo 1003 Wypalanie ściernisk i słomy 5 brak 1003 Wypalanie ściernisk i słomy (pożary nieużytków) 5 brak 11. Inne źródła emisji i pochłaniania zanieczyszczeń 1103 Pożary lasów 5 brak 1125 Inne (pożary wysypisk) 1000 brak 1125 Inne (pożary samochodów) 94 µg TEQ / pożar brak 1125 Inne (pożary domów i fabryk) 400 brak 1125 Inne (palenie papierosów) 1,00E-7 µg TEQ/ sztukę brak pogrubioną kursywą wpisano wskaźniki emisji obliczone na podstawie najnowszych pomiarów krajowych

14 Rys. 1. Udział sektorów w emisji całkowitej PCDD/F do powietrza Udział poszczególnych sektorów w emisji całkowitej dioksyn do powietrza w roku Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii 30% 0,1% 13% 1% 38% 02. Procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym 03. Procesy spalania w przemyśle 04. Procesy produkcyjne 07. Transport drogowy 08. Inne pojazdy i urządzenia 0,04% 0,3% 7% 11% 09. Zagospodarowanie odpadów 10. Rolnictwo 11. Inne źródła emisji i pochłaniania zanieczyszczeń

15 Tabela 3. Emisja PCBs do powietrza w roku 2000 Aktywność Wskaźnik emisji Emisja Źródła emisji PCB [Gg] [g/gg] [kg] OGÓŁEM 2 335, Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii 120, Elektrownie i elektrociepłownie zawodowe Węgiel kamienny ,31 13,02 Węgiel brunatny ,5 1,8 105,76 Olej opałowy 175,2 0,6 0, Ciepłownie rejonowe Węgiel kamienny 871 0,31 0,27 Olej opałowy 98,4 0,6 0, Rafinerie Węgiel kamienny 8,6 0,31 0 Olej opałowy 696,8 0,6 0,42 Drewno 0,0 0, Przemiany paliw stałych Węgiel kamienny 120 0,31 0,04 Olej opałowy 1,6 0,6 0 Drewno 0,0 0, Kopalnictwo surowców energetycznych Węgiel kamienny 1 490,2 0,31 0,46 Węgiel brunatny 354,1 1,8 0,64 Olej opałowy 8,8 0,6 0,01 Drewno 0,2 0, Procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym 370, Ciepłownie komunalne Węgiel kamienny ,413 2,36 Węgiel brunatny 35 1,8 0,06 Olej opałowy 30,6 0,6 0,02 Drewno 10,1 0,9 0,01 Koks 61,4 3,6 0, Mieszkalnictwo i usługi Węgiel kamienny 8 102,8 31,6 256,05 Węgiel brunatny 140,5 183,2 25,74 Olej opałowy 710,3 3,6 2,56 Drewno 8 554, ,16 Koks 410 9,7 3, Rolnictwo, leśnictwo i inne Węgiel kamienny ,413 47,43 Węgiel brunatny 135,1 1,8 24,75 Olej opałowy 1 109,5 0,6 3,99 Drewno 1 413,3 0,9 83,95 Koks 120 3,6 0, Procesy spalania w przemyśle 19, Spalanie w kotłach, turbinach gazowych i silnikach Węgiel kamienny 3 078,5 0,31 0,95 Węgiel brunatny 5,6 1,8 0,01 Olej opałowy 283,1 0,6 0,17 Drewno 9,2 0,9 0,01 Koks 6,8 3,6 0, Procesy spalania bez kontaktu Węgiel kamienny 6 484,5 0,31 2,01 Węgiel brunatny 41,7 1,8 0,08 Olej opałowy 851,8 0,6 0,51

16 Drewno 2 156,4 0,9 1,94 Koks 193,7 3,6 0, Procesy spalania z kontaktem Węgiel kamienny 3 229,9 0,31 1 Węgiel brunatny 7,4 1,8 0,01 Olej opałowy 13,8 0,6 0,01 Drewno 1,6 0,9 0,00 Koks 3 071,3 3,6 11, Spiekalnie 8 078,7 0,065 0, Wtórna miedź 68 2,6 0, Wtórne aluminium 46,9 2,6 0, Cement* ,5 0,007 0, Procesy produkcyjne 80, Spust surówki 6 491,9 3,6 23, Stalownie martenowskie 414,5 2,6 1, Stalownie konwertorowo-tlenowe 6 793,8 2,6 17, Stalownie elektryczne ,6 8, Walcowanie na gorąco ,8 2,6 29, Rozpuszczalniki i zastosowanie innych substancji Urządzenia elektroenergetyczne Transport drogowy 110,19 Benzyna ołowiowa** 371, ,37 Benzyna bezołowiowa ,02 0,09 Olej napedowy (samochody osobowe i dostawcze)*** , ,83 Olej napedowy (samochody ciężarowe)*** , ,9 09. Zagospodarowanie odpadów 1, Odapdy komunalne 2,9 0,2 0, Spalanie odpadów przemysłowych (bez systemów oczyszczania gazów) 15,2 30,4 0, Spalanie odpadów przemysłowych (systemy oczyszczania gazów o niższej skuteczności) 15,6 19,3 0, Spalanie odpadów przemysłowych (nowoczesna technologia spalania, dobre i b.dobre systemy oczyszczania gazów) 192,7 0,38 0, Spalanie odpadów szpitalnych (spalarnie spełniające dyrektywę UE) 4, Spalanie odpadów szpitalnych (spalarnie bez systemów oczyszczania gazów lub z systemami o niskiej skuteczności) 46,7 0,39 0, ,00 *- aktywnośc jest wielkoscią produkcji klinkieru [Gg], wskaźnik w [mgteq/gg klinkieru] **- wskaźnik został obliczony w oparciu o wskaźnik literaturowy wynoszący 6,32 mikragama/km, przy założeniu średniego zużycia paliwa na poziomie 8 litrów/100km i ciężaru właściwego benzyny 0,74 kg/l ***- aktywność: przebieg w [km]; wskaźniki w [g/km]

17 Tabela 4. Skorygowane wskaźniki PCBs Źródło emisji PCB 01. Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii 0101Elektrownie i elektrociepłownie zawodowe Przyjęty wskaźnik emisji [mg/mg] Wskaźnik emisji dotychczas stosowany [mg/mg] Węgiel kamienny 0,31 3,6 Węgiel brunatny 1,8 3,6 Olej opałowy 0,6 3, Ciepłownie rejonowe Węgiel kamienny 0,31 3,6 Olej opałowy 0,6 3, Rafinerie Węgiel kamienny 0,31 3,6 Olej opałowy 0,6 3, Przemiany paliw stałych Węgiel kamienny 0,31 3,6 Olej opałowy 0,6 3,6 Drewno 0,9 3, Kopalnictwo surowców energetycznych Węgiel kamienny 0,31 3,6 Węgiel brunatny 1,8 3,6 Olej opałowy 0,6 3,6 Drewno 0,9 3,5 02. Procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym 0201Ciepłownie komunalne Węgiel kamienny 0,413 3,6 Węgiel brunatny 1,8 3,6 Olej opałowy 0,6 3,6 Drewno 0,9 3,5 Koks 3,6 brak 0202 Mieszkalnictwo i usługi Węgiel kamienny 31,6 3,6 Węgiel brunatny 183,2 3,6 Olej opałowy 3,6 3,6 Drewno 9 3,5 Koks 9,7 brak 0203 Rolnictwo, leśnictwo i inne Węgiel kamienny 0,413 3,6 Węgiel brunatny 1,8 3,6 Olej opałowy 0,6 3,6 Drewno 0,9 3,5 Koks 3,6 brak 03. Procesy spalania w przemyśle 0301 Spalanie w kotłach, turbinach gazowych i silnikach Węgiel kamienny 0,31 3,6 Węgiel brunatny 1,8 3,6

18 Olej opałowy 0,6 3,6 Drewno 0,9 3,5 Koks 3,6 brak 0302 Procesy spalania bez kontaktu Węgiel kamienny 0,31 3,6 Węgiel brunatny 1,8 3,6 Olej opałowy 0,6 3,6 Drewno 0,9 3,5 Koks 3,6 brak 0303 Procesy spalania z kontaktem Węgiel kamienny 0,31 3,6 Węgiel brunatny 1,8 3,6 Olej opałowy 0,6 3,6 Drewno 0,9 3,5 Koks 3,6 brak Spiekalnie 0,065 2, Cement 0,007 brak 07. Transport drogowy Benzyna ołowiowa* 106 brak Benzyna bezołowiowa 0,02 brak Olej napedowy (samochody osobowe i dostawcze)** 0, brak Olej napedowy (samochody ciężarowe)** 0, brak 09. Zagospodarowanie odpadów Odapdy komunalne 0,2 brak Spalanie odpadów przemysłowych (bez systemów oczyszczania 30,4 brak gazów) Spalanie odpadów przemysłowych (systemy oczyszczania 19,3 brak gazów o niższej skuteczności) Spalanie odpadów przemysłowych (nowoczesna technologia 0,38 brak spalania, dobre i b.dobre systemy oczyszczania gazów) Spalanie odpadów szpitalnych (spalarnie bez systemów 20 brak oczyszczania gazów lub z systemami o niskiej skuteczności) Spalanie odpadów szpitalnych (spalarnie spełniające dyrektywę UE) 0,39 brak *- wskaźnik został obliczony w oparciu o wskaźnik literaturowy wynoszący 6,32 mikragama/km, przy założeniu średniego zużycia paliwa na poziomie 8 litrów/100km i ciężaru właściwego benzyny 0,74 kg/l **- aktywność: przebieg w [km]; wskaźniki w [g/km] pogrubioną kursywą wpisano wskaźniki emisji obliczone na podstawie najnowszych pomiarów krajowych

19 Rys. 2. Udział sektorów w emisji całkowitej PCBs do powietrza Udział poszczególnych kategorii w emisji całkowitej PCB 5% 0,1% 5% 16% 1% 01. Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii 02. Procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym 03. Procesy spalania w przemyśle 04. Procesy produkcyjne 70% 3% 06. Rozpuszczalniki i zastosowanie innych substancji 07. Transport drogowy 09. Zagospodarowanie odpadów

20 Tabela 5. Emisja HCB do powietrza w roku 2000 Źródło emisji HCB Aktywność [Gg] Wskaźnik emisji [g/gg] Emisja [kg] OGÓŁEM 8, Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii 0, Elektrownie i elektrociepłownie zawodowe Węgiel kamienny ,013 0, Ciepłownie rejonowe Węgiel kamienny 871 0,013 0, Rafinerie Węgiel kamienny 8,6 0,013 0, Przemiany paliw stałych Węgiel kamienny 120 0,013 0, Kopalnictwo surowców energetycznych Węgiel kamienny 1 490,2 0,013 0,02 Drewno 0,2 0,06 0, Procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym 1, Ciepłownie komunalne Węgiel kamienny ,013 0,07 Drewno 10,1 0,06 0, Mieszkalnictwo i usługi Węgiel kamienny 8 102,8 0,125 1,01 Drewno 8 554,9 0,06 0, Rolnictwo, leśnictwo i inne Węgiel kamienny ,013 0,02 Drewno 1 413,3 0,06 0, Procesy spalania w przemyśle 4, Spalanie w kotłach, turbinach gazowych i silnikach Węgiel kamienny 3 078,5 0,013 0,04 Drewno 9,2 0,06 0, Procesy spalania bez kontaktu Węgiel kamienny 6 484,5 0,013 0,08 Drewno 2 156,4 0,06 0, Procesy spalania z kontaktem Węgiel kamienny 3 229,9 0,013 0,04 Drewno 1,6 0,06 0, Spiekalnie 8 078,7 0,14 1, Miedź wtórna , Cement* ,5 0,021 0, Transport drogowy 0,16 benzyna ołowiowa** 371,4 0,355 0,13 benzyna bezołowiowa** , ,00 olej napędowy*** ,70E-10 0, Zagospodarowanie odpadów 1, Odapdy komunalne 2,9 0,15 0, Spalanie odpadów przemysłowych (spalarnie z systemem oczyszczania gazów o niższej skuteczności) 30,8 19 0, Spalanie odpadów przemysłowych (spalarnie z systemem oczyszczania gazów o wysokiej skuteczności) 192,7 0,139 0, Spalanie odpadów szpitalnych (spalarnie spełniające dyrektywę UE) 4,2 0,295 0, Spalanie odpadów szpitalnych (spalarnie bez systemów oczyszczania gazów lub z systemami o niskiej skuteczności) 46,7 29 1,35 *- aktywnośc jest wielkoscią produkcji klinkieru [Gg], wskaźnik w [mgteq/gg klinkieru] **- wskaźnik został obliczony w oparciu o wskaźnik literaturowy wynoszący 6,32 mikragama/km, przy założeniu średniego zużycia paliwa na poziomie 8 litrów/100km i ciężaru właściwego benzyny 0,74 kg/l ***- aktywność: przebieg w [km], wskażnik [g/km];

21 Tabela 6. Skorygowane wskaźniki HCB Źródło emisji HCB 02. Procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym 0202 Mieszkalnictwo i usługi Przyjęty wskaźnik emisji [mg/mg] Wskaźnik emisji dotychczas stosowany [mg/mg] Węgiel kamienny 0,125 0, Procesy spalania w przemyśle Spiekalnie 0,14 4, Miedź wtórna Cement 0,021 0, Transport drogowy benzyna ołowiowa* 0,355 brak benzyna bezołowiowa* 0, brak olej napędowy** 8,70E-10 brak 09. Zagospodarowanie odpadów Odpady komunalne 0,15 brak Spalanie odpadów przemysłowych (bez systemów oczyszczania gazów lub systemy o niższej skuteczności) Spalanie odpadów przemysłowych (nowoczesna technologia spalania, dobre i b.dobre systemy oczyszczania gazów) Spalanie odpadów szpitalnych (spalarnie spełniające dyrektywę UE) 19 brak 0,139 brak 0,295 brak (stosowany był wskaźnik 29 do wszystkich odpadów szpitalnych) *- wskaźnik został obliczony w oparciu o wskaźnik literaturowy wynoszący 6,32 mikragama/km, przy założeniu średniego zużycia paliwa na poziomie 8 litrów/100km i ciężaru właściwego benzyny 0,74 kg/l **- aktywność: przebieg w [km], wskażnik [g/km]; pogrubioną kursywą wpisano wskaźniki emisji obliczone na podstawie najnowszych pomiarów krajowych

22 Rys. 3. Udział sektorów w emisji całkowitej HCB do powietrza Udział poszczególnych kategorii w emisji całkowitej HCB 2% 23% 7% 19% 01. Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii 02. Procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym 03. Procesy spalania w przemyśle 07. Transport drogowy 49% 09. Zagospodarowanie odpadów

23 Tabela 7. Uwolnienia PCDD/F do wody w roku 2000 Źródła uwolnień dioksyn Aktywność Wskaźnik emisji Emisja [Gg] [mgteq/gg] [mgteq] OGÓŁEM 1 217,0 04. Procesy produkcyjne 94, Produkcja koksu (dopalanie, odpylacze) 9 069,4 0,006 54, Polichlorek winylu (PVC) 273,9 0,03 8, Procesy w przemyśle drzewnym, papierniczym i innych (Proces Krafta, nowoczesna technologia, Cl02 lub wybielanie bezchlorowe) 300,4 0,06 18, Procesy w przemyśle drzewnym, papierniczym i innych (niewybielona masa papiernicza) 450,5 0,03 13,5 09. Zagospodarowanie odpadów 1 122, Oczyszczanie ścieków w sektorze komunalnym (bez usuwania ścieków)* , , Oczyszczanie ścieków w sektorze komunalnym (z usuwanie ścieków)* , , Oczyszczanie ścieków w sektorze komunalnym (oczyszczanie na złożu biologicznym)* , ,2 * - aktywność w [Gg] ścieków, wskaźnik w [mgteq] na [Gg] ścieków Rys. 4. Udział sektorów w uwolnieniu całkowitym PCDD/F do wody Udział poszczególnych sektorów w całkowitej wartości uwolnień dioksyn do wody w roku % 04. Procesy produkcyjne 09. Zagospodarowanie odpadów 92%

24 Tabela 8. Uwolnienia PCDD/F do gleby w roku 2000 Źródła uwolnień dioksyn Aktywność Wskaźnik emisji Emisja [Gg] [mgteq/gg] [mgteq] OGÓŁEM 4 607,2 09. Zagospodarowanie odpadów 3 500, Otwarte spalanie odpadów rolniczych (bez 1003) ,0 10. Rolnictwo 67, Wypalanie ściernisk i słomy 16,8 4 67,2 11. Inne źródła emisji i pochłaniania zanieczyszczeń 1 040, Pożary lasów ,0 Rys. 5. Udział sektorów w uwolnieniu całkowitym PCDD/F do gleby Udział poszczególnych sektorów w całkowitej wielkości uwolnień dioksyn do gleby w roku % 09. Zagospodarowanie odpadów 10. Rolnictwo 1% 11. Inne źródła emisji i pochłaniania zanieczyszczeń 76%

25 Tabela 9. Uwolnienia PCDD/F do odpadów/pozostałości w roku 2000 Aktywność Wskaźnik emisji Emisja Źródła uwolnień dioksyn [Gg] [mgteq/gg] [mgteq] OGÓŁEM ,2 01. Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii , Elektrownie i elektrociepłownie zawodowe Węgiel kamienny , , Ciepłownie rejonowe Węgiel kamienny 871 0,3 261, Rafinerie Węgiel kamienny 8,6 0,3 2,6 Drewno 0 0,18 0, Przemiany paliw stałych Węgiel kamienny 120 0,3 36,0 Drewno 0 0,18 0, Kopalnictwo surowców energetycznych Węgiel kamienny 1 490,2 0,3 447,1 Drewno 0,2 0,18 0,0 02. Procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym , Ciepłownie komunalne Węgiel kamienny , ,9 Drewno 10,1 0,18 1, Mieszkalnictwo i usługi Węgiel kamienny 8 102,8 0, ,8 Drewno (czyste) 7271,7 0, ,2 Drewno (zanieczyszczone farbami, lakierami, środkami konserwującymi itp.) 1283, , Rolnictwo, leśnictwo i inne Węgiel kamienny ,3 450,3 Drewno 1 413,3 0,18 254,4 03. Procesy spalania w przemyśle , Spalanie w kotłach, turbinach gazowych i silnikach Węgiel kamienny 3 078,5 0,3 923,6 Drewno 9,2 0,18 1, Procesy spalania bez kontaktu Węgiel kamienny 6 484,5 0, ,4 Drewno 2 156,4 0,18 388, Procesy spalania z kontaktem Węgiel kamienny 3 229,9 0,3 969,0 Drewno 1,6 0,18 0, Spiekalnie 8 078,7 0,003 24, Odlewnie żeliwa (piece obrotowe, filtry tkaninowe) 7,7 0,2 1, Odlewnie żeliwa (piece indukcyjne lub żeliwiaki z ciepłym dmuchem) 64 0,5 32, Wtórna miedź , Wtórna produkcja aluminium (przetwarzanie odpadów) 123, , Cement ,4 0,04 601, Mieszanie asfaltu (skrubery, filtry tkaninowe ) 520,8 0,06 31, Przemysł papierniczy (boilery opalane ługiem czarnym, osadami ściekowymi i drewnem) 0, , Przemysł papierniczy (boilery opalane korą) 0, ,0 04. Procesy produkcyjne , Stalownie konwertorowo-tlenowe 6 793,8 1, , Stalownie elektryczne , Polichlorek winylu (PCW) 273,9 0,2 54, Masa papiernicza (proces Krafta, bielenie ClO2 lub bez Cl2)* 300,4 0,2 60, Inne (wędzarnie - czyste paliwo, bez dopalania) 229,1 0,125 28, Inne (wędzarnie - czyste paliwo, dopalanie) 458,2 0,125 57,3 09. Zagospodarowanie odpadów , Spalanie odpadów komunalnych (spalarnie z nowoczesnymi systemami oczyszczania gazów) 2,9 16,5 47, Spalanie odpadów przemysłowych (bez systemów oczyszczania gazów) , Spalanie odpadów przemysłowych (mniej sprawne systemy oczyszczania gazów) , Spalanie odpadów przemysłowych (dobre systemy oczyszczania gazów) ,0