(raport końcowy część II) Jacek J. Nowakowski, Krzysztof Lewandowski, Andrzej Górski. 1 Strona

Transkrypt

1 2014 Wyniki inwentaryzacji stanowisk ptaków i nietoperzy w budynkach Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie planowanych do przeprowadzenia prac termomodernizacyjnych (raport końcowy część II) Jacek J. Nowakowski, Krzysztof Lewandowski, Andrzej Górski 1 Strona

2 WSTĘP Celem opinii jest ocena stanu zasiedlenia przez chronione gatunki ptaków i nietoperzy następujących budynków należących do Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie planowanych do przeprowadzenia prac termomodernizacyjnych w ramach projektu "Termomodernizacja wybranych obiektów Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie" 1/ przy Placu Łódzkim 1 w Olsztynie, 2/ przy Placu Łódzkim 3 w Olsztynie, 3/ przy ul. Oczapowskiego 6 i 8 + Plac Łódzki 4 w Olsztynie, 4/ przy ul. Oczapowskiego 11 w Olsztynie, 5/ przy ul. Oczapowskiego 13 w Olsztynie, 6/ przy ul. Oczapowskiego 14 w Olsztynie, 7/ przy ul. Prawocheńskiego 19 w Olsztynie, 8/ przy ul. Heweliusza 1 w Olsztynie, 9/ przy ul. Heweliusza 12 w Olsztynie 10/ przy ul. Żołnierskiej 14a w Olsztynie 11/ budynku Pałacu i budynków gospodarczych w Łężanach k/reszla Inwentaryzacja chronionych gatunków awifauny i chiropterofauny zasiedlającej budynki została przeprowadzona na potrzeby ww. planowanych działań, jako element składowy dokumentacji niezbędnej do wystąpienia o wydanie decyzji administracyjnej na odstępstwo od zakazów wobec gatunków chronionych. Opinia dotyczy statusu zasiedlenia przez chronione gatunki ptaków ww. budynków oraz wskazania, czy planowane prace remontowe nie naruszają zapisów art. 52 ust. 1, pkt ustawy o ochronie przyrody o umyślnym płoszeniu i niepokojeniu dzikich zwierząt (Dz. U. z 2009 nr 151 poz. 1220; w brzmieniu od ) oraz paragrafu 7 pkt. 7 i 14 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2011 nr 237 poz. 1419; w brzmieniu od ). Celem opinii jest również wskazanie zasad przeprowadzenia prac remontowych planowanych w sezonie lęgowym ptaków, działań ochronnych oraz zasad przeprowadzenia kompensacji przyrodniczej wynikającej z utraty stanowisk lęgowych chronionych gatunków ptaków, gniazdujących w budynkach. 2 S trona

3 PODSTAWY PRAWNE: Ustawa o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 nr 151 poz. 1220; w brzmieniu od ) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2011 nr 237 poz. 1419; w brzmieniu od ). Ustawa dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2013 poz. 856; w brzmieniu od 30 lipca 2013). METODY BADAWCZE W pracach inwentaryzacyjnych brały udział 3 osoby, eksperci z zakresu ornitologii i teriologii: Jacek J. Nowakowski dr habilitowany nauk biologicznych w zakresie ekologii, ornitologii, specjalizujący się w badaniach awifauny terenów zurbanizowanych, autor 136 publikacji naukowych dotyczących ekologii kręgowców oraz 58 ekspertyz z zakresu ochrony przyrody i ocen oddziaływania na środowisko, posiadający kwalifikacje akustycznych metod badań nietoperzy, pracownik Katedry Ekologii i Ochrony Środowiska, Wydziału Biologii i Biotechnologii UWM w Olsztynie. Andrzej Górski dr nauk biologicznych w zakresie zoologii, specjalizujący się w badaniach ornitologicznych, głównie gatunków zagrożonych, autor wielu ekspertyz z zakresu ochrony przyrody i ocen oddziaływania na środowisko, pracownik Katedry Ekologii i Ochrony Środowiska, Wydziału Biologii i Biotechnologii UWM w Olsztynie. Krzysztof Lewandowski mgr biologii, ekolog, zoolog, specjalista w zakresie entomologii, teriologii, ornitologii, autor wielu publikacji naukowych i ekspertyz z zakresu ochrony przyrody i ocen oddziaływania na środowisko, pracownik Katedry Ekologii i Ochrony Środowiska, Wydziału Biologii i Biotechnologii UWM w Olsztynie. Inwentaryzacja stanowisk ptaków Kryterium statusu ochronnego zostało oparte na Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt z dnia 12 października 2011 roku w sprawie (Dz. U. z 2011 nr 237 poz. 1419; w brzmieniu od ). Inwentaryzacje stanowisk gniazdowych ptaków przeprowadzono trzykrotnie od marca do 25 lipca 2014 roku w następujących okresach. I kontrola 15 marca 10 kwietnia (kontrola ukierunkowana na gatunki wcześnie rozpoczynające lęgi bogatka Parus major, kawka Corvus monedula, gołąb skalny 3 S trona

4 Columba Livia f. urbana, sierpówka Streptopelia decaocto, wróbel Passer domesticus, mazurek Passer montanus) II kontrola 1-15 maja (kontrola ukierunkowana na wykrywanie stanowisk kopciuszka Phoenicurus ochruros, szpaka Sturnus vulgaris, pliszki siwej Motacilla alba, dymówki Hirundo rustica) III kontrola 30 maja 25 lipca (kontrola ukierunkowana na gatunki późno rozpoczynające lęgi jerzyk Apus apus, oknówka Delichon urbica) Terminy kontroli przypadały na okres zajmowania gniazd i aktywności związanej z karmieniem młodych przez kolejno przystępujące do gniazdowania gatunki. W przypadku trzeciej kontroli, dla potwierdzenia statusu gniazdujących ptaków, wykonywano w uzasadnionych przypadkach, w Olsztynie powtórzenia cenzusów. Obserwacje prowadzono w godzinach porannych i wieczornych. Zastosowano modyfikację metody kartograficznej (TOMIAŁOJĆ 1968, BIBBY, BURGESS & HILL 1993), dostosowaną do warunków miejskich, polegającą na mapowaniu stanowisk ptaków na budynkach (DULISZ 2001). Mapowano wszystkie zewnętrzne ściany budynków. Notowano zachowanie się ptaków, szczególnie zachowania typowe dla zajmowania terytorium gniazdowego, noszenie materiału gniazdowego oraz odwiedzanie przez ptaki dostępnych otworów w ścianach budynku, okapach, stropodachach, kominach wentylacyjnych, noszenie pokarmu. Na tej podstawie oszacowano liczbę zajmowanych stanowisk gniazdowych. Na budynkach w dokumentacji fotograficznej w części wynikowej opinii zaznaczono strzałkami lub numerami stwierdzone stanowiska gniazdowe poszczególnych gatunków ptaków. Inwentaryzacja stanowisk nietoperzy Kontrola miejsc (strychy, pomieszczenia piwniczne), gdzie mogłyby potencjalnie hibernować nietoperze została przeprowadzona w okresie zimy: przy Placu Łódzkim 1 w Olsztynie w dniu , przy Placu Łódzkim 3 w Olsztynie w dniu , przy ul. Oczapowskiego 6 i 8 + Plac Łódzki 4 w Olsztynie w dniu , przy ul. Oczapowskiego 11 w Olsztynie w dniu , przy ul. Oczapowskiego 13 w Olsztynie w dniu , przy ul. Oczapowskiego 14 w Olsztynie w dniu , przy ul. Prawocheńskiego 19 w Olsztynie w dniu , przy ul. Heweliusza 1 w Olsztynie w dniu , w dniu , przy ul. Heweliusza 12 w Olsztynie w dniu , przy ul. Żołnierskiej 14a w Olsztynie w dniu , budynku Pałacu i budynków gospodarczych w Łężanach k/reszla w dniu , Podczas kontroli przeszukiwano miejsca, zwracano szczególną uwagę na odchody, wykorzystywano także detektory ultradźwięków, szerokopasmowe (frequency division) Pettersson S trona

5 Kolonie rozrodcze oraz stanowiska kryjówek letnich wyszukiwano w godzinach przed wschodem słońca, kiedy następuje rojenie nietoperzy i wlatywanie do kryjówek lub w godzinach około czasu zachodu Słońca, kiedy następuje wylatywanie zwierząt z kryjówek. Obchodzono budynki z detektorem ultradźwięków, szerokopasmowym (frequency division) Pettersson 230. W przypadku budynków Pałacu i budynków gospodarczych w Łężanach dokonano nagrań głosów nietoperzy, które następnie były oznaczane do gatunków na podstawie charakterystyki głosów, zgodnie z kluczem BARATAUDA (2002) i na podstawie sonogramów, zgodnie z opracowaniem RUSSA (2012) Obserwacje przeprowadzono w okresie 25 maja 25 lipca 2014 roku. Terminy kontroli przypadały na okres po zajęciu kryjówek letnich przez synantropijne gatunki nietoperzy. Narodziny większości gatunków typowych dla Polski północno-wschodniej następują od połowy czerwca do lipca DIETZ et al. 2007, SACHANOWICZ & CIECHANOWICZ Ponadto dokonano kontroli potencjalnych miejsc, możliwych do założenie koloni rozrodczych lub kryjówek letnich, w odniesieniu do miejsc wytypowanych podczas kontroli zimowych. W tym wypadku kontrolowano strychy budynków. Kontrolę wytypowanych miejsc w budynkach w Olsztynie przeprowadzono w dniach 24 i W przypadku zespołu Pałacowego w Łężanach kontrole pomieszczeń przeprowadzono w dniu 24 lipca Wszystkie kontrole przeprowadzono w ciągu dnia, a kończono co najmniej 2 godziny przed czasem zachodu Słońca. Podczas kontroli przeszukiwano miejsca, zwracano szczególną uwagę na odchody, oraz podobnie jak w porze zimowej wykorzystywano detektory ultradźwięków, szerokopasmowe (frequency division) Pettersson 230, mogące wskazać obecność nietoperzy. Pomieszczenia piwniczne w inwentaryzowanych budynkach są dla nietoperzy niedostępne. WYNIKI Nietoperze Chiroptera W budynkach nie stwierdzono hibernujących nietoperzy. We wszystkich budynkach dostęp dla tych zwierząt do pomieszczeń piwnicznych, najczęściej wykorzystywanych w Polsce północno-wschodniej przez nietoperze w okresie zimowania jest ograniczony. Piwnice w budynkach znajdujących się w Olsztynie są ogrzewane, co warunkuje brak właściwych mikroklimatycznie miejsc dla hibernacji nietoperzy. Jedynym potencjalnym miejscem możliwym dla zasiedlenia przez nietoperze są pomieszczenia piwniczne starego młyna w Zespole Pałacowym w Łężanach w okresie inwentaryzacji nie stwierdzono tam hibernujących nietoperzy. 5 S trona

6 W budynkach inwentaryzowanych w Olsztynie nie stwierdzono występowania kolonii rozrodczych/ miejsc schronień nietoperzy. Jedynie w przypadku budynku przy ul. Heweliusza 1 nie można wykluczyć zajmowania schronień przez pojedyncze borowce wielkie Nyctalus noctula, które były obserwowane w bezpośredniej bliskości budynku. Na strychu nie stwierdzono odchodów pozostawionych przez zwierzęta, chociaż w tym wypadku przestrzeń pomiędzy ścianami dachu może być dość szczelna. W Łężanach stwierdzono kolonie/miejsca schronień 6-7 gatunków nietoperzy w następujących budynkach Zespołu Pałacowego: stajnia (Łężany 3) 2 kolonie na strychu (mroczek późny Eptesicus serotinus, borowiec wielki Nyctalus noctula) łącznie ok osobników budynek magazynowy (Łężany 2) 1 kolonia (mroczek późny Eptesicus serotinus) do 10 osobników magazyn zbożowy (Łężany 5) 5 kolonii w różnych miejscach szczeliny między ścianami dachu (kolonie mieszane gatunkowo: karlik większy Pipistrellus nathusii ( os.), karlik drobny Pipistrellus pygmaeus (25-35 os), karlik malutki Pipistrellus pipistrellus (25-35 os.), nocek wąsatek/brandta Myotis mystacinus/brandtii (25-40 os.), borowiec wielki Nyctalus noctula (5-10 os.) łącznie osobników. Stanowiska kolonii w poszczególnych budynkach zaznaczono na dołączonej dokumentacji fotograficznej (fot , , , 122, str ). Pojedyncze nietoperze występowały ponadto w przestrzeni dachowej Pałacu w Łężanach w części kopuły Wieży Pałacowej (fot. 122, str. 53). W pozostałych pomieszczeniach strychowych Pałacu w Łężanach oraz w budynkach gospodarczych (Łężany 1) (fot. 60), ("Łężany 4") (fot. 107), ("Łężany 6") (fot. 120), nie stwierdzono nietoperzy. Wszystkie stwierdzone gatunki nietoperzy są prawnie chronione, podlegają ochronie gatunkowej ścisłej (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt Dz. U. z 2011 nr 237 poz. 1419; w brzmieniu od załącznik 1). Nocek Brandta Myotis brandtii, nocek wąsatek M. mystacinus, karlik większy Pipistrellus nathusii, karlik drobny Pipistrellus pygmaeus i borowiec wielki Nyctalus noctula w Polsce nie należą do gatunków szczególnie zagrożonych, a wg kryteriów IUCN w skali świata należą do grupy gatunków najmniejszego ryzyka LR: LC least concern (HUTSON et al. 2001, IUCN 2014), 6 S trona

7 Ptaki Aves W budynkach przeznaczonych do planowanych remontów termomodernizacyjnych stwierdzono stanowiska gniazdowe 11 gatunków chronionych ptaków: bociana białego Ciconia ciconia, kawki Corvus monedula, dymówki Hirundo rustica, oknówki Delichon urbicum, wróbla Passer domesticus, mazurka Passer montanus, bogatki Parus major, jerzyka Apus apus, kopciuszka Phoenicurus ochruros, pliszki siwej Motacilla alba, gołębia skalnego Columba livia f. urbana. Gołąb skalny podlega ochronie częściowej, zaś pozostałe gatunki ochronie gatunkowej ścisłej (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt Dz. U. z 2011 nr 237 poz. 1419; w brzmieniu od Załącznik 1 i 2). Bocian biały Ciconia ciconia jest gatunkiem wykazanym w Załączniku 1 Dyrektywy Ptasiej. Dymówka Hirundo rustica, oknówka Delichon urbicum, wróbel Passer domesticus, i mazurek Passer montanus, są gatunkami o niekorzystnym statusie ochrony w Europie (Spec 3) wg BirdLife International (2004.) Liczbę gniazdujących ptaków na poszczególnych budynkach zestawiono w tabeli 1, natomiast stanowiska gniazdowe ptaków zaznaczono na dołączonej dokumentacji fotograficznej w dalszej części raportu (fot , str. 9-51). W przypadku budynków przy ul. Oczapowskiego 11, Oczapowskiego 12, Oczapowskiego 14 brak jest potencjalnych miejsc możliwych do zasiedlenia przez ptaki budynki są odnowione, otwory wentylacyjne pozamykane, brak jest gzymsów, szczelin mogących służyć do założenia gniazda. W przypadku budynku przy Placu Łódzkim 1 i przy ul. Heweliusza 12 brak było w bieżącym sezonie lęgowym stanowisk gniazdowych, ale w budynkach znajdują się potencjalne miejsca do gniazdowania dla ptaków. 7 S trona

8 Tabela 1. Liczba gniazdujących par ptaków w inwentaryzowanych budynkach UWM w Olszynie Gatunek Lokalizacja Bocian biały Ciconia ciconia Gołąb skalny Columba livia Jerzyk Apus apus Dymówka Hirundo rustica Oknówka Delichon urbicum Pliszka siwa Motacilla alba Kopciuszek Phoenicurus ochruros Bogatka Parus major Kawka Corvus monedula Wróbel Passer domesticiu Mazurek Passer montanus Plac Łódzki Plac Łódzki 3-3 p p p. - - Oczapowskiego 6 i 8 Plac Łódzki p.? p. 2-3 p.? - - Oczapowskiego Oczapowskiego Oczapowskiego Prawocheńskiego p. 1 p. Heweliusza 1 1 p. Heweliusza Żołnierska 14a 1 p. 4 p. 6 p. Łężany 1 15 p. 1 p. 1 p. 1 p. Łężany 2 1 p.* Łężany 3 27 p. 1 p. 1 p. Łężany Łężany 5 9 p. 1 p. 1 p. 1 p. 2 p. Łężany 6 3 p. Łężany 7 - Pałac Razem * w roku 2014 gniazdo było zajęte przez jednego ptaka (HE) 8 S trona

9 Plac Łódzki 1 Nietoperze brak Ptaki brak stanowisk gniazdowych Fot. 1. Budynek przy Placu Łódzkim 1 Fot. 2. Budynek przy Placu Łódzkim 1 9 S trona

10 Fot. 3. Budynek przy Placu Łódzkim 1 kontrolowane potencjalne miejsca hibernacji nietoperzy Fot. 4. Budynek przy Placu Łódzkim 1 kontrolowane potencjalne miejsca hibernacji nietoperzy 10 S trona

11 Plac Łódzki 3 Nietoperze brak Ptaki: kawka Corvus monedula 45 p (fot. 5-13)., jerzyk Apus apus p. (fot.14-16), gołąb skalny Columba livia f. urbana 2-3 p. (fot. 14, 17-18) W budynku w pomieszczeniach strychowych oprócz ptaków lęgowych, mogą przebywać w okresie poza gniazdowym gołębie skalne Columba livia f. urbana świadczą o tym liczne ślady ich obecności (fot ). W budynku znajdują się szyby wentylacyjne, które mogą potencjalnie być miejscami przebywania nietoperzy (fot ). Fot. 5. Budynek przy Placu Łódzkim 3 stanowiska gniazdowe kawek Corvus monedula (1-5) 11 S trona

12 Fot. 6. Budynek przy Placu Łódzkim 3 stanowiska gniazdowe kawek Corvus monedula (5-13) Fot. 7. Budynek przy Placu Łódzkim 3 stanowiska gniazdowe kawek Corvus monedula (11-18) 12 S trona

14 Fot.10. Budynek przy Placu Łódzkim 3 stanowiska gniazdowe kawek Corvus monedula (24-29) Fot. 11. Budynek przy Placu Łódzkim 3 stanowiska gniazdowe kawek Corvus monedula (30-36) 14 S trona

16 1-3 Fot. 14. Budynek przy Placu Łódzkim 3 stanowiska gniazdowe jerzyka Apus apus (czerwone strzałki), stanowisko gniazdowe gołębia skalnego Columba livia f. urbana (1-3) Fot. 15. Budynek przy Placu Łódzkim 3 stanowiska gniazdowe jerzyka Apus apus (czerwone strzałki) 16 S trona

17 Fot. 16. Budynek przy Placu Łódzkim 3 stanowiska gniazdowe jerzyka Apus apus (czerwone strzałki) Fot. 17. Budynek przy Placu Łódzkim 3 stanowisko gniazdowe miejsca przebywania (noclegowe) gołębia skalnego Columba livia f. urbana (1-3) 17 S trona

18 Fot. 18. Budynek przy Placu Łódzkim 3 stanowisko gniazdowe miejsca przebywania (noclegowe) gołębia skalnego Columba livia f. urbana (1-3) Fot Budynek przy Placu Łódzkim 3 kontrolowane potencjalne miejsca hibernacji nietopezrzy (szyby wentylacyjne) 18 S trona

19 ul. Oczapowskiego 6 i 8 + Plac Łódzki 4 Nietoperze brak Ptaki: kawka Corvus monedula 2-3 p.? (fot. 23), dymówka Hirundo rustica 1 p.? (fot. 24), bogatka Parus major 1 p. (fot. 25) W budynku w szybach wentylacyjnych mogą gniazdować kawki Corvus monedula (fot. 23) stwierdzono stare gniazda tego gatunku. W bieżącym sezonie lęgowym ptaki nie gniazdowały. W pomieszczeniach strychowych stwierdzono gniazdo dymówki Hirundo rustica, które w roku nie było zajęte okresowo w zależności od możliwości dostania się do budynku gatunek ten może gniazdować (fot. 24). Fot. 21. Budynek przy ul. Oczapowskiego 6 i 8 oraz Placu Łódzkim 4 19 S trona

20 Fot. 22. Budynek przy ul. Oczapowskiego 6 i 8 oraz Placu Łódzkim 4 Fot. 23. Budynek przy ul. Oczapowskiego 6 i 8 oraz Placu Łódzkim 4 gniazdo kawki Corvus monedula 20 S trona

21 Fot. 24. Budynek przy ul. Oczapowskiego 6 i 8 oraz Placu Łódzkim 4 gniazdo dymówki Hirundo rustica Fot. 25. Budynek przy ul. Oczapowskiego 6 i 8 oraz Placu Łódzkim 4 stanowisko gniazdowe bogatki Parus major (1) 21 S trona

22 Fot. 26. Budynek przy ul. Oczapowskiego 6 i 8 oraz Placu Łódzkim 4 kontrolowane potencjalne miejsca występowania nietoperzy Fot. 27. Budynek przy ul. Oczapowskiego 6 i 8 oraz Placu Łódzkim 4 kontrolowane potencjalne miejsca występowania nietoperzy 22 S trona

23 ul. Oczapowskiego 11 Nietoperze brak Ptaki brak Fot Budynek przy ul. Oczapowskiego 11 Fot Budynek przy ul. Oczapowskiego 11 zagospodarowane pomieszczenia piwniczne przykładowe fotografie 23 S trona

26 ul. Prawocheńskiego 19 Nietoperze brak Ptaki: jerzyk Apus apus 5-7 p. (fot. 44), mazurek Passer montanus 1 p. (fot. 45) Fot. 44. Budynek przy ul. Prawocheńskiego 19 stanowiska gniazdowe jerzyka Apus apus (czerwone strzałki) Fot. 44. Budynek przy ul. Prawocheńskiego 19 stanowisko gniazdowe mazurka Passer montnus (1) 26 S trona

27 ul. Heweliusza 1 Nietoperze brak Ptaki: pliszka siwa Motacilla alba 1 p. (fot. 46) W przypadku tego budynku nie można wykluczyć zajmowania schronień w przestrzeni dachowej przez pojedyncze borowce wielkie Nyctalus noctula, które były obserwowane w bezpośredniej bliskości budynku. Na strychu nie stwierdzono odchodów pozostawionych przez zwierzęta, chociaż przestrzeń pomiędzy ścianami dachu wydaje się być dość szczelna (fot. 48). Fot. 45. Budynek przy ul. Heweliusza 1 27 S trona

28 1 Fot. 46. Budynek przy ul. Heweliusza 1 stanowisko gniazdowe pliszki siwej Motacilla alba Fot. 47. Budynek przy ul. Heweliusza 1 kontrolowane pomieszczenia strychu 28 S trona

29 Fot. 48. Budynek przy ul. Heweliusza 1 kontrolowane pomieszczenia strychu Fot. 49. Budynek przy ul. Heweliusza 1 zagospodarowane pomieszczenia piwniczne przykładowe fotografie 29 S trona

30 ul. Heweliusza 12 Nietoperze brak Ptaki brak Fot. 50. Budynek przy ul. Heweliusza S trona

31 ul. Żołnierska 14 Nietoperze brak Ptaki: mazurek Passer montanus 6 p. (fot ), wróbel Passer domesticus 5 p. (fot ), bogatka Parus major 1 p. (fot. 58), Fot. 51. Budynek przy ul. Żołnierskiej 14a 31 S trona

32 1 Fot. 52. Budynek przy ul. Żołnierskiej 14a stanowisko gniazdowe mazurka Passer montanus (2) i wróbla Passer domesticus (żółta strzałka 1) Fot. 53. Budynek przy ul. Żołnierskiej 14a stanowisko gniazdowe mazurka Passer montanus (3) 32 S trona

33 2 Fot. 54. Budynek przy ul. Żołnierskiej 14a stanowisko gniazdowe mazurka Passer montanus (4) i wróbla Passer domesticus (żółta strzałka 2) Fot. 55. Budynek przy ul. Żołnierskiej 14a stanowisko gniazdowe mazurka Passer montanus (5) 33 S trona

34 Fot. 56. Budynek przy ul. Żołnierskiej 14a stanowisko gniazdowe mazurka Passer montanus (6) 3 Fot. 57. Budynek przy ul. Żołnierskiej 14a stanowisko gniazdowe wróbla Passer domesticus (żółta strzałka 3) 34 S trona

35 1 4 Fot. 58. Budynek przy ul. Żołnierskiej 14a stanowisko gniazdowe wróbla Passer domesticus (żółta strzałka 4) i bogatki Parus major (niebieska strzałka 1) Fot. 59. Budynek przy ul. Żołnierskiej 14a zagospodarowane pomieszczenia piwniczne o ograniczonym dostępie dla zwierząt 35 S trona

36 Zespół Pałacowy w Łężanach "Łężany 1" (stajnia pomieszczenia magazynowe) Nietoperze brak Ptaki: oknówka Delichon urbicum 15 p. (fot ), wróbel Passer domesticus 1 p. (fot. 65), pliszka siwa Motacilla alba 1 p. (fot. 66), dymówka Hirundo rustica (fot ), kopciuszek Phoenicurus ochruros 1 p. (fot. 68), Wewnątrz budynku w dostępnych dla ptaków pomieszczeniach stwierdzono 20 wybudowanych gniazd dymówki, przy czym były to gniazda z poprzednich sezonów lęgowych, w roku 2014 w tym budynku dymówki nie gniazdowały. W jednym z gniazd dymówki gniazdo założył kopciuszek Phoenicurus ochruros. Fot. 60. Budynek "Łężany 1" 36 S trona

37 Fot. 61. Budynek "Łężany 1" stanowiska gniazdowe oknówki Delichon urbicum (2-3) Fot. 62. Budynek "Łężany 1" stanowiska gniazdowe oknówki Delichon urbicum (4-5) 37 S trona

38 Fot. 63. Budynek "Łężany 1" stanowiska gniazdowe oknówki Delichon urbicum (6-13) Fot. 64. Budynek "Łężany 1" stanowisko gniazdowe oknówki Delichon urbicum (14) 38 S trona

39 Fot. 65. Budynek "Łężany 1" stanowiska gniazdowe oknówki Delichon urbicum (15) i wróbla Passer domesticus (w gnieździe oknówki) 1 Fot. 66. Budynek "Łężany 1" stanowiska gniazdowe pliszki siwej Motacilla alba (1) 39 S trona

40 Fot. 67. Budynek "Łężany 1" stanowiska gniazdowe dymówki Hirundo rustica Fot. 68. Budynek "Łężany 1" stanowisko gniazdowe kopciuszka Phoenicurus ochruros (w gnieździe dymówki) 40 S trona

41 "Łężany 2" pomieszczenia magazynowe) Nietoperze stwierdzono w przestrzeni dachowej budynku (fot. 98) kolonie/miejsca schronień mroczka późnego Eptesicus serotinus zarejestrowano na najwyższym poziomie strychu budynku ślady (fot ), głosy zwierząt oraz obserwowano o zmroku wylot z przestrzeni dachowej do 10 osobników Ptaki: bocian biały Ciconia ciconia 1 p. (fot ). W roku 2014 gniazdo było zajęte tylko przez jednego ptaka (fot. 97). Fot Budynek "Łężany 2" stanowisko gniazdowe bociana białego Ciconia ciconia 41 S trona

42 Fot. 98. Budynek "Łężany 2" miejsca wylotu nietoperzy (zaznaczone strzałką) Fot Budynek "Łężany 2" strych i odchody nietoperzy 42 S trona

43 "Łężany 3" (stajnia) Nietoperze w przestrzeni dachowej budynku stwierdzono 2 kolonie/miejsca schronień dwóch gatunków nietoperzy: mroczka późnego Eptesicus serotinus, i borowca wielkiego Nyctalus noctula łącznie ok osobników stwierdzono ślady zwierząt (fot. 101), zarejestrowano głosy oraz obserwowano wylot z przestrzeni dachowej pojedynczych nietoperzy Ptaki: dymówka Hirundo rustica 27 p. (fot ), oknówka Delichon urbicum 1 p. (fot. 102), wróbel Passer domesticus 1 p. (fot. 103), pliszka siwa Motacilla alba 1 p. (fot. 104) W pomieszczeniach wewnętrznych budynku stwierdzono kolonijne gniazdowanie dymówki. Fot Budynek "Łężany 3" 43 S trona

44 Fot Budynek "Łężany 2" strych (pomieszczenia magazynowe zboża) i odchody nietoperzy 44 S trona

45 Fot Budynek "Łężany 3" stanowisko gniazdowe oknówki Delichon urbicum (16) Fot Budynek "Łężany 3" stanowiska gniazdowe dymówki Hirundo rustica i kopciuszka Phoenicurus ochruros 45 S trona

46 "Łężany 4" garaże Nietoperze brak Ptaki brak Fot Budynek "Łężany 4" Fot Budynek "Łężany 4" wnętrze budynku 46 S trona

47 "Łężany 5" magazyny Nietoperze w przestrzeni między ścianami dachu stwierdzono 5 koloni/miejsca schronień 5-6 gatunków nietoperzy: karlika większego Pipistrellus nathusii ( os.), karlika drobnego Pipistrellus pygmaeus (25-35 os), karlika malutkiego Pipistrellus pipistrellus (25-35 os.), nocka wąsatka/nocka Brandta Myotis mystacinus/m.brandtii (25-40 os.), borowca wielkiego Nyctalus noctula (5-10 os.) łącznie osobników. Obserwowano wewnątrz budynku miejsca nagromadzonych odchodów (fot ), zarejestrowano głosy ww. gatunków oraz wylot co najmniej 202 osobników, głównie z dwóch miejsc w przestrzeni dachowej budynku (fot ). Ptaki: oknówka Delichon urbicum 9 p. (fot ), wróbel Passer domesticus 1 p. (fot. 116), mazurek Passer montanus 2 p. (fot. 115, 119), kopciuszek Phoenicurus ochruros 1 p. (fot. 118), Fot Budynek "Łężany 5" 47 S trona

48 Fot Budynek "Łężany 5" wnętrze budynku i miejsca nagromadzonych odchodów nietoperzy 48 S trona

49 Fot Budynek "Łężany 5" miejsca wylotu nietoperzy (zaznaczone strzałką) Fot Budynek "Łężany 5" miejsca wylotu nietoperzy (zaznaczone strzałką) oraz stanowisko gniazdowe mazurka Passer montanus (1) 49 S trona

50 Fot Budynek "Łężany 5" stanowiska gniazdowe oknówki Delichon urbicum (1-6) oraz wróbla Passer domesticus (5) w gnieździe oknówki) Fot Budynek "Łężany 5" stanowiska gniazdowe oknówki Delichon urbicum (7-9) 50 S trona

51 Fot Budynek "Łężany 5" stanowiska gniazdowe kopciuszka Phonicurus ochruros (7) Fot Budynek "Łężany 5" stanowiska gniazdowe mazurka Passer montanus (1) 51 S trona

52 "Łężany 6" młyn Nietoperze brak Ptaki brak Fot Budynek "Łężany 6" Fot Budynek "Łężany 6" brak poszycia dachowego na większości powierzchni dachu 52 S trona

53 "Łężany Pałac" Nietoperze pojedyncze nietoperze występowały w przestrzeni dachowej w części kopuły Wieży Pałacowej (fot. 123). Były to mroczki późne Eptesicus serotinus i borowce wielkie Nyctalus noctula. W pozostałej części strychu brak jest poszycia dachowego, co powoduje brak przestrzeni możliwej do zasiedlenia przez nietoperze. Ptaki brak Fot Budynek "Łężany Pałac" stanowiska nietoperzy 53 S trona

54 WSKAZANIA OCHRONNE Modernizacja budynków w okresie lęgowym ptaków i okresie rozrodczym nietoperzy jest możliwa do przeprowadzenia bez szczególnych działań w przypadku budynków: przy ul. Oczapowskiego 11, przy ul. Oczapowskiego 13, przy ul. Oczapowskiego 14. W budynkach tych nie stwierdzono gniazdowania ptaków oraz obecności nietoperzy. Budynki są odnowione, brak jest otworów, szczelin, otwartych przewodów wentylacyjnych mogących być wykorzystywane przez ptaki jako miejsce gniazdowania. W przypadku pozostałych budynków tj. przy Placu Łódzkim 1 w Olsztynie, przy Placu Łódzkim 3 w Olsztynie, przy ul. Oczapowskiego 6 i 8 + Plac Łódzki 4 w Olsztynie, przy ul. Prawocheńskiego 19 w Olsztynie, przy ul. Heweliusza 1 w Olsztynie, przy ul. Heweliusza 12 w Olsztynie, przy ul. Żołnierskiej 14a w Olsztynie, budynku Pałacu i budynków gospodarczych w Łężanach k/reszla, prace należałoby prowadzić pod nadzorem środowiskowym ornitologicznym/ chiropterologicznym. Niezbędne będzie zabezpieczenie potencjalnych miejsc gniazdowych przed zasiedleniem przez ptaki w kolejnym sezonie lęgowym (rok 2015), oraz w przypadku budynków przy ul. Heweliusza 12 w Olsztynie, oraz budynków gospodarczych w Łężanach k/reszla (budynek "Łężany 1", "Łężany 2", "Łężany 3", "Łężany 5"), przed zasiedleniem ich przez nietoperze przed terminem rozpoczęcia planowanych prac remontowych. Mimo braku stwierdzeń chiropterofauny w planowanych do remontu budynkach przy Placu Łódzkim 1, przy ul. Oczapowskiego 6 i 8 oraz Placu Łódzkim 4, nie można wykluczyć zajmowania takich schronień przez nietoperze w kolejnym roku. Wynika to z biologii wielu gatunków, również tych synantropijnych, które mogą w ciągu roku zmieniać miejsca schronień, kryjówek letnich, mogą tworzyć się kolonie samców (DIETZ et al. 2007, SACHANOWICZ & CIECHANOWICZ 2008). Niezbędna będzie szczegółowa, bezpośrednia kontrola miejsc remontowanych w przypadku prac związanych z wymianą poszycia dachowego pod kątem możliwości występowania zwierząt jeżeli otwory/szczeliny nie zostaną zabezpieczone. Zaleca się bezpośrednią kontrolę strychów, szczelin i otworów w murach, szczelin w koronie dachu, przestrzeni pomiędzy dachówkami a tzw. "poszyciem dachowym", itp. Potencjalne schronienia mogłyby zostać wcześniej zabezpieczone przez możliwością dostania się nietoperzy. 54 S trona

55 W pozostałych budynkach nie zachodzi potrzeba specjalnego zabezpieczania potencjalnych siedlisk możliwych do zasiedlenia przez nietoperze z uwagi na stwierdzony brak zasiedlania przez te ssaki inwentaryzowanych budynków oraz braku korzystnych miejsc do zasiedlenia. Działania ochronne nie musza być przewidziane w pracach projektowych, natomiast powinny być zrealizowane przed rozpoczęciem prac remontowych lub w początkowej ich fazie. Prace termomodernizacyjne inwentaryzowanych budynków planowane są do realizacji w sezonie lęgowym. Zabezpieczenie potencjalnych stanowisk gniazdowych powinno być przeprowadzone zatem w terminie od 1 października do 15 lutego. Jest to okres po zakończeniu gniazdowania i w większości przypadków po opuszczeniu stanowisk przez ptaki, natomiast przed rozpoczęciem lęgów w kolejnym sezonie. Okres ten jest także korzystny dla przeprowadzenia prac remontowych z uwagi na występowanie nietoperzy, ponieważ w październiku większość gatunków w Polsce północnowschodniej opuszcza kryjówki i przemieszcza się do miejsc hibernacji, natomiast rozpoczęcie ich aktywności i zajmowanie kryjówek w kolejnym roku przypada na kwiecień-maj (przy korzystnej dla nietoperzy temperaturze wiosny, aktywność najwcześniej można prognozować na połowę marca). Sposoby zabezpieczenia szczelin w ścianach budynków są opisane w opracowaniu "Docieplanie budynków w zgodzie z zasadami ochrony przyrody" (WYLĘGAŁA et al. 2009). Budynek przy Placu Łódzkim 1 Budynek przy ul. Oczapowskiego 6 i 8 oraz Placu Łódzkim 4 Budynek przy ul. Heweliusza 12 W przypadku budynku przy Placu Łódzkim 1 oraz przy ul. Heweliusza 12 i ewentualnego remontu poszycia dachowego tych budynków oraz w przypadku budynku przy ul. Oczapowskiego 6 i 8 oraz Placu Łódzkim 4 należałoby zabezpieczyć krawędź dachu przed ewentualnym dostaniem się ptaków lub nietoperzy do przestrzeni między ścianami dachu tj. "poszyciem dachu" a dachówkami. Krawędź dachu budynku najlepiej byłoby zabezpieczyć siatką ochronną zabezpieczając tym samym potencjalne miejsca przed dostaniem się tam zwierząt. Otwory wlotowe do kanałów wentylacyjnych budynków, przed zamknięciem kratkami zabezpieczającymi lub siatką ochronną należy bezwzględnie sprawdzić pod kątem występowania ptaków, aby nie spowodować zamurowania ptaków w zabezpieczanych miejscach, co byłoby wykroczeniem przeciwko zapisom Ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 nr 151 poz. 1220; w brzmieniu od ) oraz Ustawy o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2013 poz. 856; w brzmieniu od 30 lipca 2013). W przypadku budynku przy ul. Oczapowskiego 6 i 8 oraz Placu Łódzkim 4 należy również zabezpieczyć na całym budynku koronę dachu, szczeliny w murach pod parapetami które stanowią potencjalne miejsca gniazdowe, dla wróbla, mazurka i jerzyka. 55 S trona

56 Budynek przy ul. Placu Łódzkim 3 W przypadku budynku przy Placu Łódzkim 3 należy zabezpieczyć wszystkie otwory wentylacyjne kominowe, otwory wentylacyjne do stropodachu, otwory do pomieszczeń technicznych na strychu budynku, które są zajmowane przez kawki, gołębie skalne (fot. 5-14), również te które w bieżącym sezonie gniazdowym nie były zajęte. Otwory wlotowe do kanałów wentylacyjnych należy zabezpieczyć siatką lub kratkami zabezpieczającymi. Otwory wentylacyjne do stropodachu/kanałów wentylacyjnych, należy każdorazowo przed zamknięciem kratkami zabezpieczającymi lub siatką ochronną sprawdzić pod kątem występowania ptaków, gdyż często po zakończeniu lęgów ptaki wykorzystują takie miejsca jako miejsca noclegowe, miejsca schronień (kawka, gołąb skalny) aby nie spowodować zamurowania ptaków w zabezpieczanych miejscach, co byłoby wykroczeniem przeciwko zapisom Ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 nr 151 poz. 1220; w brzmieniu od ) oraz Ustawy o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2013 poz. 856; w brzmieniu od 30 lipca 2013). Należy zabezpieczyć na całym budynku koronę dachu, i szczeliny w murach pod parapetami od strony parkingu (fot ), gdyż liczne szczeliny pod rynnami, blacha na krawędzi dachu stanowią potencjalne miejsca gniazdowe, dla wróbla, mazurka i jerzyka. Budynek przy ul. Prawocheńśkiego 19 Budynek przy ul. Żołnierskiej 14a Budynek przy ul. Heweliusza 1 W przypadku prac termomodernizacyjnych tych budynków należałoby zabezpieczyć na całym budynku krawędź dachu, szczeliny przy wszystkich otworach w których wpuszczone są rynny, szczeliny pod wszystkimi parapetami, otwory wentylacyjne, które to miejsca stanowią potencjalne miejsca gniazdowe, dla wróbla, mazurka, jerzyka, w których w przypadku budynków przy ul. Prawocheńśkiego 19 i Żołnierskiej 14a stwierdzono stanowiska gniazdowe ptaków. Szczeliny przy rynnach, pod parapetami można byłoby wypełnić np. pianką poliuretanową. Z uwagi na dostępność wielu miejsc do gniazdowania, szczególnie budynku przy ul. Prawocheńskiego 19 i Żołnierskiej 14a najkorzystniej byłoby zabezpieczyć krawędź dachu oraz ściany budynków siatką ochronną, uniemożliwiając ptakom dostanie się do szczelin w murach budynków. Otwory wlotowe do kanałów wentylacyjnych, przed zamknięciem kratkami zabezpieczającymi lub siatką ochronną należy bezwzględnie sprawdzić pod kątem występowania ptaków. 56 S trona

57 Zespół Pałacowy Łężany W przypadku prac wymiany poszycia dachowego jedynie budynek Pałacu, budynek gospodarczy "Łężany 4" i młyn "Łężany 6" nie wymagają szczególnych działań ochronnych, z uwagi na brak możliwości zasiedlenia przestrzeni pomiędzy ścianami dachu prze nietoperze. W przypadku takich prac na pozostałych budynkach należy zabezpieczyć dostęp do przestrzeni pomiędzy ścianami dachu w terminie październik marzec, kiedy większość gatunków nietoperzy w Polsce północno-wschodniej opuszcza kryjówki i przemieszcza się do miejsc hibernacji, natomiast rozpoczęcie ich aktywności i zajmowanie kryjówek w kolejnym roku przypada na kwiecieńmaj (przy korzystnej dla nietoperzy temperaturze wiosny, aktywność najwcześniej można prognozować na połowę marca). W przypadku prac termomodernizacyjnych budynków gospodarczych należałoby zabezpieczyć wszystkie ściany tych budynków, które mogą być wykorzystane przez przystępujące do lęgu oknówki, gniazdujące kolonijnie i zmieniające miejsca lokalizacji gniazd oraz zabezpieczyć dostęp do pomieszczeń wewnętrznych zajmowanych przez dymówki, kopciuszka. Z uwagi na dostępność wielu miejsc do gniazdowania, najkorzystniej byłoby zabezpieczyć ściany budynków siatką ochronną. W przypadku remontu budynku "Łężany 2" należy zabezpieczyć gniazdo bociana białego Ciconia ciconia. Jednym z zagrożeń dla nietoperzy jest stosowanie toksycznych preparatów ochrony drewna. W sytuacji remontów poszycia dachowego budynków, w których stwierdzono kolonie nietoperzy wskazane było przeprowadzanie takiego zabiegu konserwacji, poza okresem przebywania zwierząt w kolonii (od października do marca) oraz stosowanie najmniej toksycznych preparatów. Uwagi ogólne Prace modernizacyjne powinny być prowadzone w taki sposób, aby zapobiec zasiedlaniu budynków przez ptaki (np. poprzez ograniczenie przed lęgami dostępu. do ścian budynku, otworów, szczelin, gzymsów itp.). Wskazane zabezpieczenie budynków i prowadzenie wówczas prac nie powinno kolidować z zapisami zapisów art. 52 ust. 1, pkt ustawy o ochronie przyrody o umyślnym płoszeniu i niepokojeniu dzikich zwierząt (Dz. U. z 2009 nr 151 poz. 1220; w brzmieniu od ) oraz paragrafu 7 pkt. 7 i 14 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2011 nr 237 poz. 1419; w brzmieniu od ). 57 S trona

58 WSKAZANIA KOMPENSUJĄCE UTRATĘ STANOWISK GNIAZDOWYCH PTAKÓW Pismo WOPN-OON WS z dnia 25 listopada 2013 roku określa, konieczność skompensowania utraty siedlisk gniazdowych dla ptaków gniazdujących na budynkach zniszczonych w ramach prac modernizacyjnych poprzez zapewnienie ptakom sztucznych schronień, jakim są skrzynki lęgowe dla ptaków. Wyniki inwentaryzacji stanowisk lęgowych oraz dotychczasowe wnioski z zasiedlenia skrzynek lęgowych przez ptaki (DULISZ, NOWAKOWSKI 2012) wskazują celowość rozmieszczenia w przestrzeni osiedla Kortowo około: 50 skrzynek gniazdowych dla kawek, skrzynek gniazdowych dla jerzyka, 5 skrzynek gniazdowych dla wróbla, mazurka, 2 skrzynek gniazdowych dla bogatki, 2 skrzynek gniazdowych dla półdziuplaków. na budynkach przy ul Żołnierskiej około: 10 skrzynek gniazdowych dla wróbla, mazurka 2 skrzynek gniazdowych dla bogatki 2 skrzynek gniazdowych dla półdziuplaków. w zespole Pałacowym w Łężanach k/ Reszla 10 skrzynek gniazdowych dla wróbla, mazurka 5 skrzynek gniazdowych dla półdziuplaków. Liczba skrzynek lęgowych dla kawek i jerzyków przewidywana do powieszenia na remontowanych budynkach przy jest zbyt wysoka, szczególnie w przypadku planowanego montażu skrzynek lęgowych dla kawek, które aby spełnić oczekiwane wymagania, musiały być budkami wysokimi o wymiarach 25 cm x 25 cm x 80 cm, które zazwyczaj umieszcza się w niewielkich grupach (2-3 na ścianie budynku) lub pojedynczo w większych odległościach od siebie. Taki sposób montażu może skutkować wyższym stopniem zasiedlenia budek gniazdowych. W Olsztynie na osiedlu Jaroty kawki zasiedliły skrzynki lęgowe w 1 sezonie w ponad 50% (DULISZ, NOWAKOWSKI 2012), a w 2-3 sezonie lęgowym prawie w ponad 80% (B. DULISZ dane niepubl.). W Łodzi z kolei wykazano, ze stopień zasiedlenia skrzynek lęgowych jest w dużej mierze limitowany możliwością zajmowania otworów wentylacyjnych, i częściej obserwuje się zmiany struktury przestrzennej populacji niż wysoki stopień zasiedlenia skrzynek gniazdowych (Z. WOJCIECHOWSKI, Uniwersytet Łódzki dane niepublikowane). 58 S trona

59 Wysokie zagęszczenia skrzynek lęgowych powodują także częstsze interakcje negatywne wewnątrzpopulacyjne, które prowadzą do mniejszego stopnia wykorzystania sztucznych miejsc gniazdowych. Istotnym jest także fakt fizycznej, bezkolizyjnej i estetycznej możliwości rozwieszenia takiej liczby skrzynek gniazdowych. Działania kompensacyjne nie muszą być zaplanowane w pracach projektowych, skrzynki lęgowe są dostępne w sprzedaży lub łatwe do wykonania i mogą być zawieszone po wykonaniu prac termomodernizacyjnych. Proponuje się rozmieszczenie skrzynek lęgowych dla kawek w całej przestrzeni osiedla Kortowo, biorąc pod uwagę możliwość zawieszenia ich na budynkach. Korzystnym miejscem, dobrze wykorzystywanym przez ptaki, są wysokie kominy na budynkach, ściany nadbudówek, na których można byłoby mocować skrzynki gniazdowe. Możliwym jest także zawieszenie niektórych skrzynek na wysokich drzewach osiedla Kortowo. Miejsca rozmieszczenia skrzynek gniazdowych powinny zostać wskazane przez osobę prowadzącą nadzór środowiskowy/ ornitologiczny nad inwestycją w uzgodnieniu z Kanclerzem Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie w zakresie możliwości ich montażu. W przypadku remontowanych budynków skrzynki lęgowe mogłyby być zawieszone na budynku przy Placu Łódzkim 3, np. skrzynki gniazdowe wielostanowiskowe dla jerzyków stanowisk gniazdowych fot ), skrzynki lęgowe dla kawek (30 skrzynek fot ). Skrzynki lęgowe dla półdziuplaków, skrzynki gniazdowe dla wróbla, można zawiesić na budynkach np. przy ul. Heweliusza 1, Heweliusza 12, Prawocheńskiego 19 wykorzystując szczytowe ściany budynków bez okien. Skrzynki gniazdowe dla bogatki mazurka, a także część pozostałych 20 skrzynek gniazdowych dla kawek można zawiesić na wysokich drzewach. W przypadku budynku przy ul. Żołnierskiej 14a oraz budynków gospodarczych zespołu Pałacowego w Łężanach jest dostępnych wiele miejsc, dla zawieszenia przewidzianych w ramach kompensacji utraty stanowisk gniazdowych skrzynek lęgowych. 59 S trona

60 Fot Budynek przy Placu Łódzkim 3 przykładowa możliwa lokalizacja skrzynek gniazdowych dla kawek Corvus monedula (czerwona strzałka) i jerzyków Apus apus Fot Budynek przy Placu Łódzkim 3 przykładowa możliwa lokalizacja skrzynek gniazdowych dla kawek Corvus monedula (czerwona strzałka) i jerzyków Apus apus 60 S trona

61 Proponuje się również wykonanie monitoringu stanu zasiedlenia budek lęgowych przez ptaki, celem wypracowania optymalnych metod kompensacji utraty stanowisk gniazdowych ptaków w wyniku prac modernizacyjnych budynków. Poniżej przedstawione zostały przykładowe typy skrzynek lęgowych dla ptaków, wraz z ich wymiarami, których należałoby użyć do montażu. Skrzynki lęgowe dla kawek Zaleca się użycie skrzynek drewnianych "wysokich", otwieranych z boku, o wymiarach 25x25x80 cm, otwór wlotowy o średnicy cm. Przykładowe zdjęcie skrzynki gniazdowej dla kawek, Skrzynki lęgowe dla jerzyka Zaleca się użycie skrzynek, otwieranych z przodu, o wymiarach 36x18x16 cm, otwór wlotowy owalny 60x35 mm, grubość ścianki przedniej przy otworze wlotowym 2 cm, najlepiej wielostanowiskowych, mogących być wieszane w szeregu. 61 S trona

62 Przykładowe zdjęcie budki dla jerzyka, Przykładowe zdjęcie budki dla jerzyka, Przykładowe zdjęcie budki wielostanowiskowej dla jerzyka, 62 S trona

63 Bardzo dobrym rozwiązaniem dla kompensacji miejsc gniazdowych dla jerzyka byłoby postawienie w granicy osiedla Kortowo wieży gniazdowej. Przykładowe wieże ze stanowiskami gniazdowymi dla jerzyka lokalizowane w granicach osiedli mieszkaniowych, w parkach pokazano poniżej. Przykładowe wieże ze stanowiskami gniazdowymi dla jerzyka S trona

64 Skrzynki lęgowe dla półdziuplaków Zaleca się użycie skrzynek drewnianych o wymiarach 16x16x18 cm, wysokość otworu wlotowego 5 cm. Przykładowe zdjęcie budki dla półdziuplaków, Przykładowe zdjęcie budki dla półdziuplaków pliszki siwej, Skrzynki lęgowe dla wróbla, mazurka Zaleca się użycie budek drewnianych, otwieranych z przodu typu A1, o wymiarach 11x11x cm, wysokość ścianki przedniej 28 cm, wysokość ścianki tylnej 30 cm, otwór wlotowy o średnicy 3,3 cm, przy górnej krawędzi - ok cm od dna. Skrzynki lęgowe powinny zostać zawieszone wysoko na budynkach na wysokości 2-3 piętra. 64 S trona

65 Przykładowe zdjęcie budki dla wróbla, Skrzynki lęgowe dla bogatki Zaleca się użycie budek drewnianych, otwieranych z przodu typu A1, o wymiarach 11x11x cm, wysokość ścianki przedniej 28 cm, wysokość ścianki tylnej 30 cm, otwór wlotowy o średnicy 3,3 cm, przy górnej krawędzi - ok cm od dna lub skrzynki gniazdowe z przedłużonym przodem. Skrzynki lęgowe powinny zostać zawieszone wysoko na budynkach na wysokości 2-3 piętra lub na drzewach. Przykładowe zdjęcie budki dla sikor, 65 S trona

66 WSKAZANIA KOMPENSUJĄCE UTRATĘ SIEDLISK DLA NIETOPERZY Największym zagrożeniem dla wielu gatunków nietoperzy, w tym szczególnie dla nocka Brandta Myotis brandtii, nocka wąsatka Myotis mystacinus, w mniejszym stopniu dla karlików Pipistrellus sp. jest ubywanie letnich kryjówek w wyniku usuwania i modernizacji starej drewnianej zabudowy. Szczególnie niekorzystne jest stosowanie toksycznych preparatów ochrony drewna. W przypadku remontu pokrycia dachowego budynku "Łężany 5", można pozostawić dostęp do przestrzeni dachowej "pomiędzy poszyciem a pokryciem dachu" lub jako kompensację zainstalowanie płytkich szczelinowych skrzynek dla nietoperzy (typu holenderskiego), chętnie zasiedlanych przez nocki Brandta, nocki wąsatki oraz karliki. Działania kompensacyjne nie muszą być zaplanowane w pracach projektowych, skrzynki dla nietoperzy są dostępne w sprzedaży lub łatwe do wykonania i mogą być zawieszone po wykonaniu prac remontowych. Skrzynki dla nietoperzy Zaleca się użycie 4-6 skrzynek drewnianych, szczelinowych. Skrzynki powinny zostać zawieszone na budynkach na ścianach zewnętrznych (np. fot ). Można również zlecić wykonanie skrzynek pasujących zewnętrznie do struktury budynków (fot. 125). Przykładowe zdjęcie skrzynki dla nietoperzy, 66 S trona

67 Fot Przykładowe miejsca montażu skrzynek dla nietoperzy Fot Przykładowe miejsca montażu skrzynek dla nietoperzy 67 S trona

68 Bibliografia BARATAUD M The World of bats. Acoustic identification of French Bats. Ed. Sittelle. CD. BIBBY C.J., BURGESS N.D., HILL D.A Bird Census Technioques. Academic Press, Harcourt Brace & Company Publ., London. BIRDLIFE INTERNATIONAL Birds In Europe: population estimates, trends and conservation status. Cambridge, UK: BirdLife International. (BirdLife Conservation Series No. 12). DIETZ CH., VON HELVERSEN O., NILL. D Handbuch der Fledermäuse Europas und Nortwestafrikas. Biologie Kennzeichen Gefährdung. Franckh-Kosmos Verlags GmBH & Co., KG, Stuttgart. DULISZ B Formowanie się zespołu ptaków w gradiencie urbanizacji, na przykładzie Olsztyna. MiIZ PAN, Warszawa (rozprawa doktorska), msc, s DULISZ B., NOWAKOWSKI J.J Zasiedlanie budek lęgowych na budynkach po modernizacji. Konferencja naukowa "Ptaki miast", Zielona Góra, września 2012, s. 13. HUTSON A.M., MICKLEBURGH S.P., RACEY P.A Microchiropteran Bats. Global Status Survey and Conservation Action Plan. IUCN/SSC Chiroptera Specialist Group, Gland, Switzerland, and Cambridge, UK. IUCN Red List Categories and Criteria version 3.1. RUSS J British Bat Calls. A Guide to Species Identification. Pelaging Publ. SACHANOWICZ K., CIECHANOWSKI M Nietoperze Polski. Multico, Oficyna Wydawnicza, Warszawa. TOMIAŁOJĆ L Podstawowe metody badań ilościowych awifauny lęgowej obszarów zadrzewionych i osiedli ludzkich. Notatki Ornitologiczne 9: WYLĘGAŁA P., JAROS R., DZIĘCIOŁOWSKI R, KEPEL A., SZKUDLAREK R., PASZKIEWICZ R Docieplanie budynków w zgodzie z zasadami ochrony przyrody. PTOP Salamandra, Poznań 68 S trona