mgr Kamil Kryza Piła, maj 2016r.

Transkrypt

1 Ekspertyza ornitologiczno chiropterologiczna dla budynku użytkowego przy Al. Niepodległości 135 wykonana przed inwestycją pod nazwą: Modernizacja energetyczna Noclegowni dla matek z dziećmi i samotnych kobiet, Piła al. Niepodległości 135. mgr Kamil Kryza Piła, maj 2016r.

2 Spis treści 1. Wstęp 2. Cel i zakres ekspertyzy 3. Zwierzęta w budynkach 4. Podstawy prawne 5. Opis budynku 6. Metodyka i wyniki 7. Wnioski i zalecenia 8. Działania kompensacyjne 9. Literatura 10. Załączniki 2

3 1. Wstęp Wiele gatunków ptaków i nietoperzy zasiedla budynki mieszkalne, które stanowią pewnego rodzaju substytut naturalnych siedlisk: półek skalnych, dziupli, itp. Wszelkiego rodzaju szczeliny (w murach, pod dachówkami, za rynnami, pod parapetami, w ramach okiennych, itp.), otwory wentylacyjne w stropodachach, nieczynne kominy oraz szereg innych są wykorzystywane przez ptaki w okresie gniazdowania (rzadziej poza tym okresem) oraz przez nietoperze w okresie rozrodu, hibernacji oraz migracji. Dla wielu gatunków tych zwierząt (np. jerzyka, wróbla, kawki, mroczka późnego) budynki mieszkalne stały się głównym środowiskiem ich występowania. Termomodernizacje, prace remontowo budowlane lub rozbiórki powodują utratę powyższych miejsc, co wywołuje bezpowrotną utratę siedlisk, a wykonywane w okresie przebywania zwierząt w budynkach mogą spowodować dodatkowo ich śmierć, np. zamurowywanie otworów z gniazdami lub hibernującymi nietoperzami. Z tego względu przy każdych pracach remontowo-budowlanych niezbędne są działania zapobiegawcze i kompensacyjne, minimalizujące ich negatywny wpływ. Priorytetowym działaniem powinno być zachowywanie istniejących siedlisk ptaków i nietoperzy w budynkach, a dopiero w wypadku kiedy nie będzie to możliwe tworzenie siedlisk zastępczych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt prace remontowe, podczas których może dojść do zniszczenia lub usunięcia ptasich gniazd należy przeprowadzić w okresie od 16 października do końca lutego. Jeżeli jednak wykonanie prac remontowo-budowlanych w okresie lęgowym ptaków jest konieczne to inwestor powinien uzyskać zezwolenie na wykonanie tych prac wydane przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Przed przystąpieniem do jakichkolwiek prac należy uzyskać ekspertyzę ornitologiczną / chiropterologiczną / przyrodniczą polegająca na wykonaniu inwentaryzacji przyrodniczej budynków, w których mają być wykonane prace remontowo-budowlane, np. termomodernizacja. Inwentaryzację należy wykonać w okresie lęgowym ptaków, przypadającym na okres marzec wrzesień, najlepiej w sezonie poprzedzającym wykonanie prac remontowych budynków. Pozwala to możliwie precyzyjnie określić skład gatunkowy oraz liczebność ptaków gniazdujących w danym budynku. Dzięki temu zastosowane działania kompensacyjne będą adekwatne do wielkości poniesionych rzeczywistych strat związanych z utratą miejsc gniazdowania ptaków. Poza sezonem lęgowym można jedynie pośrednio wnioskować o możliwości wykorzystania budynku przez ptaki, jako miejsca przystąpienia do lęgów, na podstawie dostępności: wnęk, otworów wentylacyjnych, szczelin itp. Struktury te mogą stanowić potencjalne miejsca gniazdowania lub można w nich znaleźć opuszczone ptasie gniazda. 3

4 Remonty budynków, takich jak ich termomodernizacja, planowane i wykonywane w okresie wiosenno letnim stwarzają realne zagrożenie dla paków przystępujących do lęgów w tych budynkach. Budynki różnego rodzaju są miejscem okresowego lub stałego bytowania, w tym odbywania lęgów dla wielu gatunków ptaków oraz miejscem rozrodu i hibernacji nietoperzy. Podejmowane w ostatnich latach z dużym nasileniem termomodernizacje budynków (głównie ścian i dachów) niesie obok korzyści ekonomicznych (ograniczenie kosztów ogrzewania budynków) i środowiskowych (oszczędności w zużyciu energii, mniejsza emisja zanieczyszczeń do atmosfery) również negatywne skutki przyrodnicze. Mogą one powodować znaczne szkody w środowisku. Szkody te polegają głównie na niszczeniu miejsc lęgowych ptaków, płoszeniu, a nawet zabijaniu ptaków przez zamurowywanie ich żywcem w gniazdach. Wykonane prace termomodernizacyjne powodują, że bytujące w takich budynkach ptaki i nietoperze zostają w krótkim czasie pozbawione swych dotychczasowych siedlisk. W Polsce zdecydowana większość gatunków ptaków i wszystkie gatunki nietoperzy podlegają ochronie prawnej, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, a więc zabronione jest nie tylko ich zabijanie, ale i niszczenie ich siedlisk. Stąd też wynika obowiązek płynący zarówno dla inwestorów takich inwestycji, ich wykonawców, jak i organów państwa (w tym samorządów) dla zapewnienia minimalizacji wpływu takich przedsięwzięć na ptaki i nietoperze oraz ewentualnego zapewnienia im innych alternatywnych miejsc, zwłaszcza do obywania lęgów i wychowu młodych. Poniższą ekspertyzę wykonano na zlecenie Miejskiego Zakładu Gospodarki Mieszkaniowej w Pile, zgodnie ze zleceniem TT z dnia r. Przedmiotem zlecenia jest wykonanie ekspertyzy przyrodniczej w zakresie występowania ptaków gatunków chronionych (ekspertyza ornitologiczna) lub nietoperzy (ekspertyza chiropterologiczna) przed przeprowadzeniem zaplanowanych prac remontowo termomodernizacyjnych budynku przy Al. Niepodległości 135. Poniższa ekspertyza ornitologiczna - chiropterologiczna zawiera: 1) charakterystykę kontrolowanego obiektu; 2) termin przeprowadzenia kontroli oraz opis użytego sprzętu; 3) opis stwierdzonych gatunków; 4) zalecany harmonogram przeprowadzenia prac; 5) propozycję wykonania kompensacji przyrodniczej; 6) wykaz niezbędnych zezwoleń do prowadzenia prac; 7) dokumentację fotograficzną stwierdzonych stanowisk (np. gniazd). 4

5 Przedmiotem poniższej ekspertyzy ornitologiczno chiropterologicznej jest: 1) wykonanie inwentaryzacji obiektu pod kątem występowania potencjalnych siedlisk i stwierdzenia miejsc zajętych przez ptaki, określenie gatunków oraz ich liczebność; 2) wykonanie inwentaryzacji obiektu pod kątem występowania potencjalnych siedlisk i stwierdzenie miejsc zajętych przez pozostałe gatunki zwierząt objętych ochroną prawną, określenie gatunków i ich liczebność, głównie jednak skupiono się na nietoperzach; 3) zaproponowanie możliwych rozwiązań pod kątem zachowania siedlisk, kompensacji oraz harmonogramu wykonania termomodernizacji budynku. Ekspertyzę ornitologiczno - chiropterologiczną wykonano na podstawie kontroli przeprowadzonych w dniach: , 05., 12. i r., podczas których wykazano istnienie potencjalnych i rzeczywistych miejsc gniazdowania ptaków oraz potencjalnych miejsc bytowania nietoperzy. Kontrole przeprowadzono w ciągu dnia, w godzinach popołudniowych i wieczornych. 2. Cel i zakres opinii Celem poniższej ekspertyzy było rozpoznanie przed podjęciem prac remontowo - termomodernizacyjnych stopnia wykorzystania przez ptaki i nietoperze budynku objętego zleceniem Miejskiego Zakładu Gospodarki Mieszkaniowej w Pile w następującym zakresie: - wykonania inwentaryzacji w celu wykrycia rzeczywistych miejsc gniazdowania ptaków oraz odpoczynku i schronienia dla ptaków i nietoperzy; - wskazanie potencjalnych miejsc, które mogą zostać zasiedlone przez nietoperze i ptaki, a w których mogą one znaleźć schronienie lub założyć gniazda; - wskazanie metod, terminów i sposobów zabezpieczenia miejsc gniazdowania ptaków w budynku w celu zminimalizowania ryzyka trwałego uwięzienia w obiektach żywych zwierząt w trakcie prac; - wskazanie działań kompensujących w celu zapewnienia po wykonaniu prac schronień i miejsc rozrodu ptaków i nietoperzy dotąd go zamieszkujących. Na podstawie wyników przeprowadzonych kontroli zostały określone wytyczne, które pozwolą wykonać termomodernizację budynku, w taki sposób, aby nie doprowadzić do zniszczenia siedlisk lęgowych gatunków ptaków oraz ich śmierci lub utraty lęgów w czasie prac remontowych. Opinia składa się z dwóch części: 1) przedstawienie wyników wykonanej inwentaryzacji obiektu pod kątem występowania potencjalnych siedlisk i miejsc niebezpiecznych dla ptaków i nietoperzy, a także stwierdzenie miejsc zajętych przez te zwierzęta; 2) zaproponowanie możliwych rozwiązań pod kątem zachowania siedlisk, kompensacji oraz terminarza wykonania prac remontowo - termomodernizacyjnych. 5

6 3. Zwierzęta w budynkach 3.1 Ptaki Gatunki zasiedlające miasta są zwykle związane ze środowiskiem antropogenicznym od setek lat. W środowisku naturalnym należą one często do gatunków preferujących w trakcie wyprowadzania lęgów dziuple i półdziuple, a także różnego rodzaju półki i załomy w środowisku skalnym. Stare, nieremontowane budynki z niezabezpieczonymi otworami, pustymi miejscami pod parapetami, przestrzeniami pomiędzy cegłami i rynnami oraz z ubytkami w dachu stanowią dogodne miejsce do założenia gniazda. Niezbędne prace remontowe związane z termomodernizacją ścian lub zmianą pokrycia dachowego niosą za sobą zagrożenia utraty siedlisk lęgowych lub śmierci gatunków chronionych polskim prawem. Zdarzają się przypadki, zwykle nieświadomego niszczenia gniazd, jaj lub zamurowywania znajdujących się w gniazdach piskląt lub wysiadujących ptaków. Inwentaryzacja przyrodnicza zapobiega takim sytuacjom i jednocześnie pozwala przeprowadzić remont w zgodzie z prawem ochrony zwierząt. Budynki często są bardzo istotnym miejscem gniazdowania ptaków z grupy tzw. dziuplaków i półdziuplaków. Obiekty te są miejscem gniazdowania, co najmniej dla kilkunastu gatunków ptaków, a w kilku przypadkach stanowią obecnie dla nich główne i podstawowe miejsce lęgów. Pozbawienie ich możliwości gniazdowania w budynkach, w krótkim czasie może doprowadzić do zaniku całych ich populacji. Stąd też konieczne jest przy planowaniu inwestycji termomodernizacyjnych uwzględnienie aspektów ochrony dziko bytujących w nich ptaków w ramach tzw. kompensacji przyrodniczej. Działania te będą zmierzały do zapewnienia tym zwierzętom nie mniejszej niż dotychczas liczby potencjalnych schronień, a przez to do zachowania ich populacji na stabilnym poziomie. Doświadczenia z innych krajów pokazują, że im szybciej i sprawniej podjęte zostaną odpowiednie kroki tym skuteczniej i trwalej zapobiegnie się ryzyku znaczącego spadku liczebności tych zwierząt. W budynkach regularnie zakłada gniazda ok. 16 gatunków ptaków. Budynki pełnią najważniejszą rolę dla: - gołębia miejskiego Columba livia f. urbana; - wróbla Paser domesticus; - kawki Corvus monedula; - jerzyka Apus apus. Ponadto często zakładają w nich gniazda m.in: - szpak Sturnus vulgaris; - sikory: modraszka Cyanistes caerules i bogatka Parus major; - pustułka Falco tinnunculus; - kopciuszek Phoenicurus ochruros; 6

7 - pleszka Phoenicurus phoenicurus; - mazurek Passer montanus; - oknówka Delichon urbica; - dymówka Hirundo rustica; - pliszka siwa Motacilla alba; - muchołówka szara Muscicapa striata; - bocian biały Ciconia ciconia. Powyższe gatunki ptaków wykorzystują rozmaite miejsca w budynkach: szczeliny ścian, otwory w stropodachach, przewody kominowe i wentylacyjne, szczeliny za rynnami, pod dachami i balkonami, szczyty dachów i kominów. Ze względu na sposób gniazdowania gatunki ptaków zasiedlające budynki można podzielić na pięć grup: - gnieżdżące się na strychach, stropodachach, w różnego rodzaju niszach, np. gołąb miejski, pustułka, jerzyk, wróbel, mazurek i kopciuszek; - gnieżdżące się na elewacji, w niewielkich szczelinach i otworach, np. szpak, kopciuszek, bogatka, modraszka i muchołówka szara; - gnieżdżące się na elewacji budynku umieszczają swoje gniazda oknówki; - na balkonach często zakładają gniazda gołębie miejski, kopciuszki i pustułki; - wewnątrz budynku gniazdują dymówki. 3.2 Nietoperze Budynki często są bardzo istotnym miejscem bytowania licznych gatunków nietoperzy. Stąd też konieczne jest przy planowaniu inwestycji termomodernizacyjnych uwzględnienie aspektów ochrony dziko bytujących w nich nietoperzy w ramach tzw. kompensacji przyrodniczej. Nietoperze najchętniej i najliczniej zasiedlają tereny obfitujące w różnego rodzaju kryjówki i miejsca żerowania. W Polsce są to przede wszystkim obszary krasowe z licznymi jaskiniami oraz większe obszary leśne. Ważnym miejscem ich występowania stały się również obszary zurbanizowane wsie i miasta. Znajdują w nich dogodne miejsca do bytowania, które zastąpiły im ubytki miejsc ich naturalnego występowania wskutek wielowiekowych zmian w środowisku naturalnym. Wszystkie gatunki nietoperzy podlegają ścisłej ochronie gatunkowej. Inwestycje polegające na remoncie elewacji, dachu oraz termomodernizacji budynków mogą wywoływać czasowe lub długotrwałe zagrożenie dla populacji gatunków nietoperzy zasiedlających tego typu obiekty. Dotyczyć to może przede wszystkim gatunków synantropijnych, wykorzystujących budynki zarówno jako kryjówki letnie, miejsce rozrodu jak i miejsca zimowej hibernacji. Spośród nietoperzy do najczęściej występujących w miastach i wsiach należą: 7

8 - nocek duży Myotis myotis; - nocek Brandta Myotis brandtii; - nocek wąsatek Myotis mystacinus; - nocek łydkowłosy Myotis dasycneme; - mroczek posrebrzany Vespertilio murinus; - mroczek późny Eptesicus serotinus; - mroczek pozłocisty Eptesicus nilssonii; - karlik drobny Pipistrellus pygmaeus; - karlik malutki Pipistrellus pipistrellus; - karlik większy Pipistrellus nathusi; - borowiec wielki Nyctalus noctula; - gacek brunatny Plecotus auritus; - gacek szary Plecotus austriacus. Powyższe gatunki nietoperzy wykorzystują rozmaite miejsca w budynkach: szczeliny ścian, otwory w stropodachach, szczeliny za rynnami, pod dachami i balkonami oraz nieużytkowane strychy i piwnice jako miejsca rozrodu i hibernacji. 4. Podstawy prawne Wiele gatunków ptaków podlegających ochronie utraciło naturalne siedliska i ich jedynymi enklawami są miasta. Według obowiązujących przepisów (art. 52, ust. 1, pkt. 4 ustawy z r. o ochronie przyrody, uszczegółowiony zapisem 6 pkt. 7 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt) obowiązuje zakaz niszczenia siedlisk i ostoi gatunków chronionych. Miejsca lęgowe, zlokalizowane m.in. na budynkach mieszkalnych należy, więc traktować, jako ich siedliska, podlegające ochronie prawnej. W Polsce ochroną prawną objęte są prawie wszystkie gatunki ptaków oraz wszystkie gatunki nietoperzy. Obie grupy zwierząt są szczególnie podatne na wpływ negatywnych skutków inwestycji termomodernizacyjnych, ograniczających ich dotychczasowe miejsca bytowania. Polskie prawo nie tylko zabrania bezpośredniego zabijania osobników należących do gatunków podlegających ochronie, ale również do niszczenia ich jaj, lęgów, gniazd, lęgowisk, siedlisk, jak również ich płoszenia i niepokojenia. Prawo polskie przewiduje również w ramach ochrony czynnej budowanie dla takich gatunków zastępczych miejsc, zwłaszcza do odbywania lęgów oraz wymóg takiego planowania terminów i sposobów prowadzenia prac, aby minimalizować negatywne oddziaływania. Chodzi głównie o to, żeby nie dopuszczać w trakcie prac do zamurowywania w przestrzeniach budynków żywych zwierząt, które skazane zostają w takim przypadku na powolną śmierć z głodu i pragnienia. Czyny takie zagrożone są surowymi sankcjami prawnymi z karą pozbawienia wolności, wykonywania zawodu czy określonej działalności. 8

9 Przy wykonywaniu prac remontowo-budowlanych, również takich jak termomodernizacja, administrator, inwestor oraz wykonawca powinien uwzględnić w swoich czynnościach zapisy aktów prawnych stanowiących ramy ochrony zwierząt. Konieczność uwzględniania obecności ptaków i nietoperzy w budynkach w trakcie prowadzenia prac remontowych wynika z następujących przepisów obowiązującego w Polsce prawa: - ustawy z dnia r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004r. Nr 92, poz. 880 z późniejszymi zmianami); - ustawę z dnia r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001r. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami); - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014, poz. 1348); - ustawę z dnia o ochronie zwierząt (Dz. U. z 1997r. Nr 111, poz. 724 z późniejszymi zmianami); - ustawa z dnia r. Kodeks karny, z późniejszymi zmianami; - ustawa z dnia r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. 2007, Nr 75, poz. 493 z późniejszymi zmianami); - ustawa z dnia r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2010r. Nr 243, poz z późniejszymi zmianami). Powyższe akty prawne wprowadzają szereg zakazów odnośnie chronionych gatunków ptaków i nietoperzy: - zakaz niszczenia ich jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych; - niszczenia ich siedlisk (w tym przypadku miejsc gniazdowania ptaków oraz przebywania nietoperzy w budynkach), ostoi, gniazd i innych schronień; - umyślnego płoszenia i niepokojenia (co ma często miejsce podczas nieprawidłowo prowadzonych prac remontowo-budowlanych, w tym przede wszystkim termomodernizacji); - przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsca. Wskazują one również sposoby ochrony gatunków dziko występujących zwierząt, które polegają przede wszystkim na zabezpieczaniu ostoi i stanowisk zwierząt przed zagrożeniami zewnętrznymi, wykonywaniu zabiegów ochronnych utrzymujących właściwy stan siedliska zwierząt i dostosowaniu terminów i sposobów wykonywania prac, w tym budowlanych, remontowych, termomodernizacyjnych do okresów rozrodu. Wszystkie wymienione powyżej gatunki ptaków gniazdujące w budynkach oraz nietoperzy podlegają ochronie prawnej. Fakt ten narzuca pewne ograniczenia na inwestora planującego prace remontowe danego budynku. Niezbędne w tej sytuacji jest stwierdzenie przed rozpoczęciem prac remontowo-budowlanych czy któryś z gatunków objętych ochroną gatunkową nie wykorzystuje budynku, jako miejsca przystępowania do lęgów lub rozrodu, ewentualnie hibernacji dla nietoperzy. Jeżeli ma to miejsce, należy w taki sposób ustalić termin prac, aby nie kolidowały one z okresem rozrodu. Optymalnie 9

10 kontrole budynków pod względem zasiedlenia ich przez ptaki i nietoperze powinny być przeprowadzone w sezonie poprzedzającym zaplanowane prace remontowo-budowlane. 5. Opis budynku Planowane prace remontowo - termomodernizacyjne mają być przeprowadzone w budynku przy Al. Niepodległości 135 w Pile. Fot. 1. Budynek przy Al. Niepodległości 135 w Pile, ściana północna i zachodnia. 10

11 Fot. 2. Budynek przy Al. Niepodległości 135 w Pile, ściana zachodnia i południowa. Fot. 3. Budynek przy Al. Niepodległości 135 w Pile, ściana północna. 11

12 Fot. 4. Budynek przy Al. Niepodległości 135 w Pile, ściana południowa. Fot. 5. Budynek przy Al. Niepodległości 135 w Pile, strych. 12

13 Fot. 6. Budynek przy Al. Niepodległości 135 w Pile, strych. Budynek przy Al. Niepodległości 135 w Pile to budynek parterowy z poddaszem o spadzistym dachu pokrytym dachówką. Posiada 4 rynny spustowe. Część piwniczna została przekształcona w pomieszczenia użytkowe, gospodarcze oraz kotłownię. Mimo, że elewacja budynku jest w dość dobrym stanie technicznym to stwierdzono w nim kilka możliwych miejsc, które zostały i mogą być zajęte przez ptaki i / lub nietoperze: szczelina miedzy werandą, a budynkiem, otwór w ścianie północnej, szczeliny pod krawędzią dachu, szczeliny i otwory za rynnami i rurami spustowymi. Budynek posiada niezagospodarowany strych. Na dachu znajdują się 3 kominy. Nie kontrolowano dachu obiektu, dlatego nieznana jest liczba potencjalnych miejsc gniazdowania ptaków. Ponadto przy opisywanym budynku znajduje się przybudówka, która nie została poddana inwentaryzacji przyrodniczej, ponieważ została ona wyłączona ze zlecenia przez zleceniodawcę. 6. Metodyka i wyniki W kontrolowanym budynku przeprowadzono inwentaryzację pod kątem występowania istniejących i potencjalnych miejsc gniazdowania ptaków oraz wszelkich śladów obecności ptaków i nietoperzy. 13

14 Kontrole budynku przeprowadzono w dniach: , 05., 12. i r. Polegały one na oględzinach budynku, mających na celu stwierdzenie zasiedlenia go przez ptaki i nietoperze oraz określenia potencjalnych miejsc możliwych do zasiedlenia przez te zwierzęta. Kontrole inwentaryzacyjne budynku przeprowadzono w okresie wiosennym, po rozpoczęciu okresu lęgowego ptaków i w początkowym okresie zasiedlania budynków przez nietoperze w celu rozrodczym. Poprzedzały one zaplanowane prace remontowo - termomodernizacyjne. Polegały one na ustaleniu czy w kontrolowanym budynku znajdują się siedliska ptaków i nietoperzy podlegających ochronie prawnej. Głównym celem było wykrycie potencjalnych i istniejących miejsc gniazdowania ptaków i bytowania nietoperzy. Podczas kontroli dokonano dokładnych oględzin elewacji budynku i inwentaryzacji wszelkich otworów, szczelin, pęknięć, otworów wentylacyjnych, otoczenia parapetów, rynien, skrzynek rozdzielczych, itp., które stanowią rzeczywiste lub potencjalne siedlisko chronionych ptaków i nietoperzy. Dużo uwagi poświęcono na obserwację zakończeń dachu, czyli miejsc częstych lęgów. W trakcie kontroli obserwowano aktywność ptaków w obrębie elewacji. Zwracano uwagę na obecność śladów w postaci piór, odchodów, gniazd, itp. świadczących o wykorzystaniu budynku przez ptaki i nietoperze. Dokonano przeglądu szczelin i otworów, mogących stanowić potencjalne miejsce gniazdowania, a następnie oceniono ich wartość przyrodniczą. Poszukiwano również śladów po gniazdach oknówki, mogących znajdować się w załomach okien lub pod dachem. Sprawdzono wszelkiego rodzaju nisze, okolice rynien, szczeliny i półki, czy nie ma tam zlokalizowanych gniazd lub odchodów świadczących o wykorzystaniu ich przez ptaki lub nietoperze. Obserwacje prowadzono w ciągu dnia. Kontrolę przeprowadzono z powierzchni ziemi z użyciem lornetki 12 x 50. Obserwacje prowadzono przy sprzyjających warunkach atmosferycznych (brak opadów i silnego wiatru). Przeprowadzano także wywiad z zarządcą budynku w celu uzyskania dodatkowych informacji dotyczących miejsc występowania ptaków i nietoperzy. W trakcie przeprowadzanych obserwacji zwracano szczególną uwagę na te miejsca, które mogły być potencjalnie wykorzystywane przez ptaki i nietoperze: - otwory wentylacyjne; - szczeliny i inne otwory w ścianach; - kominy; - przestrzenie pomiędzy rynnami i ścianami, łączenie różnych elementów konstrukcji budynków; - przestrzenie pod parapetami, przy framugach okiennych, przy opierzeniach, itp. W trakcie przeprowadzonej kontroli nie stwierdzono zasiedlenia budynku przez nietoperze, ale stwierdzono zasiedlenie budynku przez ptaki. Ponadto wykazano potencjalne miejsca, w których ptaki mogłyby zbudować gniazda lub bytować nietoperze. Powyższe miejsca zostały udokumentowane na zdjęciach. Dodatkowo w najbliższym otoczeniu kontrolowanego budynku poszukiwano również śladów bytowania czy aktywności nietoperzy, takich jak odchody czy też osobniki martwe. 14

15 Przeprowadzona kontrola budynku przeznaczonego do termomodernizacji wykazała obecność odpowiednich siedlisk lęgowych, służących ptakom, jako miejsca gniazdowania i odpoczynku oraz miejsc występowania nietoperzy. Wyniki obserwacji dla kontrolowanego obiektu przedstawiają się następująco: PTAKI W trakcie przeprowadzanej kontroli stwierdzono zasiedlenie budynku przez ptaki oraz wykazano potencjalne miejsca, w których ptaki mogłyby założyć gniazda. Łącznie stwierdzono kilka miejsc, w których ptaki mogą przystąpić do lęgów: a) ściana północna: szczelina między werandą, a budynkiem, otwór w ścianie: Fot. 7. Ściana północna: szczelina za werandą. 15

16 Fot. 8. Ściana północna: szczelina za werandą i pod daszkiem werandy. Fot. 9. Ściana północna: otwór w ścianie. 16

17 b) ściana wschodnia: szczelina pod krawędzią dachu, otwory przy rynnach spustowych: Fot. 10. Ściana wschodnia, otwór za rynną (wnęka nad wejściem do kotłowni). Fot. 11. Ściana wschodnia, szczelina pod dachem (wnęka nad wejściem do kotłowni i pomieszczenia gospodarczego). 17

18 Fot. 12. Ściana wschodnia, szczelina pod dachem nad wejściem do klatki schodowej. Fot. 13. Ściana wschodnia, szczelina i otwór pod dachem nad wejściem do klatki schodowej. 18

19 Fot. 14. Ściana wschodnia, otwór przy rynnie spustowej z gniazdem. c) ściana zachodnia: otwór za rynną, szczelina pod krawędzią dachu: Fot. 15. Ściana zachodnia: otwór za rynną, południowo zachodni róg budynku. 19

20 Fot. 16. Ściana zachodnia: 1 2 otwory przy rynnach spustowych, 3 otwór pod krawędzią dachu. Fot. 17. Ściana zachodnia: szczelina pod krawędzią dachu. 20

21 Fot. 18. Ściana zachodnia: 1 - szczelina pod krawędzią dachu, 2 3: otwory przy rynnie spustowej, 4 szczelina za rynną spustową. Fot. 19. Ściana zachodnia: otwory przy rynnie spustowej. 21

22 Fot. 20. Ściana zachodnia: szczelina pod krawędzią dachu na poddaszu. Fot. 21. Ściana zachodnia: szczelina pod dachówkami wlot do gniazda bogatki Parus major. 22

23 Fot. 22. Ściana zachodnia: szczelina pod dachówkami wylot z gniazda bogatki Parus major. d) strych: gniazda w nieczynnych przewodach kominowych oraz gniazda pod dachówkami przy ścianie południowej: Fot. 23. Strych: gniazda w przewodach kominowych. 23

24 Fot Strych: gniazda w przewodach kominowych. 24

25 Fot Strych: gniazda pod dachówkami ściana południowa. 25

26 NIETOPERZE Podczas przeprowadzonej w dniu r. kontroli strychu poszukiwano nietoperzy (pojedynczych osobników, kolonii rozrodczych) oraz śladów pozostawionych przez te zwierzęta (odchody, martwe osobniki, itp.). Strychy starych budynków są często zasiedlane przez pojedyncze osobniki, które wykorzystują tego typu miejsca jako schronienia w ciągu dnia lub też takie strychy są zasiedlane przez większe grupy nietoperzy tworzące kolonie rozrodcze. Na podstawie przeprowadzonej kontroli stwierdzono, że strych nie jest zasiedlony przez nietoperze. 7. Wnioski i zalecenia Na podstawie przeprowadzonych kontroli stwierdzono, że: - inwentaryzacja przyrodnicza kontrolowanego budynku wykazała, że budynek ten jest zasiedlany przez ptaki i nie jest zasiedlony przez nietoperze. W kontrolowanym budynku wykazano miejsca, które są i mogą być zasiedlone przez ptaki w okresie lęgowym w postaci szczeliny za werandą, otworów w ścianach, szczelinach i otworach pod krawędzią dachu, szczelinach i otworach za rynnami i rurami spustowymi, itp. Wykazano gniazdowanie bogatki Parus major pod dachówkami (północno zachodni róg budynku), kawek Corvus monedula w nieczynnych przewodach kominowych oraz prawdopodobnie ptaków należących do rzędu wróblowych Passeriformes na strychu; - przystępując w przyszłości do prac termomodernizacyjnych trzeba wziąć pod uwagę możliwość gnieżdżenia się ptaków w kontrolowanym budynku. Wykazane rzeczywiste i potencjalne miejsca gniazdowania mogą być wykorzystywane przez gatunki podlegające w Polsce ochronie gatunkowej. Ochronie podlegają również siedliska jakie te gatunki zasiedlają, czyli w tym przypadku części kontrolowanego budynku; - niniejsza ekspertyza przedstawia dokładną inwentaryzację potencjalnych miejsc mogących być zasiedlone przez zwierzęta w kontrolowanym budynku; - najodpowiedniejszym okresem wykonywania prac remontowo - budowlanych w opisywanym budynku byłby okres od 01 września do końca lutego, czyli poza okresem lęgowym ptaków. Wówczas podjęte prace miałyby znikome oddziaływanie na ptaki; - ze względu na nieznany termin rozpoczęcia prac remontowo - termomodernizacyjnych, konieczne jest przeprowadzenie w okresie poprzedzającym powyższe prace dodatkowych kontroli mających na celu sprawdzenie czy w budynku nie gniazdują ptaki w miejscach określonych w ekspertyzie. Dalsze postępowanie będzie uzależnione od sytuacji i w razie potrzeby uzgodnione z organami ochrony przyrody. O dokładnym terminie rozpoczęcia prac administrator i/lub inwestor powinien powiadomić ornitologa przynajmniej tydzień wcześniej. Administrator, inwestor i/lub wykonawca prac remontowo - termomodernizacyjnych powinien zwrócić się do 26

27 Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska z wnioskiem o odstąpienie od zakazów odnośnie chronionych gatunków ptaków dla nowo stwierdzonych miejsc ich bytowania; - przed rozpoczęciem wszelkich prac remontowo - termomodernizacyjnych miejsca niebezpieczne dla ptaków, jak wszelkiego rodzaju szczeliny i otwory, niebezpieczne przewężenia konstrukcyjne, itp. powinny zostać zamknięte, aby uniemożliwić ich dostęp dla ptaków. Czynności te należy wykonać w okresie nielęgowym ( ), aby zabezpieczyć wszystkie powyższe otwory i szczeliny będące potencjalnymi miejscami gdzie mogą gniazdować ptaki. Zapobiegnie to zamurowywaniu żywcem ptaków dorosłych, piskląt oraz jaj podczas prowadzenia prac remontowo - termomodernizacyjnych w okresie lęgowym; - prace termomodernizacyjne można wykonywać w okresie lęgowym zgodnie z Rozporządzeniem, czyli pod warunkiem zabezpieczenia ( zatkania ) wszystkich miejsc gniazdowania w sezonie nie lęgowym Zabezpieczenie potencjalnych i wykorzystywanych miejsc lęgowych uniemożliwi ptakom rozpoczęcie lęgów, dzięki czemu będzie możliwe przeprowadzenie prac remontowo - termomodernizacyjnych. Zabezpieczenie wskazanych otworów i szczelin należy wykonać poprzez, np. zatkanie otworów siatką, a szczelin pianką uszczelniającą lub taśmą; - aby zapewnić przebieg prac remontowo - termomodernizacyjnych bez narażania ptaków i nietoperzy na niepotrzebne niebezpieczeństwo należy przestrzegać następujących wytycznych: 1) po postawieniu rusztowań, przed przystąpieniem do wymiany rynien i rur spustowych oraz właściwej termomodernizacji, należy dokonać dodatkowej inwentaryzacji bezpośredniej w celu określenia ewentualnych miejsc gniazdowania ptaków; 2) wszelkie inne szczeliny mogące się stać siedliskami ptaków należy zabezpieczyć pianką montażową i dodatkowo wzmocnić klejem murarskim, aby uniemożliwić ptakom wydziobywanie materiału zabezpieczającego. Czynność tą należy wykonać po zakończeniu lęgów przez ptaki pod kontrolą ornitologa. Po zakończeniu powyższych czynności można przystąpić do termomodernizacji elewacji i dachów. 8. Działania kompensacyjne. W wyniku przeprowadzonych prac termomodernizacyjnych zostaną zniszczone dotychczasowe miejsca, w których ptaki przystępowały do lęgów, dlatego trzeba przeprowadzić w ramach kompensacji przyrodniczej działania polegające na montażu zastępczych miejsc lęgowych w postaci budek lęgowych o odpowiednich wymiarach i przeznaczeniu dla gatunków wykazanych podczas przeprowadzonych kontroli. Ważna kwestią jest zaplanowanie odpowiednich działań, aby po przeprowadzonych pracach termomodernizacyjnych zapewnić bytującym dotąd w opisywanym budynku ptakom podlegającym ochronie gatunkowej możliwości dalszej egzystencji. W celu zachowania populacji ptaków, należy utrzymać, co najmniej tyle stanowisk lęgowych ile zastano przystępując do prac 27

28 termomodernizacyjnych. Budki lęgowe należy zamontować w trakcie prowadzenia prac termomodernizacyjnych. W przypadku bogatek Parus major w wyniku ocieplenia budynku dojdzie do zabudowania przestrzeni, w których usytuowane jest obecnie ich gniazdo. Dlatego też dla zachowania możliwości ich dalszego gniazdowania zapewnienie im alternatywnego miejsca do gniazdowania w postaci skrzynki lęgowej. Jeżeli nie będzie możliwe zawieszenie budki lęgowej na budynku może ona być zawieszona na drzewach rosnących na działkach należących do administratora, wokół budynku. Należy powiesić ją na wysokości ok. 5 m, z otworem wlotowym skierowanym w kierunku północnym lub wschodnim. Ze względu na dużą presję drapieżniczą ze strony srok, zaleca się montaż budek z przedłużonym przodem. Szczegółową lokalizację należy skonsultować w terenie z ornitologiem. Bogatka Parus major nie jest gatunkiem szczególnie wymagającym, jeżeli chodzi o usytuowanie gniazd. Dość chętnie gniazduje w skrzynkach lęgowych. Dlatego też proponuje się w ramach działań kompensacyjnych zamontowanie dla tego gatunku na budynku klasycznej skrzynki lęgowej, najlepiej na dotąd zajmowanej przez ptaki elewacji. Skrzynka taka powinna być wykonana z trocinobetonu lub drewna. Powinna ona mieć wymiary: - wysokość ścianki przedniej: ok. 28 cm; - wysokość ścianki tylnej; ok. 30 cm; - szerokość ścianki przedniej: ok. 11 cm; - szerokość ścianki bocznej: ok. 11 cm; - odległość otworu wlotowego od dna: ok. 21 cm; - średnica otworu wlotowego: ok. 3,3 cm. W przypadku instalowania skrzynek dla ptaków z rzędu wroblowych wykonanych z trocinobetonu można je zamontować na dwa sposoby: - jako nawierzchniowe: wtedy najlepiej od zewnątrz pokryć je kolorem zsynchronizowanym z kolorem elewacji; - jako podelewacyjne: wówczas na elewacji widoczny pozostaje tylko otwór wlotowy skrzynki lęgowej. Miejsca rozwieszenia budek należy skonsultować z ornitologiem. W ramach kompensacji proponuje się wywieszenie: - dwóch budek lęgowych dla kawek; - jednej budek lęgowej dla ptaków z rzędu wróblowych. Na opisywanym budynku należy dokonać kompensacji utraconych miejsc lęgowych wywieszając skrzynki lęgowe. Miejsce instalowania skrzynki powinno znajdować się najlepiej w miejscu stwierdzonego siedliska bezpośrednio na ścianie budynku w jego górnej części, w celu zapobiegnięcia nagrzewania się od słońca. Jest również możliwość powieszenia budek lęgowych na sąsiadujących z budynkami drzewach. Skrzynki lęgowe należy powiesić na wysokości powyżej 3 m 28

29 w okresie jesiennym lub wczesno-wiosennym (marzec-kwiecień). Należy zainstalować skrzynki typu A o wymiarach przedstawionych w załączniku 1. Skrzynki lęgowe należy czyścić raz w roku w okresie od 16 października do 28 lutego. Należy pozostawić otwarte przewody kominowe w budynku lub jeżeli zajdzie konieczność ich zamknięcia należy zainstalować skrzynki lęgowe typu D dla kawki zgodnie z zasadami opisanymi w załączniku 1. Parametry budki dla kawek: - wysokość umieszczenia otworu wlotowego nad dnem 27 cm; - średnica otworu wlotowego 8,0 8,5 cm; - wysokość ścianki przedniej 40 cm; - wysokość ścianki tylnej 43 cm; - bok dna 19 cm. 9. Literatura Grzeniewski M., Kowalski M. Ochrona ptaków gniazdujących w budynkach. Towarzystwo Przyrodnicze Bocian Kepel A., Wylegała P., Jaros R., Szkudlarek R., Paszkiewicz R Docieplanie budynków w zgodzie z zasadami ochrony przyrody. Fundacja EkoFundusz, Warszawa, 28 ss. Wylegała P., Dzięciołowski R., Jaros R., Kepel A Standardy montowania ukryć dla ptaków i nietoperzy jako element prac dociepleniowych. PTOP Salamandra, Poznań. 10. Załączniki 1. Wymiary budek lęgowych m.in. dla bogatek. Budka lęgowa typu A, wymiary: - szerokość: 16 cm; - głębokość: 16 cm; - wysokość: 30 cm; - grubość ścianki: 2 cm; - grubość ścianki przedniej: 4 cm; - średnica otworu wlotowego: 33 mm; 29

30 Montaż: budkę należy wywiesić na wysokości powyżej 3 m, najlepiej na ścianie północnej i wschodniej w celu zapobiegania nagrzewania przez słońce. Raz do roku należy ją czyścić w okresie 16 października - 28 luty. 2. Wymiary budek lęgowych dla kawek.: Budka lęgowa dla typu D, wymiary: - szerokość: 21 cm; - głębokość: 23 cm; - wysokość: 56 cm; - grubość ściany: 2 cm; - grubość ściany przedniej: 2 cm; - otwór wlotowy: 120 mm; Montaż: budkę należy wywiesić na wysokości powyżej 9 m, najlepiej na ścianie północnej i wschodniej w celu zapobiegania nagrzewania przez słońce. Raz na 3 lata należy ją czyścić w okresie 16 października 28 luty. 30