Ekspertyza ornitologiczna dla budynku Szkoły Podstawowej w Niegosławiu

Transkrypt

1 Ekspertyza ornitologiczna dla budynku Szkoły Podstawowej w Niegosławiu ZAMAWIAJĄCY: SEMPERUM S.C "Śląskie Centrum Consultingu" ul. Stara Kłodnicka 50, Katowice AUTORZY OPRACOWANIA: Michał Dworak Szczecin kwiecień 2016

2 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP METODYKA WYKONYWANYCH OBSERWACJI WYNIKI OPIS GATUNKÓW PTAKÓW CHRONIONYCH WYSTĘPUJĄCYCH NA TERENIE SZKOŁY PODSTAWOWEJ W NIEGOSŁAWIU ZALECENIA DOTYCZĄCE PROWADZENIA PRAC ZWIĄZANYCH Z TERMOMODERNIZACJĄ BUDYNKU WYMAGANE ZEZWOLENIA PRZEPISY PRAWNE CHRONIĄCE PTAKI...12 BIBLIOGRAFIA...13 LITERATURA...14 ZAŁĄCZNIK ZAŁĄCZNIK Strona2

3 1. WSTĘP Niniejszą dokumentację sporządzono w celu opisania i określenia wpływu na gatunki objęte ochroną gatunkową (zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, Dz. U. z 2014 r., poz. 1348) planowanego przedsięwzięcia, polegającego na wykonaniu prac termomodernizacyjnych w obrębie budynku Szkoły Podstawowej w Niegosławiu. Budynek dwupiętrowy z płaskim dachem (stropodach) oraz piwnicą. 2. METODYKA WYKONYWANYCH OBSERWACJI Oceny przyrodniczej dokonano na podstawie wizji terenowej przeprowadzonej w dniu r. w godzinach popołudniowych. Ze względu na bardzo wczesną fazę sezonu lęgowego (dla większości gatunków), podczas kontroli przedmiotowego obszaru zwracano szczególną uwagę na gatunki ptaków, które w tym okresie przebywają w miejscach w których przystąpią do lęgów w późniejszym okresie. Niewielka powierzchnia na której prowadzono prace umożliwiła jej dokładne oględziny, które polegały na obserwacji budynku wraz z otoczeniem (w promieniu ok. 20 m.), dachu, wnęk okiennych (wykorzystywanych przez oknówki Delichon urbicum corocznie w tych samych miejscach), otworów wentylacyjnych oraz stropodachu. Budynek kontrolowano również pod kątem obecności szpar, wnęk i ubytków w elewacji. Takie miejsca są często wykorzystywane przez ptaki. Obserwacje prowadzono z wykorzystaniem lornetki OLYMPUS EXWP 8x42, lunety Nikon FIELDSCOPE 20x60. Strona3

4 Cele obserwacji: określenie czy przedmiotowy budynek jest wykorzystywane jako miejsce gniazdowania ptaków, jeśli tak to jakie gatunki, w jakiej liczebności występują oraz gdzie zlokalizowane są te miejsca; określenie potencjalnych miejsc, które mogłyby być zajęte przez ptaki, przed rozpoczęciem prac na przedmiotowym budynku, dokładna lokalizacja tych miejsc; zaproponowanie optymalnych metod by zminimalizować ryzyko pokrywania się terminów zasiedlania przez awifaunę przedmiotowego budynku z pracami; konieczność ewentualnego zapewnienia ptakom zastępczych miejsc lęgowych w ramach rekompensaty utraconych, które zostaną zniszczone podczas przedmiotowych prac wraz z propozycją takiej rekompensaty. Obserwacje ornitologiczne powinny zostać przeprowadzone 2-krotnie w drugiej połowie kwietnia i drugiej połowie maja. Jeśli prace mają być realizowane między 1 września a 31 marca, badania te można przeprowadzić wiosną poprzedzającą remont. Jeśli prace są planowane na okres 1 kwietnia - 31 sierpnia, badania należy przeprowadzić wiosną roku poprzedniego. W szczególnych przypadkach badania mogą być przeprowadzone w innym czasie. Ponieważ jednak nie ma wówczas możliwości identyfikacji rzeczywistego zajęcia budynku przez ptaki, przy szacowaniu potencjalnej szkody i planowaniu działań zapobiegawczych oraz podstawowych, uzupełniających i kompensacyjnych środków zaradczych należy przyjmować maksymalne zasiedlanie przez ptaki, jakie jest możliwe w tego typu budynkach. Strona4

5 3. WYNIKI Podczas kontroli wykonanej 2 kwietnia 2016 roku stwierdzono: kawkę Corvus monedula (ochrona ścisła) - co najmniej 2 pary lęgowe (otwory wentylacyjne) dokładną lokalizację wskazano na Ryc. 4. wróbla Passer domesticus (ochrona ścisła) - co najmniej 5 par lęgowych (miejsca lęgowe w otworach w stropodachu i w zadaszeniu wejścia do szkoły), dokładną lokalizację wskazano na Ryc. 4. Dodatkowe stwierdzenia: awifauna żerująca w sąsiedztwie przedmiotowego budynku: kawki i wróble. 4. OPIS GATUNKÓW PTAKÓW CHRONIONYCH WYSTĘPUJĄCYCH NA TERENIE SZKOŁY PODSTAWOWEJ W NIEGOSŁAWIU Kawka (Corvus monedula) Zamieszkuje głównie miasta i osiedla, rzadko gnieździ się poza budynkami. Gniazduje głównie w stropodachach, wykorzystuje także kominy i przewody wentylacyjne, wieże kościelne. Gniazda buduje z gałązek, pomieszanych z ziemią, skrawkami szmat, suchej trawy, sierści. Kawki chętnie gnieżdżą się blisko siebie. Chociaż są w dużym stopniu przywiązane do miejsca gniazdowania kolonii, to jeśli będą niepokojone, mogą łatwo porzucić stare miejsca gniazdowe, nawet całą kolonią. Można je zaobserwować przy miejscach gniazdowania już pod koniec zimy. Ich okres lęgowy trwa od początku marca do końca czerwca. W zniesieniu jest 5 6 sino-zielonkawych jaj. Wysiadywanie trwa dni. Mają jeden lęg. Lęgi powtarzane tylko do połowy maja. Pisklęta osiągają samodzielność po 32 dniach. Żywią się głównie bezkręgowcami. Strona5

6 Kawka, w odróżnieniu od wróbla i jerzyka, chętnie korzysta z wieszanych dla niej przez człowieka budek lęgowych. Co więcej budki dla kawek nie muszą być wieszane na budynkach, w przeciwieństwie do budek dla wróbla i jerzyka. Kawka akceptuje także budki lęgowe wieszane na drzewach. Kawka, która była kiedyś ptakiem pospolitym w Palearktyce, ostatnio na wielu obszarach Europy wykazuje spadek liczebności, np. w Niemczech, Austrii, Czechach stała się gatunkiem zagrożonym. Tendencja spadkowa występuje także w polskiej populacji kawki, ale jest mniejsza niż u naszych zachodnich sąsiadów. Jako jedną z głównych przyczyn takiego spadku liczebności (podobnie jak w przypadku jerzyka i wróbla) podaje się utratę miejsc lęgowych spowodowaną modernizacją budownictwa. Powszechne usuwanie starych, dziuplastych drzew dodatkowo pozbawia kawki miejsc lęgowych na terenach zielonych. Kawki potrafią same przygotowywać sobie miejsca na gniazda w ocieplonych budynkach: wydziobywać dziury w styropianie, wyrywać kratki zamykające otwory stropodachu 1. Wróbel (Passer domesticus) Wróbel jest gatunkiem południowym i do strefy umiarkowanej zawędrował razem z człowiekiem. W Polsce w zasadzie gnieździ się tylko w zamieszkanych przez człowieka osiedlach miejskich i wiejskich. Lęgi poza ludzkimi osadami stwierdzano wyjątkowo. W przeciwieństwie do jerzyka ptaki tego gatunku nie odlatują z Polski na zimę i cały rok spędzają w niewielkiej odległości od miejsca gniazdowania. Miejsce na gniazdo w budynku wróbel zajmuje pod koniec zimy, zazwyczaj około lutego. Oznajmia, że miejsce to jest jego własnością, poprzez przesiadywanie obok i głośne ćwierkanie. Głównym miejscem gniazdowania wróbli są wszelkie szczeliny w elewacji, pod obróbkami blacharskimi, parapetami, dachem, za rurami spustowymi, rynnami, a także stropodachy. Potrafią też zajmować gniazda oknówek. Są ptakami raczej skrytymi i cichymi. 1 Zyskowski D., Zielińska D., Przewodnik do inwentaryzacji oraz ochrony ptaków i nietoperzy związanych z budynkami. Federacja Zielonych GAJA, Szczecin Strona6

7 Gniazdo jest ukryte w głębi miejsca gniazdowania, ale czasami materiał gniazdowy (np. źdźbła suchej trawy) wystaje na zewnątrz. Wróble niechętnie wchodzą do gniazda, gdy są obserwowane. Podobnie jak jerzyki, lubią się gnieździć w pobliżu innych osobników swojego gatunku. Kiedy samica w dobrze ukrytym gnieździe zaczyna wysiadywać jaja, samiec cichnie. Wtedy szczególnie trudno zauważyć, gdzie wróble się gnieżdżą, bo rzadko są widoczne przy gnieździe. Wróble pomiędzy marcem a końcem sierpnia mają 2 lub 3, a nawet 4 lęgi. Zniesienie składa się z 4 6 plamistych jaj. Wysiadywanie trwa dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po 17 dniach od wyklucia się. Wróble są ziarnojadami, ale pisklęta karmią owadami. W okresie lęgowym wróble zjadają ogromne ilości owadów, ważnym pokarmem dla piskląt są mszyce. Poza okresem lęgowym chętnie jedzą nasiona chwastów. Ważne jest dla nich dokarmianie przez człowieka. Zimą najchętniej całymi stadkami trzymają się miejsc, w których są dokarmiane, a tam gdzie są dokarmiane całorocznie, jest ich najwięcej. Wróbel przeżywa ostatnio kryzys w Europie, w tym także w Polsce. O trendzie spadkowym w populacji wróbla donosi wielu autorów. W miastach spadek liczebności jest największy i najgwałtowniejszy. Szczególnie duże spadki liczebności notuje się w centrach miast. Oprócz modernizacji budownictwa wskazuje się też na inne, dodatkowe czynniki wpływające negatywnie na liczebność wróbla. Ubywanie i spadek jakości terenów zielonych (koszenie traw, brak chwastów, chemiczna walka z owadami) wpływają negatywnie na ilość i jakość pożywienia. Zwiększony ruch aut powoduje znaczną śmiertelność młodych ptaków. Wróble w różnych rejonach Europy mają różne preferencje dotyczące miejsc gniazdowania oraz zasiedlania skrzynek lęgowych. W warunkach polskich budki lęgowe dla wróbli należy wieszać wyłącznie na budynkach. Wróble w Warszawie nie chcą zasiedlać skrzynek lęgowych w zasadzie ani na drzewach, ani na budynkach. W ciągu życia ptaki te przemieszczają się przeważnie na małe odległości. Jeżeli na jakimś obszarze zostaną zniszczone ich siedliska i są zmuszone do przeniesienia się gdzie indziej, to po znalezieniu tam nowych miejsc lęgowych mogą już nie powrócić do wywieszonych dla nich później skrzynek. 2 2 Zyskowski D., Zielińska D., Przewodnik do inwentaryzacji oraz ochrony ptaków i nietoperzy związanych z budynkami. Federacja Zielonych GAJA, Szczecin Strona7

8 5. ZALECENIA DOTYCZĄCE PROWADZENIA PRAC ZWIĄZANYCH Z TERMOMODERNIZACJĄ BUDYNKU Możliwość prowadzenia prac poza okresem lęgowym ptaków, zaleca się prowadzić parce od września do końca lutego. Ze względu na ptaki (kawki, wróble), prace zabezpieczające przed zakładaniem gniazd muszą być prowadzone poza okresem lęgowym - w okresie od września do końca lutego. Należy pamiętać, że na niszczenie siedlisk ptaków należy mieć zgodę Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, a na płoszenie gatunków ptaków łownych Marszałka Województwa. 3 Zabezpieczanie wszystkich otworów wymaga skoordynowanej pracy wykwalifikowanego ornitologa oraz zespołu pracowników wysokościowych. Liczba osób potrzebnych do zrealizowania prac zabezpieczających zależy przede wszystkim od trzech czynników: wielkości budynku, liczby miejsc nadających się do założenia gniazda przez ptaki, a także czasu, w jakim trzeba wykonać to zadanie. Szczeliny w budynkach można zabezpieczać na wiele sposobów, byle uniemożliwiały wejście ptakom. Zupełnie nieskutecznym sposobem jest zatykanie szczelin pianką uszczelniającą. Jest to materiał zbyt miękki i łatwy do kruszenia. Ptaki (zwłaszcza wróble i kawki) w krótkim czasie wykuwają w nim szczeliny. Można wykorzystywać piankę, ale po zatkaniu szczeliny, zewnętrzną warstwę należy dodatkowo zabezpieczyć zaprawą lub klejem murarskim. Nie powinno się jednak stosować zbyt cienkiej warstwy zaprawy lub kleju (poniżej 1 cm) ponieważ ptaki (zwłaszcza kawki) potrafią ją wówczas przebić i dostać się do miękkiej pianki. Można również zatykać szczeliny samą zaprawą lub klejem bez użycia pianki. Drugim polecanym sposobem zabezpieczania szczelin jest przykrywanie ich siatką drucianą, lub ewentualnie mocną siatką plastikową. 3 Ustawa Prawo łowieckie z dnia 13 października 1995 r. (Dz.U ze zm.) Strona8

9 Siatka przymocowywana jest do ściany przy pomocy kołków rozporowych. Ten sposób doskonale sprawdza się przy długich wąskich szczelinach, np. dylatacjach między płytami. 4 W związku z tym, że budynek szkoły jest miejscem gniazdowania kawek i wróbli, jak również kierując się zasadą przezorności zaleca się zamontowanie budek lęgowych dla wymienionych gatunków, w założeniu, że stwierdzone miejsca gniazdowania zostaną zniszczone. Lokalizację skrzynek wskazano na Ryc. 5. Skrzynki lęgowe, są najlepszym i najprostszym sposobem zapewnienia dużej liczby miejsc gniazdowania dla ptaków lęgowych w miastach i innych środowiskach zurbanizowanych. Skrzynki lęgowe zastępują ptakom naturalne miejsca gniazdowania, których często brakuje w środowisku antropogenicznym. Remonty budynków powodują, że potencjalne miejsca lęgowe stają się niedostępne dla ptaków. Najważniejsze cechy dobrze skonstruowanej skrzynki lęgowej to: trwałość, prostota wykonania oraz nieprzepuszczalność wody. Najtrwalsze są skrzynki lęgowe wykonane z trocinobetonu, są odporne na czynniki atmosferyczne i nie wypaczają się co jest ich atutem w porównaniu ze skrzynkami wykonanymi z drewna. Tab. 1. Standardowe wymiary budek dla niektórych gatunków ptaków Wymiary poszczególnych elementów w cm Wys. Gatunki ptaków Typ skrzynki Bok dna lęgową (kwadrat) Wys. ścianki przedniej Otwór wlotowy umieszczenia otworu nad dnem zasiedlające skrzynkę lęgową A średnica 3,3 3,5 21 bogatka, modraszka, wróbel, mazurek, pleszka, kowalik, muchołówka żałobna i białoszyja, krętogłów, dzięciołek 4 Wylegała P., Jaros R., Dzięciołowski R., Kepel A., Szkudlare R., Paszkiewicz R., Docieplanie budynków w zgodzie z zasadami ochrony przyrody. Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra. Poznań 2009,s Strona9

10 Wymiary poszczególnych elementów w cm Wys. Gatunki ptaków Typ skrzynki Bok dna lęgową (kwadrat) Wys. ścianki przedniej Otwór wlotowy umieszczenia otworu nad dnem zasiedlające skrzynkę lęgową D średnica 8, (sikora uboga, czarnogłówka, kawka, dudek, gołąb siniak, puszczyk Źródło: Bocheński M., Ciebiera O., Dolata P., Jerzak L., Zbyryt A., Ochrona ptaków w mieście. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Gorzów Wielkopolski Ryc. 1. Skrzynka lęgowa typu A Źródło: Bocheński M., Ciebiera O., Dolata P., Jerzak L., Zbyryt A., Ochrona ptaków w mieście. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Gorzów Wielkopolski Strona10

11 Ryc. 2. Skrzynka lęgowa typu D Źródło: Bocheński M., Ciebiera O., Dolata P., Jerzak L., Zbyryt A., Ochrona ptaków w mieście. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Gorzów Wielkopolski Zaleca się, aby na 10 dni przed rozpoczęciem prac związanych z termomodernizacją ornitolog jeszcze raz sprawdził czy na/w budynku ptaki nie przystąpiły do lęgów (dotyczy to terminu prowadzenia prac po 1 kwietnia do 30 sierpnia 2016). Poinformowanie odpowiednio wcześniej ornitologa o planowanym terminie rozpoczęcia prac termomodernizacyjnych jest obowiązkiem inwestora. W przypadku gdy prace będą wykonywane etapami należy o tym fakcie poinformować ornitologa najpóźniej na 5 dni przed rozpoczęciu każdego z etapów. Nawet doświadczony specjalista ornitolog może nie wykryć wszelkich potencjalnych miejsc lęgowych ptaków. W przypadku nieumyślnego zniszczenia gniazda z lęgiem (gołębie mogą mieć lęgi praktycznie przez cały rok), należy przerwać parce i niezwłocznie wezwać przyrodnika, który zdecyduje o odpowiedniej formie udzielenia pomocy bądź umieszczeniu w odpowiednim Strona11

12 ośrodku rehabilitacji lub zapewni alternatywne zimowisko. Niezbędny jest, więc ciągły nadzór ornitologiczny nad pracami, w celu podjęcia odpowiednich decyzji. W przypadku zastosowania na budynku kolców odstraszających ptaki, należy montować tylko kolce z plastikowymi lub gumowymi zabezpieczeniami na końcach. Uchroni to ptaki przed nabijaniem się na kolce. 5. WYMAGANE ZEZWOLENIA W przypadku, gdyby zaszła obawa, że w trakcie remontu będą płoszone ptaki gniazdujące w budynku, inwestor powinien się zwrócić do RDOŚ o zgodę na płoszenie, w przypadku ptaków łownych z odpowiednim wnioskiem należy wystąpić do Marszałka Województwa. 5 Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska jest także organem wydającym decyzję dotyczącą niszczenia siedlisk i ostoi oraz gniazd ptaków podlegających ochronie. Niniejsza opinia jest ważna do 1 marca 2017 r. i może ulec zmianie. 6. PRZEPISY PRAWNE CHRONIĄCE PTAKI Przystępując do jakichkolwiek prac budowlanych lub remontowych, należy pamiętać, o przepisach prawa chroniących ptaki w budynkach. Mają tu zastosowanie następujące przepisy: 1.Ustawa o ochronie zwierząt z dn. 21 sierpnia 1997 (Dz. U r., poz. 856 z późn. zm.); 2.Ustawa o ochronie przyrody z dn. 16 kwietnia 2004 (Dz. U r.,poz z późn. zm.); 5 Ustawa Prawo łowieckie z dnia 13 października 1995 r. (Dz.U.2014 r., poz. 951 z późn. zm.) Strona12

13 3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U poz. 1348); 4.Ustawa prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 (Dz. U r., poz. 290); 5.Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks Karny (Dz.U. Nr 88, poz.553 z późn. zm.) 6.Ustawa o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie z dn. 13 kwietnia 2007 (Dz.U r., poz z późn. zm.); 7.Ustawa prawo ochrony środowiska z dn. 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U r., poz z późn. zm.). BIBLIOGRAFIA Akty prawne: Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks Karny (Dz.U. Nr 88, poz.553 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U poz. 1348); Ustawa o ochronie przyrody z dn. 16 kwietnia 2004 (Dz. U r.,poz z późn. zm.); Ustawa o ochronie zwierząt z dn. 21 sierpnia 1997 (Dz. U r., poz. 856 z późn. zm.); Ustawa o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie z dn. 13 kwietnia 2007 (Dz.U r., poz z późn. zm.); Ustawa prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 (Dz. U r., poz. 290); Ustawa prawo ochrony środowiska z dn. 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U r., poz z późn. zm.). Strona13

14 LITERATURA Bocheński M., Ciebiera O., Dolata P., Jerzak L., Zbyryt A., Ochrona ptaków w mieście. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Gorzów Wielkopolski 2013; Busse P. (red), Mały Słownik Zoologiczny. Ptaki. Tom I. Wiedza Powszechna. Warszawa 1990; Kuczyński L., Chylarecki P., Atlas pospolitych ptaków lęgowych Polski. Rozmieszczenie, wybiórczość siedliska, trendy. GIOŚ, Warszawa 2012; Luniak M., Ptaki w budynkach. Stołeczne Towarzystwo Ochrony Ptaków, Warszawa 2010; Svensson L., Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego. Przewodnik Collinsa. Multico, 2012; Wylegała P., Jaros R., Dzięciołowski R., Kepel A., Szkudlare R., Paszkiewicz R., Docieplanie budynków w zgodzie z zasadami ochrony przyrody. Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra. Poznań Zyskowski D., Zielińska D., Przewodnik do inwentaryzacji oraz ochrony ptaków i nietoperzy związanych z budynkami. Federacja Zielonych GAJA, Szczecin Strony Internetowe: Strona14

15 Załącznik 1 Ryc. 3. Obszar opracowania - Szkoła Podstawowa w Niegosławiu Źródło: autorzy OpenStreetMap Strona15

16 Ryc. 4. Stwierdzenia miejsc lęgowych awifauny na przedmiotowym budynku Źródło: autorzy OpenStreetMap Strona16

17 Ryc. 5. Miejsca montażu budek lęgowych Źródło: autorzy OpenStreetMap Strona17

18 ZAŁĄCZNIK 2 Zdjęcia wykonane podczas obserwacji ornitologicznych. Fot. 1. Kawka zaobserwowana na budynku szkoły (fot. M. Dworak) Fot. 2. Kawka zaobserwowana w bezpośrednim sąsiedztwie budynku szkoły (fot. M. Dworak) Strona18

19 Fot. 3. Wróbel zaobserwowany na stropodachu - część południowa budynku(fot. M. Dworak) Fot. 4. Kawki w trakcie przelotów nad budynkiem szkoły (fot. M. Dworak) Strona19

20 Fot. 5. Para wróbli w miejscu lęgowym (fot. M. Dworak) Fot. 6. Wróble zaobserwowany na przedmiotowym budynku (fot. M. Dworak) Strona20

21 Fot. 7. Kawka w miejscu lęgowym - otwór wentylacyjny (fot. M. Dworak) Fot. 8. Kawka w miejscu lęgowym - otwór wentylacyjny (fot. M. Dworak) Strona21