makulatura plastik szk³o metal baterie kompost ZSEE ca³a prawda o odpadach zeszyt 7 ZSEE

Transkrypt

1 makulatura plastik szk³o metal baterie kompost ZSEE ca³a prawda o odpadach zeszyt 7 ZSEE

2 Wydanie 1 Wydawca: Wydawca: Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA ul. Bia³oskórnicza Wroc³aw Wspó³praca: Autorzy tekstów: Helena Duszek Olga Gawlik Mariusz So³tysik Andrzej Szambelan Zespó³ redakcyjny: Violetta So³tysik Patrycja Szambelan Konsultacja metodyczna: Anna Dêbicka Opracowanie graficzne: Konrad Radzik i Tadeusz Zarych Projekt ok³adki: Anna Szoc i Tadeusz Zarych ISBN Publikacja zosta³a dofinansowana przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej we Wroc³awiu Druk i oprawa: Drukgraf S.C Us³ugi Poligraficzne

3 Wprowadzenie Jeszcze 100 lat temu większość świata nie znała terminu odpady. Produkty powstawały na bazie naturalnych surowców i, jeśli przestawały być użyteczne dla człowieka, w sposób naturalny wkomponowywały się w obieg przyrody, ulegając stosunkowo szybkiemu rozkładowi. Odpady nie stanowiły większego problemu. Sytuacja zaczęła zmieniać się pod wpływem masowej produkcji i konsumpcji. Do gospodarki wprowadzono, często jednorazowe, syntetyczne produkty i opakowania, które wcześniej nie występowały w przyrodzie i których środowisko naturalne nie było w stanie szybko wchłonąć i rozłożyć. Ziemia w różnych miejscach, głównie w państwach o wysokim poziomie masowej produkcji i konsumpcji, zaczęła być zasypywana wielką ilością odpadów. Niemcy, wrażliwi na ochronę środowiska, ukuli nawet termin określający to zjawisko cywilizacja jednorazowego użytku (Einwegwerfzivilisation). Obecny model gospodarczy świata powoduje, że problemem stały się także rosnące ilości odpadów, powstałe z produktów na bazie naturalnych surowców, takie jak: szkło, zużyty papier i tektura, opakowania metalowe, odpady organiczne (kompostowe) etc. Wszystkie te surowce, wymieszane i zanieczyszczone w koszach gospodarstw domowych i na wysypiskach, stanowią coraz większy problem współczesnej cywilizacji. Tworzone w różnych miejscach globu coraz to nowe składowiska zajmują nieskażone tereny przyrodnicze, zanieczyszczają wody podziemne toksycznymi odciekami. Często też przyczyniają się do ocieplenia atmosfery Ziemi z powodu metanu, który powstaje podczas fermentacji odpadów organicznych. Jeśli do tego dodamy zjawiska nielegalnych wysypisk w lasach i na brzegach rzek i strumieni, zrozumiemy, dlaczego wiele państw próbuje zmierzyć się z tym narastającym problemem. W Unii Europejskiej, gdzie koordynacja polityki ekologicznej jest jednym z najważniejszych wspólnych zadań, powstało szereg dyrektyw, które zobowiązują państwa członkowskie do działania. Dyrektywy przewidują obowiązek wspierania przez rządy przedsięwzięć na rzecz: minimalizacji odpadów już na etapie projektowania nowych produktów czy też opakowań, wychodząc z założenia, że najskuteczniejsza jest likwidacja problemu u źródła, podziału (segregacji) powstających odpadów na frakcje, które stanowią surowce wtórne, zawrócenia wysegregowanych odpadów do obiegu gospodarczego (odzysk i recykling). Celem tych działań jest powrót do gospodarki bezodpadowej albo do takiego zamykania obiegu gospodarczego, aby nie trzeba było tworzyć nowych wysypisk. W idealnym modelu gospodarczym wszystkie odpady są segregowane i nie trafiają na składowiska, ale ponownie do gospodarki. Taki model nie będzie możliwy bez aktywnych i świadomych obywateli. Dlatego powstał nasz projekt Cała prawda o odpadach. Wprowadzenie 1

4 Projekt Cała prawda o odpadach odpowiada na potrzebę stworzenia kompleksowych materiałów edukacyjnych na temat odpadów: począwszy od zagrożeń dla środowiska, poprzez możliwości recyklingu, po ich zagospodarowanie. Projekt ten stawia sobie za cel podniesienie świadomości nauczycieli i uczniów, a poprzez uczniów także rodziców. Głównym działaniem pozwalającym na osiągnięcie tego celu jest opracowanie i dostarczenie nauczycielom materiałów szkoleniowych w postaci pakietu złożonego z kilku zeszytów, poświęconych kolejno: papierowi, szkłu, odpadom niebezpiecznym, metalom, tworzywom sztucznym, kompostowi oraz sprzętowi elektrycznemu i elektronicznemu. Każdy zeszyt stanowi zbiór gotowych do wykorzystania konspektów lekcyjnych, pozytywnie zaopiniowanych przez metodyka i sprawdzonych merytorycznie przez fachowców w dziedzinie gospodarki odpadami największe, polskie organizacje odzysku: Reba, Recal, a także przez Forum Opakowań Szklanych. Przygotowane materiały szkoleniowe mogą służyć do przeprowadzenia działań szkoleniowych i konsultacji z nauczycielami. Materiały te mogą być wykorzystywane przez nauczycieli podczas lekcji biologii, przyrody, fizyki, chemii, geografii, godzin wychowawczych, a także w trakcie realizacji ścieżek międzyprzedmiotowych. Wierzymy, że materiały te będą pomocne w szerzeniu edukacji ekologicznej wśród młodzieży. To od niej będzie bowiem zależało, czy uda nam się w XXI wieku wrócić do przyjaznej naturze gospodarki, w której słowo odpad zniknie lub zostanie zastąpione słowem surowiec. Zespół redakcyjny 2 Wprowadzenie

5 SPIS TREŚCI 1. Co to jest ZSEE? 4 2. Jak postępować z elektrośmieciami? 8 3. Dlaczego zużyty sprzęt może być niebezpieczny? Piąta grupa pod specjalnym nadzorem (2 lekcje) Prawa i obowiązki konsumentów 21 Spis treści 3

6 Co to jest ZSEE? Scenariusz do wykorzystania na lekcjach biologii, chemii, przyrody, w trakcie realizacji ścieżek między-przedmiotowych, godzinie wychowawczej Cele: przekazanie informacji na temat podziału zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego Cele kształcenia w kategoriach operacyjnych: Uczeń zapamiętuje: definicję zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pojęcie elektrośmieci Uczeń rozumie: potrzebę specjalnego postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym zasady prawidłowego postępowania z ZSEE Uczeń umie: precyzować sensowne wnioski współpracować w grupie rówieśniczej, szanuje zdanie innych Postawy: Uczeń: doskonali umiejętność pracy w grupie chce chronić środowisko rozwija umiejętność analizowania i interpretowania faktów jest wrażliwy na środowisko przyrodnicze Metody i formy pracy: praca w grupach, pokaz i opis, interpretacja, elementy wykładu Materiały potrzebne do realizacji lekcji: tabela z podziałem na grupy sprzętu elektrycznego i elektronicznego Przebieg zajęć: 1. Dyskusja z klasą jakie urządzenia elektryczne i elektroniczne znają? Jakie odnajdują często w swoim codziennym życiu (lodówka, grzejnik, telewizor itp.), a jakie rzadziej, ale też z nimi się spotykają (np. sprzęt pomiarowy podczas badań u lekarza itp.) 4 Co to jest ZSEE

7 2. Podział klasy na 10 grup zgodnie z podziałem zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego np. na wielkogabarytowe urządzenia AGD, małogabarytowe urządzenia AGD, sprzęt informatyczny i telekomunikacyjny, sprzęt audiowizualny, sprzęt oświetleniowy itd. 3. Każda z grup samodzielnie zastanawia się, jakiego rodzaju sprzęt i urządzenia będą wchodziły w skład danej grupy, a także jakie materiały potencjalnie szkodliwe dla środowiska i zdrowia ludzi mogą się znajdować w tym sprzęcie (np. freon w lodówkach, który wpływa negatywnie na warstwę ozonową). 4. Praca z całą klasą. Każda z grup dzieli się swoimi przemyśleniami. Rezultaty zapisuje nauczyciel bądź po kolei (według klasyfikacji ZSEE) reprezentant każdej z grup na tablicy. 5. Zadanie domowe: Jakie przykłady sprzętu elektrycznego i elektronicznego odnajdujesz w swoim domu? Podziel go na sprzęt zakupiony przed i po 2005 r. Materiał dla nauczyciela: Co to jest ZSEE? ZSEE to znaczy zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny. Są to np.: nieużywane, przestarzałe lub zepsute pralki, lodówki, telewizory, komputery, telefony, świetlówki, żarówki, sprzęt audio, żelazka, wiertarki itp. Zasady postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym w sposób zapewniający ochronę zdrowia i życia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju na terenie Polski reguluje Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. z 2005 r., Nr 180, poz. 1495) Czasem ZSEE nazywamy w skrócie elektrośmieciami. ZSEE nie można wyrzucać do śmieci. Grozi za to kara do złotych. Można je oddać w specjalnie utworzonych punktach zbierania takiego sprzętu. Można się ich pozbyć także w sklepie, ale tylko przy zakupie nowego sprzętu tego samego typu, np. można oddać stary telewizor tylko, gdy kupuje się nowy. Nie musi być natomiast takiego samego rozmiaru (np. ilość cali). Stare sprzęty trafią do recyklera, który unieszkodliwi substancje i pozyska z nich materiały nadające się do ponownego zużycia, np. 80 % zużytej świetlówki można wykorzystać do produkcji nowej. Najbardziej pożądaną formą odzysku jest recykling, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w celu uzyskania substancji bądź materiałów o tym samym lub podobnym przeznaczeniu. Jak poznać, że produkt jest przeznaczony do recyklingu? Od 2005 r. wszyscy producenci mają obowiązek umieszczać odpowiedni znak (przekreślony kosz) na wyrobach, których nie można wrzucać do śmietnika. Co to jest ZSEE? 5

8 ZSEE zgodnie z Ustawą dzielimy na 10 grup: (1) Wielkogabarytowe urządzenia AGD chłodziarki, zamrażarki, pralki, suszarki do ubrań, zmywarki, elektryczne kuchenki, piekarniki, mikrofalówki, wentylatory elektryczne, urządzenia klimatyzacyjne, elektryczne urządzenia grzewcze, chłodnicze, wentylacyjne i klimatyzacyjne (2) Małogabarytowe urządzenia AGD odkurzacze, maszyny do szycia i maszyny dziewiarskie, żelazka, tostery, frytownice, rozdrabniacze, miksery, młynki do kawy, noże elektryczne, urządzenia do pielęgnacji ciała np. suszarki, depilatory, golarki, zegarki, zegary, wagi (3) Sprzęt teleinformatyczny i telekomunikacyjny komputery, drukarki, laptopy, notepady, kopiarki, kalkulatory, terminale, faksy, telefony, telefony komórkowe (4) Sprzęt audiowizualny radioodbiorniki, telewizory, dyktafony, magnetofony, kamery i odtwarzacze video, sprzęt video, sprzęt hi-fi, wzmacniacze dźwięku, instrumenty muzyczne (5) Sprzęt oświetleniowy żarówki energooszczędne, świetlówki, żyrandole, oprawy oświetleniowe do lamp fluorescencyjnych, z wyjątkiem opraw oświetleniowych stosowanych w gospodarstwach domowych; liniowe lampy fluorescencyjne, kompaktowe lampy fluorescencyjne, wysokoprężne lampy wyładowcze, w tym ciśnieniowe lampy sodowe oraz lampy metalohalogenkowe, niskoprężne lampy sodowe, pozostałe urządzenia oświetleniowe służące do celów rozpraszania i kontroli światła (6) Narzędzia elektryczne i elektroniczne wiertarki, piły, maszyny do szycia, urządzenia do skręcania, mielenia, piaskowania, przemiału, piłowania, cięcia, nawiercania, robienia otworów, nabijania, składania, gięcia lub podobnych metod przetwarzania drewna, metalu i innych materiałów, narzędzia do nitowania, przybijania lub przyśrubowania lub usuwania nitów, gwoździ, śrub lub podobnych zastosowań, narzędzia do spawania, lutowania lub podobnych zastosowań, urządzenia do rozpylania, rozprowadzania, rozpraszania lub innego typu nanoszenia cieczy lub substancji 6 Co to jest ZSEE?

9 gazowych innymi metodami, narzędzia do koszenia trawy lub innych prac ogrodniczych (7) Zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy gry wyścigowe, kolejki elektryczne lub tory wyścigowe, kieszonkowe konsole do gier video, gry video, komputerowo sterowane urządzenia do uprawiania sportów rowerowych, nurkowania, biegania, wiosłowania, sprzęt sportowy z elektrycznymi lub elektronicznymi częściami składowymi, automaty uruchamiane monetą, banknotem, żetonem itp. (8) Przyrządy medyczne sprzęt do radioterapii, sprzęt do badań kardiologicznych, sprzęt do dializoterapii, sprzęt do wentylacji płuc, urządzenia medyczne wykorzystujące technikę nuklearną, analizatory, zamrażarki laboratoryjne, pozostałe urządzenia do wykrywania, zapobiegania, monitorowania, leczenia, łagodzenia choroby, urazów lub niepełnosprawności (9) Przyrządy do nadzoru i kontroli czujniki dymu, regulatory ciepła, termostaty, urządzenia pomiarowe używane w gospodarstwie domowym lub jako sprzęt laboratoryjny, pozostałe przyrządy nadzoru i kontroli używane w obiektach i instalacjach przemysłowych (np. w panelach sterowniczych) (10) Automaty do wydawania napojów gorących, butelek lub puszek z zimnymi i gorącymi napojami, automaty do wydawania produktów stałych, automaty do wydawania pieniędzy bankomaty itp. Dodatkowe źródła informacji: Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. z 2005 r., Nr 180, poz. 1495) Co to jest ZSEE? 7

10 Jak postępować z elektrośmieciami? Scenariusz do wykorzystania na lekcjach biologii, geografii, chemii, fizyki, w trakcie realizacji ścieżek między-przedmiotowych, godzinie wychowawczej Cele: zwrócenie uwagi uczniów na zagrożenia wynikające z nieprawidłowego obchodzenia się ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym poprawa świadomości ekologicznej uczniów Cele kształcenia w kategoriach operacyjnych: Uczeń zapamiętuje: obowiązki sprzedawców w zakresie sprzedaży SEE zasady postępowania z ZSEE znaki informujące o oszczędnym zużyciu wody, energii itp. Uczeń rozumie: wpływ działalności człowieka na stan środowiska zagrożenia dla środowiska wynikające z nieprawidłowego obchodzenia się z ZSEE Uczeń umie: wyjaśnić zagrożenia środowiska wynikające z nieprawidłowego postępowania ze zużytym sprzętem wyjaśnić, dlaczego ZSEE nie powinien być zagospodarowany jak inne odpady Postawy: Uczeń: docenia wpływ działalności człowieka na coraz gorszy stan środowiska chce chronić środowisko rozwija umiejętność analizowania i interpretowania faktów jest wrażliwy na środowisko przyrodnicze podnosi swoją świadomość ekologiczną Metody i formy pracy: pokaz, opis, interpretacja, dyskusja problemowa, praca w klasie Materiały potrzebne do realizacji lekcji: Przykłady sprzętu elektrycznego i elektronicznego np. radio, telewizor, komputer znajdujący się w klasie itp. 8 Jak postępować z elektrośmieciami?

11 Przebieg zajęć: 1. Nauczyciel nawiązując do konspektu lekcyjnego na temat dziesięciu grup ZSEE zachęca uczniów do podawania przykładów urządzeń zawierających się w poszczególnych grupach, a także do dyskusji na temat tego, jakiego rodzaju sprzęt posiadają ich rodzice bądź rodzina, znajomi itp. 2. Następnie nauczyciel nawiązuje do 5 zasad prawidłowego postępowania z ZSEE, pytając: czy uczniowie znają przypadki przechowywania takiego zużytego bądź przestarzałego sprzętu. Jaki to jest sprzęt? Ile ma lat? Czy jest przydatny? 3. Dyskusja z uczniami: dlaczego takiego zużytego sprzętu nie można wyrzucać do śmietnika? Co można z nim zrobić? Czy znają już przypadki takiej zamiany w sklepie sprzętu zużytego na nowy? Czy wiedzą, gdzie na terenie gminy można oddać taki zużyty sprzęt? 4. Dobrze jest powiedzieć uczniom na temat organizacji odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego na ich terenie bądź zadać im ten temat jako zadanie domowe. Materiał dla nauczyciela: Prawa i obowiązki detalistów i hurtowników Zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (ZSEE) nie wolno wyrzucać do śmietnika. Sprawy te reguluje Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. z 2005 r., Nr 180, poz. 1495). Od 1 lipca 2006 r. obowiązkiem sprzedawcy detalicznego i hurtowego jest nieodpłatne przyjęcie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego w ilości nie większej niż sprzedawany nowy sprzęt na zasadzie 1 za 1, czyli lodówka za lodówkę, telewizor za telewizor, suszarka do włosów za suszarkę, świetlówka za świetlówkę itp. Także od 1 lipca 2006 r. sprzedawca detaliczny zobowiązany jest do nieodpłatnego przekazania przyjętego zużytego sprzętu prowadzącemu zakład przetwarzania lub sprzedawcy hurtowemu. Sprzedawcy detaliczni i hurtowi mają także szereg innych obowiązków. Zgodnie ze wspomnianą ustawą do ich obowiązków należy także: Przekazanie do wójta, burmistrza lub prezydenta miasta ze swojego terenu informacji zawierającej: firmę, oznaczenie siedziby, adres punktów zbierania, w tym punktów sprzedaży sprzętu, Sporządzanie i przekazywanie do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (co kwartał, do 30 dnia miesiąca po danym kwartale) informacji o masie zebranego sprzętu i przekazywanego do zakładu przetwarzania zużytego sprzętu, Informowanie klientów o wysokości Kosztu Gospodarowania Odpadami, jeżeli taka informacja została przekazana przez wprowadzającego sprzęt (producenta, importera), Umieszczanie w punktach sprzedaży informacji o punktach zbierania zużytego sprzętu, Sprzedaż sprzętu przeznaczonego dla gospodarstw domowych oznaczonego symbolem przekreślonego kosza wraz z załączoną do sprzętu informacją (uzyskaną od Producenta) dotyczącą obowiązku selektywnego zbierania zużytego sprzętu wraz z wyjaśnieniem oznakowania symbolem przekreślonego kosza przykład takiego znaku zamieszczono przy lekcji pn. Co to jest ZSEE? Jak postępować z elektrośmieciami? 9

12 Pięć zasad jak postępować z ZSEE (1) Nie chomikujmy ZSEE na strychach, w piwnicach itp. Przeważnie się już nie przyda! Stare i zużyte sprzęty rzadko przydają się w przyszłości nie powinno się ich przechowywać na strychach lub w piwnicach. (2) Nie demontujmy sami ZSEE! Pozostawmy to fachowcom! (3) Nigdy nie wyrzucajmy ZSEE! Taki zużyty sprzęt zawiera szkodliwe substancje takie, jak: azbest, rtęć, kadm, brom, PCB, R-12, które mogą przeniknąć do gleby i skazić środowisko na wiele lat! Poza tym grożą za to wysokie kary! (4) Oddajemy ZSEE do punktu zbierania w naszej gminie lub do sklepu! (5) Oszczędzamy energię i surowce! Kupując nowy sprzęt, niech on będzie nowoczesny, oszczędzający zużycie, prądu, wody itp.! Przykładowe znaki informujące o oszczędnym zużyciu wody i prądu: Źródła informacji: Przy opracowywaniu scenariusza korzystano z następujących materiałów: Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. z 2005 r., Nr 180, poz. 1495) Strona internetowa organizacji ElektroEko Organizacji Odzysku Sprzętu Elektrycznego i Elektronicznego S. A Jak postępować z elektrośmieciami?

13 Dlaczego zużyty sprzęt może być niebezpieczny? Scenariusz do wykorzystania na lekcjach biologii, geografii, chemii, fizyki, w trakcie realizacji ścieżek między-przedmiotowych, godzinie wychowawczej Cele: zwrócenie uwagi uczniów na zagrożenia wynikające z nieprawidłowego postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym poprawa świadomości ekologicznej uczniów Cele kształcenia w kategoriach operacyjnych: Uczeń zapamiętuje: informacje na temat szkodliwości rtęci, kadmu, ołowiu itp. Uczeń rozumie: wpływ działalności człowieka na stan środowiska zagrożenia dla środowiska wynikające z nieprawidłowego obchodzenia się z ZSEE Uczeń umie: wyjaśnić zagrożenia środowiska wynikające z nieprawidłowego postępowania ze zużytymi świetlówkami i innym sprzętem elektrycznym i elektronicznym wyjaśnić, dlaczego produkty zawierające rtęć nie powinny być zagospodarowane jak inne odpady Postawy: Uczeń: docenia wpływ działalności człowieka na coraz gorszy stan środowiska chce chronić środowisko rozwija umiejętność analizowania i interpretowania faktów jest wrażliwy na środowisko przyrodnicze podnosi swoją świadomość ekologiczną Metody i formy pracy: elementy pokazu, opis, interpretacja, dyskusja problemowa, praca w klasie Materiały potrzebne do realizacji lekcji: Przykłady sprzętu elektrycznego i elektronicznego np. radio, telewizor, komputer znajdujący się w klasie itp. Dlaczego zużyty sprzęt może być niebezpieczny? 11

14 Przebieg zajęć: 1. Nauczyciel nawiązując do konspektu lekcyjnego na temat sprzętu elektrycznego i elektronicznego zachęca uczniów do podawania przykładów urządzeń zawierających się w poszczególnych dziesięciu grupach, a także do dyskusji na temat tego, jakiego rodzaju sprzęt posiadają ich rodzice bądź rodzina, znajomi itp. 2. Uczniowie dyskutują na temat zużytego sprzętu. Np. dlaczego takiego zużytego sprzętu nie można wyrzucać do śmietnika? Nauczyciel podaje przykłady substancji szkodliwych, które mogą znajdować się w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym. 3. Najbardziej pożądaną formą odzysku jest recykling, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w celu uzyskania substancji bądź materiałów o tym samym lub podobnym przeznaczeniu. Stare sprzęty trafią do recyklera, który unieszkodliwi substancje i pozyska z nich materiały nadające się do ponownego zużycia, np. 80 % zużytej świetlówki można wykorzystać do produkcji nowej. 4. Recykler musi więc zbierać ZSEE i zagospodarowywać go w taki sposób, by zapewnić: odzysk sprzętowy i przekazanie do ponownego użytku urządzeń lub podzespołów, odzysk materiałowy (metale, tworzywa sztuczne i szkło) oraz zagwarantować jak największy recykling odzyskanych materiałów, odzysk energetyczny, czyli spalić to, co się da mogą to być, np. elementy drewniane starych odbiorników, tkaniny itp., ciepło natomiast wykorzystać do ogrzewania albo w procesach produkcji energii elektrycznej. Recykler musi również: unieszkodliwić substancje niebezpieczne, zawarte w elementach, które najpierw trzeba troskliwie wymontować z urządzeń, 12 Dlaczego zużyty sprząt może być niebezpieczny?

15 zagospodarować pozostałości (magazynować je na składowiskach odpadów). 5. Dobrze jest powiedzieć uczniom na temat organizacji odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego na ich terenie bądź zadać im ten temat jako zadanie domowe. Materiał dla nauczyciela: W urządzeniach elektrycznych i elektronicznych znajduje się wiele składników i substancji chemicznych umożliwiających ich skuteczne działanie. Należy jednak pamiętać o tym, iż zużyte, zepsute, porzucone na wysypisku, lub w miejscu do tego nie przeznaczonym urządzenia elektryczne i elektroniczne ulegają rozpadowi i zaczynają wydzielać substancje szkodliwe dla środowiska i zdrowia ludzi. Przykładowe substancje szkodliwe zawarte w zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym to: RTĘĆ Rtęć jest bardzo cennym, ale i niebezpiecznym metalem, ze względu na swoje wyjątkowe właściwości. Jest stosowana w wielu procesach technologicznych i chemicznych. Wykorzystywana jest także m.in. w produkcji świetlówek. Wielkim problemem związanym z rtęcią jest jej wysoka szkodliwość i zdolność do akumulacji w organizmach żywych. Rtęć, kumulująca się przez długie lata w środowisku, poprzez wodę, spożywane rośliny i produkty zwierzęce, wdychane powietrze (pary) trafia do organizmów ludzi i zwierząt, powodując bardzo niebezpieczne schorzenia. Zatrzymuje się ona w czerwonych krwinkach i nerkach, wywołując początkowo ból głowy, trudności w koncentracji, nudności i bezsenność. W dalszej fazie pojawia się zaczerwienienie skóry twarzy, przyśpieszone tętno i poty, wypadanie zębów. Po dłuższym działaniu rtęci następują zaburzenia ruchu i mowy, drżenie rąk i powiek, a nawet języka. Spotyka się także przypadki ogólnego otępienia. Towarzyszy temu niekiedy nadmierna pobudliwość, zmienność nastrojów, sztywniejące stawy, a w końcu dochodzi do uszkodzenia nerek i wątroby oraz nieodwracalnych zmian w układzie nerwowym. Raz zaatakowany organizm już nie wraca do normalnego stanu. Rtęć metaliczna najszybciej przenika z krwi do mózgu i płodu kobiety ciężarnej. Przy większych dawkach rtęci następuje szybka śmierć. Również w Polsce wystąpiły zatrucia rtęcią mieszkańców, między innymi spowodowane przez Rzeszowskie Zakłady Lamp Wyładowczych w Pogwizdowie Nowym. Dlatego produkty zawierające rtęć nie powinny być zagospodarowywane tak jak inne odpady. Rtęć wymaga szczególnego traktowania i specjalnych zabiegów. Ze względu na ogromną szkodliwość rtęci zawartej m. in. w świetlówkach w wielu krajach wprowadzono procesy technologiczne umożliwiające odzysk rtęci i innych składników, a tym samym wyeliminowanie zagrożenia, jakie stwarza składowanie tych wyeksploatowanych wyrobów na składowiskach. W Polsce obecnie większość odpadów zawierających rtęć (jak np. świetlówki) trafia na wysypiska. Do tego dochodzą odpady produkcyjne z fabryk wytwarzających te wyroby, które również są odkładane na hałdach. Ilość tego typu odpadów z każdym rokiem się powiększa. Na przykład w minionych latach na wysypiska trafiało rocznie minimum około 18 mln świetlówek, w których zawarte było 1260 kg rtęci, 102 Mg luminoforu oraz 5500 Mg stłuczki szklanej. Szacuje się, że w całym powojennym okresie na nasze wysypiska trafiło już około 500 Dlaczego zużyty sprzęt może być niebezpieczny? 13

16 mln sztuk świetlówek, a tym samym 32,9 Mg rtęci, 2840 Mg luminoforu i 140 tys. Mg stłuczki szklanej. Jest to zastraszająca ilość bardzo groźnej trucizny wprowadzonej do środowiska ze świetlówek, wytwarzanych według przestarzałych technologii, opartych na rtęci metalicznej. KADM Kadm zawarty jest w bateriach urządzeń elektrycznych. Jego toksyczne działanie polega na zaburzeniu czynności nerek, chorobie nadciśnieniowej, zmianach nowotworowych, zaburzeniach metabolizmu wapnia (deformacja szkieletu), przyśpiesza rozwój miażdżycy, prowadzi do nadciśnienia. W latach 50. i 60. ludzie z japońskiego miasta Haginoszima nawadniali pola ryżowe wodą z rzeki zatrutej ściekami przemysłowymi. Rośliny pobierały z wody kadm, co spowodowało, że ludzie, spożywający wyhodowany w ten sposób ryż, mieli bardzo słabe kości. Do roku 1968 zmarło co najmniej 100 osób. R 12 czyli FREON W klimatyzatorach i lodówkach pełni funkcję chłodniczą. Jest on szczególnie szkodliwy dla warstwy ozonowej. Od 1998 roku nie wolno go stosować w urządzeniach elektrycznych, jednak spotykany jest w urządzeniach starszego typu. PCB czyli POLICHLOROWANE BIFENYLE W urządzeniach pełnią one funkcje chłodzące, smarujące i izolujące. Są wyjątkowo trwałe i łatwo się przemieszczają, przenikając do wód gruntowych, gleby i atmosfery. Stamtąd przenikają do tkanki tłuszczowej ludzi i zwierząt powodując m.in. uszkodzenia wątroby, osłabienie odporności, zaburzenia neurologiczne i hormonalne, opóźnienia w rozwoju niemowląt i zahamowania 14 Dlaczego zużyty sprzęt może być niebezpieczny?

17 funkcji umysłowych. Naukowcy badają możliwe powiązania z uszkodzeniami układu odpornościowego i problemami z płodnością u wielu ssaków morskich. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem uznała PCB za prawdopodobny kancerogen dla człowieka. ZWIĄZKI BROMU Stosowane w komputerach związki bromu mają zapobiegać zapłonowi. Związki takie powodują jednak schorzenia układu rozrodczego oraz problemy neurologiczne. AZBEST W urządzeniach elektrycznych i elektronicznych używany m.in. ze względu na swoje właściwości izolacyjne, jest jednak przyczyną wielu chorób np. pylicy azbestowej, raka płuc i nowotworu miedzybłoniaka opłucnej. Źródła informacji: Przy opracowywaniu scenariusza korzystano z następujących materiałów: Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. z 2005 r., Nr 180, poz. 1495) Strona internetowa organizacji ElektroEko Organizacji Odzysku Sprzętu Elektrycznego i Elektronicznego S. A. Dlaczego zużyty sprzęt może być niebezpieczny? 15

18 Piąta grupa pod specjalnym nadzorem Temat przewidziany na dwie godziny lekcyjne. Scenariusz do wykorzystania na lekcjach biologii, geografii, chemii, fizyki, w trakcie realizacji ścieżek między-przedmiotowych, godzinie wychowawczej Cele: analizowanie zanieczyszczenia najbliższego środowiska poprawa świadomości ekologicznej uczniów Cele kształcenia w kategoriach operacyjnych: Uczeń zapamiętuje: rodzaje odpadów i sposoby ich segregacji informację, że świetlówki nie ulegają rozkładowi Uczeń rozumie: wpływ działalności człowieka na stan środowiska swoją rolę w przyrodzie Uczeń umie: segregować odpady praktycznie podejść do problematyki odpadów Postawy: Uczeń: docenia wpływ działalności człowieka na coraz gorszy stan środowiska doskonali umiejętność pracy w grupie chce chronić środowisko rozwija umiejętność analizowania i interpretowania faktów jest wrażliwy na środowisko przyrodnicze staje się bardziej świadomy ekologicznie Metody i formy pracy: pokaz, opis, interpretacja, dyskusja problemowa, praca w grupach, praca w klasie i terenie Materiały potrzebne do realizacji lekcji: karty pracy długopisy 16 Piąta grupa pod specjalnym nadzorem

19 Przebieg zajęć: Uwaga Lekcję tę można przeprowadzić dla każdego zespołu odpadów, tu szczególny nacisk położono na różnego rodzaju świetlówki, baterie i ogniwa. 1. Praca w grupach Prowadzący wraz z uczniami opuszcza szkołę. Następnie dzieli uczniów na kilkuosobowe grupy. Wyznaczone zespoły mają przebadać teren wyznaczony przez nauczyciela oraz dokonać inwentaryzacji, czyli spisu rodzajów i ilości znajdujących się tam odpadów. Nauczyciel prosi o zwrócenie szczególnej uwagi na różnego rodzaju żarówki, świetlówki itp. Do tego celu trzeba wykorzystać kartę ewidencji odpadów. Następnie należy podzielić odpady na grupy ze względu na rodzaj materiału, z którego zostały wykonane: papier, szkło, metal, tworzywa sztuczne, szczątki organiczne oraz określić ich przybliżoną ilość. KARTA EWIDENCJI ODPADÓW Jaki odpad:... Rodzaj (gdy jest to świetlówka, żarówka, bateria, itp.)... Miejsce obserwacji:... Czas obserwacji: data: godzina:.. Jaki odpad:... Rodzaj (gdy jest to żarówka energooszczędna lub świetlówka) Miejsce obserwacji:... Czas obserwacji: data: godzina:... itd. 2. Analiza zebranych odpadów Te same grupy mają za zadanie podać przybliżoną ilość (sztuki) lub ciężar (g) odpadów wykonanych z następujących materiałów: Świetlówki sztuki rodzaje... Żarówki, w tym energooszczędne sztuki.rodzaje Odpady inne: Baterie... Papier... Szkło... Metal... Tworzywa sztuczne... Szczątki organiczne... Inne... Suma-.gramów sztuk 3. Dyskusja Prowadzący prosi o przedyskutowanie rezultatów inwentaryzacji, która została przeprowadzona przez grupy. W tym celu prosi o odpowiedzi na poniższe pytania. Piąta grupa pod specjalnym nadzorem 17

20 - Czy, ile i jakie świetlówki lub żarówki, w tym zwłaszcza energooszczędne znaleźliście na Waszym terenie badawczym? - Jaki może być skutek oddziaływania tego rodzaju odpadu na środowisko? Na zakończenie nauczyciel prosi, aby uczestnicy zastanowili się nad następującymi problemami: - Czy ilość odpadów zalegających w środowisku jest duża? Czy często można znaleźć porzucone odpady na poboczach dróg i lasów? Czy widzieliście kiedyś dzikie wysypisko śmieci? Jak można zapobiec zaśmiecaniu? Materiał dla nauczyciela: Wprowadzenie Rozwój przemysłu i nowych technologii mających ułatwić nam codziennie życie staje się problemem nie tylko dla całego świata fauny i flory, ale także dla samego człowieka. W zastraszającym tempie postępuje degradacja środowiska we wszystkich jego elementach. Wydłuża się lista tzw. chorób cywilizacyjnych, które są konsekwencją zaburzeń równowagi w przyrodzie spowodowanych przez człowieka. Wśród licznych zagrożeń, jakie wypływają z działalności człowieka, jednym z najważniejszych jest problem odpadów. Jest to olbrzymi problem dla naszych pokoleń. Tabela do wykorzystania przy tropieniu innych odpadów Rodzaj odpadu Baterie, świetlówki, żarówki, w tym energooszczędne Gazety, kartki papieru Tektura Pudełka i inne opakowania papierowe Zapałki Chusteczki higieniczne Opakowania kartonowe po napojach Kawałki ubrań materiału Folia aluminiowa po czekoladkach, batonach Torebki/woreczki foliowe Butelki plastikowe Opakowania plastikowe po produktach (kefir, jogurt) Naczynia jednorazowe (talerzyki, sztućce, kubki) Odpady metalowe (kapsle, części metalowe) Puszki metalowe Odpady organiczne Butelki i słoiki szklane Kawałki szkła Inne odpady (wymienić) Ilość (liczba sztuk) Główne skutki negatywnego oddziaływania odpadów na środowisko to: przenikanie szkodliwych substancji do gleby, wymywanie szkodliwych, toksycznych substancji do wód powierzchniowych i podziemnych, 18 Piąta grupa pod specjalnym nadzorem

21 emisja (ulatnianie się) szkodliwych gazów do atmosfery, osłabianie kondycji przyległych roślin, tworzenie pułapek dla zwierząt, rozwój mikroorganizmów chorobotwórczych (przenoszenie chorób), zniekształcenie terenu i zeszpecenie krajobrazu. Co to jest piąta grupa w ZSEE? Świetlówki i energooszczędne żarówki należą do grupy odpadów nazywanych w skrócie ZSEE czyli zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny. Odpady ZSEE dzielą się na 10 grup. Grupa V to właśnie sprzęt oświetleniowy typu: oprawy oświetleniowe do lamp fluorescencyjnych, z wyjątkiem opraw oświetleniowych stosowanych w gospodarstwach domowych; liniowe lampy fluorescencyjne, kompaktowe lampy fluorescencyjne, wysokoprężne lampy wyładowcze, w tym ciśnieniowe lampy sodowe oraz lampy metalohalogenkowe, niskoprężne lampy sodowe, pozostałe urządzenia oświetleniowe służące do celów rozpraszania i kontroli światła. Zasady postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym w sposób zapewniający ochronę zdrowia i życia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju na terenie Polski reguluje Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. z 2005 r., Nr 180, poz. 1495) Przykładowe substancje szkodliwe zawarte w świetlówkach i żarówkach to np.: RTĘĆ Rtęć jest bardzo cennym, ale i niebezpiecznym metalem, ze względu na swoje wyjątkowe właściwości. Jest stosowana w wielu procesach technologicznych i chemicznych. Wielkim problemem związanym z rtęcią jest jej wysoka szkodliwość i zdolność do akumulacji w organizmach żywych. Rtęć, kumulująca się przez długie lata w środowisku, poprzez wodę, spożywane rośliny i produkty zwierzęce, wdychane powietrze (pary) trafia do organizmów ludzi i zwierząt, powodując bardzo niebezpieczne schorzenia. Zatrzymuje się ona w czerwonych krwinkach i nerkach, wywołując początkowo ból głowy, trudności w koncentracji, nudności i bezsenność. W dalszej fazie pojawia się zaczerwienienie skóry twarzy, przyśpieszone tętno i poty, wypadanie zębów. Po dłuższym działaniu rtęci następują zaburzenia ruchu i mowy, drżenie rąk i powiek, a nawet języka. Spotyka się także przypadki ogólnego otępienia. Towarzyszy temu niekiedy nadmierna pobudliwość, zmienność nastrojów, sztywniejące stawy, a w końcu dochodzi do uszkodzenia nerek i wątroby oraz nieodwracalnych zmian w układzie nerwowym. Raz zaatakowany organizm już nie wraca do normalnego stanu. Rtęć metaliczna najszybciej przenika z krwi do mózgu i płodu kobiety ciężarnej. Przy większych dawkach rtęci następuje szybka Piąta grupa pod specjalnym nadzorem 19

22 śmierć. Na świecie znanych jest sporo przypadków zatrucia spowodowanych zatruciem rtęcią. Także w Polsce wystąpiły zatrucia mieszkańców, między innymi spowodowane przez Rzeszowskie Zakłady Lamp Wyładowczych w Pogwizdowie Nowym. Dlatego produkty zawierające rtęć nie powinny być zagospodarowywane tak jak inne odpady. Rtęć wymaga szczególnego traktowania i specjalnych zabiegów. Ze względu na ogromną szkodliwość rtęci zawartej w świetlówkach i bateriach w wielu krajach wprowadzono procesy technologiczne umożliwiające odzysk rtęci i innych składników, a tym samym wyeliminowanie zagrożenia, jakie stwarza składowanie tych wyeksploatowanych wyrobów na składowiskach. W Polsce obecnie większość odpadów zawierających rtęć (jak np. świetlówki) trafia na wysypiska. Do tego dochodzą odpady produkcyjne z fabryk wytwarzających te wyroby, które również są odkładane na hałdach. Ilość tego typu odpadów z każdym rokiem się powiększa. Na przykład w minionych latach na wysypiska trafiało rocznie minimum około 18 mln świetlówek, w których zawarte było 1260 kg rtęci, 102 Mg luminoforu oraz 5500 Mg stłuczki szklanej. Szacuje się, że w całym powojennym okresie na nasze wysypiska trafiło już około 500 mln sztuk świetlówek, a tym samym 32,9 Mg rtęci, 2840 Mg luminoforu i 140 tyś. Mg stłuczki szklanej. Jest to zastraszająca ilość bardzo groźnej trucizny wprowadzonej do środowiska ze świetlówek, wytwarzanych według przestarzałych technologii, opartych na rtęci metalicznej. Źródła informacji: Przy opracowywaniu scenariusza korzystano z następujących materiałów: Prawie wszystko o bateriach, REBA Organizacja Odzysku S. A. Warszawa 2005 Baterie segregacja czy degradacja, DFE, Wrocław Piąta grupa pod specjalnym nadzorem

23 Prawa i obowiązki konsumentów Scenariusz do wykorzystania na lekcjach biologii, geografii, chemii, fizyki, w trakcie realizacji ścieżek między-przedmiotowych, godzinie wychowawczej Cele: zwrócenie uwagi uczniów na zagrożenia wynikające z nieprawidłowego obchodzenia się ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym poprawa świadomości ekologicznej uczniów Cele kształcenia w kategoriach operacyjnych: Uczeń zapamiętuje: obowiązki konsumentów w zakresie sprzedaży SEE zasady postępowania z ZSEE znaki informujące o oszczędnym zużyciu wody, energii itp. Uczeń rozumie: wpływ działalności człowieka na stan środowiska zagrożenia dla środowiska wynikające z nieprawidłowego obchodzenia się z ZSEE Uczeń umie: wyjaśnić zagrożenia środowiska wynikające z nieprawidłowego postępowania ze zużytym sprzętem wyjaśnić, dlaczego ZSEE nie powinien być zagospodarowany jak inne odpady Postawy: Uczeń: docenia wpływ działalności człowieka na coraz gorszy stan środowiska chce chronić środowisko rozwija umiejętność analizowania i interpretowania faktów jest wrażliwy na środowisko przyrodnicze podnosi swoją świadomość ekologiczną Metody i formy pracy: pokaz, opis, interpretacja, dyskusja problemowa, praca w klasie Materiały potrzebne do realizacji lekcji: Tabela z przykładami na temat sprzętu elektrycznego i elektronicznego Prawa i obowiązki konsumentów 21

24 Przebieg zajęć: 1. Nauczyciel nawiązując do konspektu lekcyjnego na temat dziesięciu grup ZSEE zachęca uczniów do podawania przykładów urządzeń zawierających się w poszczególnych grupach, a także do dyskusji na temat tego, jakiego rodzaju sprzęt posiadają ich rodzice bądź rodzina, znajomi itp. 2. Następnie nauczyciel nawiązuje do 5 zasad prawidłowego postępowania z ZSEE pytając: czy uczniowie znają przypadki przechowywania takiego zużytego bądź przestarzałego sprzętu. Jaki to jest sprzęt? Ile ma lat? Czy jest przydatny? 3. Dyskusja z uczniami: dlaczego takiego zużytego sprzętu nie można wyrzucać do śmietnika? Co można z nim zrobić? Czy znają już przypadki takiej zamiany w sklepie sprzętu zużytego na nowy? Czy wiedzą, jakie obowiązki ma każdy konsument w zakresie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego? Materiał dla nauczyciela: Prawa i obowiązki konsumentów Zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (ZSEE) nie wolno wyrzucać do śmietnika. Sprawy te reguluje Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. z 2005 r., Nr 180, poz. 1495). Obowiązki konsumentów reguluje też Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z dnia 13 września 1996 r. Każdy konsument zobowiązany jest oddawać zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny zbierającemu taki sprzęt, Konsument nie może wyrzucać zużytego sprzętu łącznie z innymi odpadami, Za pozostawienie tego typu sprzętu w miejscu do tego nie przeznaczonym (np. wyrzucenie do śmietnika, wystawienie przed blok czy porzucenie w lesie) grozi kara grzywny od 20 do 5000 zł, Od 1 lipca 2006 r. konsument ma prawo do nieodpłatnego oddania swojego zużytego sprzętu elektrycznego lub elektronicznego w sklepie, który przyjmuje zużyty sprzęt w ilości nie większej niż sprzedawany nowy sprzęt na zasadzie "1 za 1, czyli lodówka za lodówkę, telewizor za telewizor, suszarka do włosów za suszarkę, świetlówka za świetlówkę itp. Konsument ma prawo nieodpłatnie oddać zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny w punkcie zbierania Konsument od 1 października 2006 roku może zapoznać się z informacją obejmującą adresy punktów zbierania zużytego sprzętu działających na terenie danej gminy, która to informacja winna być zamieszczana przez gminę na stronie internetowej oraz winna być podawana do wiadomości w inny zwyczajowo przyjęty sposób np. w gablotach informacyjnych. Pięć zasad jak postępować z ZSEE (1) Nie chomikujmy ZSEE na strychach, w piwnicach itp. Przeważnie się już nie przyda! Stare i zużyte sprzęty rzadko przydają się w przyszłości nie powinno się ich przechowywać na strychach lub w piwnicach. 22 Prawa i obowiązki konsumentów

25 (2) Nie demontujmy sami ZSEE! Pozostawmy to fachowcom! (3) Nigdy nie wyrzucajmy ZSEE! Taki zużyty sprzęt zawiera szkodliwe substancje takie, jak: azbest, rtęć, kadm, brom, PCB, R-12, które mogą przeniknąć do gleby i skazić środowisko na wiele lat! Poza tym grożą za to wysokie kary! (4) Oddajemy ZSEE do punktu zbierania w naszej gminie lub do sklepu! (5) Oszczędzajmy energię i surowce! Kupując nowy sprzęt, niech on będzie nowoczesny, oszczędzający zużycie, prądu, wody itp.! Przykładowe znaki informujące o oszczędnym zużyciu wody i prądu zawarte w innym konspekcie lekcyjnym. Źródła informacji Przy opracowywaniu scenariusza korzystano z następujących materiałów: Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. z 2005 r., Nr 180, poz. 1495) Strona internetowa organizacji ElektroEko Organizacji Odzysku Sprzętu Elektrycznego i Elektronicznego S. A. Prawa i obowiązki konsumentów 23

26